Orta Doğu: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Therou (mesaj | katkılar)
Devriyeler
3.928 değişiklik
Gerekçe: + nedensiz içerik silinmesi
Etiket: Elle geri alma
İçerik genişletildi
1. satır: 1. satır:
{{güncelle}}
{{Diğer anlamı2|Orta Doğu}}
{{Diğer anlamı2|Orta Doğu}}
{{Kıta
[[Dosya:Middle East (orthographic projection).svg|250px|küçükresim|Orta Doğu ülkelerini dünya üzerinde gösteren harita.]]
|ad =Orta Doğu
[[Dosya:Middle east graphic 2003.jpg|sağ|küçükresim|250px|Bugünkü Orta Doğu'nun [[Siyasi harita|siyasi]] ve ulaşım haritası]]
|harita =Middle_East_(orthographic_projection).svg
'''Orta Doğu'''<ref>[http://tdkterim.gov.tr/bts/ Orta Doğu] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130328002715/http://tdkterim.gov.tr/bts/ |tarih=28 Mart 2013 }} TDK Büyük Türkçe Sözlük</ref> veya '''Ortadoğu''',<ref>[http://www.dildernegi.org.tr/TR/Sozluk.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFEC9E8A7FA3AA308F&Sozcuk=ortado%C4%9Fu&Secim=1 Ortadoğu] Dil Derneği Sözlüğü</ref> [[Asya]], [[Avrupa]] ve [[Afrika]]'nın birbirlerine en çok yaklaştıkları yerleri kapsayan ve birbirine komşu ülkelerin oluşturduğu bölge. [[Akdeniz]]'den [[Pakistan]] sınırına kadar uzanır ve [[Arap Yarımadası]]'nı kapsar. Orta Doğu kavramı [[Avrupa]] merkeziyetçi yaklaşıma dayanır ve [[Birleşik Krallık|Britanyalılar]]ın 19. yüzyılda kullanmaya başladıkları bir kavramdır. Bu tanımlamada İngiltere ve Avrupa ülkeleri merkez kabul edilmiş; doğu, [[Uzak Doğu]], [[Yakın Doğu]], Orta Doğu gibi kavramlar buna göre tayin edilmiştir.<ref>Beaumont, Peter , Gerald H. Blake, J. Malcolm Wagstaff (1988). "The Middle East: A Geographical Study." David Fulton, p.16.</ref><ref>Adelson, Roger. ''London and the Invention of the Middle East: Money, Power, and War, 1902-1922.'' New Haven: Yale University Press, 1995. ISBN 0-300-06094-7 p. 22-26</ref> Bu tanıma göre [[Orta Doğu ülkeleri listesi|Orta Doğu ülkeleri]] [[Suriye]], [[Irak]], [[Katar]],[[Türkiye]], [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]], [[Kıbrıs Cumhuriyeti]], [[Ürdün]], [[İsrail]], [[Lübnan]], [[İran]], [[Batı Şeria]] ve [[Gazze]] ([[Filistin]]), [[Suudi Arabistan]], [[Birleşik Arap Emirlikleri]], [[Umman]], [[Kuveyt]], [[Bahreyn]], [[Yemen]], [[Mısır]], [[Afganistan]]'dır.<ref>Railya Elif İdrisoğlu, [http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/2762/278996.pdf?sequence=1 Rusya’nın ve ABD’nin SSCB Sonrası Orta Doğu Politikaları] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20181126014129/http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/2762/278996.pdf?sequence=1 |tarih=26 Kasım 2018 }} sh.: 9, 10</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mep-online.org | başlık = Ortadoğu Paktı (MEP) | erişimtarihi = | yayımcı = Ortadoğu Paktı (MEP) | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304195027/http://www.mep-online.org/ | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Bazı kaynaklarda [[Somali]] de bu listeye dahil edilmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://mesa.ucdavis.edu/academics/map-of-the-region/somalia | başlık = Kaliforniya Üniversitesi Orta Doğu çalışmaları | erişimtarihi = 8 Mayıs 2015 | yayımcı = Kaliforniya Üniversitesi | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131206023227/http://mesa.ucdavis.edu/academics/map-of-the-region/somalia | arşivtarihi = 6 Aralık 2013 | ölüurl = evet }}</ref>
|harita_boyutu=250px
|harita_açıklaması=
|alan =7,207,575
|alan sq_mi=2,782,860
|nüfus =371 milyon (2010)
|yoğunluk =
|yoğunluk sq_mi=
|ülke_sayısı={{Collapsible list
|title = [[Birleşmiş Milletler üyesi devletler|BM üyesi devletler]] (16)
|1 = {{bayrakülke|Bahreyn}}
|2 = {{bayrakülke| Birleşik Arap Emirlikleri}}
|3 = {{bayrakülke| Irak}}
|4 = {{bayrakülke| İran}}
|5 = {{bayrakülke| İsrail}}
|6 = {{bayrakülke| Katar}}
|7 = {{bayrakülke| Kıbrıs}}
|8 = {{bayrakülke| Kuveyt}}
|9 = {{bayrakülke| Lübnan}}
|10 = {{bayrakülke| Mısır}}
|11 = {{bayrakülke| Suriye}}
|12 = {{bayrakülke| Suudi Arabistan}}
|13 = {{bayrakülke| Türkiye}}
|14 = {{bayrakülke| Umman}}
|15 = {{bayrakülke| Ürdün}}
|16 = {{bayrakülke| Yemen}}
}}
{{Collapsible list
|title = [[Birleşmiş Milletler Genel Kurulu gözlemcileri|BMGK gözlemcileri]] (1)
|1 = {{bayrakülke|Filistin Devleti}}
}}
{{Collapsible list
|title = [[Tanınmayan veya sınırlı şekilde tanınan devletler listesi|Tanınmayan]] (1)
|1 = {{bayrakülke|Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti}}
}}
|dil_1 ={{Collapsible list
|title = 60 dil
|1 = {{kalın|Resmî diller}}
|2 = [[Arapça]]
|3 = [[İbranice]]
|4 = [[İngilizce]]
|5 = [[Kürtçe]]
|6 = [[Persçe]]
|7 = [[Türkçe]]
|8 = [[Yunanca]]
|9 = {{kalın|Resmî statüsü olmayan diller}} (diaspora veya diğer azınlıklar tarafından konuşulanlar)
|11 = [[Abazaca]]
|12 = [[Abhazca]]
|13 = [[Amharca]]
|14 = [[Arnavutça]]
|15 = [[Azerice]]
|16 = [[Balkan Gagavuzcası]]
|17 = [[Beluçça]]
|18 = [[Boşnakça]]
|19 = [[Çeçence]]
|20 = [[Çerkes dilleri]]
|21 = [[Çince]]
|22 = [[Domarice]]
|23 = [[Ermenice]]
|24 = [[Fransızca]]
|25 = [[Gilanca]]
|26 = [[Gürcüce]]
|27 = [[Hintçe]]
|28 = [[İspanyolca]]
|29 = [[İtalyanca]]
|30 = [[Kaşkayca]]
|31 = [[Kazakça]]
|32 = [[Kıptîce]]
|33 = [[Kırgızca]]
|34 = [[Kırım Tatarcası]]
|35 = [[Kumukça]]
|36 = [[Kurbetçe]]
|37 = [[Lazca]]
|38 = [[Luri]]
|39 = [[Macarca]]
|40 = [[Malayalamca]]
|41 = [[Marathice]]
|42 = [[Mazanderanca]]
|43 = [[Neo-Aramice]]
|44 = [[Nübyece]]
|45 = [[Pencapça]]
|46 = [[Rumence]]
|47 = [[Rusça]]
|48 = [[Siwi]]
|49 = [[Somalice]]
|50 = [[Süryanice]]
|51 = [[Tagalogca]]
|52 = [[Talışça]]
|53 = [[Tatarca]]
|54 = [[Tayca]]
|55 = [[Turoyo]]
|56 = [[Türkmence]]
|57 = [[Ukraynaca]]
|58 = [[Urduca]]
|59 = [[Uygurca]]
|60 = [[Yahudi İspanyolcası]]
|61 = [[Yidiş]]
|62 = [[Zazaca]]
}}
|şehir_bayrak_1={{bayraksimge|Irak}}
|şehir_1 =Bağdat
|şehir_bayrak_2={{bayraksimge|Türkiye}}
|şehir_2 =[[İstanbul]]
|şehir_bayrak_3={{bayraksimge|Mısır}}
|şehir_3 =[[Kahire]]
|şehir_bayrak_4={{bayraksimge|Suudi Arabistan}}
|şehir_4 =[[Riyad]]
|şehir_bayrak_5={{bayraksimge|İran}}
|şehir_5 =[[Tahran]]
|şehir_bayrak_6=
|şehir_6 =
|şehir_bayrak_7=
|şehir_7 =
|şehir_bayrak_8=
|şehir_8 =
|şehir_bayrak_9=
|şehir_9 =
|şehir_bayrak_10=
|şehir_10 =
|zaman_dilimi_1=[[UTC+02:00]], [[UTC+03:00]], [[UTC+03:30]], [[UTC+04:00]], [[UTC+04:30]]
}}
[[Dosya:Middle east.jpg|küçükresim|260x260pik|Afrika, Avrupa, Orta Asya ve Güney Asya arasındaki Orta Doğu haritası.]]
'''Orta Doğu''', [[Afrika-Avrasya]]'da genellikle [[Batı Asya]]'yı ([[Güney Kafkasya]] hariç), tüm [[Mısır]]'ı (çoğunlukla [[Kuzey Afrika]]'da) ve [[Türkiye]]'yi (kısmen [[Balkanlar]]'da) kapsayan [[Kıtalararası ülkeler listesi|kıtalararası]] bir bölgedir. Terim, [[20. yüzyıl]]<nowiki/>ın başlarında başlayan [[Yakın Doğu]] teriminin ([[Uzak Doğu]]'nun aksine) yerini almak üzere daha geniş bir kullanıma girmiştir. Daha geniş "[[Büyük Orta Doğu Projesi|Büyük Orta Doğu]]" kavramı (diğer adıyla Orta Doğu ve Kuzey Afrika veya [[ODKA]]) aynı zamanda [[Mağrip]], [[Sudan]], [[Cibuti]], [[Somali]], [[Komorlar]], [[Afganistan]], [[Pakistan]] ve bazen Transkafkasya ve [[Orta Asya]]'yı da bölgeye dahil etmektedir. "Orta Doğu" terimi, değişen tanımları konusunda bazı karışıklıklara yol açtı.


Orta Doğu ülkelerinin çoğu (18 ülkeden 13'ü) [[Arap devletleri]]<nowiki/>nin bir parçasıdır. Bölgedeki en kalabalık ülkeler [[Mısır]], [[İran]] ve [[Türkiye]] iken, [[Suudi Arabistan]] alan bazında en büyük Orta Doğu ülkesidir. [[Orta Doğu tarihinin kronolojik listesi|Ortadoğu'nun tarihi]], bölgenin jeopolitik öneminin binlerce yıldır kabul edilmesiyle eski zamanlara dayanmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.nl/books?id=_ukBNxLFNxgC&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&source=gbs_navlinks_s|başlık=The Gulf: The Bush Presidencies and the Middle East|tarih=2012-10-18|dil=en|yayıncı=University Press of Kentucky|ad=Michael F.|soyadı=Cairo|isbn=978-0-8131-3672-1}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.nl/books?id=UOgvZdjOsb0C&pg=PA177&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CDMQ6AEwA2oVChMIlNGcnPv5yAIVybMUCh2Sag-6#v=onepage&q=middle%20east%20of%20high%20importance%20since%20ancient%20times&f=false|başlık=History of the Office of the Secretary of Defense: The formative years, 1947-1950|dil=en|yayıncı=Government Printing Office|isbn=978-0-16-087640-0}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.nl/books?id=Xoftt29B4soC&pg=PR31&dq=middle+east+of+crucial+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CFEQ6AEwB2oVChMI-8aUsPr5yAIVxGsUCh3q_wR-#v=onepage&q=middle%20east%20of%20crucial%20importance%20since%20ancient%20times&f=false|başlık=Historical Dictionary of Middle Eastern Intelligence|tarih=2009-04-13|dil=en|yayıncı=Scarecrow Press|ad=Ephraim|soyadı=Kahana|isbn=978-0-8108-6302-6|ad2=Muhammad|soyadı2=Suwaed}}</ref> [[Yahudilik]], [[Hristiyanlık]] ve [[İslam]] dahil olmak üzere birçok büyük dinin kökenleri Orta Doğu'dadır. [[Araplar]] bölgedeki çoğunluk etnik grubu oluşturuyor,<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=SPBfnT_E1mgC&q=main+ethnic+groups+in+the+middle+east&pg=PA16&redir_esc=y|başlık=Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia|tarih=2011-10-31|dil=en|yayıncı=ABC-CLIO|ad=John A.|soyadı=Shoup|isbn=978-1-59884-362-0}}</ref> ardından [[Türkler]], [[Persler]], [[Kürtler]], [[Azeriler]], [[Kıptîler]], [[Yahudiler]], [[Süryaniler]], [[Irak Türkmenleri]] ve [[Kıbrıs Rumları]] izliyor.
Orta Doğu kavramının öncülü [[Fransızlar|Fransız]]ların, [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]]'nin toprakları için kullandığı “Yakın Doğu” tabiridir. 20. yüzyılın başlarına kadar sık sık kullanılmıştır. [[İngiltere]]'nin 19. yüzyıldan itibaren [[Hindistan]] ve [[Çin]]'in zenginliklerine yayılması da “[[Uzak Doğu]]” kavramının kullanılmasına neden olmuştur. Bu iki kavram batılı devletler için yeni bir bölgesel tanımlama ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu doğrultuda [[İngilizler|İngiliz]]ler, Yakın Doğu terimine karşılık, [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] toprakları içerisinde kalan ve Uzak Doğu'ya geçişte önemli bir atlama taşı olan bölge için “Orta Doğu” terimini kullanmaya başlamıştır.<ref>Sedat Laçiner, Orta Doğu diye bir Yer Var mı, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt: 3, Sayı:10, Ankara, 2007, s.153-155</ref>


Orta Doğu, genellikle sıcak ve kurak bir iklime sahiptir; Mısır'daki [[Nil Deltası]], [[Mezopotamya]]'nın [[Dicle]] ve [[Fırat]] havzaları (Irak, Kuveyt ve Doğu Suriye) gibi sınırlı alanlarda tarımı desteklemek için sulama sağlayan birkaç büyük nehir ve [[Bereketli Hilal]]. [[Basra Körfezi]]'ni çevreleyen ülkelerin çoğunun, özellikle [[petrol]] ihracatından ekonomik olarak yararlanan [[Arap Yarımadası]] hükümdarları ile birlikte, büyük ham petrol rezervleri vardır. Orta Doğu, kurak iklim ve fosil yakıt endüstrisine olan yoğun bağımlılık nedeniyle, hem iklim değişikliğine büyük katkıda bulunuyor hem de bundan ciddi şekilde olumsuz etkilenmesi beklenen bir bölgedir.
Orta Doğu, Doğu ile Batıyı, [[Akdeniz]] ile [[Hint Okyanusu]]'nu, Rusya ile sıcak denizleri birbirine bağlayan, aynı zamanda Doğu ile Batı arasındaki bütün ticarî ve kültürel bağlantıların yapıldığı bir bölgedir. Yeryüzünün en önemli kara ve suyollarını kumanda etmesinin kendisine kazandırdığı eşsiz jeopolitik değer, Orta Doğu'yu tarihin ilk dönemlerinden bu yana dünya egemenliği peşinde koşan güçlerin birincil hedefi haline getirmiştir.“Kara altın” olarak tanımlanan petrolün 20. yüzyılın ilk yarısından itibaren değer kazanmasıyla Orta Doğu'nun, dolayısıyla buradan geçen kara ve deniz yollarının stratejik önemi dünyanın hiçbir yeriyle kıyaslanamayacak derecede artmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.historystudies.net/Makaleler/180246529_16-Serdar%20Sakin.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Ağustos 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130627040802/http://www.historystudies.net/Makaleler/180246529_16-Serdar%20Sakin.pdf |arşivtarihi=27 Haziran 2013 |ölüurl=evet }}</ref>


