Ali Hamenei

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Ali Hamaney sayfasından yönlendirildi)
Ayetullah
Seyyid Ali Hamenei
سید علی حسینی خامنه‌ای
2. İran yüce lideri
Görevde
Makama geliş
4 Haziran 1989
Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani
Muhammed Hatemi
Mahmud Ahmedinejad
Hasan Ruhani
İbrahim Reisi
Başbakan Mir Hüseyin Musavi
Yerine geldiği Ruhullah Humeyni
3. İran Cumhurbaşkanı
Görev süresi
13 Ekim 1981 - 3 Ağustos 1989
Başbakan Muhammed Rıza Mehdevi Kani (Geçici)
Mir Hüseyin Musavi
Dini Lider Ruhullah Humeyni
Yerine geldiği Muhammed Ali Recai
Yerine gelen Haşimi Rafsancani
Kişisel bilgiler
Doğum 17 Temmuz 1939 (84 yaşında)
Meşhed, İran Şahlığı
Partisi Militan Ruhban Derneği
(1977-)
Diğer siyasi
bağlantıları 		İslami Cumhuriyet Partisi
(1979-1987)
Evlilik(ler) Mansure Hüceste Bakırzade (1964-)
Çocuk(lar) 6
Dini Şii İslam (Caferilik)
İmzası

Seyyid Ali Hüseyni Hamenei (Farsça: سید علی حسینی خامنه‌ای, d. 17 Temmuz 1939; Meşhed), İranlı Şii merci-i taklid ve 1989'dan beri İran'ın ikinci yüce lideri.[1][2] 1981-1989 yılları arasında İran'ın üçüncü cumhurbaşkanı olarak görev yapmıştır. Hamenei, Orta Doğu'da en uzun süre görev yapan devlet başkanı ve Şah Muhammed Rıza Pehlevi'den sonra geçen yüzyılın en uzun süre görev yapan ikinci İran lideri olmuştur.[3]

Resmi web sitesine göre Hamenei, Muhammed Rıza Pehlevi'nin saltanatı sırasında üç yıl sürgüne gönderilmeden önce altı kez tutuklandı.[4] İran Devrimi'nin Şah'ı devirmesinden sonra, Haziran 1981'de sağ kolunu felç eden bir suikast girişiminin hedefi oldu.[5][6] Hamenei, 1980'lerde İran-Irak Savaşı sırasında İran'ın liderlerinden biriydi ve şimdi kontrol ettiği ve komutanlarını kendisinin atadığı Devrim Muhafızları ile yakın ilişkiler geliştirdi. Devrim Muhafızları, ona karşı gelişen muhalefeti bastırmak için görevlendirildi.[7] Hamenei 1981'den 1989'a kadar İran'ın üçüncü cumhurbaşkanı olarak görev yaptı ve ilk Dini Lider Ruhullah Humeyni'nin yakın müttefiki oldu. Ölümünden kısa bir süre önce Humeyni, vekil olarak seçtiği yerine gelecek olan Hüseyin Ali Muntazeri ile bir anlaşmazlık yaşadı, bu yüzden Humeyni öldüğünde halefi üzerinde anlaşmaya varılmadı. Uzmanlar Meclisi, 4 Haziran 1989'da 50 yaşındayken Hamenei'yi dini lider olarak seçti. Ekber Haşimi Rafsancani'ye göre Hamenei, Humeyni'nin ölmeden önce halefi olarak seçtiği adamdı. Hamenei, 14 Nisan 1979'dan beri Şah İsmail zamanında kurulan bir vakıf olan Astan Kuds Razavi'nin hizmetkarlarının başında bulunuyor.[8]

Dini lider olarak Hamenei, İslam Cumhuriyeti'ndeki en güçlü siyasi otoritedir.[9][10] İran devletinin başı, silahlı kuvvetlerinin başkomutanıdır ve İran'da hükûmetin ekonomi, çevre, dış politika, ulusal planlama ve benzeri birçok alanda temel politikaları hakkında kararnameler çıkarabilir ve nihai kararları alabilir.[11][12][13][14][15][16] Kerim Secadpur'a göre, dini lider olarak Hamenei, hükûmetin yürütme, yasama ve yargı organlarının yanı sıra ordu ve medya üzerinde doğrudan veya dolaylı kontrole sahip.[3] Uzmanlar Meclisi, cumhurbaşkanlığı ve İran Parlamentosu için seçilecek olan tüm adayların başvuruları, üyeleri doğrudan veya dolaylı olarak İran Dini Lideri tarafından seçilen Anayasa Koruma Konseyi tarafından incelenir.[17] Ayrıca, Anayasa Koruma Konseyi'nin Hamenei tarafından emir verildikten sonra belirli kişilere yönelik yasağını tersine çevirdiği durumlar da oldu.[18]

Hamenei'nin saltanatı sırasında büyük protestolar oldu; 1994 Kazvin protestoları,[19] 1999 İran öğrenci protestoları, 2009 İran seçimleri gösterileri,[20][21][22] 2011–2012 İran protestoları, 2017–2018 İran protestoları, 2018–2019 İran genel grevleri ve 2019-2020 İran protestoları. Gazeteciler, blogcular ve diğer kişiler İran'da dini lider Hamenei'ye hakaret suçlamasıyla, genellikle dine hakaret suçlamalarıyla bağlantılı olarak yargılandı. Cezaları arasında kamçılama ve hapis cezası vardı; bazıları ise gözaltında öldü.[23][24] İran'ın nükleer programıyla ilgili olarak Hamenei, 2003 yılında her türlü kitle imha silahının üretimini, stoklanmasını ve kullanılmasını yasaklayan bir fetva yayınladı.

