Gölbelen, Çıldır
| Gölbelen | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Gölbelen Gölbelen'in Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Çıldır |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 377 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Gölbelen, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Gölbelen köyününün eski adı Urta’dır. Uri (ური), Huri (ჰური) ve Uria (ურია), tarihsel Gürcü coğrafyasında rastlanan yer adlarıdır.[3][4] Urta (ურთა), Uri adının çoğul biçimidir. Şavşat ilçesinin Bazgireti köyünde Urisaklavi (ურისაკლავი) adını taşıyan bir mevki vardır ve “Uri’nin öldürüldüğü yer” anlamına gelir. Uri ise, “dev adam, dev yaratık” anlamı taşır.[5] Gürcü gazeteci ve araştırmacı Konstantine Martvileli ise, Urta köyünün iki dağın arasında yer aldığını, bu adın Gürcüce "Ormta'dan (ორმთა) değişime uğradığını ve "iki dağ" anlamına geldiğini yazmıştır.[6] Urta adı Türkçeye de Urta şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı tahrir defteri ile 17. yüzyıl cebe defterinde Urta (اورته) olarak geçer.[7][8]
Urta köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ın oluşturan bölgelerden biri olan Palakatsio'da yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde 10. yüzyılda inşa edilmiş olan Gürcü kilise Urta Kilisesi, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[9]
Urta köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan adlı tahrir defterine göre Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasına bağlı Canbaz nahiyesine bağlı bir köydü. Çıldır Gölü’nün batısında ve göl kıyısında yer alan Urta, o dönem için büyükçe bir yerleşimdi ve nüfusu 45 haneden oluşuyordu.[7] Urta, 1694-1732 Osmanlı tahrir defteri Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır'da da aynı idari statüye sahipti. Osmanlı döneminde Urta, Çıldır Eyaleti sınırları içinde keten tarımı yapılan yerlerden biriydi.[10][11]
Urta köyü, süre Osmanlı yönetimi altında kalan, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin de Urta (Урта) adıyla kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağının Çıldır kazasına Zurzuna nahiyesinin on köyünden biriydi. 1886 tarihli nüfus tespitinde Urta'da, 138'i erkek ve 109'u kadın olmak üzere, 24 hanede 247 kişi yaşıyordu. Bu nüfus içinde 16 kişi Türk, 231 kişi Karapapak olarak kaydedilmişti.[12]
Urta köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Urta (اورطه) adıyla Kars vilayetinin Çıldır kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[13] 1940 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 578 kişiden oluşuyordu.[14] Urta Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Gölbelen olarak değiştirilmiştir.[15] 1965 genel nüfus sayımında Gölbelen köyünün nüfusu 900 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 138 kişi okuma yazma biliyordu.[16] 1992 yılında Ardahan ili kurulunca Çıldır ilçesi ve Gölbelen köyü bu ile bağlanmıştır.
Gölbelen’deki en önemli kalıntı 10. yüzyılda inşa edilmiş olan üç nefli bazilikadır. Köy kilisesi olarak inşa edilmiş olan Urta Kilisesi, bugün cami olarak kullanılmaktadır. Bundan dolayı büyük ölçüde korunmuş olan kilisenin dışarıdan cami görünümü verilmiş ve içi boyanmıştır.[17] Düzgün kesme taşlardan inşa edilen kilise camiye çevrilirken batı yönündeki giriş kapısı kapatılmış ve kuzeyde yeni bir kapı açılmıştır. Özgün biçimi bozulmuş olan bazilikanın güney duvarına mihrap, batı tarafına da ahşap bir minber eklenmiştir.
Gölbelen'de kilise dışında iki kale kalıntısı vardır. Bunlardan biri köyün merkezinin 1 km güneydoğusunda yer alır ve harç kullanılmadan inşa edilmiş olan kale 50 × 30 m ebatlarındadır. 2.020 metre yükseklikte yer alan kaleden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Diğer kale (51 × 40 m) ise, köyün merkezinin 1,2 km güneybatısında yer alır. 2.260 metre yükseklikte kayalık bir tepede bulunan bu ikinci kale de harç kullanılmadan inşa edilmiştir. Büyük ölçüde yıkılmış olan kale günümüzde ahır olarak kullanılmaktadır.[18]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Gölbelen köyü, Ardahan il merkezine 50 km, Çıldır ilçe merkezine ise 8 km uzaklıktadır.[19]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 377[2] |
| 2021 | 389[2] |
| 2020 | 406[2] |
| 2019 | 439[2] |
| 2018 | 441[2] |
| 2017 | 447[2] |
| 2016 | 446[2] |
| 2015 | 453[2] |
| 2014 | 481[2] |
| 2013 | 512[2] |
| 2012 | 521[2] |
| 2011 | 525[2] |
| 2010 | 541[2] |
| 2009 | 543[2] |
| 2008 | 566[2] |
| 2007 | 553[2] |
| 2000 | 560[19] |
| 1990 | 712[20] |
| 1985 | 848[21] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Golbelen, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Gölbelen Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt, s. 533". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ Kartlis Tshovreba Yer Adları ve Arkeoloji Sözlüğü (ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი), Tiflis, 2013, s. 509 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-15-896-4.
- ^ "Mehmet Ali Keskin, Çoruh Havzası Folklorunda Kültürel Hafıza (კულტურული მეხსიერების საკითხები ჭოროხის აუზის ზეპირსიტყვიერებაში), Batum, 2015" (PDF). 6 Ocak 2020.
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 4 Ekim 1917, sayı. 217". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ a b "Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt, s. 381". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 316". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 76 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 316.
- ^ "Yüzyılda Çıldır, Posof ve Büyük Ardahan Sancaklarında Zeyrek Tarımı" Yazar: Doğukan Özcan". 16 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 421". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 763.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 351" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 774". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 215, ISBN 9789941478178.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 393, ISBN 9789941478178.
- ^ a b "Gölbelen Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.