== Terminoloji ==
== Yakın Doğu ve Orta Doğu kavramlarının karşılaştırılması ==
"Orta Doğu" terimi 1850'lerde İngiliz Hindistan Ofisi'nden çıkmış olabilir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/17300507|başlık=The Middle East : a geographical study|tarih=1988|yer=New York|yayıncı=Halsted Press|seri=2nd ed|diğerleri=Blake, Gerald Henry., Wagstaff, J. Malcolm (John Malcolm), 1940-|soyadı=Beaumont, Peter, 1940-|isbn=0-470-21040-0|oclc=17300507}}</ref> Bununla birlikte, Amerikalı deniz stratejisti [[Alfred Thayer Mahan]] 1902'de<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00263207608700307|başlık=Captain Mahan, General Gordon, and the origins of the term ‘Middle East’|erişimtarihi=|tarih=Ocak 1976|sayı=1|dil=en|sayfalar=95–98|çalışma=Middle Eastern Studies|yayıncı=|cilt=12|ad=Clayton R.|soyadı=Koppes|issn=0026-3206|doi=10.1080/00263207608700307}}</ref> "Arabistan ve Hindistan arasındaki bölgeyi belirlemek" için bu terimi kullandığında daha yaygın bir şekilde tanındı.<ref>Lewis, Bernard (1965). ''The Middle East and the West''. p. 9.</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/18909081|başlık=A peace to end all peace : creating the modern Middle East, 1914-1922|yer=New York|seri=1st American edition|soyadı=Fromkin, David,|isbn=0-8050-0857-8|oclc=18909081}}</ref> Bu süre zarfında [[Britanya İmparatorluğu|Britanya]] ve [[Rus İmparatorluğu|Rus]] İmparatorlukları, [[Büyük Oyun]] olarak bilinen bir rekabet olan Orta Asya'da nüfuz için rekabet ediyorlardı. Mahan, bölgenin stratejik öneminin yanı sıra merkezi [[Basra Körfezi]]'nin de farkına vardı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/25712311|başlık=Guardians of the Gulf : a history of America's expanding role in the Persian Gulf, 1833-1992|tarih=1992|yer=New York|yayıncı=Free Press|soyadı=Palmer, Michael A.|isbn=0-02-923843-9|oclc=25712311}}</ref> Basra Körfezi'ni çevreleyen bölgeyi Orta Doğu olarak etiketledi ve Mısır'ın [[Süveyş Kanalı]]'ndan sonra, Rusların [[Britanya Hindistanı]]'na doğru ilerlemesini engellemek için İngiltere'nin kontrol etmesi gereken en önemli geçit olduğunu söyledi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20070220093342/http://www.turkishweekly.net/comments.php?id=2117|başlık=Turkish Weekly Opinion - Is There a Place Called ‘the Middle East’?|erişimtarihi=2021-01-07|tarih=2007-02-20|çalışma=web.archive.org}}</ref> Mahan bu terimi ilk kez bir İngiliz dergisi olan ''National Review''<nowiki/>'da Eylül 1902'de yayınlanan "Basra Körfezi ve Uluslararası İlişkiler" makalesinde kullandı.<blockquote>Orta Doğu, görmediğim bir terimi benimseyebilirsem, bir gün onun [[Malta]] ve [[Cebelitarık]]'a ihtiyacı olacak; o da Basra Körfezi'nde olacağını takip etmiyor. Deniz kuvvetleri, geçici devamsızlık ayrıcalığını da beraberinde getiren hareket kabiliyetine sahiptir; ancak operasyonun her sahnesinde onarım, tedarik ve afet durumunda güvenlik temelleri oluşturması gerekir. [[Kraliyet Donanması|İngiliz Donanması]], fırsat doğarsa, [[Aden]], Hindistan ve Basra Körfezi hakkında yürürlükte yoğunlaşma imkanına sahip olmalıdır.<ref name=":0">{{Kitap kaynağı|url=http://archive.org/details/londoninventiono00adel|başlık=London and the invention of the Middle East|tarih=1995|yayıncı=Yale University Press|diğerleri=Internet Archive|soyadı=Roger Adelson|isbn=978-0-300-06094-2}}</ref></blockquote>Mahan'ın makalesi ''[[The Times]]''<nowiki/>'da yeniden basıldı ve Ekim ayında Sör [[Ignatius Valentine Chirol]] tarafından yazılan "Orta Doğu Sorunu" başlıklı 20 makalelik bir dizi izledi. Bu dizi sırasında, Sör Ignatius ''Orta Doğu''<nowiki/>'nun tanımını "Asya'nın Hindistan sınırlarına kadar uzanan veya [[Hindistan]]'a yaklaşımlara komuta eden bölgelerini" içerecek şekilde genişletti.<ref name=":0" /> Seri 1903'te sona erdikten sonra ''The Times'', terimin sonraki kullanımlarından tırnak işaretlerini kaldırdı.<ref name=":0" />
Orta Doğu, batılı devletler tarafından bazen [[Yakın Doğu]] olarak adlandırılır. Oysaki Yakın Doğu, Orta Doğuyla beraber [[Balkan]]ları da kapsamaktadır.<ref>Oxford Dictionary of English 2e, 2003, Oxford University Press, ''Near East'' maddesi</ref>


[[II. Dünya Savaşı]]'na kadar, [[Türkiye]] ve [[Akdeniz]]'in doğu kıyısı merkezindeki bölgelerden "[[Yakın Doğu]]" olarak bahsedilirken, "[[Uzak Doğu]]" [[Çin]] merkezliyken<ref name=":1">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Where-is-the-Middle-East-Davison/b0f99025d232494803f84f1a4578d7a11dcf1be2|başlık=Where is the Middle East|tarih=1960|ad=H.|soyadı=Davison|doi=10.2307/20029452}}</ref> ve Orta Doğu ise bölge anlamına geliyordu. [[Mezopotamya]]'dan [[Myanmar|Burma]]'ya, yani Yakın Doğu ile Uzak Doğu arasındaki bölge.{{Kaynak belirt}} 1930'ların sonlarında İngilizler, bölgedeki askeri kuvvetleri için [[Kahire]]'de bulunan Orta Doğu Komutanlığı'nı kurdu. O zamandan sonra, "Orta Doğu" terimi, diğer kullanımların yanı sıra 1946'da [[Washington, DC]]'de kurulan [[Orta Doğu Enstitüsü]] ile [[Avrupa]] ve [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nde daha geniş bir kullanım kazandı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://archive.org/details/middleeastpatter00held_0|başlık=Middle East Patterns|tarih=2000-11-01|yayıncı=Westview Press|diğerleri=Internet Archive|soyadı=Colbert C. Held|isbn=978-0-8133-3488-2}}</ref>
Bu adlandırmadaki değişiklik, [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun yıkılmasıyla başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Balkanların Osmanlı egemenliği altında olması ve farklı bir kültür motifini barındırması nedeniyle, Balkanlar ve Doğu Akdeniz sahilleri "[[Yakın Doğu]]", Mezopotamya dahil olmak üzere Mezopotamya ile Hindistan arasındaki bölge "Orta doğu" olarak adlandırılmaktaydı.


"Soutweast Asia" veya "Swasia" gibi Avrupa merkezli olmayan terimler seyrek olarak kullanılırken, bir Afrika ülkesi olan Mısır'ın tanıma dahil edilmesi, bu tür terimleri kullanmanın faydasını sorgulamaktadır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.jstor.org/stable/25741178|başlık=CONSTRUCTING AND NATURALIZING THE MIDDLE EAST|tarih=2010|sayı=4|sayfalar=583–597|çalışma=Geographical Review|cilt=100|ad=KAREN|soyadı=CULCASI|issn=0016-7428}}</ref>
[[Balkanlar]]'da özgür devletlerin ortaya çıkması "ötekiler" kavramını ortadan kaldırmış ve Yakın Doğu kavramının yaygın olarak kullanılmamasına yol açmıştır. Yakın doğu kavramının kullanılmamaya başlanmasıyla Orta Doğu kavramı, [[Hindistan]] arasındaki bölge için kullanılmaya başlanmıştır<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/makale_01.html | başlık = Ortadoğu Neresi? | erişimtarihi = | yayımcı = stradigma.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131115043159/http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/makale_01.html | arşivtarihi = 15 Kasım 2013 | ölüurl = evet }}</ref>.


=== Eleştiri ve kullanım ===
== Orta Doğu ülkelerinden görüntüler ==
Orta tanımı, değişen tanımlarla ilgili bazı karışıklıklara da yol açmıştır. [[I. Dünya Savaşı]]'ndan önce, [[İngilizce]] "[[Yakın Doğu]]" terimi [[Balkanlar]] ve [[Osmanlı İmparatorluğu]]'na atıfta bulunurken, "Orta Doğu" [[İran]], [[Kafkasya]], [[Afganistan]], [[Orta Asya]] ve [[Türkistan]]'ı kastediyordu. Buna karşılık, "[[Uzak Doğu]]" ise [[Doğu Asya]] ülkelerini (ör. Çin, [[Japonya]], [[Kore]] vb.)

1918'de Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla, "Yakın Doğu" büyük ölçüde İngilizce'de yaygın kullanımdan çıkarken, "Orta Doğu" [[İslam dünyası]]<nowiki/>nın yeniden yükselen ülkelerine uygulanmaya başlandı. Bununla birlikte, "Yakın Doğu" kullanımı, bu disiplinler tarafından kullanılmayan ''Orta Doğu'' terimiyle özdeş bir alanı tanımladığı [[arkeoloji]] ve [[antik tarih]] de dahil olmak üzere çeşitli akademik disiplinler tarafından muhafaza edildi (bkz. Eski Yakın Doğu).

[[ABD Hükûmeti]] tarafından "Orta Doğu" teriminin ilk resmi kullanımı [[Süveyş Krizi]] ile ilgili 1957 [[Eisenhower Doktrini]]'nde oldu. [[Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı|ABD dışişleri bakanı]] [[John Foster Dulles]], Orta Doğu'yu "batıda [[Libya]] ile doğuda [[Pakistan]], kuzeyde [[Suriye]] ve [[Irak]] ve güneyde [[Arap Yarımadası]]<nowiki/>nın yanı sıra [[Sudan]] ve [[Etiyopya]] arasında kalan alan" olarak tanımladı.<ref name=":1" /> 1958'de Dışişleri Bakanlığı, "Yakın Doğu" ve "Orta Doğu" terimlerinin birbirinin yerine kullanılabileceğini açıkladı ve bölgeyi yalnızca Mısır, Suriye, [[İsrail]], [[Lübnan]], [[Ürdün]], Irak, [[Suudi Arabistan]], [[Kuveyt]], [[Bahreyn]] ve [[Katar]]'ı içerecek şekilde tanımladı.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/1958/08/14/archives/-near-east-is-mideast-washington-explains.html|başlık=' Near East' Is Mideast, Washington Explains (Published 1958)|erişimtarihi=2021-01-07|tarih=1958-08-14|dil=en-US|çalışma=The New York Times|ad=Special to The New York|soyadı=Times|issn=0362-4331}}</ref>

[[Associated Press]] Stylebook, Yakın Doğu'nun eskiden daha uzak batı ülkelerine, Orta Doğu'nun ise doğu ülkelerine atıfta bulunduğunu; ancak şimdi eşanlamlı olduklarını söylüyor.<blockquote>Bir hikayede bir kaynak tarafından ''Yakın Doğu'' kullanılmadığı sürece ''Orta Doğu''’yu kullanın. ''Orta Doğu'' (''Mideast'') da kabul edilebilir; ancak ''Orta Doğu'' (''Middle East'') tercih edilir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/56499055|başlık=Stylebook and briefing on media law|tarih=2004|yer=New York|yayıncı=Basic Books|seri=39th ed|diğerleri=Goldstein, Norm., Associated Press.|isbn=0-465-00488-1|oclc=56499055}}</ref></blockquote>Orta Doğu terimi de Hanafi (1998) tarafından [[Avrupamerkezcilik|Avrupa merkezli]] olarak ("İngiliz Batı algısına dayalı") eleştirilmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20070312062752/http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html|başlık=Virtual Conference: Articles|erişimtarihi=2021-01-07|tarih=2007-03-12|çalışma=web.archive.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20061008121436/http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html|başlık=Middle East in whose world?|erişimtarihi=2021-01-07|tarih=2006-10-08|çalışma=web.archive.org}}</ref>

=== Çeviriler ===
[[Dosya:Middle East.ogv|küçükresim|Orta Doğu hakkında 1957 yapımı bir Amerikan filmi.]]
Diğer Avrupa dillerinde Yakın Doğu ve Orta Doğu'ya benzer terimler vardır; ancak göreceli bir tanım olduğu için anlamları ülkeye göre değişir ve genel olarak [[İngilizce]] terimlerden farklıdır. [[Almanca]]'da ''[[:de:Naher Osten|Naher Osten]]'' (Yakın Doğu) terimi hâlâ yaygın olarak kullanılmaktadır (günümüzde ''Mittlerer Osten'' terimi, İngiliz kaynaklarından çevrilen basın metinlerinde her ne kadar farklı bir anlama sahip olsa da giderek daha yaygındır) ve [[Rusça]] [[:ru:Ближний Восток|''Ближний Восток'']] (''Blizhniy Vostok''), [[Bulgarca]] [[:bg:Близкия Изток|''Близкия Изток'']], [[Lehçe]] [[:pl:Bliski Wschód|''Bliski Wschód'']] veya [[Hırvatça]] ''[[Bliski istok]]'' (dört Slav dilinin tümünde Yakın Doğu anlamına gelir) bölge için tek uygun terim olarak kalır. Ancak, [[Fransızca]] ''Moyen-Orient'', [[İsveççe]] ''Mellanöstern'', [[İspanyolca]] ''Oriente Medio'' veya ''Medio Oriente'' ve [[İtalyanca]] ''Medio Oriente'' gibi bazı dillerin "Orta Doğu" muadilleri vardır.{{Not|İtalyancada "Vicino Oriente" (Yakın Doğu) ifadesi de yaygın olarak Türkiye'ye, Estremo Oriente (Uzak Doğu veya Aşırı Doğu) Ortadoğu'nun doğusundaki tüm Asya'ya atıfta bulunmak için kullanılmıştır.}}

Belki de Batı basınının etkisinden dolayı, Orta Doğu'nun [[Arapça]] karşılığı (الشرق الأوسط ash-Sharq al-Awsa main), ana akım Arap basınında standart bir kullanım haline geldi ve "Orta Doğu" terimi ile aynı anlamı içeriyor. Doğu'nun Arapça kökünden gelen ''Mashriq'', Arapça konuşulan dünyanın doğu kısmı olan ([[Mağrip]]'in aksine, batı kısmı) [[Levant]] çevresinde çeşitli tanımlanmış bir bölgeyi ifade eder.<ref>Anderson, Ewan W., William Bayne Fisher (2000). ''The Middle East: Geography and Geopolitics''. Routledge. pp. 12–13.</ref> Terim Batı'da ortaya çıkmış olsa da, Arapça dışında Orta Doğu ülkelerinin diğer dillerinde de tercümesi kullanılmaktadır. Orta Doğu'nun [[Farsça]] karşılığı خاورمیانه (Khāvar-e miyāneh), [[İbranice]] המזרח יכון (hamizrach hatikhon) ve [[Türkçe]] karşılığı ise Orta Doğu'dur.

