Oltisi Kilisesi
 Kiagmialtı Kilisesi'nin cephesi. Takaişvili'ye göre Oltisi Kilisesi bu kilesinin birebir kopyası olarak inşa edilmiştir. | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Oltu, Erzurum |
| Koordinatlar | 40°32′36″K 41°59′36″D / 40.54333°K 41.99333°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Yıkılmış |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | ? Orta Çağ |
Oltisi Kilisesi (Gürcüce: ოლტისის ეკლესია) veya Oltu Kalesi Kilisesi, Erzurum ilinde Oltu kentinin merkezindeki Oltu Kalesi'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Oltisi Kilisesi'nin veya Oltu Kalesi Kilisesi'nin bulunduğu Oltu kale-şehri, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao'da yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve kale-şehri 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Gürcü alfabesini Asomtavruli harfleriyle trapez taşına kazılmış Gürcüce yazıt, bu kilisenin hayli eski bir yapı olduğunu göstermektedir. Nitekim Oltu'nun eski adı Oltisi de Gürcüce bir yer adıdır. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1907 yılında Oltisi Kilisesi'ni görmüş ve yıkık haldeki yapı hakkında bilgi vermiştir. Alman botanikçi Karl Heinrich Koch'un 1843 yılındaki seyahati sırasında kilise yıkık olmakla birlikte daha iyi durumda bulunuyordu. Koch, Oltu Kalesi'nde olduğu gibi kentin dış surlarında, iri taşlara oyulmuş ama tahrip olmuş halde Gürcüce eski yazılar ve figürler bulunduğunu yazmıştır. Oltisi Kilisesi'nden bugüne apsislerin temelleri kalmıştır.[1][2]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Oltisi kilisesi, Oltu Kalesi'ndeki meydanın kuzeydoğu kısmında yer alır. Ancak yıkılmış olan bu yapıdan günümüze çok az kalıntı ulaşmıştır.[1] Oltisi Kilisesi, Alman botanikçi Koch'un 1843 yılında ve Gürcü tarihçi ve arkeolog Takaişvili'nin 1907 yılındaki ziyaretleri sırasında da yıkık haldeydi. Bununla birlikte Takaşvili bu yapıyı büyük ölçüde tanımlamıştır.
Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre, Oltisi Kilisesi dolgu duvar tekniğiyle inşa edilmişti. Ancak o tarihte kilisenin dış ve iç kesme kaplama taşların çoğu sökülmüştür. Altı apsisli bir yapı olan kilise, Bana yakınlarındaki Kiagmialtı Kilisesi’nin tam bir kopyası olarak inşa edilmişti. Kiagmialtı Kilisesi ise, altı apsisli ve kubbeli bir yapı olup 10. yüzyılda inşa edilmişti. Ne var ki bu kilise 1907 yılında Kiagmi-altı Kilisesi’nden daha kötü durumdaydı. Bununla birlikte iç duvarlarda fresklerin izleri fark edilyor ve sunakta “Yakarış” sahnesinin tasvir edilmiş olduğu anlaşılıyordu. Bu kompozisyonun sağ tarafında Meryem Ana’nın yüzü son derece açık biçimde seçiliyordu. Dimitri Bakradze kilisenin iç duvarlarında birkaç Yunanca harften söz etmiş olmakla birlikte Takaişvili'nin bulunduğu sırada bu harfler mevcut değildi.
Ekvtime Takaişvili 1907 yılındaki Tiflis'ten seyahatine çıkmadan önce, Oltu Kalesi Kilisesi’ne ait ve sütun üzerinde yer alan kırmızımsı bir kesme taş, Datiko Kutateladze tarafından kendisine ulaştırılmıştı. Takaişvili'nin trapez taşı olarak adlandırdığı bu taşın dört yüzeyinde Gürcü alfabesinin Asomtavruli harfleriyle Gürcüce yazıt bulunuyordu. Ancak bir satırı tamamen tahrip olmuştur. Diğer üç satır Ekvtime Takaişvili tarafından şu şekilde okunmuştur:
1. ო~ო ღ~ო ძ~ლო
2. ქ~ე შ~ე გბ~რლ რ~ნ ადიდა წ~ჲ გ~ი და აღ
3. მართა წ~ჲ გ~ის საკურთხეველი.
Kısaltmalar şeklinde taşa oyulmuş olan bu yazıt Takaişvili tarafından şu şekilde deşifre edilmiştir: “უფალო ღმერთო ძლიერო, ქრისტე, შეიწყალე გაბრიელ, რომელმან ადიდა წმიდაჲ გიორგი და აღმართა წმიდაჲ გიორგის საკურთხეველი” (Çeviri: "Her şeye adir Tanrım, İsa, Aziz Giorgi'yi yücelten ve Aziz Giorgi Kilisesi'ni inşa eden Gabriel'i bağışla"). Oltu Kalesi Kilisesi’nin Aziz Giorgi’ye adanmış olduğu bu yazıttan da anlaşılmaktadır.[2]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 245. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 46-48". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023.