Ali Hamenei: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Osoce (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
2.116 değişiklik
Fotoğraf güncellendi (2024)
Ataozzy (mesaj | katkılar)
Devriyeler
7.662 değişiklik
Geliştirildi.
43. satır: 43. satır:
Dini lider olarak Hamenei, İslam Cumhuriyeti'ndeki en güçlü siyasi otoritedir.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14362281|iş=BBC News|başlık=Profile: Iran's 'unremarkable' supreme leader Khamenei|tarih=4 Ağustos 2011|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120218062301/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14362281|arşivtarihi=18 Şubat 2012}}</ref><ref name=GanjiForAff>Ganji, Akbar, "The Latter-Day Sultan: Power and Politics in Iran", ''Foreign Affairs'', November December 2008</ref> İran devletinin başı, silahlı kuvvetlerinin başkomutanıdır ve İran'da hükûmetin ekonomi, çevre, dış politika, ulusal planlama ve benzeri birçok alanda temel politikaları hakkında kararnameler çıkarabilir ve nihai kararları alabilir.<ref name="Middle East Eye">{{Web kaynağı|url=http://www.middleeasteye.net/news/khamenei-lashes-out-rafsanjani-and-rouhani-rare-iran-public-spat-1261460510|başlık=Iran's Khamenei hits out at Rafsanjani in rare public rebuke|iş=Middle East Eye|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160404031405/http://www.middleeasteye.net/news/khamenei-lashes-out-rafsanjani-and-rouhani-rare-iran-public-spat-1261460510|arşivtarihi=4 Nisan 2016}}</ref><ref name="al-monitor.com">{{Web kaynağı|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/11/iran-green-climate-change-khamenei.html|başlık=Khamenei says Iran must go green – Al-Monitor: the Pulse of the Middle East|yayıncı=Al-Monitor|ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20151222135539/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/11/iran-green-climate-change-khamenei.html|arşivtarihi=22 Aralık 2015|erişimtarihi=31 Mart 2016}}</ref><ref name="Louis Charbonneau and Parisa Hafezi">{{Web kaynağı|url=https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-missiles-idUSBREA4E11V20140516|başlık=Exclusive: Iran pursues ballistic missile work, complicating nuclear talks|yazar=Louis Charbonneau and Parisa Hafezi|tarih=16 Mayıs 2014|iş=Reuters|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170731230530/https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-missiles-idUSBREA4E11V20140516|arşivtarihi=31 Temmuz 2017}}</ref><ref name="en.iranwire.com">{{Web kaynağı|url=https://en.iranwire.com/features/5272/|başlık=IranWire – Asking for a Miracle: Khamenei's Economic Plan|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160307035444/https://en.iranwire.com/features/5272/|arşivtarihi=7 Mart 2016}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/05/khamenei-plans-increase-iran-population.html|başlık=Khamenei outlines 14-point plan to increase population|tarih=22 Mayıs 2014|ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170801000839/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/05/khamenei-plans-increase-iran-population.html|arşivtarihi=1 Ağustos 2017|erişimtarihi=21 Mayıs 2017}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.payvand.com/news/06/jul/1055.html|başlık=Iran: Executive, legislative branch officials endorse privatization plan|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170105175931/http://www.payvand.com/news/06/jul/1055.html|arşivtarihi=5 Ocak 2017}}</ref> Kerim Secadpur'a göre, dini lider olarak Hamenei, hükûmetin yürütme, yasama ve yargı organlarının yanı sıra ordu ve medya üzerinde doğrudan veya dolaylı kontrole sahip.<ref name="Primer"/> Uzmanlar Meclisi, cumhurbaşkanlığı ve [[İran Parlamentosu]] için seçilecek olan tüm adayların başvuruları, üyeleri doğrudan veya dolaylı olarak İran Dini Lideri tarafından seçilen [[Anayasa Koruma Konseyi]] tarafından incelenir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.theguardian.com/world/2015/dec/14/rafsanjani-breaks-taboo-over-selection-of-irans-next-supreme-leader|başlık=Rafsanjani breaks taboo over selection of Iran's next supreme leader|iş=The Guardian|tarih=14 Aralık 2015|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161218132154/https://www.theguardian.com/world/2015/dec/14/rafsanjani-breaks-taboo-over-selection-of-irans-next-supreme-leader|arşivtarihi=18 Aralık 2016}}</ref> Ayrıca, Anayasa Koruma Konseyi'nin Hamenei tarafından emir verildikten sonra belirli kişilere yönelik yasağını tersine çevirdiği durumlar da oldu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.theguardian.com/world/2005/may/24/iran|başlık=Iran reverses ban on reformist candidates|iş=The Guardian|tarih=24 Mayıs 2005|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161221144045/https://www.theguardian.com/world/2005/may/24/iran|arşivtarihi=21 Aralık 2016}}</ref>
Dini lider olarak Hamenei, İslam Cumhuriyeti'ndeki en güçlü siyasi otoritedir.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14362281|iş=BBC News|başlık=Profile: Iran's 'unremarkable' supreme leader Khamenei|tarih=4 Ağustos 2011|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120218062301/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14362281|arşivtarihi=18 Şubat 2012}}</ref><ref name=GanjiForAff>Ganji, Akbar, "The Latter-Day Sultan: Power and Politics in Iran", ''Foreign Affairs'', November December 2008</ref> İran devletinin başı, silahlı kuvvetlerinin başkomutanıdır ve İran'da hükûmetin ekonomi, çevre, dış politika, ulusal planlama ve benzeri birçok alanda temel politikaları hakkında kararnameler çıkarabilir ve nihai kararları alabilir.<ref name="Middle East Eye">{{Web kaynağı|url=http://www.middleeasteye.net/news/khamenei-lashes-out-rafsanjani-and-rouhani-rare-iran-public-spat-1261460510|başlık=Iran's Khamenei hits out at Rafsanjani in rare public rebuke|iş=Middle East Eye|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160404031405/http://www.middleeasteye.net/news/khamenei-lashes-out-rafsanjani-and-rouhani-rare-iran-public-spat-1261460510|arşivtarihi=4 Nisan 2016}}</ref><ref name="al-monitor.com">{{Web kaynağı|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/11/iran-green-climate-change-khamenei.html|başlık=Khamenei says Iran must go green – Al-Monitor: the Pulse of the Middle East|yayıncı=Al-Monitor|ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20151222135539/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/11/iran-green-climate-change-khamenei.html|arşivtarihi=22 Aralık 2015|erişimtarihi=31 Mart 2016}}</ref><ref name="Louis Charbonneau and Parisa Hafezi">{{Web kaynağı|url=https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-missiles-idUSBREA4E11V20140516|başlık=Exclusive: Iran pursues ballistic missile work, complicating nuclear talks|yazar=Louis Charbonneau and Parisa Hafezi|tarih=16 Mayıs 2014|iş=Reuters|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170731230530/https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-missiles-idUSBREA4E11V20140516|arşivtarihi=31 Temmuz 2017}}</ref><ref name="en.iranwire.com">{{Web kaynağı|url=https://en.iranwire.com/features/5272/|başlık=IranWire – Asking for a Miracle: Khamenei's Economic Plan|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160307035444/https://en.iranwire.com/features/5272/|arşivtarihi=7 Mart 2016}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/05/khamenei-plans-increase-iran-population.html|başlık=Khamenei outlines 14-point plan to increase population|tarih=22 Mayıs 2014|ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170801000839/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/05/khamenei-plans-increase-iran-population.html|arşivtarihi=1 Ağustos 2017|erişimtarihi=21 Mayıs 2017}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.payvand.com/news/06/jul/1055.html|başlık=Iran: Executive, legislative branch officials endorse privatization plan|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170105175931/http://www.payvand.com/news/06/jul/1055.html|arşivtarihi=5 Ocak 2017}}</ref> Kerim Secadpur'a göre, dini lider olarak Hamenei, hükûmetin yürütme, yasama ve yargı organlarının yanı sıra ordu ve medya üzerinde doğrudan veya dolaylı kontrole sahip.<ref name="Primer"/> Uzmanlar Meclisi, cumhurbaşkanlığı ve [[İran Parlamentosu]] için seçilecek olan tüm adayların başvuruları, üyeleri doğrudan veya dolaylı olarak İran Dini Lideri tarafından seçilen [[Anayasa Koruma Konseyi]] tarafından incelenir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.theguardian.com/world/2015/dec/14/rafsanjani-breaks-taboo-over-selection-of-irans-next-supreme-leader|başlık=Rafsanjani breaks taboo over selection of Iran's next supreme leader|iş=The Guardian|tarih=14 Aralık 2015|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161218132154/https://www.theguardian.com/world/2015/dec/14/rafsanjani-breaks-taboo-over-selection-of-irans-next-supreme-leader|arşivtarihi=18 Aralık 2016}}</ref> Ayrıca, Anayasa Koruma Konseyi'nin Hamenei tarafından emir verildikten sonra belirli kişilere yönelik yasağını tersine çevirdiği durumlar da oldu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.theguardian.com/world/2005/may/24/iran|başlık=Iran reverses ban on reformist candidates|iş=The Guardian|tarih=24 Mayıs 2005|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161221144045/https://www.theguardian.com/world/2005/may/24/iran|arşivtarihi=21 Aralık 2016}}</ref>