== Bölgeler ==

=== Genellikle Orta Doğu'da değerlendirilen bölgeler ===
[[İran]] (Pers), [[Anadolu|Küçük Asya]], [[Mezopotamya]], [[Levant]], [[Arap Yarımadası]] ve [[Mısır]] geleneksel olarak Orta Doğu'ya dahildir.
{| class="wikitable sortable" style="text-align: center; width: 100%;"
! class="unsortable" |Arma
! class="unsortable" |Bayrak
!Devlet
!Alan
(km<sup>2</sup>)
!Nüfus
(2012)
!Yoğunluk
(km<sup>2</sup>)
!Başkent
![[Satın alma gücü paritesi|GDP]](2018)<ref name="GDP IMF">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C546%2C213%2C674%2C911%2C676%2C314%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C962%2C156%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C565%2C924%2C283%2C233%2C853%2C632%2C288%2C636%2C293%2C634%2C566%2C238%2C964%2C662%2C182%2C960%2C359%2C423%2C453%2C935%2C968%2C128%2C922%2C611%2C714%2C321%2C862%2C243%2C135%2C248%2C716%2C469%2C456%2C253%2C722%2C642%2C942%2C643%2C718%2C939%2C724%2C734%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C144%2C336%2C146%2C263%2C463%2C268%2C528%2C532%2C923%2C944%2C738%2C176%2C578%2C534%2C537%2C536%2C742%2C429%2C866%2C433%2C369%2C178%2C744%2C436%2C186%2C136%2C925%2C343%2C869%2C158%2C746%2C439%2C926%2C916%2C466%2C664%2C112%2C826%2C111%2C542%2C298%2C967%2C927%2C443%2C846%2C917%2C299%2C544%2C582%2C941%2C474%2C446%2C754%2C666%2C698&s=NGDPD&grp=0&a=&pr.x=32&pr.y=12|title=World Economic Outlook Database|access-date=May 14, 2019|date=10 April 2019|publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref>
!Kişi başına
(2018)<ref name="GDP-capita IMF">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C546%2C213%2C674%2C911%2C676%2C314%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C962%2C156%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C565%2C924%2C283%2C233%2C853%2C632%2C288%2C636%2C293%2C634%2C566%2C238%2C964%2C662%2C182%2C960%2C359%2C423%2C453%2C935%2C968%2C128%2C922%2C611%2C714%2C321%2C862%2C243%2C135%2C248%2C716%2C469%2C456%2C253%2C722%2C642%2C942%2C643%2C718%2C939%2C724%2C734%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C144%2C336%2C146%2C263%2C463%2C268%2C528%2C532%2C923%2C944%2C738%2C176%2C578%2C534%2C537%2C536%2C742%2C429%2C866%2C433%2C369%2C178%2C744%2C436%2C186%2C136%2C925%2C343%2C869%2C158%2C746%2C439%2C926%2C916%2C466%2C664%2C112%2C826%2C111%2C542%2C298%2C967%2C927%2C443%2C846%2C917%2C299%2C544%2C582%2C941%2C474%2C446%2C754%2C666%2C698&s=NGDPDPC&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|access-date=May 14, 2019|date=April 2019|publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref>
!Para birimi
!Yönetim şekli
!Resmî diller
|-
|[[Dosya:Royal Coat of Arms of the United Kingdom (HM Government).svg|orta|45x45pik]]
|[[Dosya:Flag of the United Kingdom.svg|orta|47x47pik]]
|[[Ağrotur ve Dikelya]]
| style="text-align:right;" |254
| style="text-align:right;" |15,700
| style="text-align:right;" |N/A
|[[Episkopi Cantonment|Episkopi]]
|N/A
|N/A
|[[Euro]]
|[[Meşrutiyet|Anayasal monarşi]] altında fiilen [[Stratokrasi|stratokratik]] [[bağımlı bölge]]
|[[İngilizce]]
|-
|[[Dosya:Emblem of Bahrain.svg|orta|46x46px]]
|{{flagicon|Bahrain
| size = 45px
}}
|[[Bahreyn]]
| style="text-align:right;" |780
| style="text-align:right;" |1,234,596
| style="text-align:right;" |1,582.8
|[[Manama]]
|$30.355
|$25,851
|[[Bahreyn dinarı]]
|[[Mutlak monarşi]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:Cyprus coat of arms 2006.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagicon|Cyprus
| size = 45px
}}
|[[Kıbrıs Cumhuriyeti]]
| style="text-align:right;" |9,250
| style="text-align:right;" |1,088,503
| style="text-align:right;" |117
|[[Lefkoşa]]
|$24.492
|$28,340
|[[Euro]]
|[[Başkanlık sistemi]]
|[[Yunanca]],
[[Türkçe]]
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Egypt (Official).svg|orta|54x54pik]]
|{{flagicon|Egypt
| size = 45px
}}
|[[Mısır]]
| style="text-align:right;" |1,010,407
| style="text-align:right;" |82,798,000
| style="text-align:right;" |90
|[[Kahire]]
|$249.559
|$2,573
|[[Mısır lirası]]
|[[Başkanlık sistemi]]
|[[Arabic language|Arabic]]
|-
|[[Dosya:Emblem of Iran.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagicon|Iran
| size = 45px
}}
|[[İran]]
| style="text-align:right;" |1,648,195
| style="text-align:right;" |78,868,711
| style="text-align:right;" |45
|[[Tahran]]
|$452.275
|$5,491
|[[İran riyali]]
|[[İslam cumhuriyeti]]
|[[Persçe]]
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Iraq (2008–present).svg|orta|55x55pik]]
|{{flagicon|Iraq
| size = 45px
}}
|[[Irak]]
| style="text-align:right;" |438,317
| style="text-align:right;" |33,635,000
| style="text-align:right;" |73.5
|[[Bağdat]]
|$226.07
|$5,930
|[[Irak dinarı]]
|[[Parlamenter sistem]]
|[[Arapça]],
[[İbranice]]
|-
|[[Dosya:Emblem of Israel.svg|orta|55x55pik]]
|{{flagicon|Israel
| size = 45px
}}
|[[İsrail]]
| style="text-align:right;" |20,770
| style="text-align:right;" |7,653,600
| style="text-align:right;" |365.3
|[[Kudüs]]{{ref|İsrail|a}}
|$369.843
|$41,644
|[[Yeni İsrail şekeli]]
|[[Parlamenter sistem]]
|[[İbranice]]
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Jordan.svg|orta|59x59pik]]
|{{flagicon|Jordan
| size = 45px
}}
|[[Ürdün]]
| style="text-align:right;" |92,300
| style="text-align:right;" |6,318,677
| style="text-align:right;" |68.4
|[[Amman]]
|$42.371
|$4,278
|[[Ürdün dinarı]]
|[[Anayasal monarşi]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:Emblem of Kuwait.svg|orta|50x50pik]]
|{{flagicon|Kuwait
| size = 45px
}}
|[[Kuveyt]]
| style="text-align:right;" |17,820
| style="text-align:right;" |3,566,437
| style="text-align:right;" |167.5
|[[Kuveyt (şehir)|Kuveyt]]
|$141.05
|$30,839
|[[Kuveyt dinarı]]
|[[Anayasal monarşi]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Lebanon.svg|orta|54x54pik]]
|{{flagicon|Lebanon
| size = 45px
}}
|[[Lübnan]]
| style="text-align:right;" |10,452
| style="text-align:right;" |4,228,000
| style="text-align:right;" |404
|[[Beyrut]]
|$56.409
|$9,257
|[[Lübnan lirası]]
|[[Parlamenter sistem]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:National emblem of Oman.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagicon|Oman
| size = 45px
}}
|[[Umman]]
| style="text-align:right;" |212,460
| style="text-align:right;" |2,694,094
| style="text-align:right;" |9.2
|[[Maskat]]
|$82.243
|$19,302
|[[Umman riyali]]
|[[Mutlak monarşi]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:Coat of arms of State of Palestine (Official).png|orta|54x54pik]]
|{{flagicon|Palestine
| size = 45px
}}
|[[Filistin Devleti]]
| style="text-align:right;" |6,220
| style="text-align:right;" |4,260,636
| style="text-align:right;" |667
|[[Ramallah]]{{ref|Filistin|a}}
|n/a
|n/a
|[[Yeni İsrail şekeli]],
[[Ürdün dinarı]]
|[[Yarı başkanlık sistemi]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:Emblem of Qatar.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagicon|Qatar
| size = 45px
}}
|[[Katar]]
| style="text-align:right;" |11,437
| style="text-align:right;" |1,696,563
| style="text-align:right;" |123.2
|[[Doha]]
|$192.45
|$70,780
|[[Katar riyali]]
|[[Mutlak monarşi]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:Emblem of Saudi Arabia.svg|orta|48x48pik]]
|{{flagicon|Saudi Arabia
| size = 45px
}}
|[[Suudi Arabistan]]
| style="text-align:right;" |2,149,690
| style="text-align:right;" |27,136,977
| style="text-align:right;" |12
|[[Riyad]]
|$782.483
|$23,566
|[[Suudi Arabistan riyali]]
|[[Mutlak monarşi]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Syria.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagicon|Syria
| size = 45px
}}
|[[Suriye]]
| style="text-align:right;" |185,180
| style="text-align:right;" |23,695,000
| style="text-align:right;" |118.3
|[[Şam]]
|n/a
|n/a
|[[Suriye lirası]]
|[[Başkanlık sistemi]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:Emblem of Turkey.svg|orta|45x45pik]]''(de facto)''
|{{flagicon|Turkey
| size = 45px
}}
|[[Türkiye]]
| style="text-align:right;" |783,562
| style="text-align:right;" |73,722,988
| style="text-align:right;" |94.1
|[[Ankara]]
|$766.428
|$9,346
|[[Türk lirası]]
|[[Başkanlık sistemi]]
|[[Türkçe]]
|-
|[[Dosya:Emblem of the United Arab Emirates.svg|orta|51x51pik]]
|{{flagicon|United Arab Emirates
| size = 45px
}}
|[[Birleşik Arap Emirlikleri]]
| style="text-align:right;" |82,880
| style="text-align:right;" |8,264,070
| style="text-align:right;" |97
|[[Abu Dabi]]
|$424.635
|$40,711
|[[Birleşik Arap Emirlikleri dirhemi|BAE dirhemi]]
|[[Federal]] [[mutlak monarşi]]
|[[Arapça]]
|-
|[[Dosya:Emblem of Yemen (2).svg|orta|45x45pik]]
|{{flagicon|Yemen
| size = 45px
}}
|[[Yemen]]
| style="text-align:right;" |527,970
| style="text-align:right;" |23,580,000
| style="text-align:right;" |44.7
|[[San'a]]{{ref|san'a|b}}[[Aden]] <small>(geçici)</small>
|$26.914
|$872
|[[Yemen riyali]]
|[[Geçici hükûmet|Geçici]] [[başkanlık sistemi]]
|[[Arapça]]
|}

=== Ortadoğu'nun diğer tanımları ===
{{Ana|Yakın Doğu|Büyük Orta Doğu Projesi}}
Çeşitli kavramlar genellikle Orta Doğu'ya paraleldir, özellikle Yakın Doğu, [[Bereketli Hilal]] ve Levant. Yakın Doğu, Levant ve Bereketli Hilal, coğrafi anlamda Orta Doğu'ya en yakın olan Yakın Doğu ile modern tanımlanmış Orta Doğu'nun geniş bölümlerine atıfta bulunan coğrafi kavramlardır. Esas olarak Arapça konuşulduğu için, bazen Kuzey Afrika'nın Mağrip bölgesi dahil edilir.

[[Güney Kafkasya]] ülkeleri - [[Ermenistan]], [[Azerbaycan]] ve [[Gürcistan]] - zaman zaman Orta Doğu tanımlarına dahil edilmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20140821001515/http://www.gloria-center.org/meria/2000/12/novikova.pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=2021-01-07|tarih=2014-08-21|çalışma=web.archive.org}}</ref>

[[Büyük Orta Doğu Projesi|Büyük Ortadoğu]], [[21. yüzyıl]]<nowiki/>ın ilk on yılında ikinci [[George W. Bush|Bush]] yönetimi tarafından Müslüman dünyasına ait çeşitli ülkeleri, özellikle İran, Türkiye, Afganistan ve Pakistan'ı ifade etmek için icat edilen siyasi bir terimdi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://carnegieendowment.org/2004/03/18/greater-middle-east-initiative-off-to-false-start-pub-1480|başlık=Greater Middle East Initiative: Off to a False Start|erişimtarihi=2021-01-07|dil=en|çalışma=Carnegie Endowment for International Peace|ad=Thomas Carothers, Marina|soyadı=Ottaway|ad2=Thomas Carothers, Marina|soyadı2=Ottaway}}</ref> Bazen çeşitli [[Orta Asya]] ülkeleri de dahil edilir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.worldatlas.com/webimage/countrys/me.htm|başlık=Middle East Map / Map of the Middle East - Facts, Geography, History of the Middle East - Worldatlas.com|erişimtarihi=2021-01-07|dil=en-US|çalışma=WorldAtlas}}</ref>

== Tarihçe ==
{{Ayrıca bakınız|Antik Yakın Doğu|Antik Mısır|Anadolu tarihi|İran tarihi|İslam öncesi Arabistan}}
[[Dosya:420.Western Wall plaza.Jerusalem.jpg|küçükresim|225x225pik|[[Kudüs]]'teki [[Ağlama Duvarı]] ve [[Kubbet'üs-Sahra]]]]
Orta Doğu, [[Avrasya]] ile [[Afrika]]'nın ve [[Akdeniz]] ile [[Hint Okyanusu]]'nun kesişme noktasında yer almaktadır. [[Hristiyanlık]], [[İslam]], [[Yahudilik]], [[Maniheizm]], [[Yezîdîler|Yezidi]], [[Dürzîlik]], [[Ehl-i Hak]] ve [[Sâbiîlik]] gibi dinlerin ve [[İran]]'da [[Mitraizm]], [[Zerdüştçülük]], Maniheizm ve [[Bahâîlik]] gibi dinlerin doğduğu yer ve manevi merkezidir. Orta Doğu tarihi boyunca dünya meselelerinin önemli bir merkezi olmuştur; stratejik, ekonomik, politik, kültürel ve dini açıdan hassas bir alan. Bölge, tarımın bağımsız olarak keşfedildiği bölgelerden biridir ve [[Cilalı Taş Devri|Neolitik dönem]]<nowiki/>de Orta Doğu'dan [[Avrupa]], [[İndus Nehri]] ve [[Doğu Afrika]] gibi dünyanın farklı bölgelerine yayılmıştır.

Medeniyetlerin oluşumundan önce, [[Taş Devri]]'nde Orta Doğu'nun her yerinde gelişmiş kültürler oluşmuştur. Tarımcılar tarafından tarım arazileri, çobanlar tarafından kırsal arazi arayışı, bölge içinde farklı göçlerin gerçekleştiği anlamına geliyordu ve bölgenin etnik ve demografik yapısını şekillendirdi.

Orta Doğu, yaygın olarak [[Uygarlığın beşiği]] olarak bilinir. Dünyanın en eski uygarlıkları olan [[Mezopotamya]] ([[Sümerler|Sümer]], [[Akad İmparatorluğu|Akad]], [[Asurlular|Asur]] ve [[Babil]]), [[Antik Mısır]] ve [[Levant]]'taki [[Kiş]], hepsi eski [[Yakın Doğu]]'nun [[Bereketli Hilal]] ve [[Nil]] bölgelerinden kaynaklandı. Bunları [[Küçük Asya]]'nın [[Hititler|Hitit]], [[Yunanlar|Yunan]], [[Hurriler|Hurri]] ve [[Urartular|Urartu]] uygarlıkları izledi; İran'daki [[Elam]], [[Persler|Pers]] ve [[Med İmparatorluğu|Med]] medeniyetlerinin yanı sıra Levant medeniyetleri ([[Ebla]], [[Mari]], [[Nagar]], [[Ugarit]], [[Kenan]], [[Aramiler|Arami]], [[Mitanni]], [[Phoenicia]] ve [[İsrail]]) ve [[Arap Yarımadası]] ([[Magan]], [[Sheba]], [[Ubar]]). Yakın Doğu, büyük ölçüde [[Yeni Asur İmparatorluğu]] altında birleşti, ardından [[Ahameniş İmparatorluğu]], daha sonra [[Makedonya İmparatorluğu]] ve bundan sonra bir dereceye kadar İran imparatorlukları (yani [[Part İmparatorluğu|Part]] ve [[Sasani İmparatorluğu|Sasani]] İmparatorlukları), [[Roma İmparatorluğu]] ve [[Bizans İmparatorluğu]] tarafından birleştirildi. Bölge, Roma İmparatorluğu'nun entelektüel ve ekonomik merkezi olarak hizmet etti ve Sasani İmparatorluğu üzerindeki çevresi nedeniyle son derece önemli bir rol oynadı. Böylece [[Romalılar]], bölgeyi Sasani ve [[Bedeviler|Bedevi]] baskınlarından ve istilalarından korumak amacıyla bölgeye beş veya altı lejyon yerleştirdiler.
[[Dosya:Kaaba mirror edit jj.jpg|küçükresim|[[İslam]]'da kutsal sayılan [[Kâbe]], [[Suudi Arabistan]]'ın [[Mekke]] şehrinde bulunur.]]
MS [[4. yüzyıl]]<nowiki/>dan itibaren Orta Doğu, o dönemde iki ana gücün, Bizans imparatorluğunun ve Sasani İmparatorluğunun merkezi haline geldi. Bununla birlikte, MS [[7. yüzyıl]]<nowiki/>da bölgenin [[Hilâfet|İslami fethi]]<nowiki/>yle başlayan, [[Orta Çağ]]'ın sonraki İslami Halifelikleri veya [[İslam'ın Altın Çağı]], ilk olarak tüm Orta Doğu'yu ayrı bir bölge olarak birleştirecek ve egemen İslami egemenliği yaratacaktı. Orta Doğu'ya 600 yıldan fazla hakim olan 4 halifelik, [[Râşidîn Halifeliği]], [[Emevîler|Emevi Halifeliği]], [[Abbâsîler|Abbasi Halifeliği]] ve [[Fâtımîler|Fatımi halifeliği]] idi. Ayrıca [[Moğollar]] bölgeye hakim olacak, [[Ermenistan Krallığı]] bölgenin bazı kısımlarını kendi topraklarına katacak, [[Selçuklu Hanedanı|Selçuklular]] bölgeyi yönetecek ve Türk-Pers kültürünü yayacak ve [[Franklar]], yer alacak [[Haçlı devletleri]]<nowiki/>ni kuracaklardı.[[Josiah Russell]], "İslami bölge" olarak adlandırdığı bölgenin nüfusunu 1000'de kabaca 12.5 milyon olarak tahmin ediyor - Anadolu 8 milyon, Suriye 2 milyon ve Mısır 1.5 milyon.<ref>Russell 1985, p. 298.</ref> [[16. yüzyıl]]<nowiki/>dan itibaren, Orta Doğu'ya iki ana güç olan [[Osmanlı İmparatorluğu]] ve [[Safevîler]] bir kez daha hakim oldu.