Gençliği ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Babası Ayetullah Seyyid Cevad Hüseyni Hamenei İran Azerisi[25][26] annesi Hatice Mirdamadi Yezdlidir.[25][27] Dini ilimleri öğrenmeye Meşhed şehrinde başladı. Daha sonra 2 yıl Necef'te, 6 yıl Kum'da okudu. Meşhed'de Ayetullah Milani'nin fıkhın harici derslerine katıldı. Daha sonralar yeniden Kum'a döndü. Burada Ayetullah Humeyni'nin fıkıh ve usul derslerine, Ayetullah Burucerdi ve Allame Tabatabai'nin felsefe derslerine katıldı. Ayetullah Burucerdi ve Ayetullah Şahrudi'nin yanında içtihada ulaştı.

Siyasi eylemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1963 yılında Ayetullah Ruhullah Humeyni önderliğindeki İslami Hareket'e katıldı. 1977 yılında İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi tarafından sürgüne gönderilmek istense de mensubu olduğu İslami Hareket'in büyümesi üzerine sürgüne gönderilmedi ve Meşhed şehrine geri döndü.

İran İslam Devrimi'nin gerçekleşmesi ve Ayetullah Humeyni'nin sürgünden dönmesi üzerine İslam İnkılabı Yüksek Şurası üyeliğine atandı. Bu görev üzerine Meşhed'den Tahran'a geldi.

1979 yılında İran Savunma Bakan Yardımcısı oldu. Aynı yıl Tahran vekili olarak İslami Şûra Meclisi'ne seçildi. 1980 yılında Humeyni tarafından İran Yüksek Savunma Şurası üyeliğine atandı.

İran-Irak Savaşı'nda görev aldı. 27 Haziran 1981 tarihinde Ebuzer Camisi'ne yapılan bombalı saldırıda ağır yaralandı.

İran Cumhurbaşkanı Muhammed Ali Recai'nin bombalı saldırı sonucunda ölmesi üzerine Ekim 1981'de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday oldu ve Humeyni'nin de onayıyla 16 milyon oy alarak 3. İran Cumhurbaşkanı seçildi. 1985 yılında ikinci kez cumhurbaşkanlığına seçildi.

Ayetullah Humeyni tarafından 1986 yılında kurulan Düzenin Yararını Teşhis Konseyi'nin Başkanlığı'na getirildi.

Dini lider seçilmesi ve tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

3 Haziran 1989 tarihinde Ayetullah Humeyni'nin vefat etmesi üzerine, 4 Haziran 1989 tarihinde Haşimi Rafsancani'nin tavsiyesi ile Uzmanlar Meclisi tarafından dini lider seçildi. Seçilmesine hocalarından olan eniştesi Şeyh Ali Tehrani ve Ayetullah Ali Montazeri karşı çıktı.[28]

İnsan hakları, özgürlükler, protestolar, İslam hukuku[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştirmenler, Hamenei'yi dünya çapında sürgüne gönderilen 160 kadar sığınmacının öldürülmesine nezaret etmekle, protestoculara ağır baskı uygulamakla, Halkın Mücahitleri Örgütü paramiliter grubun on binlerce üyesinin öldürülmesini yönetmekle ve diğer insan hakları ihlallerinin yanı sıra İran'daki muhalif yazar ve entelektüelleri baskılayarak "özel bir hedef" haline getirmekle suçladılar.[29] Bununla birlikte Hamenei'nin kendisi insan haklarının, Batı'nın insan hakları endişesinden yüzyıllarca önce gelen İslami öğretilerin altında yatan temel bir ilke olduğunda ısrar etmiştir. İslam Cumhuriyeti'nin hak sicilini ikiyüzlülükle eleştiren Batılı güçlere, bu ülkelerin Üçüncü Dünya ülkelerindeki insanlara ekonomik olarak baskı yaptığını ve despotları ve diktatörleri desteklediğini söyleyerek saldırdı. İslam Cumhuriyeti'nin hak sicilini ikiyüzlülükle eleştiren Batılı güçlere, bu ülkelerin Üçüncü Dünya ülkelerindeki insanlara ekonomik olarak baskı yaptığını ve despotları ve diktatörleri desteklediğini söyleyerek saldırdı. Batılıların İran'daki insan hakları ihlallerine ilişkin şikayetlerine yanıt olarak, Amerikan yönetiminin birçok suç işlediğini ve bu nedenle İslam Cumhuriyeti'ni yargılamaya yetkileri olmadığını belirtti.[30]

