İçeriğe atla

Yunanistan: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Pragdon (mesaj | katkılar)
Devriyeler
30.200 değişiklik
Çok pardon sehven oldu
Etiket: Geri al
Gogolplex (mesaj | katkılar)
Devriyeler
7.783 değişiklik
→‎Tarihçe: kısmı geliştirldi
131. satır: 131. satır:
== Tarihçe ==
== Tarihçe ==
{{ana madde|Yunanistan tarihi}}
{{ana madde|Yunanistan tarihi}}

=== Tarihöncesi ve erken tarih ===
Güney Balkanlar'da insanların atalarına dair en erken kanıtlar Yunanistan'ın Makedonya bölgesinde yer alan [[Petralona Mağarası]]'nda bulunmuş olup, MÖ 270.000 yılına tarihlenmiştir.<ref name="Borza">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=614pd07OtfQC&pg=PA58|title=In the Shadow of Olympus: The Emergence of Macedon|page=58|publisher=Princeton University Press|year=1992|isbn=978-0-691-00880-6|author=Eugene N. Borza}}</ref> Güney Yunanistan'da yer alan [[Mani Yarımadası|Mani]]'deki [[Apidima Mağarası]]'nda ise Afrika dışında bulunmuş en eski anatomik açıdan modern insan kalıntıları yer alır. Bu kalıntıların MÖ 210.000 yılından kaldığı düşünülmektedir.<ref name="NYT-20190710">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/07/10/science/skull-neanderthal-human-europe-greece.html|title=A Skull Bone Discovered in Greece May Alter the Story of Human Prehistory - The bone, found in a cave, is the oldest modern human fossil ever discovered in Europe. It hints that humans began leaving Africa far earlier than once thought.|accessdate=11 July 2019|date=10 July 2019|work=[[The New York Times]]|last=Zimmer|first=Carl|authorlink=Carl Zimmer}}</ref><ref name="PHYS-20190710">{{cite news|url=https://phys.org/news/2019-07-oldest-africa-reset-human-migration.html|title='Oldest remains' outside Africa reset human migration clock|accessdate=10 July 2019|date=10 July 2019|work=[[Phys.org]]|author=Staff}}</ref><ref name="NAT-20190710">{{cite journal|title=Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia|date=10 July 2019|display-authors=et al.|issue=7766|pages=500–504|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume=571|pmid=31292546|doi=10.1038/s41586-019-1376-z|last=Harvati|first=Katerina}}</ref> [[Paleolitik]], [[Mezolitik]] ve [[Neolitik]] çağlarını kapsayan [[Taş Devri]]'nin tüm dönemleri Yunanistan bölgesinde temsil edilmiştir. Ülkedeki Neolitik Çağ yerleşimleri MÖ 7. binyıldan kalma olup, Avrupa'daki diğer yerleşimlerden bir kaç yüzyıl daha eskidir. Bunun nedeni, Yunanistan'ın tarımın yayılma merkezi olan [[Yakın Doğu]]'ya olan yakınlığıdır.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=LQQ3tx5_t7QC&printsec=frontcover&q=sesklo|title=The Early Neolithic in Greece: The First Farming Communities in Europe|page=1|publisher=Cambridge University Press|year=2001|isbn=9780521000277|last=Perlès|first=Catherine}}</ref><ref name="Borza" />

Yunanistan bölgesi, [[Kiklad uygarlığı]] (MÖ 3200), [[Girit uygarlığı]] (MÖ 2700-1500) ve [[Miken uygarlığı]] (MÖ 1600-1100) gibi Avrupa'nın ilk gelişmiş medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır ve [[Batı uygarlığı|Batı uygarlığının]] başlangıç noktası olarak kabul edilmektedir.<ref name="World and Its Peoples">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=b5vHRWp8yqEC&pg=PA1458|title=World and Its Peoples|accessdate=5 December 2012|date=September 2009|page=1458|publisher=Marshall Cavendish|quote=Greece was home to the earliest European civilizations, the Minoan civilization of Crete, which developed around 2000 BC, and the Mycenaean civilization on the Greek mainland, which emerged about 400 years later. The ancient Minoan|isbn=978-0-7614-7902-4}}</ref><ref name="Frucht2004">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=lVBB1a0rC70C&pg=PA847|title=Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture|accessdate=5 December 2012|date=31 December 2004|page=847|publisher=ABC-CLIO|quote=People appear to have first entered Greece as hunter-gatherers from southwest Asia about 50,000 years... of Bronze Age culture and technology laid the foundations for the rise of Europe's first civilization, Minoan Crete|isbn=978-1-57607-800-6|first=Richard C|last=Frucht}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=YJONdN0dNYQC&pg=PT27&q=cycladic%20civilization|title=Ancient Greek civilization|page=5|publisher=Wiley|year=2011|isbn=9781444358773|last=Sansone|first=David}}</ref><ref name="Slomp2011">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=LmfAPmwE6YYC&pg=PA50|title=Europe, A Political Profile: An American Companion to European Politics: An American Companion to European Politics|accessdate=5 December 2012|date=30 September 2011|page=50|publisher=ABC-CLIO|quote=Greek Culture and Democracy. As the cradle of Western civilization, Greece long ago discovered the value and beauty of the individual human being. Around 500 BC, Greece|isbn=978-0-313-39182-8|first=Hans|last=Slomp}}</ref> Bu medeniyetler [[Linear A]] ve [[Linear B|B]] gibi yazı sistemleri kullanmış, Mikenler ise ilk Yunanca yazılı eserleri üretmiştir. Mikenler zamanla Giritlilerin yerini almıştır, ancak MÖ 1200 civarında [[Bronz Çağı Çöküşü]] sonucunda uygarlık yıkılmıştır.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=bFpK6aXEWN8C&printsec=frontcover&q=greece%20bronze%20age%20collapse|title=The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe Ca. 1200 BC|page=3|publisher=Princeton University Press|year=1995|isbn=0691025916|last=Drews|first=Robert|author-link=Robert Drews}}</ref> Bu, [[Yunan Karanlık Çağı]]'na sebep olmuş, bu dönemde yazılı eser üretimi durmuştur.


