İçeriğe atla

Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi
الحزب السوري القومي الاجتماعي
KısaltmaSSMP
Genel başkanRabie Banat[1]
KurucuAntun Sadi
Kuruluş tarihi16 Kasım 1932
Yasaklanma tarihi29 Ocak 2025 (Suriye şubesi)
MerkezŞam (Suriye)
Beyrut (Lübnan)
Gazete(ler)Al-Binaa
Silahlı kolKasırganın Kartalları
Üyelik (2016)100.000
İdeoloji
Tarihsel:
Siyasi pozisyonSenkretik[a]
Ulusal üyelikUlusal İlerici Cephe (2024'e kadar) (Suriye)
8 Mart İttifakı (Lübnan)
Uluslararası üyelikDireniş Ekseni
Resmî renkler  Siyah,   kırmızı ve   beyaz
Lübnan Bakanlar Kurulu
1 / 24
Parti bayrağı
İnternet sitesi
ssnp.com

Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi (kısalt. SSMP; Arapça: الحزب السوري القومي الاجتماعي, romanize: Al-Ḥizb Al-Sūrī Al-Qawmī Al-'Ijtimā'ī; Fransızca: Parti social nationaliste syrien veya Parti populaire syrien) Lübnan, Suriye, Ürdün, Irak ve Filistin'de faaliyet gösteren Suriye milliyetçisi bir partidir. Bugünkü Suriye, Lübnan, Irak, Kuveyt, Ürdün, Filistin, İsrail, Kıbrıs, Sina, Hatay ve Kilikya dahil olmak üzere, Bereketli Hilal'i kapsayan, coğrafi sınırlara sahip bir Büyük Suriye ulus devletinin kurulmasını savunur.[19] Aynı zamanda, örneğin Güney Amerika'da, Suriye ve Lübnan diasporasında da aktif olmuştur.[20] Baasçı Suriye'nin çöküşüne kadar iktidardaki Arap Sosyalist Baas Partisinin müttefikiydi ve Ulusal İlerici Cephenin ikinci büyük partisiydi. Suriye şubesi 29 Ocak 2025 tarihinde Birinci Suriye Geçiş Hükümeti tarafından feshedilmiştir.[21]

Lübnanlı entelektüel Antun Sadi[22] tarafından 1932[20] yılında Beyrut'ta[23] Fransız sömürge yönetimine karşı sömürge karşıtı bir siyasi örgüt olarak kurulan parti, Lübnan siyasetinde önemli bir rol oynamıştır. Parti 1949 ve 1961'de darbe girişimlerinde bulunmuş ve ardından ülkede baskı altına alınmıştır. SSMP, 1982 Lübnan Savaşı ve ardından İsrail'in 2000 yılına kadar Güney Lübnan'ı işgali sırasında İsrail ordusuna karşı mücadelede aktif rol oynarken, aynı zamanda Suriye irredantizmine olan inançları nedeniyle Suriye'nin Lübnan'ı işgalini destekledi.

SSMP Suriye'de 1950'lere kadar aşırı milliyetçi bir hareket olarak faaliyet göstermiş; tek partili bir devlet kurmak için silahlı ayaklanmayı savunmuştur. Demokratik yollarla seçilmiş Şükrü el-Kuvvetli hükümetini deviren 1949 Suriye darbesine katılmıştır. SSMP ülke genelinde şiddet eylemlerine devam etti ve 1955 yılında Suriyeli Baasçı subay Adnan el-Maliki'ye düzenlediği suikastın ardından yasaklandı. Yasaklanmasına rağmen parti örgütlenmeye devam etti ve 1990'ların sonlarına doğru, aralarındaki ideolojik farklılıklara rağmen Filistin Kurtuluş Örgütü ve Lübnan Komünist Partisi ile ittifak kurdu. SSMP 2005 yılında Suriye'de yasallaştı ve Suriye Baas Partisi liderliğindeki Ulusal İlerici Cepheye katıldı. Parti 2012'den 6 Mayıs 2014'e[24][25] kadar Değişim ve Özgürlük için Halk Cephesinin bir parçasıydı.[26] Parti, Suriye İç Savaşı sırasında Baas hükümetinin yanında yer aldı ve silahlı kolu Kasırganın Kartallarının (2019'da lağvedildi) yaklaşık 12.000 savaşçısı Suriye Silahlı Kuvvetleri ile birlikte Suriyeli muhaliflere ve IŞİD'e karşı savaştı.[27]

Arka plan

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk Suriye milliyetçileri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Butrus el-Bustani, Suriye'ye atıfta bulunarak, 1870'de El-Cinan dergisini kurarken "Vatan Sevgisi İmanın bir maddesidir" sloganını benimsemiştir.

On dokuzuncu yüzyılın ortalarında Butrus el-Bustani, reforme edilmiş bir Osmanlı İmparatorluğu'nda barındırılması gereken doğal bir Suriye ulusunun varlığını öne süren ilk kişilerden biriydi.[28] Arap Edebiyatı Rönesansı ile Fransız Devrimi'nden[29] etkilenen ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Jön Türkler ve İkinci Meşrutiyet Dönemi'ne sebep olan sürünen ekonomik marjinalleşmesini[30] tersine çevirmek için dini özgürlüğe sahip bir anayasal monarşi getirme girişimi olan Tanzimat reformlarını şekillendirmek isteyen Nahda'ya aitti.

El-Bustani'nin etkili bir takipçisi, 1893'te Beyrut'ta rahip olarak atanan Belçikalı Cizvit tarihçi Henri Lammens'ti. Kendisi Büyük Suriye'nin eski zamanlardan beri Arap Yarımadası, Mısır, Levanten koridoru ve Toros Dağları dahil olmak üzere Bereketli Hilal içindeki tüm halkları kapsadığını iddia etti.[31]

"Suriye, İsa'nın Tuniğidir" – Henri Lammens.

Buna, büyük ölçüde Avrupa romantik milliyetçiliğine benzeyen, Osmanlı geçmişini sarsacak ve birçok kişinin yeniden medeniyetin beşiği olarak görmeye başladığı şeyi modern dünyanın ön sahnesine itecek, Levant'a bir Ulusal Uyanış'ın gelişini idealleştiren son derece idealist bir yurtseverliğin yükselişi de eşlik etti. Bu yönüyle Suriye milliyetçiliğine ve vatanseverliğine olan inancını dile getirmeye başlayan Halil Cibran'ın eserleri merkezdedir. Cibran'ın da dediği gibi,

"Size inanıyorum ve kaderinize inanıyorum. Bu yeni uygarlığa katkıda bulunacağınıza inanıyorum. ... İyi birer vatandaş olacağınıza inanıyorum. Peki iyi bir vatandaş olmak nedir? New York ve Washington'un, Chicago ve San Francisco'nun kulelerinin önünde durup yürekten şunu söylemektir: "Ben Şam'ı, Biblos'u, Sur'u, Sayda'yı ve Antakya'yı inşa eden bir halkın soyundan geliyorum ve burada sizinle birlikte ve isteyerek inşa etmek için bulunuyorum."[32]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuruluş ve ilk yıllar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Antun Sadi

SSMP, 1919-1930 yılları arasında Güney Amerika'da yaşamış Rum Ortodoks bir aileden gelen Lübnanlı bir gazeteci ve öğretim görevlisi olan Antun Sadi tarafından kuruldu.[7]:43 1932 yılının Kasım ayında gizlice Suriye Sosyal Milliyetçi Partisinin ilk çekirdeğini kuran Sadi, partinin ilk üç yılında yeraltında faaliyet gösterdi; 1933 yılında Beyrut Amerikan Üniversitesinde dağıtılan ve partinin ideolojisini geliştiren aylık Al-Majalla dergisini yayınlamaya başladı.[7] 1936'da partinin sömürgeciliğe karşı açık düşmanlığı Fransız yetkililerin partiyi yasaklamasına ve Sadi'nin gizli bir parti kurduğu gerekçesiyle altı ay hapsedilmesine yol açtı, ancak Alman ve İtalyan faşist hareketleriyle temas halinde olduğu suçlaması Almanların herhangi bir ilişki olduğunu reddetmesi üzerine düşürüldü.[7] Sadi hapishanede geçirdiği süre boyunca SSMP'nin ideolojisini ortaya koymak için Ulusların Doğuşu'nu yazdı. O dönemde Parti, Ulusal Blok da dahil olmak üzere diğer milliyetçi ve vatansever güçlerle aynı safta yer alırken, Mandanın devrilmesi için gizlice militanlık yapmaya başladı.[7] Bununla birlikte, SSMP ile Ulusal Blok arasındaki ittifak uzun sürmedi: Ulusal Blok, Fransızlara karşı fiili militan faaliyetlerde bulunmaktan kaçınmış, bunun yerine Yüksek Komiser ile işbirliği yapmaya karar vermiştir. Birçok SSMP üyesi de kurucuları Hristiyan olduğu için UB'nin kendileriyle işbirliği yapmayı reddettiğini düşünüyordu.[33]

