Marshall Planı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
"Hava nasıl olursa olsun, refaha yalnızca birlikte ulaşırız" sloganı ile imzalanan Marshall Planı.
Marshall Planı'nın uygulandığı ve para yardımı alan ülkeler.

Marshall Planı, II. Dünya Savaşı sonrasında 1947 yılında önerilen ve 1948-1951 yılları arasında yürürlüğe konmuş ABD kaynaklı, antikomünist hedefleri olan[1] bir ekonomik yardım paketidir. 16 ülke, bu plan uyarınca ABD'den ekonomik kalkınma yardımı almıştır.

Marshall Planı'na karşılık SSCB, Doğu Bloku ülkelerinden gelen büyük miktarda kaynağın SSCB'ye savaş sırasında Mihver Güçlerine katılma tazminatı olarak ödenmesine rağmen, Molotof Planı olarak bilinen kendi ekonomik planını geliştirecekti.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı sonrasında Truman Doktrini, esas itibarıyla Sovyetler Birliği'nin doğrudan doğruya baskısı ve tehdidi altında olduğu vurgulanmış ve buna istinaden sadece Yunanistan ve Türkiye'ye askeri yardım öngörmüştür. Fakat bu sırada Avrupa'nın durumu iktisaden son derece kötüdür. Altı yıllık savaş, bütün ülkelerin ekonomik kaynaklarını tüketmiştir. Savaş, bütün ülkelerde ağır tahribat yapmıştır. Sovyetler Birliğinin, bu durumu fırsat bilerek komünizm propagandasını şiddetlendirmiştir. Bunun üzerine ABD, 1945 Haziranı ile 1946 sonu arasında Batı Avrupa ve beraberindeki 16 ülkeye toplamda 15 milyar dolar ekonomik yardımda bulunmuştur. Fakat bu yardım, bütçe açıklarının kapanması, ithalat için kullanılması yüzünden sonuç alınamamıştır. Bunun üzerine ABD yeni planlar aramış ve Dışişleri Bakanı George Marshall'ın "Marshall Planı" 5 Haziran 1947 günü Harvard Üniversitesi'nde verdiği bir nutukta açıklanmıştır. Buna göre, "Avrupa ülkeleri her şeyden önce kendi aralarında bir ekonomik iş birliğine girişmeliler ve birbirlerinin eksikliklerini kendileri tamamlamalılar, bu genel iş birliği sonunda bir açık ortaya çıktığında Amerika, bu açığın kapatılması için yardım etmeli. Bunun için de önce bir iş birliği programı yapmalılar." ilkesi benimsenmiştir.

Görüşmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Marshall Planı adını alan bu teklifi görüşmek üzere 27 Haziran 1947'de Paris'te bir toplantı yapıldı. George Marshall, bu planına Sovyetler ile uydularını da dahil ettiği için, Paris Toplantısı'nı sabote etmek için SSCB katıldı. SSCB 2 Temmuz'dan sonraki toplantılara katılmadı.

11-13 Temmuz 1947 Paris Konferansı
Sovyetler Birliği, Çekoslovakya, Polonya ve Finlandiya dışındaki Avrupa ülkelerinin dışişleri bakanlarının katılımıyla düzenlenen Paris Konferansı'nda, bakanlar ABD'ye sunulacak Avrupa Telafi Programı üzerinde anlaştılar. ABD Dışişleri Bakanı George C. Marshall'ın daveti üzerine hazırlanan Avrupa Telafi Programı "Marshall Planı" olarak adlandırılmaktadır.

ABD Kongresi Marshall Planını 11 Eylül 1947'de onaylamış, Harry S. Truman planı 3 Nisan 1948 tarihinde imzalamıştır.

Türkiye açısından[değiştir | kaynağı değiştir]

Haydarpaşa Garı'ndaki Marshall Planı hakkında bir pano, 1951

17 Temmuz-2 Ağustos 1945 tarihinde Birleşik Krallık, SSCB ve Amerika Birleşik Devletleri arasında düzenlenen Potsdam Konferansı’nda görüşülen önemli konulardan birisi de Türk Boğazları konusu olmuştur.

18 Temmuz gecesi yemekte Sovyetler Birliği lideri Stalin, Birleşik Krallık lideri Churchill’e, Türkiye-SSCB arasındaki bir ittifakın ancak aralarındaki anlaşmazlıkların çözülmesiyle mümkün olacağını, fakat Türkiye’nin Kars ve Ardahan’ı SSCB’ye geri vermeyi, Montreux Antlaşması’nı tartışmayı reddettiğini söyledi. Daha sonra 23 Temmuz gecesi başka bir yemekte Stalin, Churchill’e

diye sorarak Boğazların denetimi ile ilgili niyetini açıkça dile getirdi. Churchill, Boğazlarda SSCB’nin istediği yönde bir düzenlemeyi desteklediğini ama bunun Türkiye’nin toprak bütünlüğünü tanıma koşuluna bağlı bulunduğunu söylemiştir.

Yardımların ambalajlarında kullanılan etiket

SSCB'nin tavrı ve ABD çıkarlarına ters istekleri üzerine Potsdam Konferansı’ndan kısa bir süre sonra, ABD’nin Boğazlarla ilgili politikası görüşmelerin sonunda değişmiştir ve ABD Türkiye'yi destekleme kararı almıştır. ABD'nin destek kararına dönemin Türkiye hükümeti ABD lehine taraf olmuş ve böylece ikili ilişkilerde büyük gelişmeler olmuştur. Bu durum Marshall Planı doğrultusunda ABD'nin Avrupa ülkelerine yaptığı Marshall yardımlarını da kapsayan günümüz ABD-Türkiye ilişkilerine dek sürmüştür.

Ülke 1948/49
($ milyon)
1949/50
($ milyon)
1950/51
($ milyon)
Kümülatif
($ milyon)
Almanya Almanya 510 438 500 1448
Avusturya Avusturya 232 166 70 468
Belçika Belçika ve Lüksemburg Lüksemburg 195 222 360 777
Birleşik Krallık Birleşik Krallık 1316 921 1060 3297
Danimarka Danimarka 103 87 195 385
Fransa Fransa 1085 691 520 2296
Hollanda Hollanda 471 302 355 1128
İrlanda İrlanda 88 45 0 133
İsveç İsveç 39 48 260 347
İsviçre İsviçre 0 0 250 250
İtalya İtalya ve Trieste Serbest Bölgesi Trieste 594 405 205 1204
İzlanda İzlanda 6 22 15 43
Norveç Norveç 82 90 200 372
Portekiz Portekiz 0 0 70 70
Türkiye Türkiye 28 59 50 137
Yunanistan Yunanistan 175 156 45 376
Toplam 4,924 3,652 4,155 12,731

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Chautard, Sophie, Les éléments clés de la Guerre froide(Fransızca), Studyrama, 2001
  2. ^ http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c12s21/makale/c12s21m24.pdf 23 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TÜRKİYE-ABD İlişkilerinde Truman Doktrini ve Marshall Planı