=== Antik ve Klasik dönemler ===
=== Antik ve Klasik dönemler ===
137. satır: 142. satır:
[[Dosya:Makedonimp.jpg|sol|thumb|220px|Büyük İskender'in ele geçirdiği topraklar]]
[[Dosya:Makedonimp.jpg|sol|thumb|220px|Büyük İskender'in ele geçirdiği topraklar]]


Yunanistan'ın ilk sakinlerine sıklıkla Pelasgi, yani "deniz halkı" denirdi. Yarımadanın bu sakinleri kuzeyden göçen işgâlcilerin etkisi ile güneye kaçtılar. Birbiri ardı sıra gelen işgallerle güney kıyılarına ve [[Ege Adaları]]'na yayıldılar. MÖ 3200 civarında bölgeye yeni gelenler birlikte zamanla [[Yunanca]]ya dönüşen bir [[Hint-Avrupa]] dili getirdiler.
Yunanistan'ın ilk sakinlerine sıklıkla [[Pelasglar|Pelasgi]], yani "deniz halkı" denirdi. Yarımadanın bu sakinleri kuzeyden göçen işgâlcilerin etkisi ile güneye kaçtılar. Birbiri ardı sıra gelen işgallerle güney kıyılarına ve [[Ege Adaları]]'na yayıldılar. MÖ 3200 civarında bölgeye yeni gelenler birlikte zamanla [[Yunanca]]ya dönüşen bir [[Hint-Avrupa]] dili getirdiler. MÖ 1. binyılda [[Homeros]]'un [[Eski Yunanca]] yazmış olduğu [[İlyada]]'da, [[Batı edebiyatı|Batı edebiyatının]] başlangıç noktası olarak sayılmaktadır.<ref>Vidal-Naquet, Pierre. ''Le monde d'Homère'' (The World of Homer), Perrin (2000), p. 19.</ref><ref name="The Odyssey 2003">[[D.C.H. Rieu]]'s introduction to ''The Odyssey'' (Penguin, 2003), p. ''xi''.</ref>

MÖ 1. binyılda kullanılan ve [[Homeros]]'un [[İlyada]]'da kullandığı eski Yunancanın, günümüzdeki [[Arnavutça]]'ya benzediği ve akraba olduğu şeklindeki dilbilimsel hipotez, [[Dorlar]]ın göçleri kapsamında incelenen bir konudur.


[[II. Filip (Makedonya kralı)|II. Filip]], MÖ dördüncü yüzyılda Yunan anakarasının çoğunu birleştirirken oğlu [[III. Aleksandros]], [[Makedonya (antik krallık)|antik dünyanın büyük bir kısmını fethederek]] Yunan kültürünü ve bilimini Doğu Akdeniz'den [[İndus Nehri]]'ne kadar yaydı.
[[II. Filip (Makedonya kralı)|II. Filip]], MÖ dördüncü yüzyılda Yunan anakarasının çoğunu birleştirirken oğlu [[III. Aleksandros]], [[Makedonya (antik krallık)|antik dünyanın büyük bir kısmını fethederek]] Yunan kültürünü ve bilimini Doğu Akdeniz'den [[İndus Nehri]]'ne kadar yaydı.
148. satır: 151. satır:


[[Antik Yunanistan]] MÖ 2. yüzyılda da [[Roma İmparatorluğu]]'nun hakimiyetine girerek ortadan kalktı. Roma İmparatorluğu'nun 4. yüzyılda bölünmesiyle de 1821'e kadar [[Doğu Roma]] ve Osmanlı İmparatorluklarının başkenti olan [[Konstantinopolis]] tarafından yönetildi.
[[Antik Yunanistan]] MÖ 2. yüzyılda da [[Roma İmparatorluğu]]'nun hakimiyetine girerek ortadan kalktı. Roma İmparatorluğu'nun 4. yüzyılda bölünmesiyle de 1821'e kadar [[Doğu Roma]] ve Osmanlı İmparatorluklarının başkenti olan [[Konstantinopolis]] tarafından yönetildi.
Antik kültürler ve politeist dinler bu dönemlerde yerini [[Orta Doğu]] kaynaklı dinler olan Ortodoks Hıristiyanlığa, 13.-14. yüzyıllardan sonra da Müslümanlığa bıraktı.
Antik kültürler ve politeist dinler bu dönemlerde yerini [[Orta Doğu]] kaynaklı dinler olan [[Ortodoks Hristiyanlık|Ortodoks Hıristiyanlığa]], 13.-14. yüzyıllardan sonra da Müslümanlığa bıraktı.


=== Çağdaş dönem ===
=== Çağdaş dönem ===
[[File:Map_Greece_expansion_1832-1947-en.svg|bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Greece_expansion_1832-1947-en.svg|alt=|sol|küçükresim|263x263pik|Yunanistan Krallığı'nın 1947'ye kadar olan toprakları]]
Günümüzdeki modern Yunanistan, 1821'de [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]]'nin [[İngiltere]], [[Fransa]] ve [[Rusya]] karşısında aldığı yenilgiler sonucu [[Mora Yarımadası]] ve [[Atina]]'da '[[Yunan Krallığı]]' adı altında kuruldu. İlk Yunan Kralı olarak da Bavyeralı aristokrat aileden gelen Otto isminde bir Alman atandı.
Günümüzdeki modern Yunanistan, 1821'de başlamış ve [[Birleşik Krallık]], [[Fransa]] ve [[Rusya]]'nın da desteklediği [[Yunan Bağımsızlık Savaşı]] sonucunda [[Mora Yarımadası]] ve [[Atina]]'yı kapsayan [[Birinci Helen Cumhuriyeti]] (1827) adlı devletin Osmanlı İmparatorluğu'nda ayrılmasına dayanmaktadır. Bu devletin başında seçimle gelmiş [[Yannis Kapodistrias]] bulunmaktaydı. Kapodistrias, 1831 yılında suikast sonucu öldürüldü.