Modern Orta Doğu, [[I. Dünya Savaşı]]'ndan sonra, [[İttifak Devletleri|İttifak Güçleri]] ile müttefik olan Osmanlı İmparatorluğu'nun [[Britanya İmparatorluğu]] ve müttefikleri tarafından yenilmesi ve başlangıçta İngiliz ve Fransız Mandaları altında bir dizi ayrı ulusa bölünmesiyle başladı. Bu dönüşümdeki diğer tanımlayıcı olaylar arasında 1948'de [[İsrail]]'in kurulması ve 1960'ların sonunda başta İngiltere ve Fransa olmak üzere Avrupalı ​​güçlerin nihai ayrılması yer alıyordu. Bir ölçüde, 1970'lerden itibaren [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nin artan etkisiyle onların yerini aldı.

[[20. yüzyıl]]<nowiki/>da bölgenin önemli [[Petrol|ham petrol]] stokları ona yeni stratejik ve ekonomik önem verdi. Suudi Arabistan, İran, Kuveyt, Irak ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin büyük miktarlarda petrole sahip olmasıyla, 1945 civarında seri petrol üretimi başladı.<ref>Goldschmidt (1999), p. 8</ref> Özellikle Suudi Arabistan ve İran'daki tahmini petrol rezervleri, dünyadaki en yüksek rezervlerden bazılarıdır ve uluslararası petrol karteli [[OPEC]] Orta Doğu ülkelerinin hakimiyetindedir.

[[Soğuk Savaş]] sırasında Orta Doğu, iki süper güç ve müttefikleri arasında ideolojik bir mücadele sahnesiydi: bir yanda [[NATO]] ve ABD, diğer yanda ise [[Sovyetler Birliği]] ve [[Varşova Paktı]], bölgesel müttefikleri etkilemek için rekabet ediyorlardı. Siyasi nedenlerin yanı sıra iki sistem arasında "ideolojik çatışma" da vardı. Dahası, [[Louise Fawcett]]'in öne sürdüğü gibi, birçok önemli çekişme alanından veya belki de daha doğrusu kaygı alanlarından ilki, süper güçlerin bölgede stratejik avantaj elde etme arzularıydı, ikincisi, bölgenin yaklaşık üçte ikisini barındırması Batı dünyasının ekonomisi için petrolün giderek daha hayati hale geldiği bir bağlamda dünyanın petrol rezervlerinin %'si [...]<ref>Louise, Fawcett. ''International Relations of the Middle East''. (Oxford University Press, New York, 2005)</ref> Bu bağlamsal çerçeve içinde [[Amerika Birleşik Devletleri]], [[Arap devletleri|Arap dünyası]]<nowiki/>nı Sovyet etkisinden uzaklaştırmaya çalıştı. 20. ve 21. yüzyıllar boyunca bölge, hem nispi barış ve hoşgörü dönemleri hem de özellikle [[Sünnilik|Sünniler]] ve [[Şiilik|Şiiler]] arasında çatışma dönemleri yaşadı.

== Demografi ==

=== Etnik gruplar ===
[[Dosya:Maunsell's map, Pre-World War I British Ethnographical Map of eastern Turkey in Asia, Syria and western Persia 01.jpg|küçükresim|Maunsell'in Orta Doğu'nun Birinci Dünya Savaşı Öncesi İngiliz Etnografik Haritası]]
Orta Doğu'daki en büyük etnik grubu [[Araplar]] oluşturmaktadır, ardından çeşitli [[İran halkları]] ve ardından [[Türk halkları]] ([[Türkler]], [[Azeriler]] ve [[Irak Türkmenleri]]) geliyor. Bölgenin yerli etnik grupları arasında Araplar, [[Ayramiler]], [[Asurlular]], [[Beluçlar|Beluciler]], [[Berberiler]], [[Kıptîler]], [[Dürzîlik|Dürziler]], [[Kıbrıs Rumları]], [[Yahudiler]], [[Kürtler]], [[Lurlar]], [[Mandenler]], [[Persler]], [[Samaritanlar]], [[Şebekler]], [[Tatlar]] ve [[Zazalar]] bulunmaktadır. Bölgede bir diaspora oluşturan Avrupalı ​​etnik gruplar arasında [[Arnavutlar]], [[Boşnaklar]], [[Çerkesler]] ([[Kabardeyler]] dahil), [[Kırım Tatarları]], [[Rum]], [[Fransız-Levantenler]], [[İtalyan-Levantenler]] ve Irak Türkmenleri bulunmaktadır. Diğer göçmen nüfuslar arasında [[Çinliler]], [[Filipinliler]], [[Hintler]], [[Endonezyalılar]], [[Pakistanlılar]], [[Peştunlar]], [[Çingeneler|Romanlar]] ve [[Afro-Araplar]] bulunmaktadır.

=== Göç ===
"Göç, Orta Doğu'daki işgücü piyasası baskıları için her zaman önemli bir risk oluşturmuştur. 1970'ler ve 1990'lar arasındaki dönem için, özellikle [[Basra Körfezi]]'ndeki Arap devletleri, Mısır, Yemen ve Levant ülkelerinden gelen işçiler için zengin bir istihdam kaynağı sağlarken, Avrupa, her ikisi nedeniyle de Kuzey Afrika ülkelerinden genç işçileri çekmişti. yakınlık ve Fransa ile Kuzey Afrika devletlerinin çoğu arasındaki sömürge bağlarının mirası."<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/31029084/The_State_of_Middle_Eastern_Youth|başlık=The State of Middle Eastern Youth|dil=en|çalışma=CIRS Special Issue of The Muslim World|ad=Islam|soyadı=Hassan|ad2=Center for International and Regional|soyadı2=Studies (CIRS)}}</ref> [[Uluslararası Göç Örgütü]]'ne göre dünyada Arap ülkelerinden 13 milyon birinci nesil göçmen var ve bunların %5,8'i diğer Arap ülkelerinde yaşıyor. Arap ülkelerinden gelen göçmenler, bölgedeki mali ve beşeri sermayenin dolaşımına katkıda bulunur ve böylece bölgesel kalkınmayı önemli ölçüde teşvik eder. 2009 yılında Arap ülkeleri, diğer Arap ülkelerinden [[Ürdün]], [[Mısır]] ve [[Lübnan]]'a gönderilen toplam 35.1 milyar ABD doları havale akışı ve bu ülkeler ile diğer Arap ülkeleri arasındaki ticaret gelirlerinden yüzde 40 ila 190 daha yüksektir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20110430010601/http://www.egypt.iom.int/Doc/IOM%20Intra%20regional%20labour%20mobility%20in%20Arab%20region%20Facts%20and%20Figures%20(English).pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=2021-01-07|tarih=2011-04-30|çalışma=web.archive.org}}</ref> [[Somali]]'deki [[Somali İç Savaşı|iç savaş]], Somali diasporasının boyutunu büyük ölçüde artırdı; çünkü en iyi eğitimli Somalililer, Orta Doğu ülkelerinin yanı sıra Avrupa ve Kuzey Amerika'ya gittiler.

[[Türkiye]], [[İsrail]] ve [[İran]] gibi Arap olmayan Orta Doğu ülkeleri de önemli göç dinamiklerine tabidir.

Arap ülkelerinden göç edenlerin oldukça büyük bir kısmı, ırksal ve/veya dini zulme maruz kalan etnik ve dini azınlıklardandır ve mutlaka etnik Araplar, İranlılar veya Türkler değildir.{{Kaynak belirt}} Geçtiğimiz yüzyılda çok sayıda [[Kürt]], [[Yahudi]], [[Süryani]], [[Rum]] ve [[Ermeni]] ile çok sayıda [[Sâbiîlik|Sâbi]], bu nedenlerle Irak, İran, Suriye ve Türkiye gibi ülkeleri terk etti. İran'da [[Hristiyanlar]], [[Bahailer]] ve [[Zerdüştçülük|Zerdüştler]] gibi birçok dini azınlık 1979'da yaşanan [[İran İslam Devrimi]]'nden bu yana ayrıldı.{{Kaynak belirt}}

=== Dinler ===
[[Dosya:Mosque.jpg|küçükresim|[[İslam]], Orta Doğu'daki en büyük dindir. Burada [[Müslüman]] erkekler [[cami]]<nowiki/>de [[namaz]] kılarken [[secde]] ediyorlar.]]
Orta Doğu, dinler söz konusu olduğunda çok çeşitlidir ve bunların çoğu Orta Doğu'da doğmuştur. [[İslam]], Orta Doğu'daki en büyük dindir; ancak [[Yahudilik]] ve [[Hristiyanlık]] gibi Orta Doğu'da ortaya çıkmış dinlere mensup topluluklar bulunmaktadır. Hristiyanlar [[Lübnan]]'ın %40,5'ini temsil ediyor ve [[Lübnan cumhurbaşkanları listesi|Lübnan Cumhurbaşkanı]], kabinenin yarısı ve parlamentonun yarısı çeşitli Lübnan Hristiyan ayinlerinden birini izliyor. [[Bahâîlik]], [[Ehl-i Hak]], [[Yezîdîler|Yezidizm]], [[Zerdüştçülük]], [[Mandaeizm]], [[Dürzîlik|Dürzi]] ve [[Şebekler|Şebekizm]] gibi önemli azınlık dinleri de vardır. Eski zamanlarda [[Antik Mezopotamya dini|Antik Mezopotamya dinleri]]<nowiki/>nde, [[Kenan mitolojisi|Kenan dinleri]]<nowiki/>ne, [[Maniheizm]]<nowiki/>e, [[Mitraizm]] ve çeşitli [[Monoteizm|tektanrıcı]] [[gnostik]] mezheplere ev sahipliği yapmıştır.

=== Diller ===
Konuşanların sayısı bakımından en önemli beş dil [[Arapça]], [[Farsça]], [[Türkçe]], [[Kürtçe]] ve [[İbranice]]<nowiki/>dir. Arapça ve İbranice, [[Afro-Asyatik diller|Afro-Asyatik dil ailesi]]<nowiki/>ni, Farsça ve Kürtçe [[Hint-Avrupa dil ailesi]]<nowiki/>ni, [[Türkçe]] ise [[Türk dilleri|Türk dilleri ailesi]]<nowiki/>ndendir. Ayrıca Orta Doğu'da yaklaşık 20 azınlık dili de konuşulmaktadır.

[[Arapça]], tüm lehçeleriyle Orta Doğu'da en çok konuşulan dillerdir ve [[Fasih Arapça]] tüm [[Kuzey Afrika]]'da ve [[Batı Asya]] ülkelerinin çoğunda resmidir. Arap olmayan komşu Ortadoğu ülkelerindeki bazı komşu bölgelerde de Arapça lehçeleri konuşulmaktadır. [[Afro-Asyatik diller|Afro-Asya dil ailesi]]<nowiki/>nin [[Semitik]] kolunun bir üyesidir. [[Mehri dili|Mehri]] ve [[Sokotra dili|Sokotra]] gibi birkaç Modern Güney Arap dili de [[Yemen]] ve [[Umman]]'da konuşulmaktadır. [[Aramice]] ve lehçeleri gibi başka bir [[Sami dilleri|Sami dili]], esas olarak [[Süryaniler]] ve [[Mandenler]] tarafından konuşulmaktadır. Mısır'da ise dilin [[Siwa dili|Siwa]] olarak da bilindiği [[Berberi dilleri]] konuşan bir topluluk da vardır. Ancak bu Sami olmayan bir Afro-Asya dilidir.

[[Farsça]] en çok konuşulan ikinci dildir. Öncelikle [[İran]]'da ve komşu ülkelerdeki bazı sınır bölgelerinde konuşulurken, ülke bölgenin en büyük ve en kalabalık ülkelerinden biridir. [[Hint-Avrupa dil ailesi]]<nowiki/>nin [[Hint-İran dilleri|Hint-İran]] koluna aittir. Bölgede konuşulan diğer [[Batı İran dilleri]] arasında [[Acemce]], [[Deylemce]], [[Kürt dilleri]] lehçeleri, [[Semmani]], [[Luri]] ve diğerleri bulunmaktadır.

En çok konuşulan üçüncü dil olan [[Türkçe]], büyük ölçüde bölgenin en büyük ve en kalabalık ülkelerinden biri olan [[Türkiye]] ile sınırlıdır; ancak [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]] gibi komşu ülkelerde de mevcuttur. Kökeni [[Orta Asya]]'da olan [[Türk dilleri]]<nowiki/>nin üyesidir. Bir başka Türk dili olan [[Azerice]], [[İran Azerileri]] tarafından konuşulmaktadır.

[[İbranice]], [[İsrail]]'in iki resmi dilinden biridir, diğeri Arapça'dır. İbranice, İsrail nüfusunun %80'inden fazlası tarafından konuşulmakta ve kullanılmaktadır, diğer %20'si ise Arapça kullanmaktadır.

[[İngilizce]], [[Ağrotur ve Dikelya]]'nın resmi dillerinden biridir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/akrotiri/|başlık=Akrotiri - The World Factbook|erişimtarihi=2021-02-11|çalışma=www.cia.gov}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/dhekelia/|başlık=Dhekelia - The World Factbook|erişimtarihi=2021-02-11|çalışma=www.cia.gov}}</ref> [[Mısır]], [[Ürdün]], İran, [[Kürdistan]], [[Irak]], [[Katar]], [[Bahreyn]], [[Birleşik Arap Emirlikleri]] ve [[Kuveyt]] gibi ülkelerde özellikle orta ve üst sınıflar arasında yaygın olarak ikinci dil olarak öğretilmekte ve kullanılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/jordan/|başlık=Jordan - The World Factbook|erişimtarihi=2021-02-11|çalışma=www.cia.gov}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kuwait/|başlık=Kuwait - The World Factbook|erişimtarihi=2021-02-11|çalışma=www.cia.gov}}</ref> Aynı zamanda Birleşik Arap Emirlikleri'nin bazı Emirliklerinde de ana dildir.

[[Fransızca]], [[Lübnan]]'daki birçok devlet kurumunda ve medyada öğretilmekte ve kullanılmaktadır. Mısır ve Suriye'deki bazı ilk ve orta okullarda da öğretilmektedir. Ağırlıklı olarak Avrupa'da konuşulan bir [[Sami dilleri|Sami dili]] olan [[Maltaca]], Mısır'daki Fransız-Malta diasporası tarafından da kullanılmaktadır.

Bölgede [[Ermenice]] ve [[Yunanca]] konuşanlar da bulunur. [[Gürcüce]], Gürcü diasporası tarafından konuşulmaktadır. [[Rusça]], 1990'ların sonundaki göç nedeniyle İsrail nüfusunun büyük bir kısmı tarafından konuşulmaktadır.<ref>Dowty 2004, p. 95.</ref> Bugün Rusça, İsrail'de kullanılan ve resmi olmayan popüler bir dildir; Haber, radyo ve tabelalar İbranice ve Arapça'dan sonra ülke genelinde Rusça olarak bulunabilir. [[Çerkes dilleri]], bölgedeki diasporalar ve İsrail'de İbranice ve İngilizce konuşan hemen hemen tüm [[Çerkesler]] tarafından konuşulmaktadır. Orta Doğu'daki [[Rumence]] konuşan en büyük topluluk, 1995 itibariyle nüfusun %5'i [[Latince]]'nin konuşulduğu İsrail'de bulunuyor.{{Not etiketi|According to the 1993 Statistical Abstract of Israel there were 250,000 Romanian speakers in Israel, at a population of 5,548,523 (census 1995).|not 2}}<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20071224113558/http://www.evz.ro/article.php?artid=185041|başlık=Evenimentul Zilei Nr. 5032|erişimtarihi=2021-02-11|tarih=2007-12-24|çalışma=web.archive.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20100813205116/http://www.eurojewcong.org/ejc/news.php?id_article=110|başlık=European Jewish Congress - Romania|erişimtarihi=2021-02-11|tarih=2010-08-13|çalışma=web.archive.org}}</ref>

[[Bengalce]], [[Hintçe]] ve [[Urduca]], Suudi Arabistan (nüfusun %20-25'inin [[Güney Asya]] olduğu), Birleşik Arap Emirlikleri (nüfusun %50-55'inin Güney Asya olduğu) gibi birçok Orta Doğu ülkesindeki göçmen toplulukları tarafından yaygın olarak konuşulmaktadır.

== Ekonomi ==
[[Dosya:Oil and Gas Infrastructure Persian Gulf (large).gif|küçükresim|260x260pik|Orta Doğu'da petrol ve gaz boru hatları]]
Orta Doğu ekonomileri çok fakir olmaktan ([[Gazze]] ve [[Yemen]] gibi) aşırı zengin ülkelere (Katar ve BAE gibi) kadar çeşitlilik göstermektedir. Genel olarak, [[The World Factbook]]'a göre, 2007 itibariyle Orta Doğu'daki tüm ülkeler pozitif bir büyüme oranını sürdürüyor.

