Urta Kilisesi
 Urta kilisesi dış görünüşü, Ekvtime Takaişvili, 1902 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Durum | Cami |
| Tür | Kilise |
| Konum | Çıldır, Ardahan |
| Mevcut kullanan | Gölbelen Köyü Camii |
| Yükseklik | |
| Mimari | Gürcü mimarisi |
Urta Kilisesi (Gürcüce: ურთას ეკლესია), tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Urta olan Gölbelen köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Kilise camiye çevrilmiş olup günümüzde Gölbelen Köyü Camii olarak bilinmektedir.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Urta Kilisesi'nin bulunduğu Urta köyü, 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçtiğinde Hristiyan bir nüfusa sahipti. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre 45 Hristiyan haneden oluşan köyde büyük çoğunluğu Gürcüler olmak üzere, Gürcüler ve Ermeniler yaşıyordu.[2][3] Urta Kilisesi ise, bu tarihten çok önce, 10. yüzyılın ikinci yarısında Gürcü Krallığı döneminde inşa edilmiştir. Gürcüce bir vakayinameye göre 1577 yılında kilisenin üst katına bitişik kale inşa edilmiş, ancak bu kale Osmanlı döneminde yıkılmış, ancak kilise muhafaza edilmiştir. Nitekim 20. yüzyılın başında kiliseyi ilk kez tanımlayan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili, Urta Kilisesi'nin üst katında kalenin izlerinin fark edildiğini yazmıştır. Bu tarihte kilise camiye çevrilmiş bulunuyordu.[4]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Urta Kilisesi, kesme iri taşlarla inşa edilmiş üç nefli tipik bir bazilikadır. Doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı bir yapı (16 x 10,3 m) olup beden duvarların inşasında dolgu duvar tekniği kullanılmıştır.[1] Hem planı ve sütunları hem de sonraki dönemlerde geçirdiği değişimler açısından Urta Kilisesi'ni oldukça ilgi çekici bulan Ekvtime Takaişvili'nin yazdığına göre, kilisenin içi büyük sütunlarla üç nefe bölünmüştü. İnşa edildiği sırada Urta Kilisesi'nin orta nefi yan neflerine göre daha yüksekti. Ancak daha sonra yan nefler orta nefin seviyesini geçecek şekilde yükseltilmiştir. Doğu cephesi yelpaze biçimli iki yüksek niş ile Kumurdo Kilisesi gibi dekore edilmiştir. Bu nişlerde insan başı kabartmaları korunmamış olsa da izleri fark edilmektedir. Kesme taşlar üzerindeki haç figürleri günümüze ulaşmıştır. Nişlerin arasında pencerenin çerçevesinde eskiden var olan oymalar ortadan kaldırılmıştır. Kilisenin kesme taşlardan oluşan zemini, camiye çevrildikten sonra ahşapla döşenmiştir. Urta Kilisesi camiye çevrildikten sonra içi sıvanıp eski süslemeleri ve yazıları kapatılmıştır. Takaişvili'nin kiliseyi gezdiği sırada sadece kuzey tarafta Gürcü alfabesinin Hutsuri karakteriyle "გ" (g) harfi seçilebiliyordu. Camiye çevrilirken Urta Kilisesi'nin batı ve güney girişleri örülmüş, kuzeyde yeni bir kapı açılmıştır. Ayrıca iç mekâna mihrap, minber, vaaz kürsüsü gibi camiye özgü unsurlar eklenmiş, kuzey nefinin yarısı kadınlar mahfili biçiminde düzenlenmiştir.[1][4][5]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - 2006”, 25. Araştırma Toplantısı Sonuçları, 1. Cilt, Ankara, 2008, s. 270. 10 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-975-17-3315-3
- ^ "Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt, s. 381". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.
- ^ "" 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023.
- ^ a b Ekvtime Takaşvili, Материалы по археологии Кавказа (Kafkas Arkeolojisiyle İlgili Materyaller), Moskova, 1909, s. 52-55.
- ^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 86. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
.png){kind=link}
.png){kind=link}