Hamenei'nin saltanatı sırasında büyük protestolar oldu; 1994 Kazvin protestoları,<ref name="english.alarabiya.net">{{Web kaynağı|url=http://english.alarabiya.net/en/perspective/features/2016/12/06/The-Basij-Mostazafan-A-culture-of-martyrdom-and-death.html|başlık=The Basij Mostazafan – A culture of martyrdom and death|tarih=6 Aralık 2016|yayıncı=Al Arabiya|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161207015759/http://english.alarabiya.net/en/perspective/features/2016/12/06/The-Basij-Mostazafan-A-culture-of-martyrdom-and-death.html|arşivtarihi=7 Aralık 2016}}</ref> 1999 İran öğrenci protestoları, [[2009 İran seçimleri gösterileri]],<ref name="linkday.ir">{{Web kaynağı|başlık=Khamenei was the victim of an attempted assassination|url=http://www.linkday.ir/گزارشی-از-ماجرای-ترور-6-تیر-1360.html|website=LinkDay|ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161011225034/http://www.linkday.ir/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1-6-%D8%AA%DB%8C%D8%B1-1360.html|arşivtarihi=11 Ekim 2016}}</ref><ref name="The New York Times">{{Web kaynağı|url=https://www.nytimes.com/2009/12/28/world/middleeast/28iran.html|başlık=Police Are Said to Have Killed 10 in Iran Protests|tarih=28 Aralık 2009|iş=The New York Times|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100205184518/http://www.nytimes.com/2009/12/28/world/middleeast/28iran.html|arşivtarihi=5 Şubat 2010}}</ref><ref name="cnn.com">{{Web kaynağı|url=http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/12/27/iran.protests/index.html|başlık=Several killed, 300 arrested in Tehran protests|website=[[CNN]]|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20091231034802/http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/12/27/iran.protests/index.html|arşivtarihi=31 Aralık 2009}}</ref> 2011–2012 İran protestoları, 2017–2018 İran protestoları, 2018–2019 İran genel grevleri ve 2019-2020 İran protestoları. Gazeteciler, blogcular ve diğer kişiler İran'da dini lider Hamenei'ye hakaret suçlamasıyla, genellikle dine hakaret suçlamalarıyla bağlantılı olarak yargılandı. Cezaları arasında kamçılama ve hapis cezası vardı; bazıları ise gözaltında öldü.<ref name="State Department2015">{{Web kaynağı | başlık = IRAN 2015 HUMAN RIGHTS REPORT | url = https://2009-2017.state.gov/documents/organization/253135.pdf | yayıncı = [[United States State Department]] | alıntı = During the year the government arrested students, journalists, lawyers, political activists, women's activists, artists, and members of religious minorities; charged many with crimes such as "propaganda against the system" and "insulting the supreme leader;" and treated such cases as national security trials (see sections 1.a. through 1.e.; section 6, Women; and section 7.a.). | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170121013928/https://2009-2017.state.gov/documents/organization/253135.pdf | arşivtarihi = 21 Ocak 2017}}</ref><ref name="State Department">{{Web kaynağı | başlık = IRAN 2016 HUMAN RIGHTS REPORT | url = https://2009-2017.state.gov/documents/organization/265708.pdf | yayıncı = [[United States State Department]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200128190315/https://2009-2017.state.gov/documents/organization/265708.pdf | arşivtarihi = 28 Ocak 2020}}</ref> İran'ın nükleer programıyla ilgili olarak Hamenei, 2003 yılında her türlü kitle imha silahının üretimini, stoklanmasını ve kullanılmasını yasaklayan bir fetva yayınladı.
Hamenei'nin saltanatı sırasında 1994 Kazvin protestoları,<ref name="english.alarabiya.net2">{{Web kaynağı|url=http://english.alarabiya.net/en/perspective/features/2016/12/06/The-Basij-Mostazafan-A-culture-of-martyrdom-and-death.html|başlık=The Basij Mostazafan – A culture of martyrdom and death|arşivtarihi=7 Aralık 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161207015759/http://english.alarabiya.net/en/perspective/features/2016/12/06/The-Basij-Mostazafan-A-culture-of-martyrdom-and-death.html|tarih=6 Aralık 2016|yayıncı=Al Arabiya}}</ref> [[1999 İran öğrenci protestoları|1999 öğrenci protestoları]], [[2009 İran cumhurbaşkanlığı seçimi protestoları|2009 cumhurbaşkanlığı seçimi protestoları]],<ref name="linkday.ir2">{{Web kaynağı|url=http://www.linkday.ir/گزارشی-از-ماجرای-ترور-6-تیر-1360.html|başlık=Khamenei was the victim of an attempted assassination|arşivtarihi=11 Ekim 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161011225034/http://www.linkday.ir/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1-6-%D8%AA%DB%8C%D8%B1-1360.html|çalışma=LinkDay}}</ref><ref name="linkday.ir3">{{Web kaynağı|url=http://www.linkday.ir/گزارشی-از-ماجرای-ترور-6-تیر-1360.html|başlık=Khamenei was the victim of an attempted assassination|arşivtarihi=11 Ekim 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161011225034/http://www.linkday.ir/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1-6-%D8%AA%DB%8C%D8%B1-1360.html|çalışma=LinkDay}}</ref><ref name="cnn.com2">{{Web kaynağı|url=http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/12/27/iran.protests/index.html|başlık=Several killed, 300 arrested in Tehran protests|arşivtarihi=31 Aralık 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20091231034802/http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/12/27/iran.protests/index.html|çalışma=[[CNN]]}}</ref> 2011-12 protestoları, [[2017-18 İran protestoları|2017-18 protestoları]], 2018-19 genel grev ve protestoları, 2019-20 protestoları, [[2021-2023 İran protestoları|2021-23 protestoları]] ve [[Mehsa Emini protestoları]] gibi büyük protestolar yaşandı. İran'da gazeteciler, blog yazarları ve diğerleri Dini Lider Hamenei'ye hakaret ettikleri gerekçesiyle, genellikle dine hakaret suçlamasıyla birlikte hapse atıldı. Verilen cezalar arasında kırbaçlanma ve hapis cezası da yer almaktadır; bazıları gözaltında hayatını kaybetti.<ref name="State Department20152">{{Web kaynağı|url=https://2009-2017.state.gov/documents/organization/253135.pdf|başlık=IRAN 2015 HUMAN RIGHTS REPORT|yayıncı=United States State Department|alıntı=During the year the government arrested students, journalists, lawyers, political activists, women's activists, artists, and members of religious minorities; charged many with crimes such as "propaganda against the system" and "insulting the supreme leader;" and treated such cases as national security trials (see sections 1.a. through 1.e.; section 6, Women; and section 7.a.).}}</ref><ref name="State Department2">{{Web kaynağı|url=https://2009-2017.state.gov/documents/organization/265708.pdf|başlık=IRAN 2016 HUMAN RIGHTS REPORT|yayıncı=United States State Department}}</ref> [[İran'ın nükleer programı]] ile ilgili olarak Hamenei, 2003 yılında her türlü kitle imha silahının üretilmesini, stoklanmasını ve kullanılmasını yasaklayan bir fetva yayınladı.


== Gençliği ve eğitimi ==
Hamenei'in dini liderliğinde, [[Ruhullah Humeyni]]'ye kıyasla dini meselelerden ziyade daha çok siyasi meseleler ağır basmaktadır.
[[Dosya:Childhood_photo_of_Seyed_Ali_Khamenei.jpg|sol|küçükresim|218x218pik|Hamenei'nin gençliği]]
[[Necef]] doğumlu bir [[Ulema|Alim]] ve [[Müçtehit]] olan Seyid Cevad Hamenei ile Hatice Mirdamadi'nin (Haşim Mirdamadi'nin kızı) [[Meşhed]]'de dünyaya gelen Hamenei,<ref name="cgie2">{{Ansiklopedi kaynağı|url=http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/16337|başlık=Ayatollah Ali Khamenei|erişimtarihi=3 Nisan 2017|arşivtarihi=11 Şubat 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170211080923/http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/16337|ansiklopedi=The Great Islamic Encyclopedia|dil=fa|ad1=Ali Akbar|soyadı1=Velayati}}</ref> sekiz çocuktan ikincisidir.<ref name="leader">{{Web kaynağı|url=http://www.leader.ir/langs/en/index.php?p=bio|başlık=The Office of the Leader, Seyyed Ali Khamenei|erişimtarihi=19 Haziran 2009|arşivtarihi=18 Haziran 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090618152141/http://www.leader.ir/langs/EN/index.php?p=bio|yayıncı=Leader}}</ref><ref>''Eternal Iran'', in 1721. Patrick Clawson, 2005, {{ISBN|1-4039-6276-6}}, s.5.</ref> İki erkek kardeşi de din adamıdır; küçük erkek kardeşi Hadi Hamenei bir gazete editörü ve din adamıdır.<ref>Robin Wright, ''The Last Great Revolution: Turmoil and Transformation in Iran'', Alfred A. Knopf, 2000</ref> Ablası Fatemeh Hosseini Khamenei 2015 yılında 89 yaşında öldü.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.baharnews.ir/news/72857/بيوگرافي-خواهر-متوفي-رهبر-انقلاب|başlık=بیوگرافی خواهر متوفی رهبر انقلاب|erişimtarihi=19 Kasım 2020|tarih=23 Mart 2015|dil=fa|çalışma=baharnews.ir|yayıncı=Bahar News}}</ref> Babası [[Hamene|Hameneli]] bir [[İran Azerileri|Azerbaycanlı]], annesi ise [[Yezd (şehir)|Yezdli]] bir [[Farslar|Fars]]'tır.<ref>Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East – Facts on File, Incorporated, 2009, s.79</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.worlddialogue.org/content.php?id=150|başlık=Iran and the Caucasus: The Triumph of Pragmatism over Ideology – Centre for World Dialogue|erişimtarihi=1 Ocak 2014|arşivtarihi=27 Eylül 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130927184152/http://www.worlddialogue.org/content.php?id=150|yayıncı=Worlddialogue.org}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.irinnews.org/report.aspx?reportid=26910|başlık=Azeris unhappy at being the butt of national jokes|erişimtarihi=19 Haziran 2009|ajans=IRIN|arşivtarihi=14 Ağustos 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070814165654/http://www.irinnews.org/report.aspx?reportid=26910|tarih=25 May 2006|yayıncı=UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/FI28Ak01.html|başlık=Iran at sea over Azerbaijan|erişimtarihi=19 Haziran 2009|arşivtarihi=23 Nisan 2005|arşivurl=http://webarchive.loc.gov/all/20050423084348/http://atimes.com/atimes/Middle_East/FI28Ak01.html|tarih=28 Eylül 2004|çalışma=Asia Times}} Bir diğer etnik Azeri ise Devrim Muhafızları Ordusu'nun genel komutanı ve ülkedeki en önemli askeri güvenlik yetkilisi olan Rahim Safavi.</ref> Atalarının bir kısmı bugünkü [[Merkezi|Merkezi Eyaleti]]'ndeki [[Tefriş]]'ten olup, Tefriş'teki asıl evlerinden [[Tebriz]] yakınlarındaki [[Hamene]]'ye göç etmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.shia-online.ir/article.asp?id=17262&cat=1|başlık=ShiaOnline.ir – شیعه آنلاین – نگاهی اجمالی به شجره نامه آیت الله خامنه ای|arşivtarihi=2 Ocak 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140102191131/http://www.shia-online.ir/article.asp?id=17262&cat=1|çalışma=shia-online.ir}}</ref> Hamenei'nin büyük atası, soyu [[Onikiciler|Şii]] dördüncü İmam [[Zeynelâbidîn|Ali bin Hüseyin]]'in torunu Sultan Seyyid olarak bilinen Sultan ul-Ulema Ahmed'e ulaştığı varsayılan Aftasi Seyyidlerinin soyundan gelen Seyyid Hüseyin Tafreşi'dir.<ref name="cgie2" />