Bu olayın ardından [[Yunan Krallığı]] kuruldu ve Birleşik Krallık, Fransa ve Rusya'nın desteğiyle ilk Yunan Kralı olarak [[Wittelsbach Hanedanı]]'ndan [[Bavyera Krallığı|Bavyeralı]] prens [[Otto (Yunanistan)|Otto von Wittelbach]] atandı.<ref name="britannica otto">{{Cite encyclopedia|title=Otto|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|url=https://www.britannica.com/biography/Otto-king-of-Greece|language=en|accessdate=1 September 2018}}</ref> Bu dönemde Yunanistan [[Büyük güç|Büyük Güçler]]'in ve Bavyera Krallığı'nın etkisinde kaldı.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=fXfatJ1aQq0C&pg=PA71&q=king%2520otto%2520german%2520language%2520administration%2520greece|title=The Theory and Practice of Institutional Transplantation: Experiences with the Transfer of Policy Institutions|date=31 December 2002|language=en|page=71|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=9781402011085|last=Jong|first=M. de|last2=Lalenis|first2=K.|last3=Mamadouh|first3=V. D.}}</ref> Krallığın ilk 11 yılında ülkede Bavyera oligarşisi hüküm sürdü. [[Joseph Ludwig von Armansperg]] başbakanlık görevini yürüttü, daha sonra ise Otto hem başbakan hem de kral unvanını aldı. 1843'de ise kral anayasayı kabul etti ve bir temsilciler meclisi kuruldu.

Otto altında modern Yunan eğitim ve hukuk sistemi ile altyapısı oluştu.<ref name="encyclopedia imperialism">{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=Y5zTkGKy4wEC&pg=PA291&q=king%2520otto%2520german%2520language%2520administration%2520greece|title=Encyclopedia of the Age of Imperialism, 1800-1914|access-date=9 September 2018|date=2008|language=en|page=291|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=9780313043413|last=Hodge|first=Carl Cavanagh}}</ref> Bu dönemde yönetim, [[tarihsel revizyonizm]] ile ülkeyi Bizans ve Osmanlı etkisinden çıkartarak [[Antik Yunanistan]] kimliğini ve kültürünü öne çıkardı.<ref name="roudometof">{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=I9p_m7oXQ00C&pg=PA102&q=king%2520otto%2520german%2520language%2520administration%2520greece|title=Nationalism, Globalization, and Orthodoxy: The Social Origins of Ethnic Conflict in the Balkans|date=2001|language=en|pages=101–113|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=9780313319495|last=Roudometof|first=Victor}}</ref> Bunun sonucunda ülkenin başkenti [[Nafplion]]'dan Atina'ya taşındı. Atina, başkent olmadan önce bir köydü.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=vb2xAAAAIAAJ&q=otto+move+capital+athens|title=Planning and Urban Growth in Southern Europe|date=1984|language=en|page=6|publisher=Mansell|isbn=9780720116083|last=Wynn|first=Martin}}</ref> Bu devirde ayrıca [[Yunanistan Kilisesi]] kuruldu ve ülkeninin [[Ulusal kilise|milli kilisesi]] ilan edildi.


== Coğrafya ==
== Coğrafya ==

Sayfanın 12.59, 7 Ağustos 2020 tarihindeki hâli

Yunanistan
Ελληνική Δημοκρατία
Elli̱nikí̱ Di̱mokratía
Helen Cumhuriyeti
Slogan
Ελευθερία ή Θάνατος   (Yunanca)
( Elefthería i Thánatos)  (Okunuşu)
Ya Özgürlük Ya Ölüm
Millî marş
Ύμνος εις την Ελευθερίαν   (Yunanca)
(Ýmnos eis tīn Eleftherían)  (Okunuşu)
Özgürlük Marşı
 Yunanistan konumu (koyu yeşil) - Avrupa'da (koyu gri) - Avrupa Birliği'nde (yeşil)
 Yunanistan konumu (koyu yeşil)

- Avrupa'da (koyu gri)
- Avrupa Birliği'nde (yeşil)

Başkent
ve en büyük şehir
Atina
Resmî dil(ler)Yunanca
Resmî din
Doğu Ortodoksluk
DemonimYunan
HükûmetÜniter parlamenter
cumhuriyet
Ekaterini Sakellaropulu
• Başbakan
Kiriakos Miçotakis
• Parlamento Başkanı
Nikos Voutsis
Yasama organıYunan Parlamentosu
Tarihçe 
25 Mart 1821
• Tanınma
3 Şubat 1830
11 Temmuz 1975
Yüzölçümü
• Toplam
131.957 km2 (97..)
• Su (%)
0.86697
Nüfus
• 2020 sayımı
10.856.291 (78..)
• Yoğunluk
82/km2 (120..)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
$293,009 milyar (59..)
• Kişi başına
$31,616 (49..)
GSYİH (nominal)2019 tahminî
• Toplam
$214,012 milyar (50..)
• Kişi başına
$19,974 (39..)
Gini (2015)34.2
orta
İGE (2019)0.872
çok yüksek
Para birimiEuro (€)1 (EUR)
Zaman dilimiUTC+2 (DAZD)
• Yaz (YSU)
UTC+3 (DAYZD)
Tarih formatıgg/aa/yyyy
Trafik akışısağdan
Telefon kodu+30
ISO 3166 koduGR
İnternet alan adı.gr 2
.ελ
  1. 2001 öncesi: Drahmi
  2. Yunanistan ayrıca diğer AB üyeleriyle birlikte .eu uzantısını da kullanır.

Yunanistan (Yunanca: Ελλάδα, Elládaⓘ Yunanca telaffuz: [eˈlaða]) ya da resmî adıyla Helen Cumhuriyeti, eskiden Hellas (Yunanca: Ελληνική Δημοκρατία Ellinikí Dimokratía Yunanca telaffuz: [eliniˈki ðimokraˈti.a]), Balkanlar'da bir ülkedir. Yunanistan'ın nüfusu 2017 itibarıyla yaklaşık 10,768 milyon kişidir. Başkenti ve en büyük şehri Atina iken ikinci en kalabalık şehri Selanik'tir.

Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının kesişiminde konumlanan Yunanistan, Balkan Yarımadası'nın güney ucunda yer alır ve kuzeybatıda Arnavutluk, kuzeyde Kuzey Makedonya Cumhuriyeti ve Bulgaristan, kuzeydoğuda ise Türkiye ile sınır komşusudur. Dokuz coğrafi bölgeden oluşur: Ege Adaları, Epir, Girit, İyonya Adaları, Makedonya, Mora, Orta Yunanistan, Teselya ve Trakya. Anakaranın doğusunda Ege Denizi, batısında İyonya Denizi, güneyinde Girit Denizi ve Akdeniz yer alır. Yunanistan, 227 tanesinde yaşanılan çok sayıda adaya sahiptir ve 13.676 km uzunluğundaki kıyı şeridiyle bu alanda Akdeniz Havzası'nda birinci, dünyada ise on birinci sıradadır. Yüzde sekseni dağlık olan ülkenin en yüksek dağı 2.918 metrelik Olimpos Dağı'dır.

Yunanistan; demokrasi, Batı felsefesi, Olimpiyat Oyunları, Batı edebiyatı, tarihyazımı, siyaset bilimi, önemli bilimsel ve matematiksel ilkeler ile Batı dramasının doğduğu yer olması nedeniyle Batı uygarlığının beşiği kabul edilmektedir.[2] Yunanlar, MÖ sekizinci yüzyıldan itibaren tüm Akdeniz ve Karadeniz'e yayılan ve polis olarak bilinen birçok bağımsız şehir devleti kurdular. II. Filip MÖ dördüncü yüzyılda Yunan anakarasının çoğunu birleştirirken oğlu III. Aleksandros, antik dünyanın büyük bir kısmını fethederek Yunan kültürünü ve bilimini Doğu Akdeniz'den İndus Nehri'ne kadar yaydı. MÖ ikinci yüzyılda Roma tarafından ilhak edilen Yunanistan, Roma İmparatorluğu'nun ve Yunan dili ve kültürünün baskın olduğu ardılı Bizans İmparatorluğu'nun ayrılmaz bir parçası oldu. Birinci yüzyılda Rum Ortodoks Kilisesi'nin kuruluşu, modern Yunan kimliğini şekillendirdi ve Yunan geleneklerini Ortodoks dünyasına yaydı.[3] On beşinci yüzyılın ortalarında Osmanlı egemenliği altına giren Yunanistan'ın modern bir ulus devlet olarak ortaya çıkışı, verdiği bağımsızlık savaşının ardından 1830'da gerçekleşti. Yunanistan'ın sahip olduğu on sekiz UNESCO Dünya Mirası, ülkenin zengin tarihsel geçmişini yansıtmaktadır.[4]

Yunanistan; yüksek gelirli bir ekonomi, yüksek yaşam kalitesi ve çok yüksek yaşam standardına sahip demokratik ve gelişmiş bir ülkedir. Birleşmiş Milletler'in bir kurucusu, Avrupa Birliği'nin bir üyesi ve 2001'den beri euro bölgesinin bir parçasıdır. Ayrıca aralarında Avrupa Konseyi, NATO, OECD, Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Frankofon'un da bulunduğu pek çok uluslararası kuruluşa üyedir. Kültürel mirası, turizm sektörü, taşımacılık sektörü ve jeostratejik önemi nedeniyle bir orta güç olarak sınıflandırılmaktadır. Balkanlar'ın en büyük ekonomisi ve önemli bir bölgesel yatırımcısıdır.

Etimoloji

Arapçada Roma İmparatorluğu'nda veya Doğu Roma’da yaşayan Yunanlara Romalı, "Rumî” denirdi. Fakat daha sonra sözcük “Rum” halini almış ve bir süre sonra da Türkiye’de Anadolu’da yaşayan Yunanlara denilmiştir ve günümüzde de denilmektedir. Tarihte Helen sıfatı, çeşitli etnik topluluklar için kullanılmıştır. Helen sözcüğü ilk olarak Makedonya Kralı Büyük İskender’nin Pers'ler üzerine yaptığı Asya Seferi sonunda Helen Uygarlığı'nın kurmasıyla başlamıştır. Bu sefer sonunda Anadolu, Mezopotamya, Mısır, İran ve Kuzey Hindistan topraklarını ele geçiren İskender, doğu ve batı (Yunan) kültürlerini sentezleyerek Helen kültürünün oluşumunu sağlamıştır. Bu olaylar meydana gelirken Yunanlar, Helen imparatorluğu içinde dağınık halde yaşıyorlardı. Yunanlar ticari ve kültürel ilişkiler içine girdikleri çeşitli halklarla bu dağınıklığı bozup, birlik oluşturmak istediler. Birliğin oluşmasında halkların lehçe farklarına rağmen ortak bir Yunanca konuşmaları da önemli bir etken olmuştur.

Helenler, dillerini anlamadıkları halklara "Bır bır edenler" mânâsına gelen bir sıfat takarak "Barbares" (Barbarlar) demişlerdir. Dil farkı (hellinika) sebebiyle etnik şuur oluşmaya başlamıştır. “Grek” deyimine tarihsel açıdan bakıldığında Yunanların Akdeniz'de koloniler kurması bunda büyük etken olmuştur. O zamanlarda Yunan kolonilerinden biri de İtalya yarımadasındaki Kime’dir. Kime Eğriboz adasında yaşayan Halkisliler tarafından kurulmuştur fakat bu şehrin kurulmasında Eğriboz adasının karşı kıyılarındaki Gralar yardımcı olmuştur. Bunun sonucunda bu kavmin adı İtalya'da biraz değiştirilmek suretiyle Graecus şeklini almış, sonraları Latinler tarafından tüm Helen kavmini gösteren kolektif bir sözcük olarak kullanılmıştır.

