Tortum Kalesi Kilisesi
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Koordinatlar | 40°20′26″K 41°28′12″D / 40.34056°K 41.47000°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Harabe |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | ? Orta Çağ |
| Özellikler | |
| Malzemeler | Dolgu duvar, moloz taş, kesme taş |
Tortum Kalesi Kilisesi (Gürcüce: თორთომის ციხის ეკლესია), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı Tortumkale köyünde, Tortum Kalesi'nin güney yamacında Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.[1][2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Evliya Çelebi Seyahatname adlı eserine, kilisenin bir parçası olduğu Tortum Kalesi'ni "Mamrol" adındaki bir Gürcü hükümdarın inşa etmiş olduğunu belirtir.[3] Kalenin kilisesi de aynı dönemde inşa edilmiş olmalıdır. Nitekim Osmanlılar Tao bölgesini ve kaleyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. 1574 Osmanlı tahrir defterinde "Kilisa" adıyla kaydedilmiş olan Tortum Kalesi ve rabatında, tamamı Hristiyan olan 168 hane yaşıyordu.[4] Bu nüfusun daha sonra Müslüman olması ve kalenin de Osmanlıların eline geçmesi sonucu olarak kilise işlevini yitirmiş ve zaman içinde de bazı kısımları yıkılmıştır.[5]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Tortum Kalesi Kilisesi, dikdörtgen planlı ve tek nefli bir yapıdır. Dolgu duvar tekniğinde moloz taşlarla inşa edilmiştir. Güney duvarı tamamen yıkılmışken, kuzey duvarı çatı örtüsüne kadar günümüze sağlam ulaşmıştır. Batı ve doğu duvarlarının da kuzey kısmının bir bölümü kalmıştır. Duvarların dış yüzeyinde kesme düzgün taşlar, iç yüzeyinde ise, kabaca yontulmuş taşlar kullanılmıştır. Kilisenin doğuda yarım daire planlı apsisinin üst seviyede iki yanında birer niş yerleştirilmiştir. Kuzey duvarda eşit aralıklarla payeler yerleştirilmiş, tonoz örtüyü takviye eden kemerler de bu duvar payelerine oturtulmuştur. Yapının dıştan çift pahlı çatı ile örtüldüğü ve kireç harçla tutturulmuş moloz taşlarla kaplandığı kuzey tarafta bugüne kalan kısımlardan anlaşılmaktadır.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Ardahan, Erzurum İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - 2011", 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Çorum, 2012, 2. Cilt, s. 321. 9 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-975-17-3246-0
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 73, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Hazırlayan: Yücel Dağlı - Seyit Ali Kahraman, İstanbul, 2005, 2. Cilt, 2. Kitap, s. 404, ISBN 978-975-08-0954-8
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 92. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 187. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7