Sadi, 1938'de tekrar Brezilya'ya ve ardından Arjantin'e göç etti, ancak ülkenin 1943'te Fransızlardan bağımsızlığını kazanmasının ardından 1947'de Lübnan'a geri döndü. Arjantin'e giderken İtalya ve Berlin'i ziyaret etti ve bu da Fransızların SSMP'nin Mihver ile ilişkileri olabileceğine dair şüphelerini artırdı. 1939'da kısa bir süre sonra Lübnan'a döndüğünde, kendisini Almanlarla komplo kurmakla suçlayan Fransız yetkililer tarafından sorgulandı. Hiçbir işbirliği kanıtı bulunmadığında suçlama düştü ve bundan sonra Sadi, şiddetle karşı çıktığı Fransız yönetiminin bile Alman veya İtalyan yönetiminden daha iyi olacağını ilan etti. Daha sonra Arjantin'e giden Sadi, SSMP gazetesinin Arjantin şubesinin Nazi Almanyası'na ve Mihver devletlerine açık desteğini dile getirdiğini öğrendi ve bu da Sadi'nin genel yayın yönetmenine uzun bir mektup göndermesine neden oldu: "SSMP Nasyonal Sosyalist bir parti değildir ve Müttefikler veya Mihverler karşısında hiçbir tavır alınmamalıdır."[34]

Antun Sadi'nin "Suriye" ve "Asur" isimleri arasındaki etimolojik bağlantıya dayanan "Doğal Suriye" haritası.

Ketaib, Lübnan'ı ilk olarak 1916'da Sykes-Picot anlaşmasıyla ve daha sonra Fransız idari bölümünün Büyük Lübnan dahil altı devlete bölünmesiyle ana hatları çizilen sınırları kontrol eden bir ulus devlet olarak tanımlıyordu. Ketaib, ulus ile kilise arasındaki güçlü bir bağın yanı sıra düpedüz sosyal aşırı muhafazakarlığı benimsemişti. SSMP, yeni kurulan devletleri özetleyen sınırların sömürgecilikten kaynaklanan hayali olduğu ve hiçbir tarihi ve sosyal gerçekliği yansıtmadığı gerekçesiyle bu ulusal iddiaları reddetmiştir.Parti, Sad, tarafından tanımlanan Büyük Suriye'nin, açıkça tanımlanmış bir coğrafya ve her türlü mezhepçilikten uzak ortak bir tarihi, sosyal ve kültürel gelişim yolu ile birbirine bağlı Mezopotamya ve Bereketli Hilal'in tarihi insanlarını kapsayan ulusal ideali temsil ettiğini iddia etti.[35][birincil olmayan kaynak gerekli]

Antun Sadi, "vatan hainliği ve silahlı isyan" suçlamasıyla alelacele ve tiyatral bir duruşmayla karşı karşıya kaldı. Kısa bir süre sonra idam edildi.

Araplar 1948'de savaşı kaybettiğinde, Sadi Parti'yi tamamen çatışmacı bir duruşa itti: Arabizmi tamamen retorik bir hile olarak gördü, Arap liderlerin beceriksizliğini ve ikiyüzlülüğünü kınadı ve İsrail Devleti'nin kurulmasının ve Filistinlilerin sınır dışı edilmesinin bu beceriksizliğin doğrudan sonucu olduğunu iddia etti.[36]

4 Temmuz 1949'da, İsrail devletinin kuruluşunun ilanı ile 1948 Filistinli göçünden (Nekba) bir yıl sonra ve Ketaib destekli Lübnan hükümeti tarafından gerçekleştirilen bir dizi saldırıya yanıt olarak, SSMP ilk devrim girişiminde bulundu.[37] Hükümet güçlerinden gelen şiddetli bir bastırmanın ardından Sadi, desteğini almak amacıyla Hüsnü Zaim ile görüşmek üzere Şam'a gitti. İngiliz İstihbaratı ve Mossad'ın himayesinde Kral Faruk, Riyad el Sulh ve Hüsnü Zaim tarafından Antun Sadi'nin ortadan kaldırılması için bir karar alındı. Sonuç olarak Zaim, Sadi'yi 8 Temmuz 1949'da idam ettiren Lübnanlı yetkililere teslim etti.[38] Sonuç olarak Zaim, Sadi'yi Lübnanlı yetkililere teslim etti ve onlar da Sadi'yi 8 Temmuz 1949'da idam etti. Bu, siyasi bir suçluya verilen en kısa ve en gizli yargılamaydı.[39]

Lübnan'da SSMP

[değiştir | kaynağı değiştir]
Lübnan'daki 2008 ihtilafı sırasında 9 Mayıs'ta Beyrut'ta Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi'nin bayrakları
Ana madde: Lübnan'daki Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi

Çatışmadan uzlaşmaya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sadi idam edildikten ve üst düzey liderleri tutuklandıktan sonra parti, Arap milliyetçisi isyancılara karşı Batı yanlısı cumhurbaşkanı Camille Chamoun'un yanında yer aldığı 1958 yılına kadar yeraltında kaldı.[40]

1961 darbesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: 1961 Lübnan darbe girişimi

1961'in son gününde, Lübnan ordusundaki bölük komutanları olan iki SSMP üyesi, yaklaşık 200 sivil SSMP üyesi tarafından da destek alarak Fuad Şehab'a karşı başarısız bir yıldırım darbesi girişimine öncülük etti.[37][41] Akademik literatürde darbe, partinin ideolojik şiddet tercihinden ("oy pusulası yerine mermi"), Lübnan devletinden dışlanma konusundaki hayal kırıklığından ve Fuad Şehab'ın yönetimine yönelik hem siyasi hem de askeri eleştiriden kaynaklandığı açıklandı.[37]

Darbe girişimi yeni bir yasaklama ve liderlerinin çoğunun hapsedilmesiyle sonuçlandı.[42] Partinin bilinen aktivistlerinin çoğu, 1969'daki genel affa kadar hapiste veya sürgünde kaldı.[41] 1969'da parti yeniden Arap milliyetçiliğine yöneldi.[40]

Lübnan İç Savaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi
Bağlı gruplarLübnan Ulusal Hareketi (LUH), Lübnan Ulusal Direniş Cephesi (LUDC)
Lider(ler)İnam Raad, Abdullah Sadi, İsham el-Mahayri
Merkez(ler)Hamra Caddesi (Beyrut), Amyun, (Şimal) Dur eş-Şuyeir (Lübnan Dağı)
Etkin bölgelerbütün Lübnan
DurumAktif
Büyüklük10.000 savaşçı
MüttefiklerLübnan Ulusal Direniş Cephesi
Filistin Devleti FKÖ
Lübnan Komünist Partisi
Lübnan Komünist Aksiyon Örgütü
Lübnan Ulusal Hareketi
FHKC
İlerici Sosyalist Partisi
Suriye Arap Ordusu
Hizbullah
Emel Hareketi
El-Murabitoyn
Rakip(ler)Lübnan Kuvvetleri
Kaplan Milisleri
Ketaib Partisi
Sedir Muhafızları
İsrail Savunma Kuvvetleri
Güney Lübnan Ordusu
Islami Birleşme Hareketi
Gelecek Hareketi
Çatışma(lar)Lübnan İç Savaşı (1975-1990)
İsrail-Lübnan sınır çatışmaları (2023-günümüz)
Hamas-İsrail Savaşı
Ana madde: Lübnan İç Savaşı

1975'te Lübnan İç Savaşı'nın patlak vermesiyle SSMP, Falanjistlere ve onların Lübnan Cephesi müttefiklerine karşı Lübnan Ulusal Hareketi (LUH) ile ittifak yapan bir askeri birlik kurdu. SSMP, Lübnan İç Savaşı'nı, Suriye ulusunun İsrail'e karşı bir kurtuluş savaşından uzakta, küçük devletlere bölünmesinin kaçınılmaz sonucu olarak gördü. 1970'lerin ortalarında, parti içinde "Filistinli fraksiyonlara yakın reformist bir kol ile Şam'a daha meyilli bir başka kol" arasında gerilimler vardı; 1978'de bu iki kol yeniden birleşti.[40]