"İyonya", Yunanistan'daki Dor istilası karşısında Anadolu kıyılarına göç etmek zorunda kalan ve Batı Anadolu'da on iki büyük site kuran halkın kendilerine verdikleri isimdir. İyonlar bir süre bağımsız kaldıktan sonra Anadolu’nun halklarından olan Lidyalılar'a boyun eğmişleridir.Daha sonra doğudan gelen Pers işgallerine yenilen Lidya’nın Pers egemenliğine girmesiyle İyonlar'da Pers egemenliğine girmiştir. Daha sonra bu “İyon” adı giderek yayılmaya başladı. Tevrat'ta Yavan, Asur yazıtlarında Yavnai, Pers yazılı belgelerinde Yauna olarak gösterilmiştir. Buna göre; doğudan gelen ve önce Batı Anadolu'yu -dolayısıyla İyonya'yı- ele geçiren Persler, Ege'deki düşmanlarına "Yauna" adını vermişlerdir. Bu ad zamanla bugünkü Yunanistan halkını da içine alacak şekilde genelleşmiştir.

Tarihçe

Ana madde: Yunanistan tarihi

Tarihöncesi ve erken tarih

Güney Balkanlar'da insanların atalarına dair en erken kanıtlar Yunanistan'ın Makedonya bölgesinde yer alan Petralona Mağarası'nda bulunmuş olup, MÖ 270.000 yılına tarihlenmiştir.[5] Güney Yunanistan'da yer alan Mani'deki Apidima Mağarası'nda ise Afrika dışında bulunmuş en eski anatomik açıdan modern insan kalıntıları yer alır. Bu kalıntıların MÖ 210.000 yılından kaldığı düşünülmektedir.[6][7][8] Paleolitik, Mezolitik ve Neolitik çağlarını kapsayan Taş Devri'nin tüm dönemleri Yunanistan bölgesinde temsil edilmiştir. Ülkedeki Neolitik Çağ yerleşimleri MÖ 7. binyıldan kalma olup, Avrupa'daki diğer yerleşimlerden bir kaç yüzyıl daha eskidir. Bunun nedeni, Yunanistan'ın tarımın yayılma merkezi olan Yakın Doğu'ya olan yakınlığıdır.[9][5]

Yunanistan bölgesi, Kiklad uygarlığı (MÖ 3200), Girit uygarlığı (MÖ 2700-1500) ve Miken uygarlığı (MÖ 1600-1100) gibi Avrupa'nın ilk gelişmiş medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır ve Batı uygarlığının başlangıç noktası olarak kabul edilmektedir.[10][11][12][13] Bu medeniyetler Linear A ve B gibi yazı sistemleri kullanmış, Mikenler ise ilk Yunanca yazılı eserleri üretmiştir. Mikenler zamanla Giritlilerin yerini almıştır, ancak MÖ 1200 civarında Bronz Çağı Çöküşü sonucunda uygarlık yıkılmıştır.[14] Bu, Yunan Karanlık Çağı'na sebep olmuş, bu dönemde yazılı eser üretimi durmuştur.

Antik ve Klasik dönemler

Ana maddeler: Antik Yunanistan ve Klasik Yunanistan
MÖ 550'lerde Eski Yunanistan
Büyük İskender'in ele geçirdiği topraklar

Yunanistan'ın ilk sakinlerine sıklıkla Pelasgi, yani "deniz halkı" denirdi. Yarımadanın bu sakinleri kuzeyden göçen işgâlcilerin etkisi ile güneye kaçtılar. Birbiri ardı sıra gelen işgallerle güney kıyılarına ve Ege Adaları'na yayıldılar. MÖ 3200 civarında bölgeye yeni gelenler birlikte zamanla Yunancaya dönüşen bir Hint-Avrupa dili getirdiler. MÖ 1. binyılda Homeros'un Eski Yunanca yazmış olduğu İlyada'da, Batı edebiyatının başlangıç noktası olarak sayılmaktadır.[15][16]

II. Filip, MÖ dördüncü yüzyılda Yunan anakarasının çoğunu birleştirirken oğlu III. Aleksandros, antik dünyanın büyük bir kısmını fethederek Yunan kültürünü ve bilimini Doğu Akdeniz'den İndus Nehri'ne kadar yaydı.

Helenistik ve Romen dönemler

Ana maddeler: Helenistik Yunanistan ve Roma Yunanistanı
Antikythera düzeneği (yaklaşık MÖ 100), bilinen ilk analog bilgisayardır (Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina).

Antik Yunanistan MÖ 2. yüzyılda da Roma İmparatorluğu'nun hakimiyetine girerek ortadan kalktı. Roma İmparatorluğu'nun 4. yüzyılda bölünmesiyle de 1821'e kadar Doğu Roma ve Osmanlı İmparatorluklarının başkenti olan Konstantinopolis tarafından yönetildi. Antik kültürler ve politeist dinler bu dönemlerde yerini Orta Doğu kaynaklı dinler olan Ortodoks Hıristiyanlığa, 13.-14. yüzyıllardan sonra da Müslümanlığa bıraktı.

Çağdaş dönem

Yunanistan Krallığı'nın 1947'ye kadar olan toprakları

Günümüzdeki modern Yunanistan, 1821'de başlamış ve Birleşik Krallık, Fransa ve Rusya'nın da desteklediği Yunan Bağımsızlık Savaşı sonucunda Mora Yarımadası ve Atina'yı kapsayan Birinci Helen Cumhuriyeti (1827) adlı devletin Osmanlı İmparatorluğu'nda ayrılmasına dayanmaktadır. Bu devletin başında seçimle gelmiş Yannis Kapodistrias bulunmaktaydı. Kapodistrias, 1831 yılında suikast sonucu öldürüldü.