=== Eğitim ===
Günümüz [[Orta Doğu|Ortadoğu]]'sunun en güçlü ve etkin kişilerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Hamenei'in eğitimi dört yaşında, [[Mektep]]'te [[Kur'an]] öğrenerek başladı;<ref name="cgie">{{Ansiklopedi kaynağı|url=http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/16337|başlık=Ayatollah Ali Khamenei|erişimtarihi=3 Nisan 2017|arşivtarihi=11 Şubat 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170211080923/http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/16337|ansiklopedi=The Great Islamic Encyclopedia|dil=fa|ad1=Ali Akbar|soyadı1=Velayati}}</ref> temel ve ileri düzeydeki [[ilahiyat]] eğitimini Meşhed'deki Havza'da Şeyh Haşim Kazvini ve Ayetullah Milani gibi hocaların yanında geçirdi. Daha sonra 1957'de [[Necef]]'e gitti,<ref name="chamber">{{Web kaynağı|url=http://www.iranchamber.com/history/akhamenei/ali_khamenei.php|başlık=Historic Personalities of Iran: Seyed Ali Khamenei|erişimtarihi=19 Haziran 2009|arşivtarihi=11 Haziran 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090611073402/http://www.iranchamber.com//history//akhamenei//ali_khamenei.php|yayıncı=Iran Chamber}}</ref> ancak babasının orada kalmasına izin vermemesi nedeniyle kısa süre sonra Meşhed'e döndü. 1958'de [[Kum, İran|Kum]]'a yerleşti ve burada Seyyid Hüseyin Borujerdi ve [[Ruhullah Humeyni]]'nin derslerine katıldı. O dönemde siyasi olarak aktif olan diğer pek çok din adamı gibi Hamenei de dini ilimlerden çok siyasetle ilgileniyordu.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=yoQQ2YzmMyMC&q=shariati+savak&pg=PA368|başlık=Ali Rahnemaré, ''An Islamic Utopian: A Political Biography of Ali Shariati,'' I.B. Tauris Publishers, London & New York, 1998, P.231. ISBN 1-86064-552-6|erişimtarihi=19 Haziran 2009|yayıncı=I. B. Tauris|yıl=2000|ad=Ali|soyadı=Rahnema|isbn=978-1-86064-552-5}}</ref>


== Gençliği ve eğitimi ==
== Siyasi kariyeri ==
[[Dosya:Ali_Khamenei_in_Iranian_Revolution_protests.jpg|sol|küçükresim|Hamenei, [[Meşhed]]'de [[İran Devrimi]] sırasında bir protestoda]]
Babası Ayetullah [[Cevad Hamenei|Seyyid Cevad Hüseyni Hamenei]] (1874-1965) [[İran Azerileri|İran Azerisi]]<ref name="Hooman">{{Web kaynağı |url=http://www.thedailybeast.com/blogs-and-stories/2009-02-19/change-comes-to-iran/ |başlık=Majd Hooman "Change Comes to Iran", ''The Daily Beast'' 19 Şubat 2009 |erişimtarihi=31 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20100116225338/http://www.thedailybeast.com/blogs-and-stories/2009-02-19/change-comes-to-iran |arşivtarihi=16 Ocak 2010 |ölüurl=evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.aftab.ir/articles/politics/iran/c1c1181640213_khamenei_p1.php |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=21 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20081019124411/http://www.aftab.ir/articles/politics/iran/c1c1181640213_khamenei_p1.php |arşivtarihi=19 Ekim 2008 |ölüurl=hayır }}</ref> annesi Hatice Mirdamadi (1914-1989) [[Yezd (şehir)|Yezdlidir]].<ref name="Hooman" /><ref>[http://www.irinnews.org/report.asp?ReportID=53543 irinnews.org], [http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/HF08Ak02.html atimes.com] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110828010936/http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/HF08Ak02.html |tarih=28 Ağustos 2011 }}, [http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/FI28Ak01.html atimes.com] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090618084536/http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/FI28Ak01.html |tarih=18 Haziran 2009 }}</ref> Dini ilimleri öğrenmeye Meşhed şehrinde başladı. Daha sonra 2 yıl Necef'te, 6 yıl Kum'da okudu. Meşhed'de [[Muhammed Hadi el-Milani|Ayetullah Milani]]'nin fıkhın harici derslerine katıldı. Daha sonralar yeniden Kum'a döndü. Burada Ayetullah Humeyni'nin fıkıh ve usul derslerine, [[Hüseyin Burucerdi|Ayetullah Burucerdi]] ve [[Muhammed Hüseyin Tebatebayi|Allame Tabatabai]]'nin felsefe derslerine katıldı. Ayetullah Burucerdi ve Ayetullah Şahrudi'nin yanında içtihada ulaştı.
Hamenei, [[İran İslam Devrimi|İran Devrimi]]'nin kilit isimlerinden biri ve [[Ruhullah Humeyni]]'nin yakın bir sırdaşıydı. [[İslam cumhuriyeti|İslam Cumhuriyeti]]'nin kuruluşundan bu yana Hamenei, birçok hükûmet görevinde bulundu.

Muhammed Sahimi, siyasi kariyerinin İran Devrimi'nden sonra, Humeyni'nin sırdaşı olan eski İran Cumhurbaşkanı [[Ekber Haşimi Rafsancani]]'nin Hamenei'yi Humeyni'nin yakın çevresine sokmasıyla başladığını iddia etmektedir. Daha sonra, o zamanlar parlamento üyesi olan [[Hasan Ruhani]], Hamenei'nin geçici devrim hükümetinde savunma bakan yardımcısı olarak ilk önemli görevini almasını sağladı.<ref name="sahimi-ni-2016">{{Web kaynağı|url=http://nationalinterest.org/feature/irans-incredible-shrinking-ayatollah-16089|başlık=Iran's Incredible Shrinking Ayatollah|erişimtarihi=1 Temmuz 2016|arşivtarihi=23 Haziran 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160623055606/http://nationalinterest.org/feature/irans-incredible-shrinking-ayatollah-16089|tarih=8 May 2016|çalışma=National Interest|ad=Muhammad|soyadı=Sahimi}}</ref>
[[Dosya:Ali_Khamenei_in_military_uniform_during_Iran-Iraq_war.jpg|sol|küçükresim|Ali Hamenei, [[İran-Irak Savaşı]] sırasında askeri üniformasıyla]]
Humeyni, [[Hüseyin Ali Muntazeri]]'nin istifasının ardından 1980 yılında Hamenei'yi Tahran Cuma Namazı İmamlığı görevine atadı. Temmuz sonundan 6 Kasım 1979'a kadar kısa bir süre [[Savunma Bakanlığı (İran)|Millî Savunma Bakan]] yardımcılığı ve [[İslam Devrimi Muhafızları Ordusu|Devrim Muhafızları]] komutanlığı yaptı.<ref>{{Kaynak|url=https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/reports/2007/R3473.pdf|başlık=The Iranian Military Under the Islamic Republic|erişimtarihi=15 Ocak 2017|arşivtarihi=3 Şubat 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170203123820/https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/reports/2007/R3473.pdf|yazarlar=Nikola B. Schahgaldian, Gina Barkhordarian|tarih=Mart 1987|yayıncı=RAND|isbn=978-0-8330-0777-3}}</ref> Ayrıca parlamentonun savunma komisyonunun bir temsilcisi olarak savaş alanına gitti.

=== Suikast girişimi ===
[[Dosya:Ayatolla_Ali_Khamenei_in_Hospital_after_Assassination_Attempt_by_khamenei.ir03.jpg|sol|küçükresim|Hamenei, suikast girişiminden sonra hastanede]]
Hamenei, [[Halkın Mücahitleri Örgütü]] tarafından düzenlenen bir suikast girişiminden, bir ses kayıt cihazına gizlenmiş bombanın yanında patlamasıyla kıl payı kurtuldu.<ref name="vn">{{Haber kaynağı|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/12/07/AR2007120701614.html|başlık=Meet 'The Decider' of Tehran. It's Not the Hothead You Expect.|erişimtarihi=9 Aralık 2007|arşivtarihi=7 Ekim 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081007234457/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/12/07/AR2007120701614.html|tarih=9 Aralık 2007|çalışma=[[The Washington Post]]|ad=Vali|soyadı=Nasr}}</ref>

27 Haziran 1981'de Hamenei [[Askerî saha|cepheden]] döndükten sonra, Cumartesi günkü programına uygun olarak Aboozar Camii'ne gitti. İlk namazdan sonra, sorularını kâğıtlara yazmış olan cemaate bir konuşma yaptı. Bu sırada bir düğmeye basan genç bir adam, Hamenei'nin önündeki masanın üzerine kağıtlarla birlikte bir ses kayıt cihazı koydu. Bir dakika sonra kayıt cihazı ıslık çalmaya başladı, ardından aniden patladı.<ref name="Kahlili">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=YfL9zcW1-qAC&q=Assassination++Ali+Khamenei+Mojahedin+1981&pg=PA155|başlık=A Time to Betray: A Gripping True Spy Story of Betrayal, Fear, and Courage|tarih=2013|sayfa=155|yayıncı=Threshold Editions; Reprint edition|ad=Reza|soyadı=Kahlili|isbn=978-1-4391-8968-9}}</ref> Kayıt cihazının iç duvarında "Furkan Grubu'nun İslam Cumhuriyeti'ne hediyesi" yazıyordu.<ref>{{Web kaynağı|url=http://farsi.khamenei.ir/file/terror-6-tir/4_1.htm|başlık=Report about assassination attempt on adventure of 27 June 1981|arşivtarihi=8 Aralık 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161208145456/http://farsi.khamenei.ir/file/terror-6-tir/4_1.htm|çalışma=Khamenei.ir|ad=Mostafa|soyadı=Qaffari}}</ref><ref name="PCHI">{{Web kaynağı|url=http://revolution.pchi.ir/show.php?page=contents&id=12550|başlık=Terror of Tehran's popular Friday prayer by Munafiqs|erişimtarihi=19 Nisan 2017|arşivtarihi=20 Nisan 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170420051508/http://revolution.pchi.ir/show.php?page=contents&id=12550|çalışma=Political Studies and Research Institute|soyadı=Staff}}</ref> Ayetullah Hamenei'nin tedavisi birkaç ay sürdü ve kolu, ses telleri ve akciğerleri ciddi şekilde yaralandı.<ref name="Murphy">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=ybThRB7rT-wC&q=Assassination+attempt+on+Ali+Khamenei%E2%80%8F&pg=PA93|başlık=Ali Khamenei|tarih=2007|sayfa=91|yayıncı=Chelsea House Publications|ad=John|soyadı=Murphy|isbn=978-0-7910-9517-1}}</ref> Kalıcı olarak yaralandı ve sağ kolunu kullanamaz hale geldi.<ref name="vn" />