1982 Lübnan Savaşı'nda İsrail karşıtı güçlerin yenilgisinden sonra, SSMP İsrail işgaline direnmek için yeniden bir araya gelen bir dizi örgüte katıldı, buna parti üyesi Halid Elvan tarafından Batı Beyrut'taki bir Wimpy Cafe'de iki İsrail askerinin öldürülmesi de dahildir. ABD Federal Soruşturma Bürosu, Beyrut'u kuşatan İsrailliler tarafından desteklenen Lübnan'ın yeni seçilen cumhurbaşkanı Beşir Cemil'in 1982'de öldürülmesinden SSMP'yi sorumlu tutuyor.[43] Bir SSMP üyesi olan Habib Şartuni suikasttan tutuklandı ve sonunda 2017'de suçlu bulundu.[44]

Parti 1983'te Lübnan Ulusal Kurtuluş Cephesine katıldı. 1985 yılında, partinin bir üyesi Sana'a Mehaidli, Güney Lübnan'ın Jezzin kentinde bir İsrail askeri konvoyunun yanında bomba yüklü bir araç patlattı. İki İsrail askerini öldürdü ve bilinen ilk kadın intihar bombacılarından biri oldu.[45]

İç Savaş sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Suriye'nin Lübnan'ı işgali ve 8 Mart İttifakı

Lübnan'daki SSMP, Suriye'nin Lübnan'ı işgalini geniş ölçüde destekledi ve işgalin ardından Suriye yanlısı partilerle (8 Mart İttifakı dahil) ittifak kurdu.

SSMP Lübnan'da bir dizi genel seçime katılarak 1992'de altı sandalye kazandı, ancak sonraki seçimlerde hem 2005 hem de 2009'da iki sandalye kazanarak bir düşüş gördü. SSMP, Lübnan'daki 2008 ihtilafında silahlı adamların bir SSMP ofisine saldırmasıyla kendisine yer buldu.[46][47][48][49][50]

Esad Hardan iki dönem parti liderliği yaptı. Hardan'ın yerine 2020 yılında Rabih Banat geçti, ancak partide Suriye hükümeti ve 8 Mart İttifakına daha yakın olan Hardan'ın takipçileri ile Saad Hariri yönetimine daha yakın olan Banat'ın takipçileri arasında giderek artan bir bölünme yaşandı.[40] 2022 Lübnan genel seçimlerinde parti herhangi bir sandalye kazanamadı ve şu anda Lübnan Parlamentosunda temsil edilmiyor.

SSMP-L, İsrail-Hamas Savaşı bağlamındaki çatışmalarda ve İsrail ile Hizbullah arasındaki sınır çatışmalarında yer almış ve bir üyesini kaybetmiştir.[51]

Suriye'de SSMP

[değiştir | kaynağı değiştir]
Suriye Ordusu Genelkurmay Başkan Yardımcısı Yarbay Adnan el-Maliki, 22 Nisan 1955 tarihinde SSMP ajanları tarafından öldürüldü. SSMP, Maliki'nin öldürülmesinden sonra Suriye'de yasaklandı.

Sadi, SSMP'nin İtalyan tarzı bir Risorgimento yaratarak "Büyük Suriye" projesini hayata geçirecek bir örgüt olmasını amaçlamıştı. Parti antikomünist komplocu söylemleri destekliyor ve her şeyi kapsayan totaliter bir devletin kurulmasına inanıyordu. Parti 1950'ler boyunca şiddetli ayaklanmalar planlayan ve terörist saldırılar, siyasi suikastlar ve diğer suç eylemleri gerçekleştiren aşırı milliyetçi bir oluşum olarak hareket etti. Suriye Komünist Partisi ve Baas Partisi başlıca rakipleriydi ve her ikisi de SSMP'yi Arap birliğini baltalamayı ve Batı'nın bölgedeki çıkarlarına yardım etmeyi amaçlayan Batı destekli bir siyonist proje olarak suçluyordu. SSMP'nin 1955 yılında üst düzey bir Suriyeli subay ve Arap milliyetçisi olan Adnan el-Maliki'yi öldürmesinin ardından Suriyeli yetkililer partiyi yasakladı ve Baas ve komünist partilerin baskısı altında üyelerine karşı bir cadı avı başlattı. 1950'ler boyunca SSMP üyeleri yakalanarak yargılandı, hapsedildi ya da öldürüldü ve partinin ülkedeki siyasi güç statüsü sona erdi. SSMP on yıllar boyunca Suriye'de yasa dışı bir grup olarak kaldı ve partinin imajı Maliki olayının yanı sıra Batı çıkarlarına yakınlığı ve Suriye halkının kızdığı Arap karşıtı tutumları nedeniyle zedelendi.[52][53][54]

SSMP'nin Lübnan İç Savaşı sırasındaki ve Hizbullah'ın yakın müttefiki[27] haline geldiği Lübnan siyasetindeki tutumu Suriye'ninkiyle uyumluydu ve bu da parti ile Suriye hükümeti arasında bir yakınlaşmayı kolaylaştırdı. Hafız Esad'ın başkanlığının son yıllarında partiye giderek daha fazla müsamaha gösterildi. Oğlu Beşşar Esad'ın 2000 yılında görevi devralmasından sonra da bu süreç devam etti. 2001 yılında, hala resmi olarak yasaklı olan partinin, Baas liderliğindeki Ulusal İlerici Cephe yasal partiler koalisyonunun toplantılarına gözlemci olarak katılmasına izin verildi. Parti, 2005 baharında Suriye'de "sınırlı bir siyasi faaliyete izin verme girişimi" olarak tanımlanan bir şekilde yasallaştırıldı.[27]

Zamanla, SSMP ve Suriye Baas rejimi, düşmanlıktan müttefikliğe uzanan tarihsel ilişkilerinde dramatik bir dönüş yaşadı. Süreç, partinin Hafız Esad'ın Suriye'nin Lübnan üzerindeki kontrolünü sağlamlaştırma ve FKÖ gibi bölgesel hedeflerinin SSMP'nin Büyük Suriye'yi[41] kurma hedefiyle tutarlı olduğunu, SSMP'nin Lübnan'da bir Suriye vekili olarak hareket ettiğini hesaba katmasıyla başladı. İttifak, Suriye İç Savaşı sırasında güçlendi.

22 Nisan 2007'de Suriye Halk Meclisi seçimlerinde parti, parlamentodaki 250 seçimden 3'ünü kazandı. 2015'te gazeteci Terry Glavin, "Fakat Baas rejiminin 2012'deki düzmece ulusal seçimleri sırasında kısa ve dostane bir fetret dönemi dışında SSMP, 2005'ten beri Esad'ın iktidar koalisyonunun bir üyesiydi" diye yazdı.[6] Suriye lideri Ali Haydar,[2] 2012'den beri Ulusal Uzlaşma İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı olarak Şam hükümetinde Baas partisi üyesi olmayan iki bakandan biridir.