Ekonomik durumu ile ilgili iddialar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ali Hamenei'nin çeşitli şirketler aracılığı ile 95 milyar dolar değerinde bir serveti yönettiği iddia edilmektedir.[31]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Iran". State. 23 Temmuz 2010. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2010. The government monitored meetings, movements, and communications of its citizens and often charged persons with crimes against national security and insulting the regime based on letters, e-mails, and other public and private communications. 
  2. ^ "Profile: Ayatollah Seyed Ali Khamenei". BBC News. 17 Haziran 2009. 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2009. 
  3. ^ a b "The Supreme Leader – The Iran Primer". 2 Ekim 2010. 30 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2016. 
  4. ^ "Khamenei.ir". 12 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Khamenei has kept a low profile[ölü/kırık bağlantı] Agence France Presse, 20 June 2009. Retrieved 24 September 2009.[ölü/kırık bağlantı]
  6. ^ Maziar Bahari (6 Nisan 2007). "How Khamenei Keeps Control". Newsweek. 25 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2010. 
  7. ^ "Khamenei Will Be Iran's Last Supreme Leader". Newsweek. 17 Kasım 2009. 16 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. referring to the enormous power Khamenei has given Iran's Islamic Revolutionary Guards Corps, which, under Khamenei's direct control, has brutally repressed demonstrators, human rights activists, and opposition journalists. 
  8. ^ "انتصاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رئیس خدمه‌ی آستان قدس رضوی". farsi.khamenei.ir. khamenei.ir. 14 Nisan 1979. 19 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2017. 
  9. ^ "Profile: Iran's 'unremarkable' supreme leader Khamenei". BBC News. 4 Ağustos 2011. 18 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ Ganji, Akbar, "The Latter-Day Sultan: Power and Politics in Iran", Foreign Affairs, November December 2008
  11. ^ "Iran's Khamenei hits out at Rafsanjani in rare public rebuke". Middle East Eye. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ "Khamenei says Iran must go green – Al-Monitor: the Pulse of the Middle East". Al-Monitor. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2016. 
  13. ^ Louis Charbonneau and Parisa Hafezi (16 Mayıs 2014). "Exclusive: Iran pursues ballistic missile work, complicating nuclear talks". Reuters. 31 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "IranWire – Asking for a Miracle: Khamenei's Economic Plan". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Khamenei outlines 14-point plan to increase population". 22 Mayıs 2014. 1 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2017. 
  16. ^ "Iran: Executive, legislative branch officials endorse privatization plan". 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "Rafsanjani breaks taboo over selection of Iran's next supreme leader". The Guardian. 14 Aralık 2015. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ "Iran reverses ban on reformist candidates". The Guardian. 24 Mayıs 2005. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "The Basij Mostazafan – A culture of martyrdom and death". Al Arabiya. 6 Aralık 2016. 7 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ "Khamenei was the victim of an attempted assassination". LinkDay. 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ "Police Are Said to Have Killed 10 in Iran Protests". The New York Times. 28 Aralık 2009. 5 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^ "Several killed, 300 arrested in Tehran protests". CNN. 31 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ "IRAN 2015 HUMAN RIGHTS REPORT" (PDF). United States State Department. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. During the year the government arrested students, journalists, lawyers, political activists, women's activists, artists, and members of religious minorities; charged many with crimes such as "propaganda against the system" and "insulting the supreme leader;" and treated such cases as national security trials (see sections 1.a. through 1.e.; section 6, Women; and section 7.a.). 
  24. ^ "IRAN 2016 HUMAN RIGHTS REPORT" (PDF). United States State Department. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  25. ^ a b "Majd Hooman "Change Comes to Iran", The Daily Beast 19 Şubat 2009". 16 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2009. 
  26. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2009. 
  27. ^ irinnews.org, atimes.com 28 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., atimes.com 18 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  28. ^ "Ayatullahın Gözdağı - İran dini lideri hakkında bir belgesel" (Farsça). Youtube. 1 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2017. 
  29. ^ Filkins, Dexter (18 Mayıs 2020). "TheTwilight of the Iranian Revolution". New Yorker. 16 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2020. 
  30. ^ "BBC Mundo | Irán: advertencia con petróleo". BBC News. 4 Haziran 2006. 9 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2009. 
  31. ^ "'Hamaney 95 milyar doları yönetiyor'". aljazeera.com.tr. 12 Kasım 2013. 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Siyasi görevi
Önce gelen:
Ayetullah Humeyni 		İran Yüce Lideri
1989-günümüz 		Sonra gelen:
Görevde
Önce gelen:
Yeni makam 		Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi
1988-1989 		Sonra gelen:
Haşimi Rafsancani
Önce gelen:
Muhammed Ali Recai 		İran Cumhurbaşkanı
1981-1989 		Sonra gelen:
Haşimi Rafsancani
Önce gelen:
Mustafa Çamran 		İran Savunma Bakanı
1980 		Sonra gelen:
Cevad Fakuri
Parti siyasi görevi
Önce gelen:
Muhammed Cevad Bahonar 		İslami Cumhuriyet Partisi Başkanı
1981-1987 		Sonra gelen:
Parti kapatıldı
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ali_Hamenei&oldid=30445225" sayfasından alınmıştır