Lelusi Manastırı
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Taşbaşı, Arpaçay |
| Koordinatlar | 40°57′56″K 43°17′05″D / 40.96556°K 43.28472°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Tamamen yıkılmış |
| Mimari | |
| Mimari tür | Manastır |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | ? |
| Özellikler | |
| Malzemeler | Kireç harcı |
Lelusi Manastırı (Gürcüce: ლელუსის მონასტერი), tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı Taşbaşı köyünün sınırları içinde eski Gürcü manastırıdır. Manastırın adı, ortadan kalkmış olan Lelusi köyünden gelir.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Lelusi köyü ile Lelusi Manastırı'nın bulunduğu Palakatsio bölgesi, tarihsel Gürcistan'ın bir parçasıydı. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Lelusi (ლელუსი) Gürcüce bir yer adı olup "kamış" anlamındaki "leli" (ლელი) kelimesinden türemiştir. Lelusi köyü de Çıldır Gölü kıyısında, kamışların büyüdüğü bataklık alanı da kapsayan bir alanda bulunuyordu.[1] Osmanlıca idaresinin 1595 tarihinde gerçekleştirdiği tahrirde Lelusi köyü, Lelus / Lilus (لیلوس) şeklinde kaydedilmiştir. Bu sırada bu yerleşim, Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasının Canbaz nahiyesinin köylerinden biriydi. Köyün nüfusu 10 Hristiyan haneden oluşuyor ve hane reisleri Gürcü adları taşıyordu.[2][3] Lelusi adının Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde geçmemesi, bu yerleşimin daha önce ortadan kalktığını göstermektedir.[4] Lelusi Manastırı'nın da Osmanlı döneminden önce inşa edilmiş ve Osmanlı döneminde yıkılmış olmalıdır.
Kalıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüzde tamamen yıkılmış olan Lelusi Manastırı'nın kalıntıları, Taşbaşı köyünün kuzeyinde, Çıldır Gölü'nün kıyısında ve ortadan kalkmış olan Lelusi köyünün güney kısmında bulunmaktadır. Manastırın ana kilisesinin duvarlarının temel seviyesindeki bazı kısımları bugüne ulaşmıştır. Ancak bu izlerden kilisenin planını çıkarmak mümkün olmamıştır. Bununla birlikte apsisin yuvarlak formu seçilebilmektedir. Çevrede kireç harçlı duvar parçaları tespit edilmiştir. Kilisenin kuzeyine bitişik başka bir yapının temel seviyesindeki duvar hatları da fark edilmektedir. Kilise yüksekçe bir yerde inşa edilmiş olup bu alanın dış hatları boyunca da duvar kalıntıları bulunmaktadır. Bu kalıntıların manastırı çevreleyen surlar olduğu tahmin edilmektedir. Bu yapının birkaç metre güneyinde büyükçe bir yapının (33x14 m) izleri vardır. Dikdörtgen yapı temeline kadar yıkılmış olup sadece duvar hatları fark edilmektedir. Bu yapının güneydoğu köşesine bitişik halde yuvarlak bir yapının bulunduğu anlaşılmaktadır. Bunun batısında dikdörtgen planlı bir yapının izleri tespit edilmiştir. Duvarın kalınlığı 1,5 metredir. Bu yapının yanında bir mezarlık bulunuyordu. Burada bir kvacvarinin kaidesi günümüze ulaşmıştır. Köylüler kalıntıların bulunduğu alanı "Kilise", büyük yapının bulunduğu yeri ise, "Manastır" olarak adlandırmaktadır.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 53. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 383". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 261". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, 326 sayfa". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024.