[[Dünya Bankası]]'nın 1 Temmuz 2009'da yayınlanan Dünya Kalkınma Göstergeleri veritabanına göre, 2008'deki en büyük üç Orta Doğu ekonomisi [[Nominal GSYİH değerlerine göre ülkeler listesi|Nominal GSYİH]] açısından [[Türkiye]] ($794.228), [[Suudi Arabistan]] ($467.601) ve [[İran]] ($385.143) idi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20090912122439/http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP.pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=2021-02-11|tarih=2009-09-12|çalışma=web.archive.org}}</ref> Kişi başına nominal GSYİH ile ilgili olarak, en üst sıradaki ülkeler ise [[Katar]] ($93.204), [[Birleşik Arap Emirlikleri]] ($55.028), [[Kuveyt]] ($45.920) ve [[Kıbrıs Cumhuriyeti]] ($32.745).<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.imf.org/en/Publications/SPROLLs/world-economic-outlook-databases|başlık=World Economic Outlook Databases|erişimtarihi=2021-02-11|dil=en|çalışma=IMF}}</ref> Türkiye ($1.028.897), İran ($839.438) ve Suudi Arabistan ($589.531) [[Satın alma gücü paritelerine göre ülkeler listesi|GSYİH-SAGP]] açısından en büyük ekonomilere sahip ülkelerdir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20140209081011/http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP_PPP.pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=2021-02-11|tarih=2014-02-09|çalışma=web.archive.org}}</ref> Kişi başına (PPP) bazlı gelire gelince, en yüksek sıradaki ülkeler Katar ($86.008), Kuveyt ($39.915), BAE (38.894 $), [[Bahreyn]] ($34.662) ve Kıbrıs ($29.853) yer almaktadır. Kişi başına gelir (PPP) açısından Orta Doğu'daki en düşük sıradaki ülke ise, Gazze Özerk Filistin Yönetimi ve [[Batı Şeria]]'dır ($1.100).

Orta Doğu ülkelerinin ekonomik yapısı, bazı ülkeler yalnızca petrol ve petrolle ilgili ürünlerin (Suudi Arabistan, BAE ve Kuveyt gibi) ihracatına büyük ölçüde bağımlıyken, diğerlerinin oldukça çeşitli bir ekonomik temele sahip olması anlamında farklıdır. (Kıbrıs, İsrail, Türkiye ve Mısır gibi). Orta Doğu bölgesinin endüstrileri arasında [[petrol]] ve petrolle ilgili ürünler, tarım, [[pamuk]], [[sığır]], [[Mandıra ürünü|süt ürünleri]], [[tekstil]], [[Deri|deri ürünleri]], cerrahi aletler, savunma teçhizatı ([[silah]]<nowiki/>lar, [[mühimmat]], [[tank]]<nowiki/>lar, [[denizaltı]]<nowiki/>lar, [[Askerî uçak|savaş uçakları]], [[İnsansız hava aracı|İHA]]'lar ve [[füze]]<nowiki/>ler) bulunmaktadır. [[Banka|Bankacılık]], özellikle BAE ve Bahreyn durumunda ekonomilerin önemli bir sektörüdür.

Kıbrıs, Türkiye, Mısır, Lübnan ve İsrail haricinde turizm, kısmen bölgenin sosyal açıdan muhafazakar doğası ve Orta Doğu'nun belirli bölgelerindeki siyasi kargaşadan dolayı, ekonominin görece gelişmemiş bir alanı olmuştur. Bununla birlikte, son yıllarda BAE, Bahreyn ve Ürdün gibi ülkeler, turistik tesislerin iyileştirilmesi ve turizmle ilgili kısıtlayıcı politikaların gevşetilmesi nedeniyle daha fazla sayıda turist çekmeye başladı.

Orta Doğu ve [[Kuzey Afrika]] bölgesinde, özellikle 15-29 yaş arası gençler arasında işsizlik oldukça yüksektir ve bu, bölgenin toplam nüfusunun %30'unu temsil eden bir demografiktir. [[Uluslararası Çalışma Örgütü]]'ne göre 2005 yılında toplam bölgesel işsizlik oranı %13,2 idi<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20100714042307/http://www.ppionline.org/ppi_ci.cfm?knlgAreaID=108&subsecID=900003&contentID=254026|başlık=PPI: Unemployment Rates are Highest in the Middle East|erişimtarihi=2021-02-11|tarih=2010-07-14|çalışma=web.archive.org}}</ref> ve gençler arasında %25,<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20081109191428/http://www.shababinclusion.org/content/document/detail/623/1|başlık=Middle East Youth Initiative: Publications: Inclusion: Meeting the 100 Million Youth Challenge|erişimtarihi=2021-02-11|tarih=2008-11-09|çalışma=web.archive.org}}</ref> [[Fas]]'ta %37 ve [[Suriye]]'de %73 gibi yüksek bir orandadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20080820065906/http://www.shababinclusion.org/content/document/detail/558/1|başlık=Middle East Youth Initiative: Publications: Social Exclusion: Comparative Analysis of Europe and Middle East Youth|erişimtarihi=2021-02-11|tarih=2008-08-20|çalışma=web.archive.org}}</ref>

== İklim değişikliği ==
[[Dosya:Middle East map of Köppen climate classification.svg|küçükresim|220x220px|[[Köppen iklim sınıflandırması]]<nowiki/>nın Orta Doğu haritası.]]
Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki ([[ODKA]]) iklim değişikliği, ODKA bölgesinin iklimindeki değişiklikleri ve bölgedeki ülkelerin müteakip müdahale, uyum ve azaltma stratejilerini ifade eder. 2018'de ODKA bölgesi 3,2 milyar ton [[karbondioksit]] saldı ve küresel nüfusun yalnızca %6'sını oluşturmasına rağmen<ref>{{Web kaynağı|url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?locations=ZQ-1W|başlık=Population, total - Middle East & North Africa, World {{!}} Data|erişimtarihi=2021-02-11|çalışma=data.worldbank.org}}</ref> küresel [[sera gazı]] emisyonlarının (GHG) %8,7'sini üretti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.globalcarbonatlas.org/en/CO2-emissions|başlık=CO2 Emissions {{!}} Global Carbon Atlas|erişimtarihi=2021-02-11|çalışma=www.globalcarbonatlas.org}}</ref> Bu emisyonların çoğu, bölgede bulunan geniş petrol ve [[doğalgaz]] rezervleri nedeniyle birçok Orta Doğu ve Kuzey Afrika ekonomisinin ayrılmaz bir bileşeni olan enerji sektöründen kaynaklanmaktadır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1352231017308221|başlık=An overview of monitoring and reduction strategies for health and climate change related emissions in the Middle East and North Africa region|erişimtarihi=|tarih=Şubat 2018|dil=en|sayfalar=33–43|çalışma=Atmospheric Environment|yayıncı=|cilt=175|ad=Rana Alaa|soyadı=Abbass|doi=10.1016/j.atmosenv.2017.11.061|ad2=Prashant|ad3=Ahmed|soyadı2=Kumar|soyadı3=El-Gendy}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360544211005226|başlık=Oil consumption, CO2 emission and economic growth in MENA countries|tarih=2011-10-01|sayı=10|dil=en|sayfalar=6165–6171|çalışma=Energy|cilt=36|ad=Usama|soyadı=Al-mulali|issn=0360-5442|doi=10.1016/j.energy.2011.07.048}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2211467X19300902|başlık=The impact of the global energy transition on MENA oil and gas producers|tarih=2019-11-01|dil=en|sayfalar=100397|çalışma=Energy Strategy Reviews|cilt=26|issn=2211-467X|doi=10.1016/j.esr.2019.100397}}</ref>

[[Birleşmiş Milletler]], [[Dünya Bankası]] ve [[Dünya Sağlık Örgütü]] tarafından 21. yüzyılın en büyük küresel sorunlarından biri olarak tanınan [[Iklim değişikliği|iklim değişikliği]], şu anda Dünya'nın doğal sistemleri üzerinde benzeri görülmemiş bir etkiye sahip.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://elibrary.worldbank.org/doi/book/10.1596/978-0-8213-6731-5|başlık=Global Issues for Global Citizens: An Introduction to Key Development Challenges|tarih=2006-08-28|dil=en|yayıncı=The World Bank|isbn=978-0-8213-6731-5|editor-first=Viy K.|editor-last=Bhargava|doi=10.1596/978-0-8213-6731-5}}</ref> [[Keskin küresel sıcaklık]] ve [[deniz seviyesi]] değişiklikleri, değişen yağış modelleri ve aşırı hava olaylarının artan sıklığı, [[Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli]] (IPCC) tarafından tanımlanan iklim değişikliğinin ana etkilerinden bazılarıdır.<ref name=":2">IPCC, 2014: Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, 151 pp.</ref> ODKA bölgesi, kurak ve yarı kurak ortamı nedeniyle bu tür etkilere karşı özellikle savunmasızdır ve düşük yağış, yüksek sıcaklıklar ve kuru toprak gibi iklimsel zorluklarla karşı karşıyadır.<ref name=":2" /><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/987160752|başlık=Climate change in the Mediterranean : socio-economic perspectives of impacts, vulnerability and adaptation|tarih=2003|yer=Cheltenham|yayıncı=E. Elgar|diğerleri=Carlo Giupponi, Mordechai Shechter, Edward Elgar Publishing|isbn=978-1-78195-025-8|oclc=987160752}}</ref> ODKA için bu tür zorlukları besleyen iklim koşullarının, IPCC tarafından 21. yüzyıl boyunca kötüleşeceği öngörülüyor.<ref name=":2" /> Sera gazı emisyonları önemli ölçüde azaltılmazsa, ODKA bölgesinin bir kısmı [[2100]] yılından önce yaşanmaz hale gelme riski taşır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.nature.com/articles/nclimate2833|başlık=Future temperature in southwest Asia projected to exceed a threshold for human adaptability|erişimtarihi=|tarih=Şubat 2016|sayı=2|dil=en|sayfalar=197–200|çalışma=Nature Climate Change|yayıncı=|cilt=6|ad=Jeremy S.|soyadı=Pal|issn=1758-678X|doi=10.1038/nclimate2833|ad2=Elfatih A. B.|soyadı2=Eltahir}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.weforum.org/agenda/2019/04/middle-east-front-lines-climate-change-mena/|başlık=How the Middle East is suffering on the front lines of climate change|erişimtarihi=2021-02-11|dil=en|çalışma=World Economic Forum}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.euractiv.com/section/climate-environment/opinion/with-climate-change-life-in-the-gulf-could-become-impossible/|başlık=With climate change, life in the Gulf could become impossible|erişimtarihi=2021-02-11|tarih=2018-12-21|dil=en-GB|çalışma=www.euractiv.com|ad=Jonathan|soyadı=Gornall}}</ref>

İklim değişikliğinin ODKA bölgesinde halihazırda kıt olan su ve tarım kaynaklarına önemli bir baskı oluşturması ve dahil olan tüm ülkelerin ulusal güvenliğini ve siyasi istikrarını tehdit etmesi bekleniyor.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://link.springer.com/10.1007/s10113-017-1144-2|başlık=Climate change impacts in the Middle East and Northern Africa (MENA) region and their implications for vulnerable population groups|erişimtarihi=|tarih=Ağustos 2017|sayı=6|dil=en|sayfalar=1623–1638|çalışma=Regional Environmental Change|yayıncı=|cilt=17|ad=Katharina|soyadı=Waha|issn=1436-3798|doi=10.1007/s10113-017-1144-2|ad2=Linda|ad3=Sophie|ad4=Valentin|ad5=Florent|ad6=Dim|ad7=Marianela|ad8=Holger|ad9=Guy|ad10=Rachel|ad11=Matthias|soyadı2=Krummenauer|soyadı3=Adams|soyadı4=Aich|soyadı5=Baarsch|soyadı6=Coumou|soyadı7=Fader|soyadı8=Hoff|soyadı9=Jobbins|soyadı10=Marcus|soyadı11=Mengel}}</ref> Bu, bazı ODKA ülkelerini [[Paris Anlaşması]] gibi çevresel anlaşmalar yoluyla uluslararası düzeyde iklim değişikliği sorunuyla ilgilenmeye sevk etti. Politika ayrıca ODKA ülkeleri arasında, yenilenebilir enerjilerin geliştirilmesine odaklanılarak ulusal düzeyde oluşturulmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/794555541|başlık=Climate change, human security and violent conflict : challenges for societal stability|tarih=2012|yer=Berlin|yayıncı=Springer|diğerleri=Jürgen Scheffran|isbn=978-3-642-28626-1|oclc=794555541}}</ref>

== Galeri ==
<gallery mode="packed">
<gallery mode="packed">
Dosya:Abu dhabi skylines 2014.jpg|[[Abu Dabi]] – Birleşik Arap Emirlikleri
Dosya:Abu dhabi skylines 2014.jpg|[[Abu Dabi]], [[Birleşik Arap Emirlikleri]]
Dosya:View of Abdali.jpeg|[[Amman]] – Ürdün
Dosya:Amman at night in 2007.jpg|[[Amman]] , [[Ürdün]]
Dosya:YDA-Center-03.jpg|[[Ankara]] – Türkiye
Dosya:YDA-Center-03.jpg|[[Ankara]], [[Türkiye]]
Dosya:فندق بغداد روتانا.jpg|[[Bağdat]] – Irak
Dosya:بغداد نهر دجلة.jpg|[[Bağdat]], [[Irak]]
Dosya:Beirut Corniche from University Tower.jpg|[[Beyrut]] – Lübnan
Dosya:Beirut Corniche from University Tower.jpg|[[Beyrut]], [[Lübnan]]
Dosya:Flickr - archer10 (Dennis) - Egypt-2A-007.jpg|[[Kahire]] – Mısır
Dosya:Egypt - Cairo - Cairo Tower - Kasr Al Nile Bridge (7646116370).jpg|[[Kahire]], [[Mısır]]
Dosya:Damascus from Qasiyon.JPG|[[Şam]] – Suriye
Dosya:A view from Umayyad Mosque.jpg|[[Şam]], [[Suriye]]
Dosya:Doha skyline in the morning (12544910974).jpg|[[Doha]] – Katar
Dosya:Doha skyline in the morning (12544910974).jpg|[[Doha]] [[Katar]]
Dosya:Dubai skyline 2015 (crop).jpg|[[Dubai]] – Birleşik Arap Emirlikleri
Dosya:Dubai Skyline mit Burj Khalifa (18241030269).jpg|[[Dubai]], [[Birleşik Arap Emirlikleri]]
Dosya:Levent, Istanbul at night.jpg|[[İstanbul]] – Türkiye
Dosya:Levent, Istanbul at night.jpg|[[İstanbul]], [[Türkiye]]
Dosya:Jerusalem Dome of the rock BW 14.JPG|[[Kudüs]] – Filistin
Dosya:Jerusalem Dome of the rock BW 14.JPG|[[Kudüs]], [[İsrail]]
Dosya:Kuwait City cropped.jpg|[[Kuveyt Şehri]] – Kuveyt
Dosya:Murthadha.80.jpg|[[Kuveyt (şehir)|Kuveyt]], [[Kuveyt]]
Dosya:Manama, Bahrain Decembre 2014.jpg|[[Manama]] – Bahreyn
Dosya:Manama Night (59168542).jpeg|[[Manama]], [[Bahreyn]]
Dosya:MAKKAH - panoramio.jpg|[[Mekke]] – Suudi Arabistan
Dosya:MAKKAH - panoramio.jpg|[[Mekke]], [[Suudi Arabistan]]
Dosya:The gate to Muscat (8727196402).jpg|[[Maskat]] – Umman
Dosya:The gate to Muscat (8727196402).jpg|[[Maskat]], [[Umman]]
Dosya:Nicosia skyline July 2018.jpg|[[Lefkoşa]] – Kıbrıs
Dosya:Nicosia 01-2017 img23 View from Shacolas Tower.jpg|[[Lefkoşa]], [[Kıbrıs]]
Dosya:Ramallahskyline.jpg|[[Ramallah]] – Filistin
Dosya:PS-Ramallah view.JPG|[[Ramallah]], [[Filistin Devleti]]
Dosya:Sanaa HDR (16482367935).jpg|[[San'a]] – Yemen
Dosya:Sanaa HDR (16482367935).jpg|[[San'a]], [[Yemen]]
Dosya:North of Tehran Skyline view.jpg|[[Tahran]] – İran
Dosya:North of tehran.jpg|[[Tahran]], [[İran]]
Dosya:Panorama of Tel Aviv.jpg|[[Tel Aviv]] – İsrail
Dosya:Tel Aviv at night cityscape.jpg|[[Tel Aviv]], [[İsrail]]
</gallery>
</gallery>

