Tzurtzkabi Kilisesi
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Aşıkzülali, Posof |
| Koordinatlar | 41°25′55″K 42°39′45″D / 41.43194°K 42.66250°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Yıkılmış |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | 9. yüzyıl |
| Özellikler | |
| Malzemeler | Kesme taş |
Tzurtzkabi Kilisesi (Gürcüce: წურწყაბის ეკლესია), tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Tzurtzkabi olan Aşıkzülali köyü sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesiydi. Piskoposluk merkezi olan kilise yıkılmış, yerinde köyün camisi inşa edilmiştir.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Tzurtzkabi Kilisesi'nin bulunduğu Tzurtzkabi köyü, Orta Çağ'da Samtshe bölgesinde yer alıyordu. Samtshe ise, bu dönemde Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biriydi. Bu bölge, Gürcistan Krallığı'nın zayıflamasından sonra, 13. yüzyılda Samtshe Saatabago devletinin bir parçası haline geldi. Samtshe Saatabago bağımsız hale gelince ayrı bir kilise kurdu ve 16. yüzyılda bu kiliseyi oluşturan 13 piskoposluktan biri Tzurtzkabi Piskoposluğu idi. Tzurtzkabi Kilisesi de bu piskoposluğun merkezi kilisesiydi. Bu kilise ve Tzurtzkabi köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların eline geçti. Rus arkeolog Praskovya Uvarova'nın 1894 yılında eski piskoposluk merkezini ziyareti sırasında Tzurtzkabi Kilisesi yıkılmış ve taşlarıyla köyün camisi ile evlerin inşasında kullanılmıştır. Köydeki bir evin duvarında bulunan kilseye ait Gürcüce yazıttan Tzurtzkabi Kilisesi'nin 9. yüzyılda inşa edildiği anlaşılmaktadır.[2][3][4]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Tzurtzkabi Kilisesi günümüzde tamamen yıkılmış ve izi kalmamıştır. Kilisenin taşları Aşıkzülali Camii'nin ve köydeki evlerin inşasında kullanılmıştır. Bu caminin 1894 yılından önce inşa edildiği bilinmektedir. Gürcü tarihçi Aleksandre Proneli, caminin doğu duvarının kilisenin duvarı üzerinde inşa edildiğini yazmıştır. Gürcü coğrafyacı ve tarihçi Vahuşti'nin verdiği bilgiye göre Tzurtzkabi Kilisesi kubbeli ve büyük bir yapıydı.[5][6]
Bu kiliseden geriye Aşıkzülali Camii'nin duvarlarında kullanılmış olan apsisin bir bölümü, kesme ve kabartmalı taşlar kalmıştır.[7] Bu kiliseye ait Gürcüce yazılı bir taş bir köylünün evinde bulunmaktadır. Taşın uzunluğu, yüksekliği 63 cm ve yüksekliği 45 cm’dir. Gürcü alfabesinin Asomtavruli karakterleriyle yazılmış yazı üç satırdan oluşur: „[...] [გურ]გ{ე}ნ, ძე ად{ა}რ[ნ]ერს{ეს}ი დ[...]|[...] [პი]ევ[ე]ლებისკო{პო}სი [...]“. Yazıt 9. yüzyıla tarihlenmiştir. Yazıda “Gurgen’in oğlu Adarnersesi…” ibaresi de geçmektedir. Burada Gürcü kralı I. Gurgen ve oğlu II. Adarnase’den (Adarnersesi) söz edilmektedir. Söz konusu taşta yazının dışında motiflerin izleri de fark edilmektedir.[4]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ 2013-2014 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2019, s. 30. 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2
- ^ "Praskovya Uvarova, "Посховский участокъ", Материалы по археологии Кавказа, вип. IV. Tiflis, 1894, s, 103". 23 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2023.
- ^ Bondo Kupatadze, "Posof, Göle ve Tao'da Bilimsel Araştırma Gezisi Günlükleri" (ფოცხოვის, კოლას და ტაოს სამეცნიერო ექსპედიციის დღიური), 2011
- ^ a b 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 83. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ "Aleksandre Proneli, Görkemli Mesheti (დიდებული მესხეთი), Gori, 1914, s. 185" (PDF). 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2023.
- ^ Nino Silagadze, Tarihsel Güney ve Güneybatı Gürcistan'da Kale Kiliseleri (ციხესიმაგრეების ეკლესიები ისტორიულ სამხრეთ და სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში), Tiflis, 2017, s. 20. 23 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-359-1
- ^ 2013-2014 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2012-2013 წლების საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2019, s. 30. 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2