Özbekistan
| Özbekistan Cumhuriyeti | |||||
| Özbekçe: 'O‘zbekiston Respublikasi Ўзбекистон Республикаси O'zbekstan Respublikası |
|||||
|
|||||
| Ulusal Marş: | |||||
 |
|||||
| Başkent
ve en büyük |
Taşkent 41°16′K 69°13′D / 41.267°K 69.217°D |
||||
| Resmî dil(ler) | Özbekçe | ||||
| Bölgesel dil(ler) | Karakalpakça | ||||
| Çok dillilikte iletişim için: |
Rusça | ||||
| Etnik gruplar | %80 Özbek %5,5 Rus %5-5,5Tacik[1][2][3][4] % 3 Kazak %2,5 Karakalpak %1,5 Tatar %2,5 Diğer |
||||
| Milliyet | Özbek, Özbekistanlı | ||||
| Yönetim biçimi | Cumhuriyet | ||||
| - Devlet Başkanı | İslam Kerimov | ||||
| - Başbakan | Şevket Mirziyoyev | ||||
| Kuruluş | |||||
| - Formasyon | 17471 | ||||
| - Özbek SSC | 27 Ekim 1924 | ||||
| - İlan | 1 Eylül 1991 | ||||
| - Tanıma | 8 Aralık 1991 | ||||
| - Tamamlanışı | 25 Aralık 1991 | ||||
| Yüzölçümü | |||||
| - Toplam | 447.400 km² (57.) 173 mil² |
||||
| - Su (%) | 4,9 | ||||
| Nüfus | |||||
| - 2012 tahmini | 29.559.100[5][6] (45.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2009 | ||||
| - Toplam | 78.338 milyar $[7] | ||||
| - Kişi başına | 2.806 $[7] | ||||
| GSYİH (düşük) | 2009 | ||||
| - Toplam | 32,816 milyar $[7] | ||||
| - Kişi başına | 1,175 $[7] | ||||
| Gini (2000) | 26.8  0.21 (düşük) (95.) |
||||
| İGE |  0.710[8] (orta) (2007) |
||||
| Para birimi | Som (UZS) |
||||
| Zaman dilimi | UZT (UTC+5) | ||||
| - Yaz | belirlenmemiştir (UTC+5) | ||||
| Trafik akışı | sağ | ||||
| Internet TLD | .uz | ||||
| Telefon kodu | 998 | ||||
| 1 Buhara Emirliği, Hokand Hanlığı, Harezm olarak | |||||
Özbekistan, resmi adıyla Özbekistan Cumhuriyeti (Özbekçe: O‘zbekiston Respublikasi), Orta Asya'da, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nden bağımsızlığını kazanmış Türk lehçelerinden Özbekçe konuşan bir devlet. Özbekistan, (Azerbaycan, Kazakistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırgızistan, Türkiye ve Türkmenistan ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletlerinden biri olup TÜRKSOY'un üyesidir. Denize kıyısı olmayan ülkenin komşuları kuzeyde ve batıda Kazakistan, doğuda Kırgızistan ve Tacikistan ile güneyde Afganistan ve Türkmenistan'dır.
Özbekistan ekonomisi; pamuk, altın, uranyum ve doğal gaz dahil olmak üzere ağırlıklı olarak meta üretimine dayanır. Piyasa ekonomisine geçmeyi hedeflediğini ilan etmesine rağmen, ülkede yabancı kaynaklı yatırımı caydıran sert ekonomik kontroller bir şekilde devam etmektedir. Piyasa ekonomisine tedrici, sıkı kontrollü geçiş politikası yine de 1995 sonrası ekonomik iyileşmede olumlu sonuçlar üretti. Özbekistan'ın insan hakları ve bireysel özgürlükler konusunda iç politikaları bazı uluslararası kuruluşlar tarafından ağır bir biçimde eleştirilmektedir.[9][10][11]
Konu başlıkları
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Özbek Hanlığı’nın Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]
Cengiz Han'ın torunlarından Batu Han tarafından kurulan Altın Orda Devleti'nın (1227-1502) başına 9. han olarak 1313 tarihinde Özbek Han geçmişti. Özbek Han; ilk günlerden başlayarak kararlı ve sert bir siyaset gütmüş, Kutlug Timur Noyan'ın nasihatleri sayesinde kısa bir zamanda birçok rakip ve düşmanlarından kurtulmuştu. Özbek Han Tuna taraflarında Nogay'ın şahadetinden sonra çoğalan Bizans ve Slavların nüfuzunu kırarak tekrar Müslüman Türklerin baskısını arttırmaya başladı.
