Leksori Manastırı
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Sındıran, Şenkaya |
| Koordinatlar | 40°37′05″K 42°19′35″D / 40.61806°K 42.32639°D |
| Durum | Yıkıntılar |
| Mimari | |
| Mimari tür | Manastır |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | 8-9. yüzyıl |
Leksori Manastırı (Gürcüce: ლექსორის მონასტერი), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı Teketaş köyünde Orta Çağdan kalma bir Gürcü manastırdır. Bu yapı topluluğu, Lihsor Deresi kıyısındaki yüksek kayalığın üzerinde inşa edilmiştir.[1][2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Leksori veya Türkçedeki biçimiyle Leksor veya Liksor, Lihsori (ლიხსორი) adından değişime uğramıştır. Gürcü dilinde "lihi" (ლიხი), kamış türünde uzun bir bitkinin adıdır.[3][4] Tarihsel Gürcü coğrafyasındaki yer adlarında yaygın biçimde yer alan "sori" (სორი) ise, Megrelce mağara anlamına gelir.[5][6] Sori kelimesi Ermenice dere anlamındaki "dzor"dan (Ձոր) değişime uğramış da olabilir.
Leksori Manastırı'nın bulunduğu Tao bölgesi, Orta Çağda Gürcistan'ın bir parçasıydı. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'nin büyük bir manastır olarak nitelediği Leksori Manastırı bu dönemden kalmış olmalıdır. Nitekim manastırın ana kilisesi olan Leksori Kilisesi'nin 8-9. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Ancak bu yapı topluluğundan eski yazılı kaynaklarda söz edilmemiştir.[7] 1907 yılında bölgede araştırma gezisi yapan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre, dere kıyısında, yüksek kayalığın üzerine yer alıyordu. Aşağıda, dere kıyısındaki dar ve derin vadide ise, ceviz, dut, erik ve başka meyve bahçeleri bulunuyordu. O tarihte üst tarafta bulunan manastırın yapıları varlığını koruyordu.[2]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili’nin araştırma gezisi sırasında Leksori Manastırı bir ana kilise ile beş küçük kiliseden meydana geliyordu. Altıncı küçük bir kilise daha vardı, ama o tarihte yıkılmıştır. Kiliselerin tümü dolgu duvar tekniğiyle kireç harcı kullanılarak inşa edilmiş ve kesme taşlarla kaplanmıştı. Ana kilisenin kuzeydoğusunda yer alan üç kilise de aynı plan üzerine inşa edilmişti. Giriş kapıları güneyde, tek pencere ise doğudaki apsiste bulunuyordu. Dördüncü küçük kilisenin girişi batı ve güneyde cephede, penceresi doğu cephede yer alıyordu. Beşinci küçük kilise de dördüncü kiliseye benziyordu. Ana kilise olan Leksori Kilisesi tek nefli büyük bir bazilikaydı. Bu dikdörtgen planlı büyük yapının kuzey cephesine bitişik uzun bir şapel bulunuyordu ve buradan bir kapıyla ana kiliseye giriliyordu. Ana kilisenin güneyinde de yine ana yapıya bitişik iki şapel vardı. Üç papel de ana kiliseye göre daha alçak yapılar olup daha geç dönemde inşa edilmişti.[2]
Günümüzde harabeye dönmüş olan Leksori Manastırı'nın yıkılmış olan ana kilisesi dışında, manastır kompleksinin doğusunda, kuzeydoğusunda ve kuzeyinde birer adet küçük kilise kalıntısı günümüze ulaşmıştır. Büyük ölçüde yıkılmış olan bu kiliseler uzantı biçimindeki kayalar üzerinde inşa edilmiştir. Güneyde bir kaya üzerinde inşa edilmiş olan kilise görece sağlamdır. Pembe kaplama taşları bugüne kadar gelmiş, ancak çatı örtüsü çökmüştür. Hemen alt tarafında bir kilise daha bulunmaktadır. Bu kiliseye bitişik bir oda yer alır. Leksori Manastırı’nda başka yapıların ve surların da kalıntıları bulunmaktadır.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 17. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4
- ^ a b c "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 46". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.
- ^ "Gürcü Dilinin Açıklamalı Sözlüğü (ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი)". 11 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
- ^ "ლიხი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 10 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Megrelce Sözlük". 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024.
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 840. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (ტაო-კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები კატალოგი), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 31, 85, ISBN 9789941478178.