Suriye İç Savaşı'ndaki rolü

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Kasırganın Kartalları

L'Orient-Le Jour 2021'de Suriye'deki ayaklanmanın/iç savaşın "SSMP'nin yeni bir boyut kazanması için bir fırsat olduğunu" bildirdi. Suriyeli analist Samir Akil'e göre, SSMP kadroları çoğunlukla Hristiyan, Alevi ve Şii topluluklardan geliyordu ve Arap Sosyalist Baas Partisinin azınlıklar üzerindeki kontrolünü tekeline almaya çalışan Esad rejimine doğrudan bir tehdit oluşturuyordu.[40] Suriye devrimi protestoları sırasında SSMP hükümeti destekleyen karşı gösterilere katıldı.[55] Suriye İç Savaşı patlak verdiğinde hükümet de silah ve eğitim sağlayarak karşılık verdi.[27] Bu arada SSMP yetkilileri isyancı militanların hedefi haline gelmiş, kaçırılmış ve suikasta uğramıştı.[55] SSMP'nin Suriye'deki siyasi bürosunun başkanı Beşar el-Yazigi, "muhalefetin keskin mezhep ayrılıkları yaratmaya ve Suriye toplumunu parçalamaya çalıştığını" belirtmiş,[55] parti hem devam eden Suriye İç Savaşı'nı hem de Irak Savaşı'nı bu ülkeleri ve nihayetinde Lübnan'ı etnik-mezhepsel hatlar boyunca bölme girişimleri olarak değerlendirmiştir.[27]

2016 itibarıyla, Suriye'deki SSMP savaşçılarının sayısının tahminleri 6.000 ile 8.000 arasında değişmektedir.[27] Parti, "daha fazla Suriyeli kayıt oldukça grubun toplam savaş gücü içindeki oranlarının istikrarlı bir şekilde azaldığını" iddia etse de Lübnanlı savaşçılar da saflarına dahil olmaktadır.[27]

Şubat 2014 itibarıyla, SSMP savaşçıları öncelikle Humus ve Şam valiliklerinde konuşlandırıldı ve Süveyda'daki Suriye Ordusu dışındaki en zorlu askeri güç oldukları söylendi.[55] SSMP savaşçıları, Sadad, Ma'loula veya el-Karyatayn gibi muharebelere katıldı.[55][56] 2016'da parti yetkilileri, "Suriye'de etkili bir savaş gücü olarak şöhret kazandıkları" iddiasıyla üyeliğinin savaşın başlangıcından bu yana "binlerce kişiyle" arttığını söyledi.[27]

Parti, Suriye'nin resmi siyasi sisteminde daha büyük bir rol üstlendi: 2016 parlamento seçimleri için 30 aday çıkardı ve 7 sandalye kazandı.[27]

Ancak 2018'den itibaren, Beşşar Esad'ın rejimin elindeki bölgelerde Baasçı-devlet bağının daha güçlü bir şekilde birleştirilmesini ve devletin kontrolünün sıkılaştırılmasını amaçlayan yoğun bir Baaslaştırma programı başlatmasıyla bu kazanımlar tersine dönmeye başladı. Baas Partisi, tek parti devletini güçlendirme girişimlerinin bir parçası olarak askeri güçler, öğrenci aktivizmi, sendikalar, gençlik örgütleri ve diğer sosyal dernekler üzerindeki tekelini de sağlamlaştırdı.[57] Yeni kampanya aynı zamanda parti örgütlerinin her kademesinden yeterince sadık olmadıkları düşünülen Baas kadrolarını tasfiye etti ve Suriye toplumunun, Suriye devletinin kurucuları olarak tasvir edilen Esad ailesine mutlak sadakatle karakterize edilen Baas ideolojisi doğrultusunda yeniden yapılandırılmasını teşvik etti.[58][59]

SSMP, 2020 Suriye parlamento seçimlerinin en büyük kaybedenlerinden biri oldu ve kendisine tahsis edilen sandalye sayısı yediden üçe düştü. Seçimler, Arap Sosyalist Baas Partisinin siyasi sistemdeki mutlak hakimiyetini, Baasın payını toplamın üçte ikisine veya 167 sandalyeye çıkararak gösterdi. Bu aynı zamanda Esad rejiminin SSMP'nin Suriye'de iç savaş sırasında kazandığı nüfuzu azaltmak için SSMP faaliyetlerine yönelik daha geniş çaplı baskısının bir parçasıydı. Baas hükümeti ayrıca SSMP'nin ülkedeki paramiliter kanadı olan Kasırganın Kartallarını da feshetti.[59]

SSMP karşıtı baskılar aynı zamanda Beşşar Esad'ın SSMP (Amana) fraksiyonuna başkanlık eden ve rejimdeki yolsuzluğun sembolü olarak geniş çapta hakarete uğrayan kuzeni Rami Mahluf ile olan çekişmesinin bir parçasıydı. Beşşar Esad 10 Ekim 2019'da SSMP (Amana) grubunu yasaklamış ve kuzeninin ticari varlıklarına el konulmasını emretmişti. Mahluf'un Suriye ordusuyla birlikte savaşan özel milisleri de hükümet tarafından dağıtıldı. SSMP liderleri 2020 parlamento seçimlerinde kenara itilmelerini bir ihanet olarak eleştirirken, birçok parti kadrosu da hükümetin otoriter tedbirlerini dehşetle karşıladı.[60][61][62]

2023 yılında SSMP, Hamas'ın İsrail'e yönelik saldırısını desteklediğini açıklamış, Hamas'ı saldırıyı başlattığı için tebrik etmiş ve Filistin Ulusal Yönetimi'nin de mücadeleye katılmasını istemiştir.[63] SSMP ayrıca terörizmin Hamas'tan ziyade "Yahudi halkı için bir araç" olduğunu iddia etmiştir.[64]

Baasçı Suriye'de yapılan son seçim olan 2024 parlamento seçimlerinde Ulusal İlerici Cephenin üyeleri olarak üç sandalyelerini korudular.[65]

Esad sonrası dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

Esad diktatörlüğünün yıkılmasının ardından SSMP, kendisini eski rejimden ayıran bir bildiri yayınlayarak Esad'ı "partimizin kurumlarının parçalanmasına katkıda bulunmakla" suçladı ve ulusal egemenliği, kurumları ve çıkarları korumak için birlik çağrısında bulundu. Bildiride ayrıca İsrail'in Suriye'de devam eden işgaline karşı çıkılması çağrısında bulunuldu.[66]

Ürdün'de SSMP

[değiştir | kaynağı değiştir]

1966'da Kral Hüseyin, güvenlik servislerini Ürdün'deki SSMP'yi ortadan kaldırmak için harekete geçirdi. Parti Filistin halkı arasında aktifti.[41]

2013 yılında partinin takipçileri "Ürdün'deki Suriye Sosyal Milliyetçileri Hareketi"ni kurdu.[67][68]

İdeoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Akademisyenler ve analistler SSMP'nin ideolojisinin nasıl tanımlanması gerektiğini tartışmışlardır. Örneğin L'Orient-Le Jour, Sadi'nin "ulusal vizyonunun kişinin ırkından ziyade coğrafi çevresine aidiyetine dayandığını yazmıştır. Destekçileri, liderlerinin partinin amblemini Nazizm'i öğrenmeden çok önce seçtiğinde ısrar ediyor."[40] Christopher Solomon, SSMP'nin Lübnan'ın işgalinden bu yana Baas hükümetini ısrarla desteklemesinin partiyi siyasi yelpazenin sol kanadında konumlandırdığını belirtmektedir. Diğer kaynaklar daha az kesindir. SSMP'nin siyasi rakipleri Antun Sadi'yi genellikle İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazilerle ilişki kuran faşist bir ideolog olarak yaftalamışlardır.[69] Sadi faşizm suçlamalarının farkındaydı ve 1 Haziran 1935 tarihli konuşmasında bunlara yanıt verdi:

Suriye Sosyal Milliyetçi Partisinin sistemi Hitlerci ya da faşist bir sistem değil, salt Suriye sistemidir. Kârsız taklitlere değil, halkımızın özelliklerinden biri olan temel özgünlüğe dayanır.

— Antun Sadi, Haziran 1935.[7][70]

İkinci Dünya Savaşı boyunca Sadi'nin Faşist İtalya ve Nazi Almanyası yetkilileriyle yakın temasları olduğu söyleniyordu.[71] Bazı akademisyenler SSMP'nin ideolojik ve örgütsel benzerliklerini Avrupa faşizmiyle ve dış sembollerini Alman Nazizmiyle karşılaştırmışlardır, ancak bu eleştiriler partinin kendisi tarafından kabul edilmemektedir.[6] Bellingcat, SSMP'yi "aşırı sağla uluslararası bağları olan kuduz antisemitik, faşist bir örgüt" olarak tanımlamaktadır.[2]