Bu olayın ardından Yunan Krallığı kuruldu ve Birleşik Krallık, Fransa ve Rusya'nın desteğiyle ilk Yunan Kralı olarak Wittelsbach Hanedanı'ndan Bavyeralı prens Otto von Wittelbach atandı.[17] Bu dönemde Yunanistan Büyük Güçler'in ve Bavyera Krallığı'nın etkisinde kaldı.[18] Krallığın ilk 11 yılında ülkede Bavyera oligarşisi hüküm sürdü. Joseph Ludwig von Armansperg başbakanlık görevini yürüttü, daha sonra ise Otto hem başbakan hem de kral unvanını aldı. 1843'de ise kral anayasayı kabul etti ve bir temsilciler meclisi kuruldu.

Otto altında modern Yunan eğitim ve hukuk sistemi ile altyapısı oluştu.[19] Bu dönemde yönetim, tarihsel revizyonizm ile ülkeyi Bizans ve Osmanlı etkisinden çıkartarak Antik Yunanistan kimliğini ve kültürünü öne çıkardı.[20] Bunun sonucunda ülkenin başkenti Nafplion'dan Atina'ya taşındı. Atina, başkent olmadan önce bir köydü.[21] Bu devirde ayrıca Yunanistan Kilisesi kuruldu ve ülkeninin milli kilisesi ilan edildi.

Coğrafya

Ana madde: Yunanistan coğrafyası

Balkan Yarımadası üzerine kurulu olan Yunanistan, 35° - 41°′Kuzey / 19 - 22°′Doğu koordinatları arasında yer alır, doğuda Türkiye, kuzeyde Bulgaristan ve Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, kuzeybatıda ise Arnavutluk ile komşudur. Batısında İyon Denizi, güneyinde Akdeniz, doğusunda ise Ege Denizi ile çevrili olan Yunanistan, yaklaşık 3000 ada ve kayalığa sahiptir. Bu adalardan 227'sinde yerleşim olup, sadece 78'inde 100 kişiden fazla insan yaşamaktadır.

Yunanistan'ın 1935 kilometre uzunluğunda kara sınırı vardır;

Deniz sınırları ise adalar ile birlikte 15,021 kilometredir. Ege Denizi'nde kıyısı bulunan iki devlet olan Türkiye ve Yunanistan'ın karasuları 6 deniz milidir.Bu kara suları Türkiye ile Yunanistan arasında soruna neden olmaktadır.

Adalar

Ana madde: Yunanistan'ın adaları listesi

Yunanistan'ın sahip olduğu adaların sayısı 1.200 civarındadır. Üzerinde yaşanılan adaların sayısının ise 166 ila 227 arasında olduğu düşünülmektedir. Ülkenin en büyük adası Girit'tir.

İklim

Olimpos Dağı, Yunanistan'ın en yüksek dağıdır ve On İki Olimposlu'nun yaşadığına inanılan yerdir.

Yunanistan'da hâkim iklim büyük ölçüde Akdeniz iklimi'dir. Yazları sıcaklık ortalaması 26 °C - 28 °C 'dir. Kışlar çok sert geçmez, ancak yüksek kesimler kış boyunca kar alır. Yüzey şekilleri ise fazla yüksek olmayan dağlardan oluşan oldukça engebeli arazilerdir. Ülke'nin en yüksek noktası Eski Yunan Mitolojisi'nde tanrıların evi olduğu kabul edilen Olimpos Dağı'dır (2,917). Bunu 2,457 metre ile Parnassos Dağı izler. Ülkenin bu denli engebeli olmasının Yunan Mitolojisi'ndeki açıklaması ise tanrıların dünyayı yaratırken toprağı eleyip eleyip, Yunanistan'ın ise kalan tortulları fırlatıp savurması ile oluştuğu yönündedir. Yunanistan ayrıca 1. derece deprem kuşağı üstünde yer alır.

Alçak bölümler bitki örtüsü bakımından fakir olup, tek mevsimlik bitkiler yetişir. Ülkenin orta ve güney kısımlarında Akdeniz iklimi'nin karakteristik bitki örtüsü makiler egemendir. Dağlık bölgelerde ise ormanlar yer alır. Ormanlar ya da korular ülkenin yaklaşık %50'sini kaplar.

Siyaset

Yunan Parlamentosu'nun Atina'daki binası.

Yunanistan üniter bir parlamenter cumhuriyettir.[22] Ülkenin devlet başkanı, parlamento tarafından beş yıllığına seçilen cumhurbaşkanıdır.[22] Mevcut anayasa 1967-1974 askerî cuntasının sona ermesinden sonra 1975'te kabul edildi. 1986, 2001 ve 2008 yıllarında anayasada değişiklikler yapıldı.

İdari bölümler

Ana madde: Yunanistan'ın idari yapılanması
Yunanistan Periferileri.
Yunanistan Periferileri.
 Numara Coğrafi bölge Başkent Yüzölçümü Nüfus
1 Attika Atina 3.808 km2 3.841.408
2 Orta Yunanistan Lamia 15.549 km2 614.614
3 Orta Makedonya Selanik 18.811 km2 1.931.870
4 Girit Kandiye 8.336 km2 623.666
5 Doğu Makedonya ve Trakya Gümülcine 14.157 km2 623.248
6 Epir Yanya 9.203 km2 358.698
7 İyonya Adaları Korfu 2.307 km2 220.097
8 Kuzey Ege Midilli 3.836 km2 208.151
9 Mora Trablus 15.490 km2 650.310
10 Güney Ege Hermupolis 5.286 km2 320.001
11 Teselya Yenişehir 14.037 km2 760.714
12 Batı Yunanistan Patras 11.350 km2 753.267
13 Batı Makedonya Kozani 9.451 km2 303.857
- Aynoroz (Özerk) Karyes 390 km2 2.250
Yunanistan'ın illeri (Nomos)

Yunanistan 54 ilden oluşur:

1. Atina
2. Eğriboz
3. Evritanya
4. Fokida
5. Ftiotis
6. Böotya
7. Halkidiki
8. İmatya
9. Kilkis
10. Pella
11. Pierya
12. Serez
13. Selanik
14. Hanya
15. Kandiye
16. Lassiti
17. Resmo

