Goraşeti Kilisesi
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Kutlu, Ardanuç |
| Koordinatlar | 41°11′55″K 42°12′25″D / 41.19861°K 42.20694°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Ortadan kalkmış |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | Orta Çağ |
Goraşeti Kilisesi (Gürcüce: გორაშეთის ეკლესია), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Goraşeti olan Kutlu köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kiliseydi. Söz konusu yapıdan bir iz kalmamıştır.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Goraşeti Kilisesi, köyün kuzeyinde, Goraşeti Kalesi'nin inşa edildiği "Bağlar" veya "Goraşeti Bağları" olarak bilinen bir alanda bulunuyordu.[1] Nitekim Nikolay Marr 1904 yılında köyün muhtarının kendisine Petrikiman'da, Goraşeti Bağları'nda muhteşem bir kiliseyi uzaktan gösterdiğini yazmıştır.[2] Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Cakisman, Kimotisman gibi yer adlarındaki "man" kelimesinin mahalle veya köy anlamına gelen Gürcüce "ubani"den (უბანი) değişime uğramış olduğunu yazmıştır. Kilisenin bulunduğu ve bazı kaynaklarda "Petrik İsman" veya "Petrik Osman" olarak geçen Petrikiman (Petrikisman) adlı yerin özgün biçiminin Petrikisubani (პეტრიკისუბანი) olduğu ve "Petrik'in mahallesi" anlamına geldiği söylenebilir.[3][4]
Goraşeti Kilisesi'nin bulunduğu Klarceti bölgesi 16. yüzyılın ortalarında Osmanlıların eline geçtiğinde, Goraşeti köyü Hristiyan bir nüfusa sahipti. Nitekim 1574 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre Ardanuç livasının Ardanuç nahiyesine bağlı olan köyde tamamı Hristiyan 17 hane yaşıyordu.[5] Goraşeti Kilisesi'nin ve köyde buluna diğer kilisesin söz konusu Hristiyan nüfusun ibadet mekanları olduğu anlaşılmaktadır. Köyün nüfusunun Osmanlı döneminde Müslümanlaşmasıyla kilise cemaatsiz ve işlevsiz kalmış, zaman içinde harap hale gelmiştir. Köyün Müslüman nüfusu, 1886 tarihli Rus nüfus tespitinde Gürcü olarak kaydedilmiştir.[6] Goraşeti Kilisesi, Nikolay Marr'ın bölgeye yaptığı araştırma gezisi sırasında büyük ölçüde yıkılmıştı.[7]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Goraşeti Kilisesi, Nikolay Marr’ın verdiği bilgiye göre, kendisinin “Şavşet-İmerhevi tipi” olarak tanımladığı dikdörtgen planlı bir yapıydı. Kilise Marr’ın bulunduğu 1904 yılında yıkık haldeydi. Kapısı batı cephesinde bulunuyordu. Dış duvarların yüzeyi kesme taşlarla kaplıydı, ancak bu taşlar sökülmüştü. Sökülmüş taşların bir kısmı götürülmüş, bir kısmı da yerde bırakılmıştı. Kilisenin içinde duvarlar daha özensiz örülmüştü. Bu duvarların eskiden sıvanmış olduğu belli oluyordu. Çatı örtüsü iki kademeliydi. Kiliseden geriye kuzey tarafının yarısı kalmıştı. Apsisi yarı dairesel forma sahipti. Kilisenin için yıkıntılarla doluydu. Kilisenin bulunduğu alanın taş duvarla çevrili olduğu kalıntılardan anlaşılıyordu.[7]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 96. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Nikolay Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 247. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 455". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2024.
- ^ Halil Erdoğan, Ortaçağda Ardanuç, Artvin, 2019, s. 127. 28 Şubat 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ "Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 35". 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2024.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - Sıra no: 1390". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2024.
- ^ a b Nikolay Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 280-281. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2