Tarihçi Stanley G. Payne'e göre iki savaş arası Arap milliyetçiliği Avrupa faşizminden etkilenmiştir. 1939'a kadar kahverengi gömlek hareketine benzer en az yedi Arap milliyetçi gömlek hareketi ortaya çıkmıştır ve bunlardan en çok etkilenenler SSMP, Irak Futawa gençlik hareketi ve Genç Mısır hareketidir.[72] Bu üç hareket, SSMP'nin Suriye'nin tamamını kontrol etmek istemesi, kendi halklarının üstünlüğüne inanmaları (Sadi'nin "farklı ve doğal olarak üstün" bir Suriyeli ırk teorisi ile), "akılcı olmayan, anti-entelektüel ve son derece duygusal" olmaları ve "askeri erdemleri ve gücü [vurgulamaları] ve fedakârlığı vurgulamaları" gibi bölgesel olarak yayılmacı olma özelliklerini paylaşacaktır.[72] Yine Payne'e göre, tüm bu hareketler Avrupa faşizminden güçlü bir şekilde etkilenmiş ve İtalyan ve Alman faşizmini övmüştür, ancak "hiçbir zaman tam olarak gelişmiş faşist hareketler haline gelmemişler ve hiçbiri Avrupa faşizminin tüm özelliklerini yeniden üretmemiştir"; Arap milliyetçiliğindeki etki 1945'ten sonra da devam etmiştir.[72] Ayrıca, Sadi'nin üstün ırkı saf bir ırk değil, Suriye tarihindeki tüm ırkların bir birleşimiydi.[72] SSMP "mobilizasyon için çok az yapısı olan elit bir grup" olacaktı.[72]

Araştırmacı Wissam Samia'ya göre Saadeh, SSMP'nin politikasını 1947 yılında kurduğu 'Suriah al-jadida' (Yeni Suriye) adlı gazetenin yönetim kuruluna yazdığı bir mektupta tanımlamıştır. Partinin politikasını "herhangi bir dış politikayla karıştırılmamış Suriye milliyetçi politikası" olarak tanımlamış ve partinin politikasının faşist, Nazi ya da "demokratik" olmadığını, komünist ya da Bolşevik olmadığını vurgulamıştır.[73]

Esad rejiminin düşmesinden önce parti, rejimin siyasi muhaliflerini "içerideki Yahudiler" olarak adlandırıyordu.[74]

Milliyetçilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük Suriye, doğal Suriye

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat ayının başından Mayıs 1936'nın başına kadar hapisteyken Sadi, Lübnan'daki Fransız yetkililerin gizli örgütü keşfetmesinden, liderini ve yardımcılarını tutuklamadan üç ay önce yazmaya başladığı Ulusların Yaratılışı'nı tamamladı. Sadi kitabında, güneyde Süveyş Kanalı'na kadar uzanan tüm tarihi Suriye'yi kapsayan ve modern Suriye, Filistin, İsrail, Lübnan, Ürdün, Kuveyt ve Irak'ı kapsayan bir anayurtta bir Suriye ulusunun varlığına olan inancını formüle etti. Suriye milletinin içinde geliştiği tarihi çevrenin sınırları, kuzeydoğuda Toroslar ve kuzeybatıda Zagros Dağları'ndan Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz'e kadar uzanan, genellikle Suriye'ye atfedilen kapsamın çok ötesine geçmiştir. Güneyde Sina Yarımadası'na ve Akabe Körfezi'ne, batıda Kıbrıs Adası da dahil olmak üzere Akdeniz'den, doğuda Arap çölünün kemerine ve Basra Körfezi'ne kadar uzanır.[35][üçüncül kaynak gerekli] Sadi'ye göre, bu bölge aynı zamanda Suriye Bereketli Hilali olarak da adlandırılıyor ve Kıbrıs Adası da onun yıldızıdır.[75]

1947 yılında Sadi'nin sürgünden dönüşünde SSMP üyeleri

Dolayısıyla bu doğal coğrafi faktörler, insanın varlığını, inançlarını, alışkanlıklarını ve değer sistemlerini kurduğu toplumsal çerçeveyi yaratır. Sadi'nin etnik milliyetçiliklere yönelik eleştirisi, onu bir coğrafi milliyetçilik çerçevesi, "doğal vatan" fikri geliştirmeye yöneltti. Bu modeli Bereketli Hilal örneğine uyguladığında vardığı sonuç açıktı: Akdeniz'in doğusunda yer alan havzanın doğal coğrafi faktörleri, onun medeniyetlerin beşiği olmasını sağlayan şeydi. İnsanlık tarihi ve onu birleştirmeye çalışan hareketler boyunca, etnik, dini, kültürel asimilasyon ve karıştırma yoluyla yüksek bir kültür ve medeniyet kurmasına izin veren ve onu tüm emperyalist güçlerin imrendiği ödül haline getiren şeydi. Sadi, tüm etnik-dinsel grupların kendilerini Hristiyanlık öncesi dönem imparatorlukları olan Babil, Asur, Hitit ve Aram krallarının, daha sonra da İslam imparatorluklarının torunları olarak görmelerini savundu.[41] SSMP, Büyük Suriye'nin, açıkça tanımlanmış coğrafi sınırlarıyla Suriye halkının doğal evi olduğunu, ancak halkının Osmanlı işgali, sömürgecilik ve mezhepçilik nedeniyle bir kimlik bunalımından muzdarip olduğunu iddia etti. Sadi, Suriye ulusunun rönesansının ulusal dayanışmanın güçlendirilmesi, sömürgeciliğe karşı direniş ve laikliğin benimsenmesi sayesinde bu "yozlaşmış" güçlerin tasfiyesiyle kaçınılmaz olarak bağlantılı olduğunu iddia etti.

Sadi'nin, kendisi aslında bir ırk karışımı olan sözde Suriye "ırksal birliğine" dönüş yoluyla ülkenin etnik ve dini toplulukları arasındaki "uyum" vizyonunda, ne İslam ne de pan-Arabizm önemliydi ve bu nedenle din de önemli değildi.[41] Sadi'nin ulus kavramı, etnik köken, ırk, dil veya dine dayanmaktan ziyade, belirli bir coğrafyada yüzyıllar boyunca insanlar arasındaki tarihsel somut etkileşimlerle şekillendi. Bu aynı zamanda Arapların tek bir ulus oluşturamayacakları, ancak birçok ulusun Arap olarak adlandırılabileceği sonucuna varmasına neden oldu.[22]

Suriye halkı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arap dünyasındaki diğer militan milliyetçi partilerden farklı olarak Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi, Hristiyanlık öncesi dönemi yücelten ve tüm Suriye halklarının "Büyük Suriye" altında birleşmesini savunan ayrıcalıklı bir milliyetçilik biçimini benimsemesi bakımından benzersizdi. Parti Hristiyanları, Müslümanları ve Dürzileri saflarına kabul ediyor, ancak siyonizme karşı olsalar bile Suriye'deki Yahudileri üyeliğe kabul etmiyordu.[71]

Romantik milliyetçilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Partinin ve kurucusunun azınlık ayrılıkçılığına ve etnik olarak ayrı vatanlar talep eden hareketlere karşı tutumu düpedüz düşmanlıktı. Sadi aynı zamanda dini motifli tüm siyasi hareketlere ya da din ile devletin birbirinden ayrılması çağrısında bulunmayan hareketlere de düşmandı. Güney Suriye'ye (Filistin) gelen Yahudi göçmenler ve Yahudi cemaatleri "yabancı ve ırksal sadakatleri", asimile olma konusundaki isteksizlikleri ve Filistin'de etnik olarak Yahudi bir devlet kurma konusundaki aktif isteklilikleri nedeniyle eleştirilmiş, Sadi Yahudileri asimile olamayan ve olmak istemeyen bir topluluk olarak görmüş ve Yahudiliğin bir ulus-devlet için temel taşı olabileceği fikrini eleştirmiştir. SSMP'ye göre Yahudiler, Müslümanların ve Hristiyanların bir ulus oluşturmamasına benzer şekilde heterojen bir halklar karışımı oldukları için bir ulus oluşturmamaktadır.[76] Benzer şekilde Kürtler de cemaatçilikleri ve kuzeyde bir Kürt devleti kurma eğilimleri nedeniyle eleştirilmiştir.

Sosyal milliyetçilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rönesans, romantikleştirilmiş bir manevi, entelektüel ve vatanseverlik kavramı olarak vurgulanırken; SSMP, Sadi henüz bu fikri tamamen geliştirmemiş olmasına rağmen, Rönesans başladığında Suriye halkının kendisini nasıl örgütlemesi gerektiğine ilişkin basit ama anlaşılır bir doktrin geliştirdi. Sadi tarafından geliştirilen sosyal-milliyetçi model, "1949 Birinci Sosyal Milliyetçi Devrimi Bildirisi"nde yansıtılmaktadır.