18. Drama
19. Evros
20. Kavala
21. Rodopi
22. İskeçe
23. Arta
24. Yanya
25. Preveze
26. Sesprotya
27. Korfu
28. Kefalonya
29. Lefkada
30. Zakintos
31. Sakız
32. Midilli
33. Sisam
34. Arkadya

35. Argolis
36. Korint
37. Lakonia
38. Messinya
39. Kiklad Adaları
40. Oniki Adalar
41. Kardiçe (il)
42. Larissa
43. Magnisya
44. Tırhala
45. Ahaya
46. Etolya-Akarnanya
47. Elis
48. Florina
49. Grevena
50. Kesriye
51. Kozani

Attika bölgesi

(a) Aynoroz (özerk bölgedir)

1. Atina
2. Doğu Attika
3. Pire
4. Batı Attika

Ekonomi

Ana madde: Yunanistan ekonomisi

Yunanistan ekonomisi, nominal olarak dünyanın 54. büyük ve satın alma gücü paritesi bakımından 58. büyük ekonomisi olup ayrıca 2020 yılı itibarıyla Avrupa Birliği'nin 21. büyük ekonomisidir.

Demografi

Batnaz'daki Teolog Saint John Manastırı, Vahiy Kitabı'nın yazıldığı yerdir.

Yunanistan'ın 2010 yılı verilerine göre nüfusu 10,764,020'dir. Halkın büyük çoğunluğunu etnik Yunanlar (9.555.000) oluşturur. Yunanlar büyük çoğunlukla Ortodoks'tur. Nüfusun çoğunluğu Türkiye'den 1924 ve 1955 mübadeleleri neticesinde göçen Rum nüfustan oluşur. 1924 öncesi Yunan Krallığı'nın nüfusu 2 milyonun altındaydı ve bu nüfusun çoğunluğunu Yunanlaşmış Arnavutlar yani Arvanitler oluşturuyordu. Buna 1,5 milyon civarında Anadolu Rum'u eklendi. Anadolu'dan göçen Rumlar daha çok Batı Trakya ve Tesalya'ya yerleştiler ve yüksek çocuk sayısı ve nüfus artışıyla eski Arvanit/Yunan nüfusunu geride bıraktılar.

Başlıca azınlıkları Arvanitika Arnavutları (152.000)'ndan ve Müslüman azınlıkları Türkler (150.000), Pomaklar ( 50,000), Saidî Araplar (30.000), Farslar (10.000), Afrikalılar (6.100)'dan oluşturulmaktadır.[23]


Yunanistan büyük şehir ve merkezleri
Yunanistan İstatistik Kurumu 2011 Sayımı[24]
Sıra Şehir ismi Bölge Nüfus Sıra Şehir ismi Bölge Nüfus
Atina
Atina

Selanik
Selanik

1 Atina Attika 3.218.218 11 Dedeağaç Doğu Makedonya ve Trakya 57.812 Patra
Patra

Kandiye
Kandiye

2 Selanik Orta Makedonya 789.191 12 İskeçe Doğu Makedonya ve Trakya 56.122
3 Patra Batı Yunanistan 167.446 13 Katerin Orta Makedonya 55.997
4 Kandiye Girit 153.653 14 Kalamata Mora 54.100
5 Larisa Teselya 144.651 15 Kavala Doğu Makedonya ve Trakya 54.027
6 Volos Teselya 118.707 16 Hanya Girit 53.910
7 Yanya Epir 65.574 17 Agrinyo Batı Yunanistan 53.433
8 Tırhala Teselya 61.653 18 Lamya Orta Yunanistan 52.006
9 Halkida Orta Yunanistan 59.125 19 Gümülcine Doğu Makedonya ve Trakya 50.990
10 Serez Orta Makedonya 58.287 20 Rodos Güney Ege 49.541

Dil

Yunanistan'ın dil azınlıklarının çoğunlukta bulunduğu bölgeleri.
  Arnavutça
  Arvanitika
Ladino
  Megleno-Rumence
  Bulgarca
  Makedonca
  Türkçe
  Ulahça

Yunanistan’da en çok konuşulan dil, resmî dil olan Yunancadır. Yunanca, çeşitli ağızlarıyla konuşulur. Bunun yanında, ülkede Türkçe, Arnavutça, Ladino, Megleno-Rumence, Bulgarca, Makedonca, Ulahça da ülkede konuşulan dillerdendir.

Yunanistan'daki tek resmî dil Yunanca'dır. Çağdaş Yunanca, Halk Yunancası ya da Yunanca söylenişiyle Demotiki (Yun. δημοτική "Đimotiki" okunur) 1976'dan beri Yunanistan'ın ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Yunanca (Ελληνικά - Elinika) 3000 yıllık bir geçmişe sahiptir. Hint-Avrupa dil ailesine aittir. Antik Yunanca Klâsik Yunan uygarlığının dili olarak kullanılmıştır. Modern Yunanca Antik Yunancadan oldukça farklı olmakla beraber köken olarak ona dayanır. Yunanca, Yunan Alfabesi kullanılarak yazılır.Türkçede Batı Trakya bölgesinde azınlık dili olarak konuşulmaktadır.

Yunanistan'ın kurulmasıyla devletin resmî dili Katarevusa ilan edildi. Okullar ve resmî dairelerde sadece bu diyalekt kullanıldı; ancak halk bu diyalekte yabancı olduğundan evlerde ve sokaklarda Halk Yunancası (Demotiki) konuşulmaya devam edildi.

Demotiki'de birtakım bozulmalar olunca 1964'te okullarda Demotiki'nin de okutulmasına izin verildi.

Bu çift dillilik 1976 yılına kadar devam etti. 1976'da Yunanistan’da çıkan bir kanun ile Katarevusa devletin resmi dili olmaktan çıkartıldı ve Demotiki resmi dil hâline getirildi böylece okul, resmî daire ve evlerde konuşulan dilin aynı olması sağlandı.