{{çoklu resim
| align = center
| direction = yatay
| image1 = Night Pass over Central Africa and the Middle East.ogv
| width1 = 270
| alt1 =
| caption1 = Orta Afrika ve Orta Doğu hakkındaki bu video, Expedition 29 ekibi tarafından [[Uluslararası Uzay İstasyonu]]'nda çekildi.
| image2 = Evening Pass over the Sahara Desert and the Middle East.ogv
| width2 = 270
| alt2 =
| caption2 = [[Sahra Çölü]] ve Orta Doğu üzerindeki bu video, Uluslararası Uzay İstasyonu'ndaki Expedition 29 ekibi tarafından çekildi.
| image3 = Views of the Mideast at Night.ogv
| width3 = 270
| alt3 =
| caption3 = [[Türkmenistan]] üzerinden [[Hazar Denizi]] nin doğusundan güneydoğuya [[Çin]], [[Hong Kong]]'un hemen kuzeybatısından başlayan bir geçit.
}}

== Ayrıca bakınız ==
{{Portal|Asya|Afrika|Orta Doğu|Coğrafya}}

* [[Orta Doğu mutfağı]]
* [[Oryantalizm]]
* [[Orta Doğu tarihinin kronolojik listesi]]


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{Kaynakça}}


== Dış bağlantılar ==
{{Portal|Orta Doğu}}
{{Kardeş proje bağlantıları|konum=sağ|commons=Orta Doğu|wikt=Orta Doğu|n=Orta Doğu|q=Orta Doğu|s=Orta Doğu|d=Q7204|b=Orta Doğu|voy=Orta Doğu|display=Orta Doğu}}

* [https://www.cfr.org/middle-east-and-north-africa Middle East and North Africa] - [[Dış İlişkiler Konseyi]]
* [http://www.carboun.com/ Carboun] - Orta Doğu'da sürdürülebilirlik ve çevrenin korunması için savunuculuk
* [[dmoz:Regional/Middle_East/|Orta Doğu]] - [[Curlie]]


{{Orta Doğu ülkeleri}}
{{Orta Doğu konusu}}
{{Orta Doğu konusu}}
{{Asya ülkeleri}}
{{Otorite kontrolü}}


[[Kategori:Orta Doğu| ]]
[[Kategori:Orta Doğu| ]]
[[Kategori:Batı Asya| ]]
[[Kategori:Kuzey Afrika| ]]
[[Kategori:Afrika'daki bölgeler| ]]

Sayfanın 15.15, 11 Şubat 2021 tarihindeki hâli

Başlığın diğer anlamları için Orta Doğu (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Orta Doğu
Alan7,207,575 km² (2,782,860 sq mi)
Nüfus371 milyon (2010)
Ülkeler
Dil aileleri
60 dil









Büyük şehirlerIrak Bağdat
Türkiye İstanbul
Mısır Kahire
Suudi Arabistan Riyad
İran Tahran




Zaman dilimiUTC+02:00, UTC+03:00, UTC+03:30, UTC+04:00, UTC+04:30 ()
()
Afrika, Avrupa, Orta Asya ve Güney Asya arasındaki Orta Doğu haritası.

Orta Doğu, Afrika-Avrasya'da genellikle Batı Asya'yı (Güney Kafkasya hariç), tüm Mısır'ı (çoğunlukla Kuzey Afrika'da) ve Türkiye'yi (kısmen Balkanlar'da) kapsayan kıtalararası bir bölgedir. Terim, 20. yüzyılın başlarında başlayan Yakın Doğu teriminin (Uzak Doğu'nun aksine) yerini almak üzere daha geniş bir kullanıma girmiştir. Daha geniş "Büyük Orta Doğu" kavramı (diğer adıyla Orta Doğu ve Kuzey Afrika veya ODKA) aynı zamanda Mağrip, Sudan, Cibuti, Somali, Komorlar, Afganistan, Pakistan ve bazen Transkafkasya ve Orta Asya'yı da bölgeye dahil etmektedir. "Orta Doğu" terimi, değişen tanımları konusunda bazı karışıklıklara yol açtı.

Orta Doğu ülkelerinin çoğu (18 ülkeden 13'ü) Arap devletlerinin bir parçasıdır. Bölgedeki en kalabalık ülkeler Mısır, İran ve Türkiye iken, Suudi Arabistan alan bazında en büyük Orta Doğu ülkesidir. Ortadoğu'nun tarihi, bölgenin jeopolitik öneminin binlerce yıldır kabul edilmesiyle eski zamanlara dayanmaktadır.[1][2][3] Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam dahil olmak üzere birçok büyük dinin kökenleri Orta Doğu'dadır. Araplar bölgedeki çoğunluk etnik grubu oluşturuyor,[4] ardından Türkler, Persler, Kürtler, Azeriler, Kıptîler, Yahudiler, Süryaniler, Irak Türkmenleri ve Kıbrıs Rumları izliyor.

Orta Doğu, genellikle sıcak ve kurak bir iklime sahiptir; Mısır'daki Nil Deltası, Mezopotamya'nın Dicle ve Fırat havzaları (Irak, Kuveyt ve Doğu Suriye) gibi sınırlı alanlarda tarımı desteklemek için sulama sağlayan birkaç büyük nehir ve Bereketli Hilal. Basra Körfezi'ni çevreleyen ülkelerin çoğunun, özellikle petrol ihracatından ekonomik olarak yararlanan Arap Yarımadası hükümdarları ile birlikte, büyük ham petrol rezervleri vardır. Orta Doğu, kurak iklim ve fosil yakıt endüstrisine olan yoğun bağımlılık nedeniyle, hem iklim değişikliğine büyük katkıda bulunuyor hem de bundan ciddi şekilde olumsuz etkilenmesi beklenen bir bölgedir.

Terminoloji

"Orta Doğu" terimi 1850'lerde İngiliz Hindistan Ofisi'nden çıkmış olabilir.[5] Bununla birlikte, Amerikalı deniz stratejisti Alfred Thayer Mahan 1902'de[6] "Arabistan ve Hindistan arasındaki bölgeyi belirlemek" için bu terimi kullandığında daha yaygın bir şekilde tanındı.[7][8] Bu süre zarfında Britanya ve Rus İmparatorlukları, Büyük Oyun olarak bilinen bir rekabet olan Orta Asya'da nüfuz için rekabet ediyorlardı. Mahan, bölgenin stratejik öneminin yanı sıra merkezi Basra Körfezi'nin de farkına vardı.[9] Basra Körfezi'ni çevreleyen bölgeyi Orta Doğu olarak etiketledi ve Mısır'ın Süveyş Kanalı'ndan sonra, Rusların Britanya Hindistanı'na doğru ilerlemesini engellemek için İngiltere'nin kontrol etmesi gereken en önemli geçit olduğunu söyledi.[10] Mahan bu terimi ilk kez bir İngiliz dergisi olan National Review'da Eylül 1902'de yayınlanan "Basra Körfezi ve Uluslararası İlişkiler" makalesinde kullandı.

Orta Doğu, görmediğim bir terimi benimseyebilirsem, bir gün onun Malta ve Cebelitarık'a ihtiyacı olacak; o da Basra Körfezi'nde olacağını takip etmiyor. Deniz kuvvetleri, geçici devamsızlık ayrıcalığını da beraberinde getiren hareket kabiliyetine sahiptir; ancak operasyonun her sahnesinde onarım, tedarik ve afet durumunda güvenlik temelleri oluşturması gerekir. İngiliz Donanması, fırsat doğarsa, Aden, Hindistan ve Basra Körfezi hakkında yürürlükte yoğunlaşma imkanına sahip olmalıdır.[11]

Mahan'ın makalesi The Times'da yeniden basıldı ve Ekim ayında Sör Ignatius Valentine Chirol tarafından yazılan "Orta Doğu Sorunu" başlıklı 20 makalelik bir dizi izledi. Bu dizi sırasında, Sör Ignatius Orta Doğu'nun tanımını "Asya'nın Hindistan sınırlarına kadar uzanan veya Hindistan'a yaklaşımlara komuta eden bölgelerini" içerecek şekilde genişletti.[11] Seri 1903'te sona erdikten sonra The Times, terimin sonraki kullanımlarından tırnak işaretlerini kaldırdı.[11]

II. Dünya Savaşı'na kadar, Türkiye ve Akdeniz'in doğu kıyısı merkezindeki bölgelerden "Yakın Doğu" olarak bahsedilirken, "Uzak Doğu" Çin merkezliyken[12] ve Orta Doğu ise bölge anlamına geliyordu. Mezopotamya'dan Burma'ya, yani Yakın Doğu ile Uzak Doğu arasındaki bölge.[kaynak belirtilmeli] 1930'ların sonlarında İngilizler, bölgedeki askeri kuvvetleri için Kahire'de bulunan Orta Doğu Komutanlığı'nı kurdu. O zamandan sonra, "Orta Doğu" terimi, diğer kullanımların yanı sıra 1946'da Washington, DC'de kurulan Orta Doğu Enstitüsü ile Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'nde daha geniş bir kullanım kazandı.[13]

"Soutweast Asia" veya "Swasia" gibi Avrupa merkezli olmayan terimler seyrek olarak kullanılırken, bir Afrika ülkesi olan Mısır'ın tanıma dahil edilmesi, bu tür terimleri kullanmanın faydasını sorgulamaktadır.[14]

Eleştiri ve kullanım

Orta tanımı, değişen tanımlarla ilgili bazı karışıklıklara da yol açmıştır. I. Dünya Savaşı'ndan önce, İngilizce "Yakın Doğu" terimi Balkanlar ve Osmanlı İmparatorluğu'na atıfta bulunurken, "Orta Doğu" İran, Kafkasya, Afganistan, Orta Asya ve Türkistan'ı kastediyordu. Buna karşılık, "Uzak Doğu" ise Doğu Asya ülkelerini (ör. Çin, Japonya, Kore vb.)

1918'de Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla, "Yakın Doğu" büyük ölçüde İngilizce'de yaygın kullanımdan çıkarken, "Orta Doğu" İslam dünyasının yeniden yükselen ülkelerine uygulanmaya başlandı. Bununla birlikte, "Yakın Doğu" kullanımı, bu disiplinler tarafından kullanılmayan Orta Doğu terimiyle özdeş bir alanı tanımladığı arkeoloji ve antik tarih de dahil olmak üzere çeşitli akademik disiplinler tarafından muhafaza edildi (bkz. Eski Yakın Doğu).

ABD Hükûmeti tarafından "Orta Doğu" teriminin ilk resmi kullanımı Süveyş Krizi ile ilgili 1957 Eisenhower Doktrini'nde oldu. ABD dışişleri bakanı John Foster Dulles, Orta Doğu'yu "batıda Libya ile doğuda Pakistan, kuzeyde Suriye ve Irak ve güneyde Arap Yarımadasının yanı sıra Sudan ve Etiyopya arasında kalan alan" olarak tanımladı.[12] 1958'de Dışişleri Bakanlığı, "Yakın Doğu" ve "Orta Doğu" terimlerinin birbirinin yerine kullanılabileceğini açıkladı ve bölgeyi yalnızca Mısır, Suriye, İsrail, Lübnan, Ürdün, Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt, Bahreyn ve Katar'ı içerecek şekilde tanımladı.[15]

Associated Press Stylebook, Yakın Doğu'nun eskiden daha uzak batı ülkelerine, Orta Doğu'nun ise doğu ülkelerine atıfta bulunduğunu; ancak şimdi eşanlamlı olduklarını söylüyor.

Bir hikayede bir kaynak tarafından Yakın Doğu kullanılmadığı sürece Orta Doğu’yu kullanın. Orta Doğu (Mideast) da kabul edilebilir; ancak Orta Doğu (Middle East) tercih edilir.[16]

Orta Doğu terimi de Hanafi (1998) tarafından Avrupa merkezli olarak ("İngiliz Batı algısına dayalı") eleştirilmiştir.[17][18]

Çeviriler

Orta Doğu hakkında 1957 yapımı bir Amerikan filmi.

Diğer Avrupa dillerinde Yakın Doğu ve Orta Doğu'ya benzer terimler vardır; ancak göreceli bir tanım olduğu için anlamları ülkeye göre değişir ve genel olarak İngilizce terimlerden farklıdır. Almanca'da Naher Osten (Yakın Doğu) terimi hâlâ yaygın olarak kullanılmaktadır (günümüzde Mittlerer Osten terimi, İngiliz kaynaklarından çevrilen basın metinlerinde her ne kadar farklı bir anlama sahip olsa da giderek daha yaygındır) ve Rusça Ближний Восток (Blizhniy Vostok), Bulgarca Близкия Изток, Lehçe Bliski Wschód veya Hırvatça Bliski istok (dört Slav dilinin tümünde Yakın Doğu anlamına gelir) bölge için tek uygun terim olarak kalır. Ancak, Fransızca Moyen-Orient, İsveççe Mellanöstern, İspanyolca Oriente Medio veya Medio Oriente ve İtalyanca Medio Oriente gibi bazı dillerin "Orta Doğu" muadilleri vardır.^

Belki de Batı basınının etkisinden dolayı, Orta Doğu'nun Arapça karşılığı (الشرق الأوسط ash-Sharq al-Awsa main), ana akım Arap basınında standart bir kullanım haline geldi ve "Orta Doğu" terimi ile aynı anlamı içeriyor. Doğu'nun Arapça kökünden gelen Mashriq, Arapça konuşulan dünyanın doğu kısmı olan (Mağrip'in aksine, batı kısmı) Levant çevresinde çeşitli tanımlanmış bir bölgeyi ifade eder.[19] Terim Batı'da ortaya çıkmış olsa da, Arapça dışında Orta Doğu ülkelerinin diğer dillerinde de tercümesi kullanılmaktadır. Orta Doğu'nun Farsça karşılığı خاورمیانه (Khāvar-e miyāneh), İbranice המזרח יכון (hamizrach hatikhon) ve Türkçe karşılığı ise Orta Doğu'dur.

Bölgeler

Genellikle Orta Doğu'da değerlendirilen bölgeler

İran (Pers), Küçük Asya, Mezopotamya, Levant, Arap Yarımadası ve Mısır geleneksel olarak Orta Doğu'ya dahildir.

Arma Bayrak Devlet Alan

(km2)

Nüfus

(2012)

Yoğunluk

(km2)

Başkent GDP(2018)[20] Kişi başına

(2018)[21]

Para birimi Yönetim şekli Resmî diller
Ağrotur ve Dikelya 254 15,700 N/A Episkopi N/A N/A Euro Anayasal monarşi altında fiilen stratokratik bağımlı bölge İngilizce
Bahreyn Bahreyn 780 1,234,596 1,582.8 Manama $30.355 $25,851 Bahreyn dinarı Mutlak monarşi Arapça
Kıbrıs Cumhuriyeti Kıbrıs Cumhuriyeti 9,250 1,088,503 117 Lefkoşa $24.492 $28,340 Euro Başkanlık sistemi Yunanca,

Türkçe

Mısır Mısır 1,010,407 82,798,000 90 Kahire $249.559 $2,573 Mısır lirası Başkanlık sistemi Arabic
İran İran 1,648,195 78,868,711 45 Tahran $452.275 $5,491 İran riyali İslam cumhuriyeti Persçe
Irak Irak 438,317 33,635,000 73.5 Bağdat $226.07 $5,930 Irak dinarı Parlamenter sistem Arapça,

İbranice

İsrail İsrail 20,770 7,653,600 365.3 Kudüsa $369.843 $41,644 Yeni İsrail şekeli Parlamenter sistem İbranice
Ürdün Ürdün 92,300 6,318,677 68.4 Amman $42.371 $4,278 Ürdün dinarı Anayasal monarşi Arapça
Kuveyt Kuveyt 17,820 3,566,437 167.5 Kuveyt $141.05 $30,839 Kuveyt dinarı Anayasal monarşi Arapça
Lübnan Lübnan 10,452 4,228,000 404 Beyrut $56.409 $9,257 Lübnan lirası Parlamenter sistem Arapça
Umman Umman 212,460 2,694,094 9.2 Maskat $82.243 $19,302 Umman riyali Mutlak monarşi Arapça
Filistin Devleti Filistin Devleti 6,220 4,260,636 667 Ramallaha n/a n/a Yeni İsrail şekeli,

Ürdün dinarı

Yarı başkanlık sistemi Arapça
Katar Katar 11,437 1,696,563 123.2 Doha $192.45 $70,780 Katar riyali Mutlak monarşi Arapça
Suudi Arabistan Suudi Arabistan 2,149,690 27,136,977 12 Riyad $782.483 $23,566 Suudi Arabistan riyali Mutlak monarşi Arapça
Suriye Suriye 185,180 23,695,000 118.3 Şam n/a n/a Suriye lirası Başkanlık sistemi Arapça
(de facto) 		Türkiye Türkiye 783,562 73,722,988 94.1 Ankara $766.428 $9,346 Türk lirası Başkanlık sistemi Türkçe
Birleşik Arap Emirlikleri Birleşik Arap Emirlikleri 82,880 8,264,070 97 Abu Dabi $424.635 $40,711 BAE dirhemi Federal mutlak monarşi Arapça
Yemen Yemen 527,970 23,580,000 44.7 San'abAden (geçici) $26.914 $872 Yemen riyali Geçici başkanlık sistemi Arapça

Ortadoğu'nun diğer tanımları

Ana maddeler: Yakın Doğu ve Büyük Orta Doğu Projesi

Çeşitli kavramlar genellikle Orta Doğu'ya paraleldir, özellikle Yakın Doğu, Bereketli Hilal ve Levant. Yakın Doğu, Levant ve Bereketli Hilal, coğrafi anlamda Orta Doğu'ya en yakın olan Yakın Doğu ile modern tanımlanmış Orta Doğu'nun geniş bölümlerine atıfta bulunan coğrafi kavramlardır. Esas olarak Arapça konuşulduğu için, bazen Kuzey Afrika'nın Mağrip bölgesi dahil edilir.