Bu ilkelerden ilki, feodalizmin ve partinin, eğitim düzeylerinin her yerde muhafaza edilmesi ve Filistin'in kaybına aracı olmak da dahil olmak üzere, "ülkenin geldiği ıssız durumdan" sorumlu gördüğü geleneksel eşraf ve toprak sahiplerinin egemenliğinin ortadan kaldırılmasıdır. İkinci ilke ise "kapitalist tiranlığa karşı çıkmaktır". SSMP, özel mülkiyetin gerekliliğine inanmasına rağmen, işçi haklarını savunmayı ve bu hakları güvence altına alan bir çerçeve oluşturmayı devredilemez bir hak olarak ilan etti. Bu, zorunlu eğitim, evrensel sağlık hizmeti, hammadde üretimi gibi ekonominin hayati alanlarının millileştirilmesi ve ekonomik yön verebilecek güçlü bir merkezi devlet kurma ihtiyacıyla birleşiyor. Belirtilen üçüncü ilke komünizmle mücadeledir.

Kurtuluş savaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsrail'in Lübnan işgaline karşı savaşmak için bir araya gelen silahlı grupların koalisyonu olan Lübnan Ulusal Direniş Cephesi'nin bayrağı

Sadi, 1949'da Lübnan hükümetine karşı "Birinci Rönesans Devrimi"ni ilan etti. Başarısız olan devrim, Lübnan ve Suriye güvenlik güçleriyle felaketle sonuçlanan silahlı bir çatışmayı ve 8 Temmuz'da Antun Sadi'nin Lübnan makamları tarafından infaz edilmesine sebep oldu. Çok geçmeden parti üyeleri, Sadi'nin ölüm cezasına çarptırılmasında etkili olan Lübnan Başbakanı Riyad el-Sulh'a suikast düzenledi. Saldırganlar yakalanmamak için intihar ettiler. Saldırganlardan biri hayatta kalıp hastanede uyandığında yaralarını yırtarak ve yataktan düşerek intihar girişimini tamamladı. Sadi'yi yargılayan başsavcının suikastı da bir parti eylemcisi tarafından gerçekleştirildi. Parti üyelerinin, Sadi'yi yakalayıp Lübnan makamlarına teslim eden Suriye diktatörü Hüsnü Zaim'in suikastıne de karıştığına inanılıyor.[77]

1982'de parti üyesi Habib el-Şartuni, İsrail'in 1982'deki Lübnan işgalinde ülkeye ihanet ettiği düşünülen Lübnan Devlet Başkanı Beşir Cemil'e suikast düzenledi.[40] Parti aynı zamanda Lübnan'daki İsrail varlığına karşı, güpegündüz Beyrut'ta konuşlanmış İsrailli subaylara karşı Lübnan'ın kurtuluşu için genelleştirilmiş silahlı mücadelenin başlangıcını tetikleyen bir askeri operasyon da dahil olmak üzere birçok operasyon gerçekleştirdi. İlk kadın intihar bombacısı olarak bilinen parti üyesi Sana'a Mehaidli, Güney Lübnan'da bir İsrail konvoyu ile birlikte arabasında kendini patlattı.[78] Parti, İsrail işgaline karşı savaşmak için Komünistler, FKÖ, Arap milliyetçileri ve diğer gruplarla ittifak kurdu - bkz. Lübnan Ulusal Hareketi / Lübnan Ulusal Direniş Cephesi.

Partinin askeri kanadı Suriye İç Savaşı'nda Suriye Arap Ordusu ile birlikte Özgür Suriye Ordusu ve IŞİD'e karşı savaştı.

Laiklik

[değiştir | kaynağı değiştir]

SSMP'nin ideolojisi tamamen seküler bir milliyetçilik biçimiydi; gerçekten de, din ve siyasetin tamamen ayrılmasını, ekonomik ve sosyal reformun yanı sıra gerçek ulusal birliğin iki temel koşulundan biri olarak ortaya koydu.[79]

Parti formu

[değiştir | kaynağı değiştir]

SSMP hiyerarşik bir yapı ve güçlü bir liderle örgütlendi.[79]

İkonografi ve sembolizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Amblem ve bayrak

[değiştir | kaynağı değiştir]

Partinin amblemi kasırgadır (Arapça: زوبعة, romanize: Zevba'a). Parti henüz gizliyken ve 1936'da Fransız yetkililer tarafından ortaya çıkarılmadan önce Beyrut Amerikan Üniversitesindeki SSMP öğrencileri tarafından tasarlanmıştır. Sadi, kasırganın eski Suriye eserleri üzerine kazınmış olarak bulunduğunu ve örneğin Sümer sanatından bilindiğini belirtti. SSMP ambleminin İslami hilal ve Hristiyan haçının bir kombinasyonu olduğu söylenmektedir.[80][81] Parti bayrağında siyah zemin üzerine beyaz bir disk içinde Zevba'a adı verilen kırmızı bir kasırga bulunmaktadır. Her bir kol partinin misyonundaki dört erdemden birini sembolize ediyor: özgürlük, görev, disiplin ve güç. [7]:45 SSMP irfanına göre siyah renk Osmanlı yönetiminin karanlık çağlarını, sömürgeciliği, mezhepsel bölünmeyi, ulusal bölünmeyi ve geri kalmışlığı sembolize etmektedir. Zevba'a, Karanlık Çağları temizlemek ve uluslarının gençleşmesini ve rönesansını ateşlemek için bir kasırga gibi özgürlük, görev, disiplin ve güç yoluyla Müslümanlar ve Hristiyanlar olarak birbirine bağlanan SSMP şehitlerinin kanını temsil eder. Eleştirmenler ve akademisyenler bu sembolün Nazi gamalı haçından esinlenildiğini iddia etmekte[3][4][5][82][83][84] ve parti bu iddiayı şiddetle reddetmektedir.[27]

Eleştiri

[değiştir | kaynağı değiştir]

İdeolojik eleştiri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arap milliyetçisi düşünür Satı el-Husri, Sadi'nin Arap milliyetçiliğini "yanlış temsil ettiğini", yanlış bir şekilde onu Arap'ın Bedevi imajıyla ve Müslüman mezhepçiliğiyle ilişkilendirdiğini düşündü. Filistinli tarihçi Mahir Şerif, Sadi'nin teorisini Suriye'nin dini çeşitliliğine bir yanıt olarak görüyor ve daha sonra Suriye ulusu vizyonunu, dini çeşitliliğiyle de dikkat çeken bir ülke olan Irak'ı da içerecek şekilde genişletmesine, bunun bir başka kanıtı olarak işaret ediyor.[85] Parti ayrıca "dini ve siyasi kaygılar" nedeniyle Lübnan'ın ayrı varlığının şimdilik gerekli olduğunu kabul etti.[79] 1945'ten itibaren parti, Suriye birliğini Suriye liderliğindeki bir Arap birliğine doğru potansiyel bir ilk adım olarak görerek Arap milliyetçiliği konusunda daha nüanslı bir duruş benimsedi.[79]

Gazeteci Christopher Hitchens ve ekibi Şubat 2009'da Beyrut sokaklarında SSMP paramiliterleri tarafından saldırıya uğramış, ardından bir kalabalık tarafından kurtarılmıştır. Saldırı Hitchens'ın vücudunda yaralar ve bacağında bir topallık bıraktı.[86] Mayıs 2009'da Vanity Fair'e rapor veren Hitchens, SSMP'yi Baasçı Suriye adına Lübnan'da terör operasyonları yürüten bir "intihar bombacısı cephesi" olarak tanımladı. SSMP'nin şiddet yanlısı faşist bir hareket olduğunu iddia eden Hitchens, SSMP'nin "Büyük Suriye"yi yaratmaya yönelik irredentist emellerine dikkat çekerek, bu projenin bölgedeki çok sayıda ulus devletin ilhakını ya da kısmen fethini amaçladığını belirtti.[87] Saldırı sırasında yaşananları anlatan Hitchens şunları söyledi:

"Beni sarsan şey, işin neredeyse fevkalade kötü bir hal alabilecek olmasıydı. Yaralanabilir ya da götürülebilirdik. Bu milislerin kendi özel zindanları var. Onlardan birinde vakit geçirmek istemezdim."[86]

Akademik eleştiri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lübnanlı tarihçi Kamal Salibi, hem Suriye'de hem de Lübnan'da büyük bir azınlık olarak Rum Ortodoks topluluğunun konumuna işaret ederek, "pan-Suriyecilik kavramının Arapcılık kavramından daha anlamlı olduğu"na işaret ederek ve Lübnan'daki Maruni hakimiyetine olan ortak kızgınlıklarından da dolayı biraz zıt bir yorum yapıyor. Salibi'ye göre,