Yunanlar'ın uzun yıllar farklı milletlerin hâkimiyeti altında kalmaları ya da başka milletleri yönetmesinden dolayı, dilleri bu kültürlerle büyük ölçüde etkileşime girmiştir. Yunanca birçok kelime alıp verdiği gibi, etkileşimlerden yeni lehçeler bile doğmuştur, bunlardan başlıcaları;

  • Demotiki (Δημοτική)
  • Katarevusa (Καθαρεύουσα)
  • Tsakonika (Τσακωνικά)
  • Pontus (Ποντιακά)
  • Kapadokya (Καππαδοκικά)
  • Güney İtalya (Κατωιταλικά)
  • Yevanika

Kültür

Yunanistan kültürü, Miken Uygarlığı ile başlayıp Klasik Yunanistan dönemi boyunca devam eden binlerce yıllık bir gelişim süreci geçirdi. Roma ve Bizans imparatorluklarından da etkilendi. Ayrıca modern Yunan kültüründe Latin, Fransız, Osmanlı, Venedik, Ceneviz ve Britanya etkisi de görülmektedir.

Kaynakça

  1. ^ "Population (Demography, Migration and Projections) — Eurostat". 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2015–ci Yıl.  Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  2. ^ Carol Strickland (2007). The Illustrated Timeline of Western Literature: A Crash Course in Words & Pictures. Sterling Publishing Company, Inc. s. 2. ISBN 978-1-4027-4860-8. 
  3. ^ Greece during the Byzantine period (c. AD 300–c. 1453), Population and languages, Emerging Greek identity. ABD: Encyclopædia Britannica Inc. 2008. Online Edition. 
  4. ^ "Greece Properties inscribed on the World Heritage List (17)". UNESCO. 24 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2017. 
  5. ^ a b Eugene N. Borza (1992). In the Shadow of Olympus: The Emergence of Macedon. Princeton University Press. s. 58. ISBN 978-0-691-00880-6. 
  6. ^ Zimmer, Carl (10 July 2019). "A Skull Bone Discovered in Greece May Alter the Story of Human Prehistory - The bone, found in a cave, is the oldest modern human fossil ever discovered in Europe. It hints that humans began leaving Africa far earlier than once thought". The New York Times. Erişim tarihi: 11 July 2019. 
  7. ^ Staff (10 July 2019). "'Oldest remains' outside Africa reset human migration clock". Phys.org. Erişim tarihi: 10 July 2019. 
  8. ^ Harvati, Katerina; ve diğerleri. (10 July 2019). "Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia". Nature. 571 (7766): 500–504. doi:10.1038/s41586-019-1376-z. PMID 31292546. 
  9. ^ Perlès, Catherine (2001). The Early Neolithic in Greece: The First Farming Communities in Europe. Cambridge University Press. s. 1. ISBN 9780521000277. 
  10. ^ World and Its Peoples. Marshall Cavendish. September 2009. s. 1458. ISBN 978-0-7614-7902-4. Erişim tarihi: 5 December 2012. Greece was home to the earliest European civilizations, the Minoan civilization of Crete, which developed around 2000 BC, and the Mycenaean civilization on the Greek mainland, which emerged about 400 years later. The ancient Minoan 
  11. ^ Frucht, Richard C (31 December 2004). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture. ABC-CLIO. s. 847. ISBN 978-1-57607-800-6. Erişim tarihi: 5 December 2012. People appear to have first entered Greece as hunter-gatherers from southwest Asia about 50,000 years... of Bronze Age culture and technology laid the foundations for the rise of Europe's first civilization, Minoan Crete 
  12. ^ Sansone, David (2011). Ancient Greek civilization. Wiley. s. 5. ISBN 9781444358773. 
  13. ^ Slomp, Hans (30 September 2011). Europe, A Political Profile: An American Companion to European Politics: An American Companion to European Politics. ABC-CLIO. s. 50. ISBN 978-0-313-39182-8. Erişim tarihi: 5 December 2012. Greek Culture and Democracy. As the cradle of Western civilization, Greece long ago discovered the value and beauty of the individual human being. Around 500 BC, Greece 
  14. ^ Drews, Robert (1995). The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe Ca. 1200 BC. Princeton University Press. s. 3. ISBN 0691025916. 
  15. ^ Vidal-Naquet, Pierre. Le monde d'Homère (The World of Homer), Perrin (2000), p. 19.
  16. ^ D.C.H. Rieu's introduction to The Odyssey (Penguin, 2003), p. xi.
  17. ^ "Otto". Encyclopedia Britannica (İngilizce). Erişim tarihi: 1 September 2018. 
  18. ^ Jong, M. de; Lalenis, K.; Mamadouh, V. D. (31 December 2002). The Theory and Practice of Institutional Transplantation: Experiences with the Transfer of Policy Institutions (İngilizce). Springer Science & Business Media. s. 71. ISBN 9781402011085. 
  19. ^ Hodge, Carl Cavanagh (2008). Encyclopedia of the Age of Imperialism, 1800-1914 (İngilizce). Greenwood Publishing Group. s. 291. ISBN 9780313043413. Erişim tarihi: 9 September 2018. 
  20. ^ Roudometof, Victor (2001). Nationalism, Globalization, and Orthodoxy: The Social Origins of Ethnic Conflict in the Balkans (İngilizce). Greenwood Publishing Group. ss. 101–113. ISBN 9780313319495. 
  21. ^ Wynn, Martin (1984). Planning and Urban Growth in Southern Europe (İngilizce). Mansell. s. 6. ISBN 9780720116083. 
  22. ^ a b "Syntagma" (PDF) (Yunanca). 25 Eylül 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2009. 
  23. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2008. 
  24. ^ "2011 census". 

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Yunanistan
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Vikihaber'de ara Vikihaber'de haberler
Vikisöz'de ara Vikisöz'de alıntılar
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yunanistan&oldid=22980014" sayfasından alınmıştır