Güney Kafkasya ülkeleri - Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan - zaman zaman Orta Doğu tanımlarına dahil edilmektedir.[22]

Büyük Ortadoğu, 21. yüzyılın ilk on yılında ikinci Bush yönetimi tarafından Müslüman dünyasına ait çeşitli ülkeleri, özellikle İran, Türkiye, Afganistan ve Pakistan'ı ifade etmek için icat edilen siyasi bir terimdi.[23] Bazen çeşitli Orta Asya ülkeleri de dahil edilir.[24]

Tarihçe

Ayrıca bakınız: Antik Yakın Doğu, Antik Mısır, Anadolu tarihi, İran tarihi ve İslam öncesi Arabistan
Kudüs'teki Ağlama Duvarı ve Kubbet'üs-Sahra

Orta Doğu, Avrasya ile Afrika'nın ve Akdeniz ile Hint Okyanusu'nun kesişme noktasında yer almaktadır. Hristiyanlık, İslam, Yahudilik, Maniheizm, Yezidi, Dürzîlik, Ehl-i Hak ve Sâbiîlik gibi dinlerin ve İran'da Mitraizm, Zerdüştçülük, Maniheizm ve Bahâîlik gibi dinlerin doğduğu yer ve manevi merkezidir. Orta Doğu tarihi boyunca dünya meselelerinin önemli bir merkezi olmuştur; stratejik, ekonomik, politik, kültürel ve dini açıdan hassas bir alan. Bölge, tarımın bağımsız olarak keşfedildiği bölgelerden biridir ve Neolitik dönemde Orta Doğu'dan Avrupa, İndus Nehri ve Doğu Afrika gibi dünyanın farklı bölgelerine yayılmıştır.

Medeniyetlerin oluşumundan önce, Taş Devri'nde Orta Doğu'nun her yerinde gelişmiş kültürler oluşmuştur. Tarımcılar tarafından tarım arazileri, çobanlar tarafından kırsal arazi arayışı, bölge içinde farklı göçlerin gerçekleştiği anlamına geliyordu ve bölgenin etnik ve demografik yapısını şekillendirdi.

Orta Doğu, yaygın olarak Uygarlığın beşiği olarak bilinir. Dünyanın en eski uygarlıkları olan Mezopotamya (Sümer, Akad, Asur ve Babil), Antik Mısır ve Levant'taki Kiş, hepsi eski Yakın Doğu'nun Bereketli Hilal ve Nil bölgelerinden kaynaklandı. Bunları Küçük Asya'nın Hitit, Yunan, Hurri ve Urartu uygarlıkları izledi; İran'daki Elam, Pers ve Med medeniyetlerinin yanı sıra Levant medeniyetleri (Ebla, Mari, Nagar, Ugarit, Kenan, Arami, Mitanni, Phoenicia ve İsrail) ve Arap Yarımadası (Magan, Sheba, Ubar). Yakın Doğu, büyük ölçüde Yeni Asur İmparatorluğu altında birleşti, ardından Ahameniş İmparatorluğu, daha sonra Makedonya İmparatorluğu ve bundan sonra bir dereceye kadar İran imparatorlukları (yani Part ve Sasani İmparatorlukları), Roma İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu tarafından birleştirildi. Bölge, Roma İmparatorluğu'nun entelektüel ve ekonomik merkezi olarak hizmet etti ve Sasani İmparatorluğu üzerindeki çevresi nedeniyle son derece önemli bir rol oynadı. Böylece Romalılar, bölgeyi Sasani ve Bedevi baskınlarından ve istilalarından korumak amacıyla bölgeye beş veya altı lejyon yerleştirdiler.

İslam'da kutsal sayılan Kâbe, Suudi Arabistan'ın Mekke şehrinde bulunur.

MS 4. yüzyıldan itibaren Orta Doğu, o dönemde iki ana gücün, Bizans imparatorluğunun ve Sasani İmparatorluğunun merkezi haline geldi. Bununla birlikte, MS 7. yüzyılda bölgenin İslami fethiyle başlayan, Orta Çağ'ın sonraki İslami Halifelikleri veya İslam'ın Altın Çağı, ilk olarak tüm Orta Doğu'yu ayrı bir bölge olarak birleştirecek ve egemen İslami egemenliği yaratacaktı. Orta Doğu'ya 600 yıldan fazla hakim olan 4 halifelik, Râşidîn Halifeliği, Emevi Halifeliği, Abbasi Halifeliği ve Fatımi halifeliği idi. Ayrıca Moğollar bölgeye hakim olacak, Ermenistan Krallığı bölgenin bazı kısımlarını kendi topraklarına katacak, Selçuklular bölgeyi yönetecek ve Türk-Pers kültürünü yayacak ve Franklar, yer alacak Haçlı devletlerini kuracaklardı.Josiah Russell, "İslami bölge" olarak adlandırdığı bölgenin nüfusunu 1000'de kabaca 12.5 milyon olarak tahmin ediyor - Anadolu 8 milyon, Suriye 2 milyon ve Mısır 1.5 milyon.[25] 16. yüzyıldan itibaren, Orta Doğu'ya iki ana güç olan Osmanlı İmparatorluğu ve Safevîler bir kez daha hakim oldu.

Modern Orta Doğu, I. Dünya Savaşı'ndan sonra, İttifak Güçleri ile müttefik olan Osmanlı İmparatorluğu'nun Britanya İmparatorluğu ve müttefikleri tarafından yenilmesi ve başlangıçta İngiliz ve Fransız Mandaları altında bir dizi ayrı ulusa bölünmesiyle başladı. Bu dönüşümdeki diğer tanımlayıcı olaylar arasında 1948'de İsrail'in kurulması ve 1960'ların sonunda başta İngiltere ve Fransa olmak üzere Avrupalı ​​güçlerin nihai ayrılması yer alıyordu. Bir ölçüde, 1970'lerden itibaren Amerika Birleşik Devletleri'nin artan etkisiyle onların yerini aldı.

20. yüzyılda bölgenin önemli ham petrol stokları ona yeni stratejik ve ekonomik önem verdi. Suudi Arabistan, İran, Kuveyt, Irak ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin büyük miktarlarda petrole sahip olmasıyla, 1945 civarında seri petrol üretimi başladı.[26] Özellikle Suudi Arabistan ve İran'daki tahmini petrol rezervleri, dünyadaki en yüksek rezervlerden bazılarıdır ve uluslararası petrol karteli OPEC Orta Doğu ülkelerinin hakimiyetindedir.

Soğuk Savaş sırasında Orta Doğu, iki süper güç ve müttefikleri arasında ideolojik bir mücadele sahnesiydi: bir yanda NATO ve ABD, diğer yanda ise Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı, bölgesel müttefikleri etkilemek için rekabet ediyorlardı. Siyasi nedenlerin yanı sıra iki sistem arasında "ideolojik çatışma" da vardı. Dahası, Louise Fawcett'in öne sürdüğü gibi, birçok önemli çekişme alanından veya belki de daha doğrusu kaygı alanlarından ilki, süper güçlerin bölgede stratejik avantaj elde etme arzularıydı, ikincisi, bölgenin yaklaşık üçte ikisini barındırması Batı dünyasının ekonomisi için petrolün giderek daha hayati hale geldiği bir bağlamda dünyanın petrol rezervlerinin %'si [...][27] Bu bağlamsal çerçeve içinde Amerika Birleşik Devletleri, Arap dünyasını Sovyet etkisinden uzaklaştırmaya çalıştı. 20. ve 21. yüzyıllar boyunca bölge, hem nispi barış ve hoşgörü dönemleri hem de özellikle Sünniler ve Şiiler arasında çatışma dönemleri yaşadı.

Demografi

Etnik gruplar

Maunsell'in Orta Doğu'nun Birinci Dünya Savaşı Öncesi İngiliz Etnografik Haritası

Orta Doğu'daki en büyük etnik grubu Araplar oluşturmaktadır, ardından çeşitli İran halkları ve ardından Türk halkları (Türkler, Azeriler ve Irak Türkmenleri) geliyor. Bölgenin yerli etnik grupları arasında Araplar, Ayramiler, Asurlular, Beluciler, Berberiler, Kıptîler, Dürziler, Kıbrıs Rumları, Yahudiler, Kürtler, Lurlar, Mandenler, Persler, Samaritanlar, Şebekler, Tatlar ve Zazalar bulunmaktadır. Bölgede bir diaspora oluşturan Avrupalı ​​etnik gruplar arasında Arnavutlar, Boşnaklar, Çerkesler (Kabardeyler dahil), Kırım Tatarları, Rum, Fransız-Levantenler, İtalyan-Levantenler ve Irak Türkmenleri bulunmaktadır. Diğer göçmen nüfuslar arasında Çinliler, Filipinliler, Hintler, Endonezyalılar, Pakistanlılar, Peştunlar, Romanlar ve Afro-Araplar bulunmaktadır.

Göç

"Göç, Orta Doğu'daki işgücü piyasası baskıları için her zaman önemli bir risk oluşturmuştur. 1970'ler ve 1990'lar arasındaki dönem için, özellikle Basra Körfezi'ndeki Arap devletleri, Mısır, Yemen ve Levant ülkelerinden gelen işçiler için zengin bir istihdam kaynağı sağlarken, Avrupa, her ikisi nedeniyle de Kuzey Afrika ülkelerinden genç işçileri çekmişti. yakınlık ve Fransa ile Kuzey Afrika devletlerinin çoğu arasındaki sömürge bağlarının mirası."[28] Uluslararası Göç Örgütü'ne göre dünyada Arap ülkelerinden 13 milyon birinci nesil göçmen var ve bunların %5,8'i diğer Arap ülkelerinde yaşıyor. Arap ülkelerinden gelen göçmenler, bölgedeki mali ve beşeri sermayenin dolaşımına katkıda bulunur ve böylece bölgesel kalkınmayı önemli ölçüde teşvik eder. 2009 yılında Arap ülkeleri, diğer Arap ülkelerinden Ürdün, Mısır ve Lübnan'a gönderilen toplam 35.1 milyar ABD doları havale akışı ve bu ülkeler ile diğer Arap ülkeleri arasındaki ticaret gelirlerinden yüzde 40 ila 190 daha yüksektir.[29] Somali'deki iç savaş, Somali diasporasının boyutunu büyük ölçüde artırdı; çünkü en iyi eğitimli Somalililer, Orta Doğu ülkelerinin yanı sıra Avrupa ve Kuzey Amerika'ya gittiler.

Türkiye, İsrail ve İran gibi Arap olmayan Orta Doğu ülkeleri de önemli göç dinamiklerine tabidir.

Arap ülkelerinden göç edenlerin oldukça büyük bir kısmı, ırksal ve/veya dini zulme maruz kalan etnik ve dini azınlıklardandır ve mutlaka etnik Araplar, İranlılar veya Türkler değildir.[kaynak belirtilmeli] Geçtiğimiz yüzyılda çok sayıda Kürt, Yahudi, Süryani, Rum ve Ermeni ile çok sayıda Sâbi, bu nedenlerle Irak, İran, Suriye ve Türkiye gibi ülkeleri terk etti. İran'da Hristiyanlar, Bahailer ve Zerdüştler gibi birçok dini azınlık 1979'da yaşanan İran İslam Devrimi'nden bu yana ayrıldı.[kaynak belirtilmeli]

Dinler

İslam, Orta Doğu'daki en büyük dindir. Burada Müslüman erkekler camide namaz kılarken secde ediyorlar.

Orta Doğu, dinler söz konusu olduğunda çok çeşitlidir ve bunların çoğu Orta Doğu'da doğmuştur. İslam, Orta Doğu'daki en büyük dindir; ancak Yahudilik ve Hristiyanlık gibi Orta Doğu'da ortaya çıkmış dinlere mensup topluluklar bulunmaktadır. Hristiyanlar Lübnan'ın %40,5'ini temsil ediyor ve Lübnan Cumhurbaşkanı, kabinenin yarısı ve parlamentonun yarısı çeşitli Lübnan Hristiyan ayinlerinden birini izliyor. Bahâîlik, Ehl-i Hak, Yezidizm, Zerdüştçülük, Mandaeizm, Dürzi ve Şebekizm gibi önemli azınlık dinleri de vardır. Eski zamanlarda Antik Mezopotamya dinlerinde, Kenan dinlerine, Maniheizme, Mitraizm ve çeşitli tektanrıcı gnostik mezheplere ev sahipliği yapmıştır.

Diller

Konuşanların sayısı bakımından en önemli beş dil Arapça, Farsça, Türkçe, Kürtçe ve İbranicedir. Arapça ve İbranice, Afro-Asyatik dil ailesini, Farsça ve Kürtçe Hint-Avrupa dil ailesini, Türkçe ise Türk dilleri ailesindendir. Ayrıca Orta Doğu'da yaklaşık 20 azınlık dili de konuşulmaktadır.

Arapça, tüm lehçeleriyle Orta Doğu'da en çok konuşulan dillerdir ve Fasih Arapça tüm Kuzey Afrika'da ve Batı Asya ülkelerinin çoğunda resmidir. Arap olmayan komşu Ortadoğu ülkelerindeki bazı komşu bölgelerde de Arapça lehçeleri konuşulmaktadır. Afro-Asya dil ailesinin Semitik kolunun bir üyesidir. Mehri ve Sokotra gibi birkaç Modern Güney Arap dili de Yemen ve Umman'da konuşulmaktadır. Aramice ve lehçeleri gibi başka bir Sami dili, esas olarak Süryaniler ve Mandenler tarafından konuşulmaktadır. Mısır'da ise dilin Siwa olarak da bilindiği Berberi dilleri konuşan bir topluluk da vardır. Ancak bu Sami olmayan bir Afro-Asya dilidir.

Farsça en çok konuşulan ikinci dildir. Öncelikle İran'da ve komşu ülkelerdeki bazı sınır bölgelerinde konuşulurken, ülke bölgenin en büyük ve en kalabalık ülkelerinden biridir. Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran koluna aittir. Bölgede konuşulan diğer Batı İran dilleri arasında Acemce, Deylemce, Kürt dilleri lehçeleri, Semmani, Luri ve diğerleri bulunmaktadır.

En çok konuşulan üçüncü dil olan Türkçe, büyük ölçüde bölgenin en büyük ve en kalabalık ülkelerinden biri olan Türkiye ile sınırlıdır; ancak Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti gibi komşu ülkelerde de mevcuttur. Kökeni Orta Asya'da olan Türk dillerinin üyesidir. Bir başka Türk dili olan Azerice, İran Azerileri tarafından konuşulmaktadır.

İbranice, İsrail'in iki resmi dilinden biridir, diğeri Arapça'dır. İbranice, İsrail nüfusunun %80'inden fazlası tarafından konuşulmakta ve kullanılmaktadır, diğer %20'si ise Arapça kullanmaktadır.

İngilizce, Ağrotur ve Dikelya'nın resmi dillerinden biridir.[30][31] Mısır, Ürdün, İran, Kürdistan, Irak, Katar, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Kuveyt gibi ülkelerde özellikle orta ve üst sınıflar arasında yaygın olarak ikinci dil olarak öğretilmekte ve kullanılmaktadır.[32][33] Aynı zamanda Birleşik Arap Emirlikleri'nin bazı Emirliklerinde de ana dildir.

Fransızca, Lübnan'daki birçok devlet kurumunda ve medyada öğretilmekte ve kullanılmaktadır. Mısır ve Suriye'deki bazı ilk ve orta okullarda da öğretilmektedir. Ağırlıklı olarak Avrupa'da konuşulan bir Sami dili olan Maltaca, Mısır'daki Fransız-Malta diasporası tarafından da kullanılmaktadır.

