Goraşeti Kalesi
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Durum | Duvar kalıntıları |
| Tür | Kale |
| Mimari tarz | Gürcü mimarisi |
| Konum | Kutlu, Ardanuç |
| Koordinatlar | 41°13′02″K 42°12′03″D / 41.21722°K 42.20083°D |
| Tamamlanma | 8. yüzyıl (?) |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Kaba yontu taş, kireç harcı |
Goraşeti Kalesi (Gürcüce: გორაშეთის ციხე), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Goraşeti olan Kutlu köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kalesidir.[1][2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Goraşeti Kalesi, köyün kuzeyinde, Goraşeti Kilisesi'nin de inşa edildiği "Bağlar" veya "Goraşeti Bağları" olarak bilinen bir alanda bulunmaktadır.[1] Kalenin bulunduğu yer Türkçe "Petrik İsman" olarak da bilinir. Nitekim Nikolay Marr 1904 yılında köyün muhtarının kendisine Petrikiman'da, Goraşeti Bağları'nda muhteşem bir kiliseyi uzaktan gösterdiğini yazmıştır.[3] Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Cakisman, Kimotisman gibi yer adlarındaki "man" kelimesinin mahalle veya köy anlamına gelen Gürcüce "ubani"den (უბანი) değişime uğramış olduğunu yazmıştır. Kalenin bulunduğu ve bazı kaynaklarda "Petrik İsman" veya "Petrik Osman" olarak geçen Petrikiman (Petrikisman) adlı yerin özgün biçiminin Petrikisubani (პეტრიკისუბანი) olduğu ve "Petrik'in mahallesi" anlamına geldiği söylenebilir.[4][5]
Goraşeti Kalesi'nin bulunduğu köy, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Goraşeti (გორაშეთი) adının Gürcücede "tepeler diyarı" anlamına gelen Goraeti'den (გორაეთი) değişime uğradığı tahmin edilmektedir.[6] Goraşeti köyü, 1574 Osmanlı mufassal defterine göre 17 haneden oluşan bir Hristiyan köyüydü. 1595'te köy, ikisi Müslüman olmuş 8 haneden oluşuyordu.[7] Köydeki kale ile kilisenin Osmanlı döneminden önce Gürcü yönetimince inşa edildiği bilinmektedi. Nitekim kalenin inşa tarihinin 8. yüzyıla kadar geri gitme ihtimali bulunmaktadır.[2] Ayrıca 1886 Rus nüfus sayımında da Goraşeti köyünün nüfusu Gürcülerden oluşuyordu.[8] 1904 yılında bölgede araştırma gezisi yapan Nikolay Marr, "Petrikiman"da (პეტრიკიმან), Goraşeti Bağları'nda bulunan Goraşeti Kilisesi'nden söz etmiştir.[9] Goraşeti Kalesi ilk kez Osman Aytekin tarafından tanımlanmış ve kalenin önemli bir yerleşemeye ait olduğu ifade edilmiştir.[10]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Goraşeti Kalesi, köyün kuzeyinde, Goraşeti Bağları (bugün Bağlar mahallesi) arasında alçak bir tepede yer alır. Köy yerleşimine 4 km uzaklıktaki kale (65 x 35 m), dikdörtgene yakın plan üzerinde inşa edilmiş büyükçe bir yapıdır. Bununla birlikte surları eğri bir hat izler. Goraşeti Kalesi'nin yapımında kaba yonu iri taşlar kullanılmıştır. Duvarların bir kısmı harç kullanılmadan örülmüş; bir kısmında ise, kireç harcı kullanılmıştır. Kalenin batı tarafında büyük, doğu tarafında ise küçük bir giriş kapısı bulunmaktadır. Kalenin içinde yapıların izleri günümüzde de fark edilmektedir. Goraşeti Kalesi'nin duvarların kalınlığı iki metredir. Kuzey duvarları çok fazla zarar görmüş olmasına rağmen, diğer duvarlar 6-8 metre yüksekliğe kadar günümüze ulaşmıştır. Goraşeti Kalesi 1996 yılında koruma altına alınmış, ancak sonraki yıllarda herhangi bir şey yapılmamıştır. Bir köylü kalenin mekânındaki “odalar”ı hatırladığını, sonra bu mekânda uzun süre köylülerin samanlıklarının bulunduğunu belirtmiştir.[1][6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 95. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ a b ""(Kutlu Köyü) Petrik İsman Ahmet Kalesi" - Osman Aytekin'le Söyleşi". 15 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2023.
- ^ Nikolay Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 247. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 455". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2024.
- ^ Halil Erdoğan, Ortaçağda Ardanuç, Artvin, 2019, s. 127. 28 Şubat 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ a b Bondo Kupatadze, "Goraşeti Kalesi" (გორაშეთის ციხე), Tao-Klarceti Kaleleri (ტაო-კლარჯეთის ციხე-სიმაგრეები), Editörler: Giorgi Bagrationi, Bondo Kupatadze, Caba Samuşia, Tiflis, 2020, s. II. cilt, s. 93-104, ISBN 978-9941-9675-9-7
- ^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 35. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1390". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2023.
- ^ Nikolay Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 247. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2.
- ^ Osman Aytekin, Ortaçağ'dan Osmanlı Dönemi Sonuna Kadar Artvin'deki Mimarî Eserler, Ankara, 1999, s. 292.