Sadi, dindaşları arasında hazır bir takipçi buldu. Onun laik pan-Suriyecilik fikri birçok Dürzi ve Şii için çekici olduğunu kanıtladı; hem Lübnancılıktan hem de Araplıktan hoşlanmayan bazı Maruniler de dahil olmak üzere Rum Ortodoksları dışındaki Hristiyanlara ve ayrıca laikliğe yüksek bir değer biçen ve hangi din veya mezhepten olursa olsun Suriyeli kardeşleriyle başka yerlerdeki diğer Sünni veya Müslüman Araplardan çok daha fazla ortak noktaları olduğunu hisseden birçok Sünni Müslümana da. Burada da onu geçerli kılmak için yeterli itibara sahip bir milliyetçilik fikri ortaya çıkmıştı. Ancak Lübnan bağlamında, esasen Rum Ortodoks tikelciliği olan daha arkaik bir şeyin örtüsüne hazır hale geldi.[88]

Prof. Salibi, 1930'larda Sadi'nin partisinin başlangıcı hakkında şunları söylüyor: "İlk üyeleri arasında Beyrut Amerikan Üniversitesinin öğrencileri ve genç mezunları vardı." Bu ilk parti "çoğunlukla Rum Ortodoks ve Protestanlar ile bazı Şii ve Dürzilerden oluşuyordu." Bir bütün olarak Lübnan'da parti popüler değildi. "Hristiyanlar genellikle Suriye ile birleşmeye karşı çıkarken, Müslümanlar pan-Arabizm konusundaki çekincelerinden şüpheleniyorlardı. Lübnan makamları onları zorluk çekmeden bastırabildiler."[89]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Geçmişte, parti veya ideolojisinin unsurları ya da üyeleri hem siyasi sola[13][14][15][16] de sağa ait olarak anılmış,[14][12] bazen aşırı sağ olarak etiketlenmiştir.[17][18]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "كلمة رئيس الحزب السّوريّ القوميّ الاجتماعيّ الأمين ربيع بنات لمناسبة الأول من آذار". 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2022. 
  2. ^ a b c Charles Davis (30 Eylül 2019). "Pro-Assad Lobby Group Rewards Bloggers On Both The Left And The Right". 30 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2021. 
  3. ^ a b Ya'ari, Ehud (June 1987). "Behind the Terror". Atlantic Monthly. 9 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2017. [The SSNP] greet their leaders with a Hitlerian salute; sing their Arabic anthem, "Greetings to You, Syria," to the strains of "Deutschland, Deutschland über alles"; and throng to the symbol of the red hurricane, a swastika in circular motion. 
  4. ^ a b Pipes, Daniel (1992). Greater Syria. Oxford University Press. ss. 100-101. ISBN 0-19-506022-9. The SSNP flag, which features a curved swastika called the red hurricane (zawba'a), points to the party's fascistic origins. 
  5. ^ a b Yamak, Labib Zuwiyya (1966). The Syrian Social Nationalist Party: An Ideological Analysis. Harvard University Press. ISBN 9780674862364. 
  6. ^ a b c "A Liberal Conundrum In Nepean". 26 Şubat 2015. 26 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ a b c d e f g Nordbruch Goetz (2009). Nazism in Syria and Lebanon: The Ambivalence of the German Option, 1933–1945. Taylor & Francis. ISBN 978-0-203-88856-8. ... during his speech of 1 June 1935 ... Antun Saadeh declared ... '... The Syrian Social Nationalist Party is neither a Hitlerite nor a Fascist one, but a pure social nationalist one. It is not based on useless imitation, but is the result of an authentic invention. ...' 
  8. ^ Antun Saadeh, The Genesis of Nations, (Dar al-Fikr, Beirut)
  9. ^ Antun Saadeh, "The Explanation of the Principles". URL: http://www.ssnp.com/new/library/saadeh/principles/ 27 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  10. ^ "Syrian Nazis on the Air". AIJAC (İngilizce). 27 Temmuz 2009. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2021. 
  11. ^ Beshara, Adel (2007). Antun Sa'adeh: The Man, His Thought: an Anthology. DK/Prima Games, a division of Penguin Random House LLC. ss. 267-315. ISBN 978-1465453136. 
  12. ^ a b Danial Pipes (August 1988). "Radical Politics and the Syrian Social Nationalist Party". 10 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2022. 
  13. ^ Morrison, J., Woog, A. (2009). Syria. United States: Facts On File, Incorporated, Page 49
  14. ^ a b Beshara, Adel (11 Ocak 2013). Lebanon: The Politics of Frustration – The Failed Coup of 1961 (İngilizce). Routledge. s. 160. ISBN 978-1-136-00614-2. 
  15. ^ MEED (İngilizce). Economic East Economic Digest, Limited. April 1983. 
  16. ^ Solomon, Christopher (2022). "1:Introduction". In Search of Greater Syria: The History and Politics of the Syrian Social Nationalist Party. New York, NY 10018, USA: I.B. Tauris. s. 3. ISBN 978-1-8386-0640-4. It survived and made itself useful during Syria's occupation of Lebanon by relying on its militia, unique ideology, and adopting a politically pragmatic approach that brought the SSNP from the right side of the political spectrum to its current place in the camp of the left. 
  17. ^ "In Search of Greater Syria: Book Summary". Bloomsbury Collections. 2021. 
  18. ^ Zambelis, Chris (26 Mart 2014). "Assad's Hurricane: A Profile of the Paramilitary Wing of the Syrian Social Nationalist Party". refworld. Jamestown Foundation. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "About". ssnp.com. Syrian Social Nationalist Party. 17 Mayıs 2004. 17 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2024. Our Syria has distinct natural boundaries… 
  20. ^ a b "Arabism and its Repercussions: Forms of Solidarity among Syrians in Latin America". Arab Reform Initiative (İngilizce). 5 Aralık 2018. 29 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2020. 
  21. ^ "Ahmad Al-Sharaa officially named Syria's transitional president". www.aa.com.tr. 30 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2025. 
  22. ^ a b Yonker, Carl C. (2021). The Rise and Fall of Greater Syria : a Political History of the Syrian Social Nationalist Party. Berlin. ISBN 978-3-11-072909-2. OCLC 1248759109. 
  23. ^ Wege, Carl Anthony (2011). "Hizbollah–Syrian Intelligence Affairs: A Marriage of Convenience". Journal of Strategic Security. 4 (3): 1-14. doi:10.5038/1944-0472.4.3.1. ISSN 1944-0464. JSTOR 26463938. 
  24. ^ "Syrian Arab news agency – SANA – Syria : Syria news ::". 8 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2014. 
  25. ^ "Noticias de Prensa Latina". 8 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2016. 
  26. ^ "IDEOLOGY". 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2016. 
  27. ^ a b c d e f g h i j Samaha, Nour (28 Mart 2016). "The Eagles of the Whirlwind". Foreign Policy. 18 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021. 
  28. ^ Albert Hourani, Arabic Thought in the Liberal Age (Cambridge: Cambridge University Press, 1983) 100-102
  29. ^ Elizabeth Suzanne Kassab, Contemporary Arab Thought, Cultural Critique in Comparative Perspective (New York: Columbia University Press, 2010), 20-21
  30. ^ Paul Salem, Bitter Legacy: Ideology and Politics in the Arab World (Syracuse University Press, 1994)
  31. ^ Asher Kaufman, "Henri Lammens and Syrian Nationalism," in Adel Beshara, The Origins of Syrian Nationhood: Histories, Pioneers and Identity.
  32. ^ "TO YOUNG AMERICANS OF SYRIAN ORIGIN By Kahlil Gibran". www.alhewar.com. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2024. 
  33. ^ See: Youssef al-Debs, "In the Convoy of the Renaissance"
  34. ^ Nordbrush, Nazism in Syria and Lebanon, 85-87
  35. ^ a b A. Saadeh. The Genesis of Nations. Translated and Reprinted. Dar Al-Fikr. Beirut, 2004
  36. ^ See: "The Rise of the Revolutionaries" in Patrick Seale, The Struggle for Arab Independence
  37. ^ a b c Lebanon: The Politics of Frustration - The Failed Coup of 1961 (İngilizce). Routledge. 11 Ocak 2013. ISBN 978-1-136-00614-2. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  38. ^ "The Wayback Machine has not archived that URL". daharchives.alhayat.com. [ölü/kırık bağlantı]
  39. ^ Adel beshara (2010). Outright Assassination: The Trial and Execution of Antun Sa'adeh, 1949. Ithaca Press. 978-0-86372-348-3.