Bölgede Ermenice ve Yunanca konuşanlar da bulunur. Gürcüce, Gürcü diasporası tarafından konuşulmaktadır. Rusça, 1990'ların sonundaki göç nedeniyle İsrail nüfusunun büyük bir kısmı tarafından konuşulmaktadır.[34] Bugün Rusça, İsrail'de kullanılan ve resmi olmayan popüler bir dildir; Haber, radyo ve tabelalar İbranice ve Arapça'dan sonra ülke genelinde Rusça olarak bulunabilir. Çerkes dilleri, bölgedeki diasporalar ve İsrail'de İbranice ve İngilizce konuşan hemen hemen tüm Çerkesler tarafından konuşulmaktadır. Orta Doğu'daki Rumence konuşan en büyük topluluk, 1995 itibariyle nüfusun %5'i Latince'nin konuşulduğu İsrail'de bulunuyor.[not 2][35][36]

Bengalce, Hintçe ve Urduca, Suudi Arabistan (nüfusun %20-25'inin Güney Asya olduğu), Birleşik Arap Emirlikleri (nüfusun %50-55'inin Güney Asya olduğu) gibi birçok Orta Doğu ülkesindeki göçmen toplulukları tarafından yaygın olarak konuşulmaktadır.

Ekonomi

Orta Doğu'da petrol ve gaz boru hatları

Orta Doğu ekonomileri çok fakir olmaktan (Gazze ve Yemen gibi) aşırı zengin ülkelere (Katar ve BAE gibi) kadar çeşitlilik göstermektedir. Genel olarak, The World Factbook'a göre, 2007 itibariyle Orta Doğu'daki tüm ülkeler pozitif bir büyüme oranını sürdürüyor.

Dünya Bankası'nın 1 Temmuz 2009'da yayınlanan Dünya Kalkınma Göstergeleri veritabanına göre, 2008'deki en büyük üç Orta Doğu ekonomisi Nominal GSYİH açısından Türkiye ($794.228), Suudi Arabistan ($467.601) ve İran ($385.143) idi.[37] Kişi başına nominal GSYİH ile ilgili olarak, en üst sıradaki ülkeler ise Katar ($93.204), Birleşik Arap Emirlikleri ($55.028), Kuveyt ($45.920) ve Kıbrıs Cumhuriyeti ($32.745).[38] Türkiye ($1.028.897), İran ($839.438) ve Suudi Arabistan ($589.531) GSYİH-SAGP açısından en büyük ekonomilere sahip ülkelerdir.[39] Kişi başına (PPP) bazlı gelire gelince, en yüksek sıradaki ülkeler Katar ($86.008), Kuveyt ($39.915), BAE (38.894 $), Bahreyn ($34.662) ve Kıbrıs ($29.853) yer almaktadır. Kişi başına gelir (PPP) açısından Orta Doğu'daki en düşük sıradaki ülke ise, Gazze Özerk Filistin Yönetimi ve Batı Şeria'dır ($1.100).

Orta Doğu ülkelerinin ekonomik yapısı, bazı ülkeler yalnızca petrol ve petrolle ilgili ürünlerin (Suudi Arabistan, BAE ve Kuveyt gibi) ihracatına büyük ölçüde bağımlıyken, diğerlerinin oldukça çeşitli bir ekonomik temele sahip olması anlamında farklıdır. (Kıbrıs, İsrail, Türkiye ve Mısır gibi). Orta Doğu bölgesinin endüstrileri arasında petrol ve petrolle ilgili ürünler, tarım, pamuk, sığır, süt ürünleri, tekstil, deri ürünleri, cerrahi aletler, savunma teçhizatı (silahlar, mühimmat, tanklar, denizaltılar, savaş uçakları, İHA'lar ve füzeler) bulunmaktadır. Bankacılık, özellikle BAE ve Bahreyn durumunda ekonomilerin önemli bir sektörüdür.

Kıbrıs, Türkiye, Mısır, Lübnan ve İsrail haricinde turizm, kısmen bölgenin sosyal açıdan muhafazakar doğası ve Orta Doğu'nun belirli bölgelerindeki siyasi kargaşadan dolayı, ekonominin görece gelişmemiş bir alanı olmuştur. Bununla birlikte, son yıllarda BAE, Bahreyn ve Ürdün gibi ülkeler, turistik tesislerin iyileştirilmesi ve turizmle ilgili kısıtlayıcı politikaların gevşetilmesi nedeniyle daha fazla sayıda turist çekmeye başladı.

Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesinde, özellikle 15-29 yaş arası gençler arasında işsizlik oldukça yüksektir ve bu, bölgenin toplam nüfusunun %30'unu temsil eden bir demografiktir. Uluslararası Çalışma Örgütü'ne göre 2005 yılında toplam bölgesel işsizlik oranı %13,2 idi[40] ve gençler arasında %25,[41] Fas'ta %37 ve Suriye'de %73 gibi yüksek bir orandadır.[42]

İklim değişikliği

Köppen iklim sınıflandırmasının Orta Doğu haritası.

Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki (ODKA) iklim değişikliği, ODKA bölgesinin iklimindeki değişiklikleri ve bölgedeki ülkelerin müteakip müdahale, uyum ve azaltma stratejilerini ifade eder. 2018'de ODKA bölgesi 3,2 milyar ton karbondioksit saldı ve küresel nüfusun yalnızca %6'sını oluşturmasına rağmen[43] küresel sera gazı emisyonlarının (GHG) %8,7'sini üretti.[44] Bu emisyonların çoğu, bölgede bulunan geniş petrol ve doğalgaz rezervleri nedeniyle birçok Orta Doğu ve Kuzey Afrika ekonomisinin ayrılmaz bir bileşeni olan enerji sektöründen kaynaklanmaktadır.[45][46][47]

Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından 21. yüzyılın en büyük küresel sorunlarından biri olarak tanınan iklim değişikliği, şu anda Dünya'nın doğal sistemleri üzerinde benzeri görülmemiş bir etkiye sahip.[48] Keskin küresel sıcaklık ve deniz seviyesi değişiklikleri, değişen yağış modelleri ve aşırı hava olaylarının artan sıklığı, Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) tarafından tanımlanan iklim değişikliğinin ana etkilerinden bazılarıdır.[49] ODKA bölgesi, kurak ve yarı kurak ortamı nedeniyle bu tür etkilere karşı özellikle savunmasızdır ve düşük yağış, yüksek sıcaklıklar ve kuru toprak gibi iklimsel zorluklarla karşı karşıyadır.[49][50] ODKA için bu tür zorlukları besleyen iklim koşullarının, IPCC tarafından 21. yüzyıl boyunca kötüleşeceği öngörülüyor.[49] Sera gazı emisyonları önemli ölçüde azaltılmazsa, ODKA bölgesinin bir kısmı 2100 yılından önce yaşanmaz hale gelme riski taşır.[51][52][53]

İklim değişikliğinin ODKA bölgesinde halihazırda kıt olan su ve tarım kaynaklarına önemli bir baskı oluşturması ve dahil olan tüm ülkelerin ulusal güvenliğini ve siyasi istikrarını tehdit etmesi bekleniyor.[54] Bu, bazı ODKA ülkelerini Paris Anlaşması gibi çevresel anlaşmalar yoluyla uluslararası düzeyde iklim değişikliği sorunuyla ilgilenmeye sevk etti. Politika ayrıca ODKA ülkeleri arasında, yenilenebilir enerjilerin geliştirilmesine odaklanılarak ulusal düzeyde oluşturulmaktadır.[55]

Galeri

Orta Afrika ve Orta Doğu hakkındaki bu video, Expedition 29 ekibi tarafından Uluslararası Uzay İstasyonu'nda çekildi.
Sahra Çölü ve Orta Doğu üzerindeki bu video, Uluslararası Uzay İstasyonu'ndaki Expedition 29 ekibi tarafından çekildi.
Türkmenistan üzerinden Hazar Denizi nin doğusundan güneydoğuya Çin, Hong Kong'un hemen kuzeybatısından başlayan bir geçit.

Ayrıca bakınız

Şablon:Portal

Kaynakça

  1. ^ Cairo, Michael F. (2012-10-18). The Gulf: The Bush Presidencies and the Middle East (İngilizce). University Press of Kentucky. ISBN 978-0-8131-3672-1. 
  2. ^ History of the Office of the Secretary of Defense: The formative years, 1947-1950 (İngilizce). Government Printing Office. ISBN 978-0-16-087640-0. 
  3. ^ Kahana, Ephraim; Suwaed, Muhammad (2009-04-13). Historical Dictionary of Middle Eastern Intelligence (İngilizce). Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6302-6. 
  4. ^ Shoup, John A. (2011-10-31). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia (İngilizce). ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-362-0. 
  5. ^ Beaumont, Peter, 1940- (1988). The Middle East : a geographical study. 2nd ed. Blake, Gerald Henry., Wagstaff, J. Malcolm (John Malcolm), 1940-. New York: Halsted Press. ISBN 0-470-21040-0. OCLC 17300507. 
  6. ^ Koppes, Clayton R. (Ocak 1976). "Captain Mahan, General Gordon, and the origins of the term 'Middle East'". Middle Eastern Studies (İngilizce). 12 (1): 95–98. doi:10.1080/00263207608700307. ISSN 0026-3206. 
  7. ^ Lewis, Bernard (1965). The Middle East and the West. p. 9.
  8. ^ Fromkin, David,. A peace to end all peace : creating the modern Middle East, 1914-1922. 1st American edition. New York. ISBN 0-8050-0857-8. OCLC 18909081. 
  9. ^ Palmer, Michael A. (1992). Guardians of the Gulf : a history of America's expanding role in the Persian Gulf, 1833-1992. New York: Free Press. ISBN 0-02-923843-9. OCLC 25712311. 
  10. ^ "Turkish Weekly Opinion - Is There a Place Called 'the Middle East'?". web.archive.org. 2007-02-20. Erişim tarihi: 2021-01-07. 
  11. ^ a b c Roger Adelson (1995). London and the invention of the Middle East. Internet Archive. Yale University Press. ISBN 978-0-300-06094-2. 
  12. ^ a b Davison, H. (1960). "Where is the Middle East". doi:10.2307/20029452. 
  13. ^ Colbert C. Held (2000-11-01). Middle East Patterns. Internet Archive. Westview Press. ISBN 978-0-8133-3488-2. 
  14. ^ CULCASI, KAREN (2010). "CONSTRUCTING AND NATURALIZING THE MIDDLE EAST". Geographical Review. 100 (4): 583–597. ISSN 0016-7428. 
  15. ^ Times, Special to The New York (1958-08-14). "' Near East' Is Mideast, Washington Explains (Published 1958)". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. Erişim tarihi: 2021-01-07. 
  16. ^ Stylebook and briefing on media law. 39th ed. Goldstein, Norm., Associated Press. New York: Basic Books. 2004. ISBN 0-465-00488-1. OCLC 56499055. 
  17. ^ "Virtual Conference: Articles". web.archive.org. 2007-03-12. Erişim tarihi: 2021-01-07. 
  18. ^ "Middle East in whose world?". web.archive.org. 2006-10-08. Erişim tarihi: 2021-01-07. 
  19. ^ Anderson, Ewan W., William Bayne Fisher (2000). The Middle East: Geography and Geopolitics. Routledge. pp. 12–13.
  20. ^ "World Economic Outlook Database". International Monetary Fund. 10 April 2019. Erişim tarihi: May 14, 2019. 
  21. ^ "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund. April 2019. Erişim tarihi: May 14, 2019. 
  22. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 2014-08-21. Erişim tarihi: 2021-01-07. 
  23. ^ Ottaway, Thomas Carothers, Marina; Ottaway, Thomas Carothers, Marina. "Greater Middle East Initiative: Off to a False Start". Carnegie Endowment for International Peace (İngilizce). Erişim tarihi: 2021-01-07. 
  24. ^ "Middle East Map / Map of the Middle East - Facts, Geography, History of the Middle East - Worldatlas.com". WorldAtlas (İngilizce). Erişim tarihi: 2021-01-07. 
  25. ^ Russell 1985, p. 298.
  26. ^ Goldschmidt (1999), p. 8
  27. ^ Louise, Fawcett. International Relations of the Middle East. (Oxford University Press, New York, 2005)
  28. ^ Hassan, Islam; Studies (CIRS), Center for International and Regional. "The State of Middle Eastern Youth". CIRS Special Issue of The Muslim World (İngilizce). 
  29. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 2011-04-30. Erişim tarihi: 2021-01-07. 
  30. ^ "Akrotiri - The World Factbook". www.cia.gov. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  31. ^ "Dhekelia - The World Factbook". www.cia.gov. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  32. ^ "Jordan - The World Factbook". www.cia.gov. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  33. ^ "Kuwait - The World Factbook". www.cia.gov. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  34. ^ Dowty 2004, p. 95.
  35. ^ "Evenimentul Zilei Nr. 5032". web.archive.org. 2007-12-24. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  36. ^ "European Jewish Congress - Romania". web.archive.org. 2010-08-13. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  37. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 2009-09-12. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  38. ^ "World Economic Outlook Databases". IMF (İngilizce). Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  39. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 2014-02-09. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  40. ^ "PPI: Unemployment Rates are Highest in the Middle East". web.archive.org. 2010-07-14. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  41. ^ "Middle East Youth Initiative: Publications: Inclusion: Meeting the 100 Million Youth Challenge". web.archive.org. 2008-11-09. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  42. ^ "Middle East Youth Initiative: Publications: Social Exclusion: Comparative Analysis of Europe and Middle East Youth". web.archive.org. 2008-08-20. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  43. ^ "Population, total - Middle East & North Africa, World | Data". data.worldbank.org. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  44. ^ "CO2 Emissions | Global Carbon Atlas". www.globalcarbonatlas.org. Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  45. ^ Abbass, Rana Alaa; Kumar, Prashant; El-Gendy, Ahmed (Şubat 2018). "An overview of monitoring and reduction strategies for health and climate change related emissions in the Middle East and North Africa region". Atmospheric Environment (İngilizce). 175: 33–43. doi:10.1016/j.atmosenv.2017.11.061. 
  46. ^ Al-mulali, Usama (2011-10-01). "Oil consumption, CO2 emission and economic growth in MENA countries". Energy (İngilizce). 36 (10): 6165–6171. doi:10.1016/j.energy.2011.07.048. ISSN 0360-5442. 
  47. ^ "The impact of the global energy transition on MENA oil and gas producers". Energy Strategy Reviews (İngilizce). 26: 100397. 2019-11-01. doi:10.1016/j.esr.2019.100397. ISSN 2211-467X. 
  48. ^ Bhargava, Viy K., (Ed.) (2006-08-28). Global Issues for Global Citizens: An Introduction to Key Development Challenges (İngilizce). The World Bank. doi:10.1596/978-0-8213-6731-5. ISBN 978-0-8213-6731-5. 
  49. ^ a b c IPCC, 2014: Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, 151 pp.
  50. ^ Climate change in the Mediterranean : socio-economic perspectives of impacts, vulnerability and adaptation. Carlo Giupponi, Mordechai Shechter, Edward Elgar Publishing. Cheltenham: E. Elgar. 2003. ISBN 978-1-78195-025-8. OCLC 987160752. 
  51. ^ Pal, Jeremy S.; Eltahir, Elfatih A. B. (Şubat 2016). "Future temperature in southwest Asia projected to exceed a threshold for human adaptability". Nature Climate Change (İngilizce). 6 (2): 197–200. doi:10.1038/nclimate2833. ISSN 1758-678X. 
  52. ^ "How the Middle East is suffering on the front lines of climate change". World Economic Forum (İngilizce). Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  53. ^ Gornall, Jonathan (2018-12-21). "With climate change, life in the Gulf could become impossible". www.euractiv.com (İngilizce). Erişim tarihi: 2021-02-11. 
  54. ^ Waha, Katharina; Krummenauer, Linda; Adams, Sophie; Aich, Valentin; Baarsch, Florent; Coumou, Dim; Fader, Marianela; Hoff, Holger; Jobbins, Guy; Marcus, Rachel; Mengel, Matthias (Ağustos 2017). "Climate change impacts in the Middle East and Northern Africa (MENA) region and their implications for vulnerable population groups". Regional Environmental Change (İngilizce). 17 (6): 1623–1638. doi:10.1007/s10113-017-1144-2. ISSN 1436-3798. 
  55. ^ Climate change, human security and violent conflict : challenges for societal stability. Jürgen Scheffran. Berlin: Springer. 2012. ISBN 978-3-642-28626-1. OCLC 794555541. 

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Orta Doğu
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Vikihaber'de ara Vikihaber'de haberler
Vikisöz'de ara Vikisöz'de alıntılar
Vikikaynak'ta ara Vikikaynak'ta belgeler
Vikikitap'ta ara Vikikitap'ta kitaplar
Vikigezgin'de ara Vikigezgin'de seyahat bilgileri
Vikiveri'de ara Vikiveri'de veri
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Orta_Doğu&oldid=24829690" sayfasından alınmıştır