1319’da Tuna'yı geçerek Edirne'ye kadar geldiler. Özbek Han'ın orduları 1314 de, Bulgar Kralı Sventoslav'ın ölümünden sonra, Kral George Terter'e Bizans'a karşı yardım bahanesiyle Trakya'ya, 1330’da Terter'in Sırplarla olan savaşında ona yardımcı olmak gayesiyle Köstendil'e kadar ilerlemişti. Bu arada bazı hükümetlerle evlilik yoluyla da bağlar kurarak durumunu güçlendirmeye çalışmıştır. Mesela 1320’de kızı Tulun Bige'yi Kahire'ye zevce olarak göndermiş, bu arada Bizans'tan da kızlar almıştır.
Özbek Han 1335 yılında Azerbaycan seferine çıktı. Bu sırada Bağdat Hatun tarafından zehirlenen Ebu Said ölmüş ve İlhanlı Moğol hâkimiyeti de çökmeye yüz tutmuştu. 14. yüzyıl Acem tarihçisi ve coğrafyacısı Hamdullah Kazvini, Azerbaycan'a yapılan seferden söz ederken Özbek Han'ın askerlerine, “Özbekler” dendiğini kaydeder. İbn Batuta, Özbek Han'dan bahsederken; "geniş bir ülkesi, kuvvetli bir ordusu olan şanlı, şöhretli ve devletli bir sultan olup, Tanrı'nın düşmanlarından biri olan Bizans İmparatoru ile savaşa, cihat ve gaza etmeye vazifeli bulunmaktadır. Ülkesi gerçekten pek geniş ve büyük şehirlerle donanmıştır. Kefe, Kırım, Macar, Azak, Sogdak, Harezm ile taht kenti Saray bunların en meşhurları olarak sayılabilir" demektedir.[kaynak belirtilmeli] Gerçekten Özbek Han, İdil kıyısındaki Saray kentini çok geliştirmiş ve büyütmüştür. Bu şehre yeni camilerin yapılmasını sağlamıştır. Sadece İdil kıyısında değil, Kırım'da da yeni binalar yaptırmıştır. Onun zamanında bütün Deşt-i Kıpçak boylarında Türkçe konuşulduğu da bilinmektedir.
Bağımsız Özbekistan Devleti[değiştir | kaynağı değiştir]
Özbekistan, 20 Haziran 1990'da egemenliğini, 1 Eylül 1991'de bağımsızlığını ilan etmiştir. 29 Aralık 1991 tarihinde düzenlenen referandumla bağımsızlık ilanı onaylanmıştır. Özbekistan bağımsızlığını kazandıktan sonra gelişmiş ülkelerle özellikle ekonomik anlamda ilişkiler kurmuştur. Özbekistan zengin yeraltı kaynaklarını dış ülkelere satma imkânı bulmuştur. Özbekistan çok eskiye dayanan köklü devlet geleneği sayesinde bağımsızlığını kazandıktan kısa süre sonra Orta Asya'nın güçlü devleti hâline gelmiştir ve günümüzde de Orta Asya liderliği konusunda Kazakistan ile rekabet hâlindedir. Bağımsızlığından günümüze değin devlet başkanlığını İslam Kerimov yönetmektedir.
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Bağımsız Özbekistan'ın 447.400 km2'lik bir yüz ölçümü bulunmaktadır. Özbekistan; Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Kırgızistan ve Türkmenistan'a komşudur. Başkenti Taşkent'tir. 2009 yılında nüfusu (tahminî) 27.488.000’dir.[6]
Önemli Nehirler[değiştir | kaynağı değiştir]
Sirderya (Seyhun) ve Amuderya (Ceyhun) en önemli nehirlerdir. Ayrıca, Surhanderya, Karaderya, Zerefşan, Kaşkaderya ve Narin deryaları da bulunmaktadır. En büyük gölü Aral'dır. Aral Gölü ayrıca, Sovyet dönemindeki yanlış tarım politikaları sonucunda bugün Özbekistan için büyük bir çevre felaketi doğurmuştur.
Demografik Yapı[değiştir | kaynağı değiştir]
Diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi iklimi, yazları sıcak ve kurak kışları soğuk ve karasal iklimdir.
Özbekistan'da etnik dağılımında Özbekler %80, Ruslar %5,5, Tacikler %5’lik orana sahiptir. Nüfusun büyük çoğunluğu Müslüman’dır. Ülkede %3,5 oranında Ortodoks nüfus yaşamaktadır.
Siyasi ve Ekonomik Yapı[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülkede hâlen Halk Demokratik Partisi, Liberal Demokrat Partisi, Adalet Sosyal Demokrat Partisi ve Millî Tikleniş Partisi bulunmaktadır. İlk parlamento seçimleri 1994'te yapılmıştır. Yönetim biçimi cumhuriyettir.