=== Başkanlık ===
[[Dosya:Ali_Khamenei_is_shaking_hand_with_his_left_hand.jpg|sol|küçükresim|Ali Hamenei, başarısız suikasttan bu yana sol eliyle tokalaşıyor.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.khabaronline.ir/detail/606225/Politics/leader|başlık=Castro to Ayatollah Khamenei: "Why did you shake with your left hand instead of right?"|erişimtarihi=15 April 2017|arşivtarihi=16 April 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170416045050/http://www.khabaronline.ir/detail/606225/Politics/leader|çalışma=Khabaronline}}</ref>]]
1981 yılında [[Muhammed Ali Recai]]'nin bir suikast sonucu öldürülmesinin ardından Hamenei, sadece dört adayın Koruyucular Konseyi tarafından onaylandığı Ekim 1981 İran cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ezici bir oy oranıyla (%97) [[İran cumhurbaşkanı|İran Cumhurbaşkanı]] seçildi. [[Ruhullah Humeyni]], başlangıçta din adamlarını cumhurbaşkanlığından uzak tutmak istiyordu ancak daha sonra görüşlerini değiştirdi. Hamenei, sadece üç adayın Koruyucular Konseyi tarafından onaylandığı 1985 İran cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oyların %87'sini alarak yeniden seçildi. Koruyucular Konseyi tarafından onaylanan aday sayısının daha az olduğu tek İran cumhurbaşkanlığı seçimi, Koruyucular Konseyi tarafından sadece iki adayın adaylığının onaylandığı ve Rafsancani'nin oyların %96'sını kolaylıkla kazandığı 1989 İran cumhurbaşkanlığı seçimidir.{{Kaynak belirt|date=June 2022}}

Hamenei, cumhurbaşkanlığı açılış konuşmasında "sapmayı, liberalizmi ve Amerikan etkisindeki solcuları" ortadan kaldırma sözü verdi.<ref name="Sadjad">{{Kitap kaynağı|url=http://www.carnegieendowment.org/files/sadjadpour_iran_final2.pdf|başlık=Reading Khamenei: The World View of Iran's Most Powerful Leader|arşivtarihi=6 Mayıs 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110506210735/http://www.carnegieendowment.org/files/sadjadpour_iran_final2.pdf|tarih=2009|yayıncı=[[Carnegie Endowment for International Peace]]|ad=Karim|soyadı=Sadjadpour}}</ref> İran Meclisi'ne göre, şiddet içermeyen ve şiddet içeren protestolar, suikastlar, gerilla faaliyetleri ve ayaklanmalar da dahil olmak üzere hükümete karşı şiddetli muhalefet, 1980'lerin başında, Hamenei'nin cumhurbaşkanlığı öncesinde ve sırasında devlet baskısı ve terörle yanıtlandı. İsyancı grupların binlerce rütbeli üyesi, genellikle devrim mahkemeleri tarafından öldürüldü. 1982 yılına gelindiğinde hükümet mahkemelerin dizginleneceğini açıklasa da 1980'lerin ilk yarısında çeşitli siyasi gruplar hükümet tarafından baskı altına alınmaya devam etti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.iranchamber.com/history/islamic_revolution/revolution_and_iran_after1979_4.php|başlık=History of Iran: Iran after the victory of 1979's Revolution|erişimtarihi=19 Haziran 2009|arşivtarihi=9 Nisan 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090409213945/http://www.iranchamber.com/history/islamic_revolution/revolution_and_iran_after1979_4.php|yayıncı=Iran Chamber}}</ref>


=== İran-Irak savaşı sırasında ===
== Siyasi eylemleri ==
[[Dosya:President_Ali_Khamenei_in_42nd_United_Nations_General_Assembly_(2).jpg|küçükresim|sağ|1987'de Hamenei]]
[[Dosya:Jumu'ah_pray_Ali_Kamenei_as_Jumu'ah_Imam.jpg|sol|küçükresim|Hamenei, 1979'da Tahran'ın Cuma Namazı İmamı olarak]]
Hamenei, 1980'lerde [[Irak-İran Savaşı|İran-Irak Savaşı]] sırasında İran'ın liderlerinden biriydi ve şu anda güçlü olan [[İslam Devrimi Muhafızları Ordusu|Devrim Muhafızları]] ile yakın ilişkiler geliştirdi. Cumhurbaşkanı olarak askeri, bütçe ve idari ayrıntılarla yakından ilgilenmesiyle ün yaptı.<ref name="vn2">{{Haber kaynağı|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/12/07/AR2007120701614.html|başlık=Meet 'The Decider' of Tehran. It's Not the Hothead You Expect.|erişimtarihi=9 Aralık 2007|arşivtarihi=7 Ekim 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081007234457/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/12/07/AR2007120701614.html|tarih=9 Aralık 2007|çalışma=[[The Washington Post]]|ad=Vali|soyadı=Nasr}}</ref>
1963 yılında Ayetullah [[Ruhullah Humeyni]] önderliğindeki İslami Hareket'e katıldı. 1977 yılında İran Şahı [[Muhammed Rıza Pehlevi]] tarafından sürgüne gönderilmek istense de mensubu olduğu İslami Hareket'in büyümesi üzerine sürgüne gönderilmedi ve [[Meşhed]] şehrine geri döndü.


=== Savaştan sonra ===
[[İran İslam Devrimi]]'nin gerçekleşmesi ve Ayetullah Humeyni'nin sürgünden dönmesi üzerine İslam İnkılabı Yüksek Şurası üyeliğine atandı. Bu görev üzerine Meşhed'den Tahran'a geldi.
Alman mahkemesi, 10 Nisan 1997'de Mikonos restoran suikastlarıyla ilgili olarak verdiği kararda, İran İstihbarat Bakanı Ali Fallahian'ın suikast emrini Hamenei ve Rafsancani'nin bilgisi dahilinde verdiğini açıkladıktan sonra hakkında uluslararası tutuklama emri çıkardı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/911622.html|başlık=Israel fails to prevent Germany freeing Iranian|arşivtarihi=1 Nisan 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090401091011/http://haaretz.com/hasen/spages/911622.html|tarih=11 Ekim 2007|çalışma=Haaretz|soyadı=Yossi Melman}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.spiegel.de/international/0,1518,476369,00.html|başlık=The End of the Dispensable Iranian|erişimtarihi=31 Ocak 2009|arşivtarihi=27 Ağustos 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080827062244/http://www.spiegel.de/international/0,1518,476369,00.html|tarih=4 Ekim 2007|çalışma=[[Der Spiegel]]|soyadı=Roya Hakakian}}</ref> Ancak İranlı yetkililer bu suikasta karıştıklarını kesin bir dille reddetti. Dönemin İran Meclis Başkanı Ali Akbar Nategh-Nouri kararı siyasi, gerçek dışı ve asılsız olarak nitelendirdi. Karar, İran ve bazı Avrupa ülkeleri hükûmetleri arasında Kasım 1997'ye kadar süren diplomatik bir krize yol açtı.<ref name="cnn97">{{Haber kaynağı|url=http://edition.cnn.com/WORLD/9704/10/germany.iran/|başlık=German court implicates Iran leaders in '92 killings|erişimtarihi=26 Ocak 2013|arşivtarihi=26 Kasım 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131126101651/http://edition.cnn.com/WORLD/9704/10/germany.iran/|tarih=10 Nisan 1997|yayıncı=CNN}}</ref> Suikast zanlıları Darabi ve Rhayel nihayet 10 Aralık 2007'de hapisten çıkarıldı ve ülkelerine geri gönderildi.<ref>{{Web kaynağı|url=http://afp.google.com/article/ALeqM5h9W4be39jKC2qUnAvPByF2rZZmkA|başlık=Germany Deports Iranian jailed for 1992 murders|arşivtarihi=6 Mart 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120306054342/http://afp.google.com/article/ALeqM5h9W4be39jKC2qUnAvPByF2rZZmkA}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/pp121507a.shtml|başlık=Iran: Terrorist Freed in Germany Is Welcomed By Tehran|erişimtarihi=21 Haziran 2013|arşivtarihi=4 Nisan 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140404194641/http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/pp121507a.shtml|tarih=14 Aralık 2007|çalışma=Eurasia Net}}</ref>


== Yüce Lider ==
1979 yılında İran Savunma Bakan Yardımcısı oldu. Aynı yıl Tahran vekili olarak [[İslami Şûra Meclisi]]'ne seçildi. 1980 yılında Humeyni tarafından İran Yüksek Savunma Şurası üyeliğine atandı.
Hamenei, cumhurbaşkanlığı kabinesindeki atamaları görevden aldı ve görevlerine iade etti.<ref name="stalbertgazette.com">{{Web kaynağı|url=http://www.stalbertgazette.com/article/GB/20110420/CP01/304209937/-1/sag0806/iranian-lawmakers-warn-ahmadinejad-to-back-intelligence-chief-as&template=cpArt|başlık=Iranian lawmakers warn Ahmadinejad to accept intelligence chief as political feud deepens|arşivtarihi=17 Aralık 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131217073724/http://www.stalbertgazette.com/article/GB/20110420/CP01/304209937/-1/sag0806/iranian-lawmakers-warn-ahmadinejad-to-back-intelligence-chief-as%26template%3DcpArt}}</ref><ref name="news.bbc.co.uk">{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8168202.stm|başlık=Middle East – Iranian vice-president 'sacked'|arşivtarihi=25 Temmuz 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090725100558/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8168202.stm|tarih=25 Temmuz 2009}}</ref> Hamenei tarafından atanan İran Başyargıcı [[Sadık Laricani]], İran Cumhurbaşkanı'nı Hamenei'ye muhalefet etmemesi konusunda uyardı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.worldbulletin.net/news/172530/irans-rouhani-warned-against-opposing-supreme-leader|başlık=Iran's Rouhani warned against opposing supreme leader – World Bulletin|erişimtarihi=1 Temmuz 2016|arşivtarihi=24 Haziran 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160624153935/http://www.worldbulletin.net/news/172530/irans-rouhani-warned-against-opposing-supreme-leader}}</ref>


