Veli Kalesi Kilisesi
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Sevimli, Hanak |
| Koordinatlar | 41°09′21″K 42°58′42″D / 41.15583°K 42.97833°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Yıkılmış |
| Mimari | |
| Tamamlanma | 954 |
| Özellikler | |
| Malzemeler | Kesme taş |
Veli Kalesi Kilisesi (Gürcüce: ველის ციხის ეკლესია), tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Veli olan Sevimli köyünde ortaçağda Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kura Nehri vadisinin üst kesiminin ortaçağdaki koruma sisteminin bir parçası olan Veli Kalesi'nin içinde yer alır.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Kura Nehri'nin sol kıyısındaki Veli Kalesi'nin içinde yer alan kilise, 954 yılında Gürcüler tarafından inşa edilmiştir.[2] Osmanlılar Veli Kalesi'ni ve bulunduğu bölgeyi 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir. Nitekim 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Veli köyünün nüfusu Hristiyanlardan oluşuyordu ve bu tarihte köyde 30 hane yaşıyordu.[3]
Kırmızı taşlarla inşa edildiği için "Kızıl Kilise" olarak nitelenen ve 1902 yılında oldukça iyi durumda olan Veli Kalesi Kilisesi, bu tarihte bölgeyi gezen Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili tarafından tanımlanmıştır.[4] Ancak bu kiliseden geriye sadece sunağın bir kısmı kalmıştır.[5] Kilisenin 1902 yılından sonra yıkıldığı bu tespitlerden anlaşılmaktadır.
Veli (ველი) Gürcüce bir kelime olup "düzlük" anlamına gelir. Nitekim Ardahan platosunun Veli köyünün bulunduğu kısmı düz bir alandır.[6]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Kırmızı taşlarla inşa edildiği için "Kızıl Kilise" olarak anılmış olan Veli Kalesi Kilisesi'nden geriye sadece sunağın bir bölümü kalmıştır. Ekvtime Takaişvili'nin 1902 yılında verdiği bilgiye göre ise kilise görece iyi korunmuş haldeydi. Kalenin içinde, dikdörtgen bir kulenin yanında bulunan kilise, kale duvarlarının kuzey tarafına bitişik halde, koyu kırmızı kesme taşlarla inşa edilmişti. Bundan dolayı da kilisenin kuzey cephesi bulunmuyordu. Tek nefli ve kubbesiz orta büyüklükte bir yapıydı. Yapının uzunluğu yaklaşık 10,5 metre, genişliği 6,5 metreydi. Batı ve güneyden girişleri bulunuyordu. Batı ve güney cephelerinde yer alan yüksek pencereleri yarım daire şeklindeydi. Batıdaki pencere iki kabartma haçla, doğudaki ise kabartma bir kemerle süslenmişti. Kemerin altında Gürcü alfabesinin Hutsuri harfleriyle yazılmış Gürcüce yazıt bulunuyordu. Yıpranmış ve okunması zorlaşmış olan yazıtı Ekvtime Takaişvili şu şekilde okumuştur:
წ~ო გ~ი მრდ
მ~ხ ე~ყვ გრ[მ]ს
ჩთ~ა [ხლ]თა [ავგე]
[წ~I ესე] ეკლსია ხ~ს ღ..წ ყლთა
მთდ I
- Çeviri: Aziz Giorgi, Gvaram'a huzur ver. Bu kutsal kiliseyi kendi eliyle inşa etti...[4]
Kilise Vaftizci Yahya'ya adanmıştır. Kilisenin yakınında, iki tarafında Gürcü alfabesini Hutsuri harfleriyle yazılmış Gürcüce yazıtları bulunan sekiz cepheli bir sütun bulunuyordu.[4][5]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 27-28. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar - Katalog (ტაო-კლარჯეთი - ისტორიისა და კულტურის ძეგლები - კატალოგი), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 193, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. Cilt (1958), s. 531". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2023.
- ^ a b c Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 70-73.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 28. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 70.