Hozabiri Kilisesi
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Yanıklı, Artvin |
| Koordinatlar | 41°15′17″K 42°09′20″D / 41.25472°K 42.15556°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Yıkılmış |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | 10. yüzyıl |
| Özellikler | |
| Malzemeler | Yontu taş |
Hozabiri Kilisesi (Gürcüce: ხოზაბირის აეკლესია), tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Çihishevi olan Yanıklı köyünün sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.[1] Hozabiri Kilisesi, eski Hozabiri köyünün kilisesiydi ve bundan dolayı bu adla anılmaktadır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Hozabiri köyünün bulunduğu Şavşeti, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biriyidi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ikinici yarısının hemen başında Gürcü yönetiminden ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin bu bölgede kurduğu Şavşat sancağının 1554 yılındaki yöneticisi İosebiti adında bir Gürcü beyi (tavadi) idi.[2] Hozabiri köyü eski bir Gürcü yerleşimidir ve nitekim Rus idaresi de 1886 tarihli nüfus tespitinde köyün halkını Gürcü olarak kaydetmiştir. Bu tarihte “Hozabir” (Хозабиръ) şeklinde yazılan köy, Çihishevi köyünün bir mahallesiydi ve nüfusu 6 haneden oluşuyordu.[3] Nikolay Marr’ın 1904 yılındaki araştırma gezisi sırasında Hozabiri Kilisesi'nin bazı duvarları ayakta duruyordu.[4] Günümüzde tamamen yıkılmış olan kilisesin 10. yüzyılda inşa edilmiş olduğu, 2002 yılında Osman Aytekin'in yayımladığı fotoğraftaki Gürcüce yazıtın okunmasıyla ortaya çıkmıştır.[1]
Gürcüce bir yer adı olan Hozabiri, bir buğday cinsinin Gürcüce adı olan "hozo" (ხოზო) ve vadi anlamına gelen "bari" (ბარი) kelimelerinde oluşan Hozobari'den (ხოზობარი) değişime uğramış olabilir.[5][6]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Nikolay Marr'ın 1904 yılında verdiği bilgiye göre, Hozabiri Kilisesi ormanın içinde bir düzlükte yer alıyordu. Kilisenin etrafındaki genç ağaçlar, kiliseyi uzaktan görmeye ve kiliseye ulaşmaya mani oluyordu. Ağaçlar kilisenin iç kısmını da kaplamıştı. Kilise, bulunduğu yere özgü taşlarla inşa edilmişti. Duvarlar, yüzeyi kabaca yontulmuş gri renk taşlardan inşa edilmişti. Hozabiri Kilisesi, Marr’ın “Şavşet-İmerhevi tipi” şeklinde adlandırdığı dikdörtgen planlı bir yapıydı. Doğuda yarı yuvarlak bir apsisi bulunuyordu. Sağ tarafta apsisin yuvarlak kısmında bir niş bulunuyordu. Bu kısım kilisenin en iyi korunmuş kısmını oluşturuyordu. Sunağın yükseltilmiş kısmı üzerine beş taş sırası boyunda duvar sağlam duruyordu. Diğer kısımlardaki duvarla temelden bir-iki taş sırası yüksekliğine sahipti. Kilisenin kapısı, bu tip diğer kiliselerde olduğu gibi güney tarafta bulunuyordu. Apsisin yarı yuvarlak kısmı dahil kilisenin içten uzunluğu yaklaşık 6,5 metre, genişliği yaklaşık 5,5 metre idi.[4]
Hozabiri Kilisesi'nin devrilmiş duvar kalıntısı Hozabiri mahallesinin 250 metre kuzeyinde, bir tarlada bulunmaktadır. Kiliseye ait Gürcüce yazılı taş günümüzde kayıp olmakla birlikte, 2002 yılında Osman Aytekin tarafından yayımlanan fotoğrafından dolayı bilinmektedir. Söz konusu yazıt:
„ქ(რისტ)ე შ(ეიწყალ)ე აშ(ოტ)ჲ (?)“ (İsa, Aşot'u bağışla)
şeklinde okunmuştur.[7]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 133. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Şavşeti (შავშეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2011, s. 16. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-407-11-6.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - Sıra no: 1478". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.
- ^ a b Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015, s. 241-242. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 9789941434112.
- ^ "ხოზო", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 10 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "ბარი", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 134. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9