⚫
=== Dini lider olarak seçilmesi ===
[[İran-Irak Savaşı]]'nda görev aldı. 27 Haziran 1981 tarihinde [[Ebuzer Camisi]]'ne yapılan bombalı saldırıda ağır yaralandı. Bu saldırı sonucu, sağ elinin büyük bir kısmını kullanamaz hale geldi.
⚫
1989 yılında [[Ruhullah Humeyni]], [[Hüseyin Ali Muntazeri]]'yi siyasi halefi olarak görevden aldı ve yerine Hamenei'yi getirdi. Hamenei ne hoca ne de ayetullah olduğu için Uzmanlar Meclisi anayasayı değiştirerek Hamenei'yi İran'ın yeni Dini Lideri olarak atamak zorunda kaldı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Global Security Watch--Iran: A Reference Handbook|tarih=2015|dil=en|sayfa=156|yayıncı=Praeger|ad=Thomas R.|soyadı=Mattair|isbn=978-0275994839}}</ref> Seçilmesine hocalarından olan eniştesi Şeyh [[Ali Tahrani]] ve Hüseyin Ali Muntazeri karşı çıktı.<ref>{{web kaynağı|url=https://www.youtube.com/watch?v=Voy5EWmThKo|başlık=Ayatullahın Gözdağı - İran dini lideri hakkında bir belgesel|erişimtarihi=24 Şubat 2017|arşivtarihi=1 Nisan 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160401064647/https://www.youtube.com/watch?v=Voy5EWmThKo|ölüurl=hayır|dil=Farsça|yayıncı=[[Youtube]]}}</ref>


Humeyni'nin ölümünden sonra Ruhullah Humeyni'nin yerine resmen geçen Hamenei, 4 Haziran 1989 tarihinde [[Uzmanlar Meclisi]] tarafından yeni Dini Lider olarak seçildi.<ref name="Raja">{{Haber kaynağı|url=http://www.rajanews.com/news/214008|başlık=Witnesses narrate the attempt of Rafsanjani to pass the suggestion of 'leadership council'|erişimtarihi=1 Mayıs 2017|arşivtarihi=28 Aralık 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161228190334/http://www.rajanews.com/news/214008|tarih=7 Haziran 2015|dil=fa|çalışma=Raja News|ad=Mahboubi|soyadı=Mohammad}}</ref>
İran Cumhurbaşkanı [[Muhammed Ali Recai]]'nin bombalı saldırı sonucunda ölmesi üzerine Ekim 1981'de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday oldu ve Humeyni'nin de onayıyla 16 milyon oy alarak 3. İran Cumhurbaşkanı seçildi. 1985 yılında ikinci kez cumhurbaşkanlığına seçildi.


==== Liderlik konseyi teklifi ====
[[Ruhullah Humeyni]] tarafından 1986 yılında kurulan Düzenin Yararını Teşhis Konseyi'nin Başkanlığı'na getirildi.
[[Dosya:Ali_Khamenei_reading_Will_of_Ruhollah_Khomeini_in_Majlis.jpg|küçükresim|Hamenei, [[Uzmanlar Meclisi]]'nde [[Ruhullah Humeyni]]'nin vasiyetini okudu.]]
Başlangıçta Uzmanlar Meclisi'nin bazı üyeleri, bir liderlik konseyi fikrini ortaya attı. Çeşitli listeler önerildi ve hepsinde Hamenei'nin adı geçti.<ref name="Fars-1">{{Haber kaynağı|url=http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13901004001427|başlık=Why are the attacks are towards the leadership?|erişimtarihi=8 Mayıs 2017|arşivtarihi=17 Eylül 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170917170647/http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13901004001427|çalışma=Borhan|yayıncı=Fars News|ad=Elahe|soyadı=Khani}}</ref> Örneğin Ali Meşkini, Musavi Erdebili ve Hamenei'den oluşan üç kişilik bir konseyin İran'ı yönetmesi önerildi. Rafsancani'ye göre kendisi ve Hamenei bu öneriye karşı çıkarken, Ayetullah Hayri Şirazi ve Ayetullah [[İbrahim Amini]] öneriyi destekliyordu. Konsey önerisini destekleyenler, bir konseye sahip olmanın toplumda daha yüksek derecede birlik yaratacağına ve konseyde daha olumlu özellikler bulunacağına inanıyordu. Buna karşılık karşı çıkanlar ise Yargı Konseyi örneğinde olduğu gibi geçmiş tecrübelere dayanarak bireysel bir liderin daha etkili olduğuna inanıyordu.<ref name="Raja2">{{Haber kaynağı|url=http://www.rajanews.com/news/214008|başlık=Witnesses narrate the attempt of Rafsanjani to pass the suggestion of 'leadership council'|erişimtarihi=1 Mayıs 2017|arşivtarihi=28 Aralık 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161228190334/http://www.rajanews.com/news/214008|tarih=7 Haziran 2015|dil=fa|çalışma=Raja News|ad=Mahboubi|soyadı=Mohammad}}</ref>
{{Başlık genişlet}}


== İç siyaset ==
⚫
== Dini lider seçilmesi ve tepkiler ==
[[Dosya:Ayatollah_Ali_Khamenei_at_the_Great_Conference_of_Basij_members_at_Azadi_stadium_October_2018_012.jpg|küçükresim|Hamenei halka açık bir konuşmada, 2018]]
⚫
3 Haziran 1989 tarihinde Ayetullah Humeyni'nin vefat etmesi üzerine, 4 Haziran 1989 tarihinde Haşimi Rafsancani'nin tavsiyesi ile [[Uzmanlar Meclisi]] tarafından dini lider seçildi. Seçilmesine hocalarından olan eniştesi Şeyh [[Ali Tehrani]] ve [[Ayetullah Ali Montazeri]] karşı çıktı.<ref>{{web kaynağı |url= https://www.youtube.com/watch?v=Voy5EWmThKo |başlık= Ayatullahın Gözdağı - İran dini lideri hakkında bir belgesel |yayıncı= [[Youtube]] |erişimtarihi= 24 Şubat 2017 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20160401064647/https://www.youtube.com/watch?v=Voy5EWmThKo |arşivtarihi= 1 Nisan 2016 |dil= Farsça |ölüurl=hayır}}</ref>
Bazıları, Hamenei'yi ülkenin muhafazakâr yapısının kuklası olarak görmektedir.
[[Dosya:Seyyed Ali Khamenei in meeting of Vietnamese President.jpg|küçükresim|sağ|2016'da Hamenei]]


Hamenei, 2007 yılında hükümet yetkililerinden İran'ın ekonomik özelleştirmeye doğru ilerlemesini hızlandırmalarını istedi. Bu yöndeki son adım 2004 yılında anayasanın 44. maddesinin kaldırılmasıyla atılmıştı. 44. madde, İran'ın temel altyapısının devlet tarafından işletilmeye devam etmesini emrediyordu. Hamenei ayrıca mülkiyet haklarının Adalet Bakanlığı tarafından kurulan mahkemelerde korunmasını önerdi; bu yeni korumanın özel yatırımlara bir ölçüde güvenlik sağlayacağı ve onları teşvik edeceği umuluyordu.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.payvand.com/news/07/feb/1254.html|başlık=Iran: Leader calls for acceleration of privatization program|erişimtarihi=19 Haziran 2009|arşivtarihi=18 Haziran 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090618113704/http://www.payvand.com/news/07/feb/1254.html|yayıncı=Payvand.com}}</ref> 2007 yılında Hamenei yönetimindeki İran polisi, bir "Kamu Güvenliği Planı" başlatarak kamu güvenliğini arttırmak için düzinelerce "haydutu" tutukladı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.roozonline.com/english/news3/newsitem/article/thug-crackdown-operation-under-way-in-iran.html|başlık=Thug" Crackdown Operation under Way in Iran (ROOZ :: English)|erişimtarihi=20 Kasım 2009|arşivtarihi=10 Mart 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120310094243/http://www.roozonline.com/english/news3/newsitem/article/thug-crackdown-operation-under-way-in-iran.html|yayıncı=Roozonline.com}}</ref>
== İnsan hakları, özgürlükler, protestolar, İslam hukuku ==


== Kişisel hayatı ==
Eleştirmenler, Hamenei'yi dünya çapında sürgüne gönderilen 160 kadar sığınmacının öldürülmesine nezaret etmekle, protestoculara ağır baskı uygulamakla, [[Halkın Mücahitleri Örgütü]] paramiliter grubun on binlerce üyesinin öldürülmesini yönetmekle ve diğer insan hakları ihlallerinin yanı sıra İran'daki muhalif yazar ve entelektüelleri baskılayarak "özel bir hedef" haline getirmekle suçladılar.<ref name="Filkins-iran-5-18-2020">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Filkins |ad1=Dexter |başlık=TheTwilight of the Iranian Revolution |dergi=New Yorker |tarih=18 Mayıs 2020 |url=https://www.newyorker.com/magazine/2020/05/25/the-twilight-of-the-iranian-revolution |erişimtarihi=7 Haziran 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210316172411/https://www.newyorker.com/magazine/2020/05/25/the-twilight-of-the-iranian-revolution |arşivtarihi=16 Mart 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> Bununla birlikte Hamenei'nin kendisi insan haklarının, Batı'nın insan hakları endişesinden yüzyıllarca önce gelen İslami öğretilerin altında yatan temel bir ilke olduğunda ısrar etmiştir. İslam Cumhuriyeti'nin hak sicilini ikiyüzlülükle eleştiren Batılı güçlere, bu ülkelerin Üçüncü Dünya ülkelerindeki insanlara ekonomik olarak baskı yaptığını ve despotları ve diktatörleri desteklediğini söyleyerek saldırdı. İslam Cumhuriyeti'nin hak sicilini ikiyüzlülükle eleştiren Batılı güçlere, bu ülkelerin Üçüncü Dünya ülkelerindeki insanlara ekonomik olarak baskı yaptığını ve despotları ve diktatörleri desteklediğini söyleyerek saldırdı. Batılıların İran'daki insan hakları ihlallerine ilişkin şikayetlerine yanıt olarak, Amerikan yönetiminin birçok suç işlediğini ve bu nedenle İslam Cumhuriyeti'ni yargılamaya yetkileri olmadığını belirtti.<ref>{{Haber kaynağı |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_5045000/5045704.stm |başlık=BBC Mundo &#124; Irán: advertencia con petróleo |iş=BBC News |erişimtarihi=19 Haziran 2009 |tarih=4 Haziran 2006 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090509012241/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_5045000/5045704.stm|arşivtarihi=9 Mayıs 2009 |ölüurl=hayır}}</ref>