Özbekistan Cumhuriyeti AGİT, BM ve diğer uluslararası kuruluşlara üyedir. Özbekistan'da sadece Devlet Televizyon Radyo Şirketi televizyon ve radyo yayını yapar. Bu kanallar Özbekistan, Navo, Bolajon, Taşkent, Kinoteatr, Yoshlar, Medeniyet ve Marifet, Dünya Böyle ve Spor TV kanalları yayın yapar. Şirketin HD ve yerel kanal projeleri vardır. Özbekistan'da 2 adet devlet ve 2 adette özel olmak üzere toplam 4 adet banka bulunmaktadır. Ülkenin Artel adlı elektronik markası vardır. Piyasaya sürülmüştür.
İdari Birimler[değiştir | kaynağı değiştir]
Özbekistan 12 il (viloyat), 1 özerk cumhuriyet (Karakalpakistan Cumhuriyeti) ve 1 bağımsız şehirden (Taşkent) oluşur.
| Numara | Türkçe | Özbekçe | Merkez | Bölge Nüfusu (2008) | Alan (km2) |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Taşkent Şehri | Toshkent Shahri | Taşkent | 2.192.700 | |
| 2 | Andican | Andijon | Andican | 2.477.900 | 4.200 |
| 3 | Buhara | Buxoro | Buhara | 1.576.800 | 39.400 |
| 4 | Fergana | Farg'ona | Fergana | 2.997.400 | 6.800 |
| 5 | Cizzak | Jizzax | Cizzak | 1.090.900 | 20.500 |
| 6 | Namangan | Namangan | Namangan | 2.196.200 | 7.900 |
| 7 | Navoy | Navoiy | Navoy | 834.100 | 110.800 |
| 8 | Kaşkaderya | Qashqadaryo | Karşı | 2.537.600 | 28.400 |
| 9 | Semerkand | Samarqand | Semerkand | 3.032.000 | 16.400 |
| 10 | Sirderya | Sirdaryo | Gulistan | 698.100 | 5.100 |
| 11 | Surhanderya | Surxondaryo | Tirmiz | 2.012.600 | 20.800 |
| 12 | Taşkent | Toshkent | Taşkent | 2.537.500 | 15.300 |
| 13 | Harezm | Xorazm | Urgenç | 1.517.600 | 6.300 |
| 14 | Karakalpakistan Cumhuriyeti | Qoraqalpog‘iston Respublikasi | Nukus | 1.612.300 | 160.000 |
Önemli Şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Svante E. Cornell, "Uzbekistan: A Regional Player in Eurasian Geopolitics?", European Security, vol. 20, no. 2, Summer 2000.
- ^ Richard Foltz, "The Tajiks of Uzbekistan", Central Asian Survey, 15(2), 213–216 (1996).
- ^ Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Published by Routledge, 1999. Excerpt from pg 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).
- ^ Lena Jonson, "Tajikistan in the New Central Asia", Published by I.B.Tauris, 2006. pg 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 4% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."
- ^ Государственный комитет Республики Узбекистан по статистике : Информационная служба Госкомстата : Демографические данные – Новости ГКС
- ^ a b Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009) (PDF). World Population Prospects, Table A.1. 2008 revision. United Nations. http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf.
- ^ a b c d "Uzbekistan". International Monetary Fund. http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=927&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=31&pr.y=5. Erişim tarihi: 2010-04-21.
- ^ "Human Development Report 2009: Uzbekistan". The United Nations. http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_UZB.html. Erişim tarihi: 2009-10-18.
- ^ Uzbekistan. Uluslararası Af Örgütü. 1 Mart 2013 tarihinde erişildi.
- ^ World Report 2012: Uzbekistan. İnsan Hakları İzleme Örgütü. 1 Mart 2013 tarihinde erişildi.
- ^ 2010 Human Rights Report: Uzbekistan. ABD Dışişleri Bakanlığı. 1 Mart 2013 tarihinde erişildi.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikiyolculuk'da Özbekistan gezi rehberi- Özbekistan Cumhuriyeti Hükümet sitesi
- Özbekistan Cumhurbaşkanlığı Medya Merkezi
- Özbekistan Milli Haber Ajansı
- UzDaily Haber Ajansı
| ÖZBEKİSTAN'dan yönler | |||||||||||
 Kazakistan |
Kazakistan |
Kazakistan ve  Kırgızistan |
|||||||||
| Kazakistan |
|
Kırgızistan ve  Tacikistan |
|||||||||
 Türkmenistan |
Türkmenistan ve  Afganistan |
Afganistan |
|||||||||
|
|||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||
|
|||||||||||||||||
|
||||||||||||||
|
|||||||||||||||
