Samtzkaro Kilisesi (Yukarı)
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Yukarıırmaklar |
| Koordinatlar | 41°12′02″K 42°11′06″D / 41.20056°K 42.18500°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Yıkıntılar |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | ? Orta Çağ |
Yukarı Samtzkaro Kilisesi (Gürcüce: სამწყაროს ეკლესია), tarihsel Klarceti bölgesindeki Gürcü kiliselerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı (Yukarı) Samtzkaro olan Yukarı Irmaklar köyündedir.[1][2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Geç dönemde iki ayrı köy haline gelmiş olan Samtzkaro veya Samtzkari, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Samtzkaro köyü, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterlerine göre tamamı Hristiyan olan, sırasıyla 66 hane ve 54 haneden oluşan bir yerleşimdi.[3] Günümüzde bir Aşağı Irmaklar köyünde bulunan iki Gürcü kilisesinin bu dönemden kaldığı anlaşılmaktadır. Muvavvid Zeki, Artvin vilayeti hakkında 1927 yılında yayımlanan Osmanlıca kitabında köyde harap halde Gürcülerden kalma iki kilisenin bulunduğunu yazmıştır.[4] Nitekim 1886 tarihli Rus nüfus tespitine göre de köyün halkı Gürcülerden oluşuyordu.[5] 17. yüzyılda Samtzkaro köyü halkının Müslüman olduğu ve kilisenin işlevsiz hale geldiği tahmin edilmektedir. Dilbilimci ve kültür tarihçisi Nikolay Marr'ın 1904 yılında yaptığı araştırma gezisi sırasında da Yukarı Samtzkaro Kilisesi yıkık haldeydi.[6]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Yukarı Samtzkaro Kilisesi, Yukarı Irmaklar kötünün 1 kilometre kuzeyinde yer alır. Kilise, yüksek bir kayalığın tepesinde inşa edilmiştir. Kilisenin bulunduğu yer köylüler tarafından "Mağlis'in Arkasındaki Dağ" (მაღლის უკანის მთა) olarak adlandırılmaktadır. Yıkılmış olan kiliseden geriye orta irilikte taşlar ve kireç harcıyla inşa edilmiş duvarlar kalmıştır. Bu duvarların yüksekliği 1 metreyi bulur. Kalıntıların doğu kısmında yuvarlak bir apsisin izleri günümüzde de fark edilmektedir. Nikolay Marr'ın 1904 yılındaki araştırma gezisi sırasında kilisenin duvarları daha iyi durumda bulunuyordu. Goraşeti köylülerinin verdiği bilgiye göre Kutlu Köyü Camii bu kilisenin taşlarıyla inşa edilmiştir.[7]
Nikolay Marr’ın 1904 yılında verdiği bilgiye göre Yukarı Samtzkaro Kilisesi, Şavşat-İmerhevi bölgesine özgü, dikdörtgen planlı ve yarı silindirik apsisi dışarıya taşmış bir kiliseydi. Uzunluğu yaklaşık 6,5 metre, genişliği yaklaşık 4,5 metreydi. Kilisenin girişi batıdaydı. Dolgu duvar tekniğiyle inşa edilmiş olan duvarları dışarıdan kalın kesme taşlarla kaplıydı. Ancak bu taşların çoğu alınmış, geride çok azı kalmıştı. Duvarlarının içi tarafı aynı büyüklükte kaba yonu taşlarla kaplanmıştı. İç duvarlar muhtemelen eskiden sıvanmıştı. Kilisenin çatı örtüsü iki kademeliydi. O tarihte yapının kuzey yarı bölümü ayakta kalmıştı. Kilisenin zemini yıkıntılarla kaplanmıştı. Yukarı Samtzkaro Kilisesi’nin avlunun taş duvarlarının bir kısmı duruyordu.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927), s. 82-83, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (ტაო-კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები კატალოგი), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 146. ISBN 9789941478178.
- ^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 36 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 60; 2010 baskısı s. 82-83". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1404". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.
- ^ a b Nikolay Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 280 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 101. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9