=== Ailesi ===
== Ekonomik durumu ile ilgili iddialar ==
Mansoureh Khojasteh Bagherzadeh ile evli olan Hamenei'nin altı çocuğu vardır; dört oğlu (Mostafa, Mojtaba, Masoud ve Meysam) ve iki kızı (Boshra ve Hoda).<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.seratnews.ir/fa/news/35284/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%B9%D8%B8%D9%85-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C|başlık=آشنایی با فرزندان مقام معظم رهبری|erişimtarihi=27 Ocak 2015|arşivtarihi=28 Ocak 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150128205002/http://www.seratnews.ir/fa/news/35284/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%B9%D8%B8%D9%85-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C|çalışma=Seratnews}}</ref> Oğullarından biri olan Mojtaba, Gholam-Ali Haddad-Adel'in bir kızıyla evlendi. En büyük oğlu Mostafa, Azizollah Khoshvaght'ın bir kızıyla evlidir.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/69401/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%B9%D8%B8%D9%85-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C Knowing the sons of Iran's supreme leader] mashreghnews.ir Erişim tarihi: 18 Kasım 2019</ref> Diğer oğlu Masoud ise Mohsen Kharazi'nin kızıyla evlidir.<ref>[https://aghigh.ir/fa/news/30858/%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A8%D9%87-%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%B4 Seyyed Masoud Khamenei, beside his father-in-law (Seyyed Mohsen Kharazi) – Portrait] aghigh.ir Retrieved 23 November 2019</ref> Aralarında Muhammed Hamenei ve Hadi Hamenei'nin de bulunduğu üç erkek kardeşi vardır. Dört kız kardeşinden biri olan [[Bedri Hamenei]] (muhalif Ali Tehrani'nin eşi), 1980'lerde sürgüne gitti.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.theguardian.com/world/2022/nov/27/niece-iran-supreme-leader-protests-farideh-moradkhani|başlık=Niece of Iran's supreme leader calls on other countries to cut ties with regime|erişimtarihi=30 Kasım 2022|tarih=27 Kasım 2022|dil=en|çalışma=the Guardian}}</ref>
Ali Hamenei'nin çeşitli şirketler aracılığı ile 95 milyar dolar değerinde devasa bir serveti yönettiği iddia edilmektedir.<ref>{{web kaynağı |url= http://www.aljazeera.com.tr/haber/hamaney-95-milyar-dolari-yonetiyor |başlık= 'Hamaney 95 milyar doları yönetiyor' |yayımcı= aljazeera.com.tr |tarih= 12 Kasım 2013 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20170627120746/http://www.aljazeera.com.tr/haber/hamaney-95-milyar-dolari-yonetiyor |arşivtarihi= 27 Haziran 2017 |erişimtarihi= 4 Temmuz 2017 |ölüurl=hayır}}</ref>


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==

Sayfanın 00.46, 14 Nisan 2024 tarihindeki hâli

Ayetullah
Seyyid Ali Hamenei
سید علی حسینی خامنه‌ای
2024'te Hamenei
2. İran yüce lideri
Görevde
Makama geliş
4 Haziran 1989
Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani
Muhammed Hatemi
Mahmud Ahmedinejad
Hasan Ruhani
İbrahim Reisi
Başbakan Mir Hüseyin Musavi
Yerine geldiği Ruhullah Humeyni
3. İran Cumhurbaşkanı
Görev süresi
13 Ekim 1981 - 3 Ağustos 1989
Başbakan Muhammed Rıza Mehdevi Kani (Geçici)
Mir Hüseyin Musavi
Dini Lider Ruhullah Humeyni
Yerine geldiği Muhammed Ali Recai
Yerine gelen Haşimi Rafsancani
Kişisel bilgiler
Doğum 17 Temmuz 1939 (84 yaşında)
Meşhed, İran Şahlığı
Partisi Militan Ruhban Derneği
(1977-)
Diğer siyasi
bağlantıları 		İslami Cumhuriyet Partisi
(1979-1987)
Evlilik(ler) Mansure Hüceste Bakırzade (1964-)
Çocuk(lar) 6
Dini Şii İslam (Caferilik)
İmzası

Seyyid Ali Hüseyni Hamenei (Farsça: سید علی حسینی خامنه‌ای, d. 17 Temmuz 1939; Meşhed), İranlı din ve siyaset adamı, Şii merci-i taklid ve 1989'dan beri İran'ın ikinci yüce lideri.[1][2] 1981-1989 yılları arasında İran'ın üçüncü cumhurbaşkanı olarak görev yapmıştır. Hamenei, Orta Doğu'da en uzun süre görev yapan devlet başkanı ve Şah Muhammed Rıza Pehlevi'den sonra geçen yüzyılın en uzun süre görev yapan ikinci İran lideri olmuştur.[3]

Resmi web sitesine göre Hamenei, Muhammed Rıza Pehlevi'nin saltanatı sırasında üç yıl sürgüne gönderilmeden önce altı kez tutuklandı ve cezaevlerinde kaldı.[4] İran Devrimi'nin Şah'ı devirmesinden sonra, Haziran 1981'de sağ kolunu felç eden bir suikast girişiminin hedefi oldu.[5][6] Hamenei, 1980'lerde İran-Irak Savaşı sırasında İran'ın liderlerinden biriydi ve şimdi kontrol ettiği ve komutanlarını kendisinin atadığı Devrim Muhafızları ile yakın ilişkiler geliştirdi. Devrim Muhafızları, ona karşı gelişen muhalefeti bastırmak için görevlendirildi.[7] Hamenei 1981'den 1989'a kadar İran'ın üçüncü cumhurbaşkanı olarak görev yaptı ve ilk Dini Lider Ruhullah Humeyni'nin yakın müttefiki oldu. Ölümünden kısa bir süre önce Humeyni, vekil olarak seçtiği yerine gelecek olan Hüseyin Ali Muntazeri ile bir anlaşmazlık yaşadı, bu yüzden Humeyni öldüğünde halefi üzerinde anlaşmaya varılmadı. Uzmanlar Meclisi, 4 Haziran 1989'da 50 yaşındayken Hamenei'yi dini lider olarak seçti. Ekber Haşimi Rafsancani'ye göre Hamenei, Humeyni'nin ölmeden önce halefi olarak seçtiği adamdı. Hamenei, 14 Nisan 1979'dan beri Şah İsmail zamanında kurulan bir vakıf olan Astan Kuds Razavi'nin hizmetkarlarının başında bulunuyor.[8]

Dini lider olarak Hamenei, İslam Cumhuriyeti'ndeki en güçlü siyasi otoritedir.[9][10] İran devletinin başı, silahlı kuvvetlerinin başkomutanıdır ve İran'da hükûmetin ekonomi, çevre, dış politika, ulusal planlama ve benzeri birçok alanda temel politikaları hakkında kararnameler çıkarabilir ve nihai kararları alabilir.[11][12][13][14][15][16] Kerim Secadpur'a göre, dini lider olarak Hamenei, hükûmetin yürütme, yasama ve yargı organlarının yanı sıra ordu ve medya üzerinde doğrudan veya dolaylı kontrole sahip.[3] Uzmanlar Meclisi, cumhurbaşkanlığı ve İran Parlamentosu için seçilecek olan tüm adayların başvuruları, üyeleri doğrudan veya dolaylı olarak İran Dini Lideri tarafından seçilen Anayasa Koruma Konseyi tarafından incelenir.[17] Ayrıca, Anayasa Koruma Konseyi'nin Hamenei tarafından emir verildikten sonra belirli kişilere yönelik yasağını tersine çevirdiği durumlar da oldu.[18]

Hamenei'nin saltanatı sırasında 1994 Kazvin protestoları,[19] 1999 öğrenci protestoları, 2009 cumhurbaşkanlığı seçimi protestoları,[20][21][22] 2011-12 protestoları, 2017-18 protestoları, 2018-19 genel grev ve protestoları, 2019-20 protestoları, 2021-23 protestoları ve Mehsa Emini protestoları gibi büyük protestolar yaşandı. İran'da gazeteciler, blog yazarları ve diğerleri Dini Lider Hamenei'ye hakaret ettikleri gerekçesiyle, genellikle dine hakaret suçlamasıyla birlikte hapse atıldı. Verilen cezalar arasında kırbaçlanma ve hapis cezası da yer almaktadır; bazıları gözaltında hayatını kaybetti.[23][24] İran'ın nükleer programı ile ilgili olarak Hamenei, 2003 yılında her türlü kitle imha silahının üretilmesini, stoklanmasını ve kullanılmasını yasaklayan bir fetva yayınladı.

Gençliği ve eğitimi

Hamenei'nin gençliği

Necef doğumlu bir Alim ve Müçtehit olan Seyid Cevad Hamenei ile Hatice Mirdamadi'nin (Haşim Mirdamadi'nin kızı) Meşhed'de dünyaya gelen Hamenei,[25] sekiz çocuktan ikincisidir.[26][27] İki erkek kardeşi de din adamıdır; küçük erkek kardeşi Hadi Hamenei bir gazete editörü ve din adamıdır.[28] Ablası Fatemeh Hosseini Khamenei 2015 yılında 89 yaşında öldü.[29] Babası Hameneli bir Azerbaycanlı, annesi ise Yezdli bir Fars'tır.[30][31][32][33] Atalarının bir kısmı bugünkü Merkezi Eyaleti'ndeki Tefriş'ten olup, Tefriş'teki asıl evlerinden Tebriz yakınlarındaki Hamene'ye göç etmiştir.[34] Hamenei'nin büyük atası, soyu Şii dördüncü İmam Ali bin Hüseyin'in torunu Sultan Seyyid olarak bilinen Sultan ul-Ulema Ahmed'e ulaştığı varsayılan Aftasi Seyyidlerinin soyundan gelen Seyyid Hüseyin Tafreşi'dir.[25]

Eğitim

Hamenei'in eğitimi dört yaşında, Mektep'te Kur'an öğrenerek başladı;[35] temel ve ileri düzeydeki ilahiyat eğitimini Meşhed'deki Havza'da Şeyh Haşim Kazvini ve Ayetullah Milani gibi hocaların yanında geçirdi. Daha sonra 1957'de Necef'e gitti,[36] ancak babasının orada kalmasına izin vermemesi nedeniyle kısa süre sonra Meşhed'e döndü. 1958'de Kum'a yerleşti ve burada Seyyid Hüseyin Borujerdi ve Ruhullah Humeyni'nin derslerine katıldı. O dönemde siyasi olarak aktif olan diğer pek çok din adamı gibi Hamenei de dini ilimlerden çok siyasetle ilgileniyordu.[37]

Siyasi kariyeri

Hamenei, Meşhed'de İran Devrimi sırasında bir protestoda

Hamenei, İran Devrimi'nin kilit isimlerinden biri ve Ruhullah Humeyni'nin yakın bir sırdaşıydı. İslam Cumhuriyeti'nin kuruluşundan bu yana Hamenei, birçok hükûmet görevinde bulundu.

Muhammed Sahimi, siyasi kariyerinin İran Devrimi'nden sonra, Humeyni'nin sırdaşı olan eski İran Cumhurbaşkanı Ekber Haşimi Rafsancani'nin Hamenei'yi Humeyni'nin yakın çevresine sokmasıyla başladığını iddia etmektedir. Daha sonra, o zamanlar parlamento üyesi olan Hasan Ruhani, Hamenei'nin geçici devrim hükümetinde savunma bakan yardımcısı olarak ilk önemli görevini almasını sağladı.[38]

Ali Hamenei, İran-Irak Savaşı sırasında askeri üniformasıyla

Humeyni, Hüseyin Ali Muntazeri'nin istifasının ardından 1980 yılında Hamenei'yi Tahran Cuma Namazı İmamlığı görevine atadı. Temmuz sonundan 6 Kasım 1979'a kadar kısa bir süre Millî Savunma Bakan yardımcılığı ve Devrim Muhafızları komutanlığı yaptı.[39] Ayrıca parlamentonun savunma komisyonunun bir temsilcisi olarak savaş alanına gitti.

Suikast girişimi

Hamenei, suikast girişiminden sonra hastanede

Hamenei, Halkın Mücahitleri Örgütü tarafından düzenlenen bir suikast girişiminden, bir ses kayıt cihazına gizlenmiş bombanın yanında patlamasıyla kıl payı kurtuldu.[40]

27 Haziran 1981'de Hamenei cepheden döndükten sonra, Cumartesi günkü programına uygun olarak Aboozar Camii'ne gitti. İlk namazdan sonra, sorularını kâğıtlara yazmış olan cemaate bir konuşma yaptı. Bu sırada bir düğmeye basan genç bir adam, Hamenei'nin önündeki masanın üzerine kağıtlarla birlikte bir ses kayıt cihazı koydu. Bir dakika sonra kayıt cihazı ıslık çalmaya başladı, ardından aniden patladı.[41] Kayıt cihazının iç duvarında "Furkan Grubu'nun İslam Cumhuriyeti'ne hediyesi" yazıyordu.[42][43] Ayetullah Hamenei'nin tedavisi birkaç ay sürdü ve kolu, ses telleri ve akciğerleri ciddi şekilde yaralandı.[44] Kalıcı olarak yaralandı ve sağ kolunu kullanamaz hale geldi.[40]

Başkanlık

Ali Hamenei, başarısız suikasttan bu yana sol eliyle tokalaşıyor.[45]

1981 yılında Muhammed Ali Recai'nin bir suikast sonucu öldürülmesinin ardından Hamenei, sadece dört adayın Koruyucular Konseyi tarafından onaylandığı Ekim 1981 İran cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ezici bir oy oranıyla (%97) İran Cumhurbaşkanı seçildi. Ruhullah Humeyni, başlangıçta din adamlarını cumhurbaşkanlığından uzak tutmak istiyordu ancak daha sonra görüşlerini değiştirdi. Hamenei, sadece üç adayın Koruyucular Konseyi tarafından onaylandığı 1985 İran cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oyların %87'sini alarak yeniden seçildi. Koruyucular Konseyi tarafından onaylanan aday sayısının daha az olduğu tek İran cumhurbaşkanlığı seçimi, Koruyucular Konseyi tarafından sadece iki adayın adaylığının onaylandığı ve Rafsancani'nin oyların %96'sını kolaylıkla kazandığı 1989 İran cumhurbaşkanlığı seçimidir.[kaynak belirtilmeli]

Hamenei, cumhurbaşkanlığı açılış konuşmasında "sapmayı, liberalizmi ve Amerikan etkisindeki solcuları" ortadan kaldırma sözü verdi.[46] İran Meclisi'ne göre, şiddet içermeyen ve şiddet içeren protestolar, suikastlar, gerilla faaliyetleri ve ayaklanmalar da dahil olmak üzere hükümete karşı şiddetli muhalefet, 1980'lerin başında, Hamenei'nin cumhurbaşkanlığı öncesinde ve sırasında devlet baskısı ve terörle yanıtlandı. İsyancı grupların binlerce rütbeli üyesi, genellikle devrim mahkemeleri tarafından öldürüldü. 1982 yılına gelindiğinde hükümet mahkemelerin dizginleneceğini açıklasa da 1980'lerin ilk yarısında çeşitli siyasi gruplar hükümet tarafından baskı altına alınmaya devam etti.[47]

İran-Irak savaşı sırasında

Hamenei, 1979'da Tahran'ın Cuma Namazı İmamı olarak

Hamenei, 1980'lerde İran-Irak Savaşı sırasında İran'ın liderlerinden biriydi ve şu anda güçlü olan Devrim Muhafızları ile yakın ilişkiler geliştirdi. Cumhurbaşkanı olarak askeri, bütçe ve idari ayrıntılarla yakından ilgilenmesiyle ün yaptı.[48]

Savaştan sonra

Alman mahkemesi, 10 Nisan 1997'de Mikonos restoran suikastlarıyla ilgili olarak verdiği kararda, İran İstihbarat Bakanı Ali Fallahian'ın suikast emrini Hamenei ve Rafsancani'nin bilgisi dahilinde verdiğini açıkladıktan sonra hakkında uluslararası tutuklama emri çıkardı.[49][50] Ancak İranlı yetkililer bu suikasta karıştıklarını kesin bir dille reddetti. Dönemin İran Meclis Başkanı Ali Akbar Nategh-Nouri kararı siyasi, gerçek dışı ve asılsız olarak nitelendirdi. Karar, İran ve bazı Avrupa ülkeleri hükûmetleri arasında Kasım 1997'ye kadar süren diplomatik bir krize yol açtı.[51] Suikast zanlıları Darabi ve Rhayel nihayet 10 Aralık 2007'de hapisten çıkarıldı ve ülkelerine geri gönderildi.[52][53]

Yüce Lider

Hamenei, cumhurbaşkanlığı kabinesindeki atamaları görevden aldı ve görevlerine iade etti.[54][55] Hamenei tarafından atanan İran Başyargıcı Sadık Laricani, İran Cumhurbaşkanı'nı Hamenei'ye muhalefet etmemesi konusunda uyardı.[56]

Dini lider olarak seçilmesi

1989 yılında Ruhullah Humeyni, Hüseyin Ali Muntazeri'yi siyasi halefi olarak görevden aldı ve yerine Hamenei'yi getirdi. Hamenei ne hoca ne de ayetullah olduğu için Uzmanlar Meclisi anayasayı değiştirerek Hamenei'yi İran'ın yeni Dini Lideri olarak atamak zorunda kaldı.[57] Seçilmesine hocalarından olan eniştesi Şeyh Ali Tahrani ve Hüseyin Ali Muntazeri karşı çıktı.[58]

Humeyni'nin ölümünden sonra Ruhullah Humeyni'nin yerine resmen geçen Hamenei, 4 Haziran 1989 tarihinde Uzmanlar Meclisi tarafından yeni Dini Lider olarak seçildi.[59]

Liderlik konseyi teklifi

Hamenei, Uzmanlar Meclisi'nde Ruhullah Humeyni'nin vasiyetini okudu.

Başlangıçta Uzmanlar Meclisi'nin bazı üyeleri, bir liderlik konseyi fikrini ortaya attı. Çeşitli listeler önerildi ve hepsinde Hamenei'nin adı geçti.[60] Örneğin Ali Meşkini, Musavi Erdebili ve Hamenei'den oluşan üç kişilik bir konseyin İran'ı yönetmesi önerildi. Rafsancani'ye göre kendisi ve Hamenei bu öneriye karşı çıkarken, Ayetullah Hayri Şirazi ve Ayetullah İbrahim Amini öneriyi destekliyordu. Konsey önerisini destekleyenler, bir konseye sahip olmanın toplumda daha yüksek derecede birlik yaratacağına ve konseyde daha olumlu özellikler bulunacağına inanıyordu. Buna karşılık karşı çıkanlar ise Yargı Konseyi örneğinde olduğu gibi geçmiş tecrübelere dayanarak bireysel bir liderin daha etkili olduğuna inanıyordu.[61]

İç siyaset

Hamenei halka açık bir konuşmada, 2018

Bazıları, Hamenei'yi ülkenin muhafazakâr yapısının kuklası olarak görmektedir.

Hamenei, 2007 yılında hükümet yetkililerinden İran'ın ekonomik özelleştirmeye doğru ilerlemesini hızlandırmalarını istedi. Bu yöndeki son adım 2004 yılında anayasanın 44. maddesinin kaldırılmasıyla atılmıştı. 44. madde, İran'ın temel altyapısının devlet tarafından işletilmeye devam etmesini emrediyordu. Hamenei ayrıca mülkiyet haklarının Adalet Bakanlığı tarafından kurulan mahkemelerde korunmasını önerdi; bu yeni korumanın özel yatırımlara bir ölçüde güvenlik sağlayacağı ve onları teşvik edeceği umuluyordu.[62] 2007 yılında Hamenei yönetimindeki İran polisi, bir "Kamu Güvenliği Planı" başlatarak kamu güvenliğini arttırmak için düzinelerce "haydutu" tutukladı.[63]

Kişisel hayatı

Ailesi

Mansoureh Khojasteh Bagherzadeh ile evli olan Hamenei'nin altı çocuğu vardır; dört oğlu (Mostafa, Mojtaba, Masoud ve Meysam) ve iki kızı (Boshra ve Hoda).[64] Oğullarından biri olan Mojtaba, Gholam-Ali Haddad-Adel'in bir kızıyla evlendi. En büyük oğlu Mostafa, Azizollah Khoshvaght'ın bir kızıyla evlidir.[65] Diğer oğlu Masoud ise Mohsen Kharazi'nin kızıyla evlidir.[66] Aralarında Muhammed Hamenei ve Hadi Hamenei'nin de bulunduğu üç erkek kardeşi vardır. Dört kız kardeşinden biri olan Bedri Hamenei (muhalif Ali Tehrani'nin eşi), 1980'lerde sürgüne gitti.[67]

Kaynakça

  1. ^ "Iran". State. 23 Temmuz 2010. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2010. The government monitored meetings, movements, and communications of its citizens and often charged persons with crimes against national security and insulting the regime based on letters, e-mails, and other public and private communications. 
  2. ^ "Profile: Ayatollah Seyed Ali Khamenei". BBC News. 17 Haziran 2009. 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2009. 
  3. ^ a b "The Supreme Leader – The Iran Primer". 2 Ekim 2010. 30 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2016. 
  4. ^ "Khamenei.ir". 12 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Khamenei has kept a low profile[ölü/kırık bağlantı] Agence France Presse, 20 June 2009. Retrieved 24 September 2009.[ölü/kırık bağlantı]
  6. ^ Maziar Bahari (6 Nisan 2007). "How Khamenei Keeps Control". Newsweek. 25 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2010. 
  7. ^ "Khamenei Will Be Iran's Last Supreme Leader". Newsweek. 17 Kasım 2009. 16 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. referring to the enormous power Khamenei has given Iran's Islamic Revolutionary Guards Corps, which, under Khamenei's direct control, has brutally repressed demonstrators, human rights activists, and opposition journalists. 
  8. ^ "انتصاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رئیس خدمه‌ی آستان قدس رضوی". farsi.khamenei.ir. khamenei.ir. 14 Nisan 1979. 19 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2017. 
  9. ^ "Profile: Iran's 'unremarkable' supreme leader Khamenei". BBC News. 4 Ağustos 2011. 18 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ Ganji, Akbar, "The Latter-Day Sultan: Power and Politics in Iran", Foreign Affairs, November December 2008
  11. ^ "Iran's Khamenei hits out at Rafsanjani in rare public rebuke". Middle East Eye. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ "Khamenei says Iran must go green – Al-Monitor: the Pulse of the Middle East". Al-Monitor. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2016. 
  13. ^ Louis Charbonneau and Parisa Hafezi (16 Mayıs 2014). "Exclusive: Iran pursues ballistic missile work, complicating nuclear talks". Reuters. 31 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "IranWire – Asking for a Miracle: Khamenei's Economic Plan". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Khamenei outlines 14-point plan to increase population". 22 Mayıs 2014. 1 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2017. 
  16. ^ "Iran: Executive, legislative branch officials endorse privatization plan". 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "Rafsanjani breaks taboo over selection of Iran's next supreme leader". The Guardian. 14 Aralık 2015. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ "Iran reverses ban on reformist candidates". The Guardian. 24 Mayıs 2005. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "The Basij Mostazafan – A culture of martyrdom and death". Al Arabiya. 6 Aralık 2016. 7 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ "Khamenei was the victim of an attempted assassination". LinkDay. 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ "Khamenei was the victim of an attempted assassination". LinkDay. 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^ "Several killed, 300 arrested in Tehran protests". CNN. 31 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ "IRAN 2015 HUMAN RIGHTS REPORT" (PDF). United States State Department. During the year the government arrested students, journalists, lawyers, political activists, women's activists, artists, and members of religious minorities; charged many with crimes such as "propaganda against the system" and "insulting the supreme leader;" and treated such cases as national security trials (see sections 1.a. through 1.e.; section 6, Women; and section 7.a.). 
  24. ^ "IRAN 2016 HUMAN RIGHTS REPORT" (PDF). United States State Department. 
  25. ^ a b Velayati, Ali Akbar. "Ayatollah Ali Khamenei". The Great Islamic Encyclopedia (Farsça). 11 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2017. 
  26. ^ "The Office of the Leader, Seyyed Ali Khamenei". Leader. 18 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2009. 
  27. ^ Eternal Iran, in 1721. Patrick Clawson, 2005, 1-4039-6276-6, s.5.
  28. ^ Robin Wright, The Last Great Revolution: Turmoil and Transformation in Iran, Alfred A. Knopf, 2000
  29. ^ "بیوگرافی خواهر متوفی رهبر انقلاب". baharnews.ir (Farsça). Bahar News. 23 Mart 2015. Erişim tarihi: 19 Kasım 2020. 
  30. ^ Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East – Facts on File, Incorporated, 2009, s.79
  31. ^ "Iran and the Caucasus: The Triumph of Pragmatism over Ideology – Centre for World Dialogue". Worlddialogue.org. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2014. 
  32. ^ "Azeris unhappy at being the butt of national jokes". UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. IRIN. 25 May 2006. 14 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2009. 
  33. ^ "Iran at sea over Azerbaijan". Asia Times. 28 Eylül 2004. 23 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2009.  Bir diğer etnik Azeri ise Devrim Muhafızları Ordusu'nun genel komutanı ve ülkedeki en önemli askeri güvenlik yetkilisi olan Rahim Safavi.
  34. ^ "ShiaOnline.ir – شیعه آنلاین – نگاهی اجمالی به شجره نامه آیت الله خامنه ای". shia-online.ir. 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  35. ^ Velayati, Ali Akbar. "Ayatollah Ali Khamenei". The Great Islamic Encyclopedia (Farsça). 11 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2017. 
  36. ^ "Historic Personalities of Iran: Seyed Ali Khamenei". Iran Chamber. 11 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2009. 
  37. ^ Rahnema, Ali (2000). Ali Rahnemaré, An Islamic Utopian: A Political Biography of Ali Shariati, I.B. Tauris Publishers, London & New York, 1998, P.231. ISBN 1-86064-552-6. I. B. Tauris. ISBN 978-1-86064-552-5. Erişim tarihi: 19 Haziran 2009. 
  38. ^ Sahimi, Muhammad (8 May 2016). "Iran's Incredible Shrinking Ayatollah". National Interest. 23 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2016. 
  39. ^ Nikola B. Schahgaldian, Gina Barkhordarian (Mart 1987), The Iranian Military Under the Islamic Republic (PDF), RAND, ISBN 978-0-8330-0777-3, 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 15 Ocak 2017 
  40. ^ a b Nasr, Vali (9 Aralık 2007). "Meet 'The Decider' of Tehran. It's Not the Hothead You Expect". The Washington Post. 7 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2007. 
  41. ^ Kahlili, Reza (2013). A Time to Betray: A Gripping True Spy Story of Betrayal, Fear, and Courage. Threshold Editions; Reprint edition. s. 155. ISBN 978-1-4391-8968-9. 
  42. ^ Qaffari, Mostafa. "Report about assassination attempt on adventure of 27 June 1981". Khamenei.ir. 8 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  43. ^ Staff. "Terror of Tehran's popular Friday prayer by Munafiqs". Political Studies and Research Institute. 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2017. 
  44. ^ Murphy, John (2007). Ali Khamenei. Chelsea House Publications. s. 91. ISBN 978-0-7910-9517-1. 
  45. ^ "Castro to Ayatollah Khamenei: "Why did you shake with your left hand instead of right?"". Khabaronline. 16 April 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 April 2017. 
  46. ^ Sadjadpour, Karim (2009). Reading Khamenei: The World View of Iran's Most Powerful Leader (PDF). Carnegie Endowment for International Peace. 6 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  47. ^ "History of Iran: Iran after the victory of 1979's Revolution". Iran Chamber. 9 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2009. 
  48. ^ Nasr, Vali (9 Aralık 2007). "Meet 'The Decider' of Tehran. It's Not the Hothead You Expect". The Washington Post. 7 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2007. 
  49. ^ Yossi Melman (11 Ekim 2007). "Israel fails to prevent Germany freeing Iranian". Haaretz. 1 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  50. ^ Roya Hakakian (4 Ekim 2007). "The End of the Dispensable Iranian". Der Spiegel. 27 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2009. 
  51. ^ "German court implicates Iran leaders in '92 killings". CNN. 10 Nisan 1997. 26 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2013. 
  52. ^ "Germany Deports Iranian jailed for 1992 murders". 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  53. ^ "Iran: Terrorist Freed in Germany Is Welcomed By Tehran". Eurasia Net. 14 Aralık 2007. 4 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2013. 
  54. ^ "Iranian lawmakers warn Ahmadinejad to accept intelligence chief as political feud deepens". 17 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  55. ^ "Middle East – Iranian vice-president 'sacked'". 25 Temmuz 2009. 25 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  56. ^ "Iran's Rouhani warned against opposing supreme leader – World Bulletin". 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2016. 
  57. ^ Mattair, Thomas R. (2015). Global Security Watch--Iran: A Reference Handbook (İngilizce). Praeger. s. 156. ISBN 978-0275994839. 
  58. ^ "Ayatullahın Gözdağı - İran dini lideri hakkında bir belgesel" (Farsça). Youtube. 1 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2017. 
  59. ^ Mohammad, Mahboubi (7 Haziran 2015). "Witnesses narrate the attempt of Rafsanjani to pass the suggestion of 'leadership council'". Raja News (Farsça). 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017. 
  60. ^ Khani, Elahe. "Why are the attacks are towards the leadership?". Borhan. Fars News. 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2017. 
  61. ^ Mohammad, Mahboubi (7 Haziran 2015). "Witnesses narrate the attempt of Rafsanjani to pass the suggestion of 'leadership council'". Raja News (Farsça). 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017. 
  62. ^ "Iran: Leader calls for acceleration of privatization program". Payvand.com. 18 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2009. 
  63. ^ "Thug" Crackdown Operation under Way in Iran (ROOZ :: English)". Roozonline.com. 10 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2009. 
  64. ^ "آشنایی با فرزندان مقام معظم رهبری". Seratnews. 28 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2015. 
  65. ^ Knowing the sons of Iran's supreme leader mashreghnews.ir Erişim tarihi: 18 Kasım 2019
  66. ^ Seyyed Masoud Khamenei, beside his father-in-law (Seyyed Mohsen Kharazi) – Portrait aghigh.ir Retrieved 23 November 2019
  67. ^ "Niece of Iran's supreme leader calls on other countries to cut ties with regime". the Guardian (İngilizce). 27 Kasım 2022. Erişim tarihi: 30 Kasım 2022. 

Dış bağlantılar

Siyasi görevi
Önce gelen:
Ayetullah Humeyni 		İran Yüce Lideri
1989-günümüz 		Sonra gelen:
Görevde
Önce gelen:
Yeni makam 		Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi
1988-1989 		Sonra gelen:
Haşimi Rafsancani
Önce gelen:
Muhammed Ali Recai 		İran Cumhurbaşkanı
1981-1989 		Sonra gelen:
Haşimi Rafsancani
Önce gelen:
Mustafa Çamran 		İran Savunma Bakanı
1980 		Sonra gelen:
Cevad Fakuri
Parti siyasi görevi
Önce gelen:
Muhammed Cevad Bahonar 		İslami Cumhuriyet Partisi Başkanı
1981-1987 		Sonra gelen:
Parti kapatıldı
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ali_Hamenei&oldid=32487009" sayfasından alınmıştır