  40. ^ a b c d e f g "What is left of Lebanon's Syrian Social Nationalist Party?". L'Orient Today. 27 Mayıs 2021. 27 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021. 
  41. ^ a b c d e f "Behind the Terror". The Atlantic. June 1987. 25 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  42. ^ U.S. Department of State, Foreign Relations of the United States Volume 17, Near East,1961-1963, (Washington, DC: GPO 1993), 383-384.
  43. ^ Neil A. Lewis (18 Mayıs 1988). "U.S. Links Men in Bomb Case To Lebanon Terrorist Group". The New York Times. 
  44. ^ Staff (20 Ekim 2017). "Lebanese court issues death sentence over 1982 Gemayel assassination". Reuters (İngilizce). 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2021. 
  45. ^ Ricolfi, L., & Campana, P. (2004). Suicide missions in the Palestinian area: a new database 28 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  46. ^ "Aussie's death sparks Lebanon alert". The Sydney Morning Herald. 12 Mayıs 2008. 8 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  47. ^ Jackson, Andra (12 Mayıs 2008). "Melbourne man killed in Lebanon 'was on holiday'". The Age. Melbourne. 7 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2011. 
  48. ^ "Australian killed in Lebanon: DFAT". The Hawkesbury Gazette. 2 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2008. 
  49. ^ "Day 5: Lebanese dare to hope worst is over". Daily Star (Lebanon). 17 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2008. 
  50. ^ Chulov, Martin; Davis, Michael (13 Mayıs 2008). "Australian Fahdi Sheikh's body mutilated by Beirut mob". The Australian. 
  51. ^ "الحزب السوري القومي الاجتماعي" نعى عنصرًا له أثناء "قيامه بواجبه القوميّ على طريق فلسطين"". gulf365.net (Arapça). 15 Aralık 2023. 24 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2023. 
  52. ^ M. Morone, Záhořík, Antonio, Jan; Akos Ferwagner, Peter (2022). "2: Antoun Saadeh and the Concept of the Syrian Nation". Histories of Nationalism Beyond Europe: Myths, Elitism and Transnational Connections. Palgrave Macmillan. ss. 42-45. ISBN 978-3-030-92675-5. 
  53. ^ Solomon, Christopher (2022). In Search of Greater Syria: The History and Politics of the Syrian Social Nationalist Party. New York, NY 10018, USA: I.B. Tauris. ss. 58-65. ISBN 978-1-8386-0640-4. 
  54. ^ Glazer, Sydney (1 Nisan 1967). "The Syrian Social Nationalist Party: an Ideological Analysis. By Labib Zuwiyya Yamak". The American Historical Review. 72 (3): 1045. doi:10.1086/ahr/72.3.1045. 25 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2023 – Oxford University Press vasıtasıyla. 
  55. ^ a b c d e "The SSNP 'Hurricane' in the Syrian conflict: Syria and South Lebanon Are The Same Battlefield". Al-Akhbar in English. 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2016. 
  56. ^ Natalia Sancha (5 Nisan 2016). "El Ejército sirio expulsa al Estado Islámico del desierto". El País. 11 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2016. 
  57. ^ Lucas, Scott (25 Şubat 2021). "How Assad Regime Tightened Syria's One-Party Rule". EA Worldview. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  58. ^ Abdul-Jalil, Moghrabi, Murad, Yamen (3 Temmuz 2020). "Al-Assad attempts to boost "Ba'ath" vigor to tighten control". Enab Baladi. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  59. ^ a b Shaar, Akil, Karam, Samy (28 Ocak 2021). "Inside Syria's Clapping Chamber: Dynamics of the 2020 Parliamentary Elections". Middle East Institute. 28 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  60. ^ Solomon, Christopher (2022). "10: Invisible Leaders: Future of the SSNP". In Search of Greater Syria: The History and Politics of the Syrian Social Nationalist Party. New York, NY 10018, USA: I.B. Tauris. ss. 156-158, 160-161. ISBN 978-1-8386-0640-4. 
  61. ^ "The Intractable Roots of Assad-Makhlouf Drama in Syria". Newslines Institute. 15 Mayıs 2020. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  62. ^ Kataw, Nawwar (14 Ekim 2019). "هل هي خطوة انتقامية من آل مخلوف؟ كل ما تريد معرفته عن الحزب القومي السوري الاجتماعي وحل النظام له" [Is it a revenge move from the Makhlouf family? All you need to know about the Syrian National Social Party and the regime's solution to it]. Arab Post. 28 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  63. ^ "بيان رقم 2: "طوفان الأقصى" عزة فلسطين والأمة". الحزب السوري القومي الاجتماعي (Arapça). 16 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2023. 
  64. ^ "الحزب: الارهاب اداة للمشروع اليهودي لاستهداف أجيالنا الجديدة". الحزب السوري القومي الاجتماعي (Arapça). 2 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2023. 
  65. ^ "The Syrian Regime's 2024 Parliamentary Elections Are Illegitimate and Predetermined by the Regime's Security Apparatus" (PDF). Syrian Network for Human Rights. 24 Temmuz 2024. s. 2. 9 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ocak 2025. 
  66. ^ "بيان هام للحزب تعليقًا على تطوّرات الشام". الحزب السوري القومي الاجتماعي (Arapça). 9 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2024. 
  67. ^ "صحيفة عمون : اطلاق تيار السوريين القوميين الاجتماعيين في الأردن". وكالة عمون الاخبارية. 4 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2024. 
  68. ^ "السوريون القوميون في الاردن يحتفلون بذكرى ميلاد انطون سعادة | موقع الحدث نيوز الإخباري". web.archive.org. 21 Aralık 2017. 21 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2024. 
  69. ^ Solomon, Christopher (2022). In Search of Greater Syria: The History and Politics of the Syrian Social Nationalist Party. New York, NY 10018, USA: I.B. Tauris. ss. 3, 11-12. ISBN 978-1-8386-0640-4. 
  70. ^ "Saadeh". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2016. 
  71. ^ a b Johnson, Michael (2001). "4: Patriarchy and Surveillance". All Honourable Men: The Social Origins of War in Lebanon. New York, USA: I.B. Tauris. ss. 149-150. ISBN 9781860647154. 
  72. ^ a b c d e Stanley G. Payne (1996). A History of Fascism, 1914–1945. illustrated, reprint. Routledge. ss. 352-354. ISBN 9781857285956. 
  73. ^ Samia, Wissam (2020). "Antun Saadeh's Social-Nationalist Doctrine. Presenting and Reconstructing an Original Economic and Social Theory". Alternatives économiques, 3. s. 496. 5 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024 – HAL (open archive) vasıtasıyla. 
  74. ^ "Assad Regime Militias and Shi'ite Jihadis in the Syrian Civil War". 14 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2024. 
  75. ^ Sa'ade, Anoun (2004). The Genesis of Nations (İngilizce). Department of Culture of the Syrian Social Nationalist Party. s. 3. 
  76. ^ See: Adel Beshara, "Where we Stand", http://www.ssnp.com/old/ourstand.htm 26 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  77. ^ See: Adel Beshara, Outright Assassination, the Trial and Execution of Antun Saadeh (Ithaca, 2010)
  78. ^ "Lebanon - Al Jazeera". Lebanon’s women warriors. 24 Nisan 2010. 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021. 
  79. ^ a b c d Hourani, p. 326
  80. ^ "SSNP website". 14 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  81. ^ Jesse McDonald (4 Haziran 2017). "The SSNP's Military: The Eagles of the Whirlwind & Their Emblem". joshualandis.com. 4 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2018. 
  82. ^ Johnson, Michael (2001). All Honourable Men. I.B. Tauris. s. 150. ISBN 1-86064-715-4. Saadeh, the party's 'leader for life', was an admirer of Adolf Hitler and influenced by Nazi and fascist ideology. This went beyond adopting a reversed swastika as the party's symbol and singing the party's anthem to Deutschland über alles, and included developing the cult of a leader, advocating totalitarian government, and glorifying an ancient pre-Christian past and the organic whole of the Syrian Volk or nation. 
  83. ^ Becker, Jillian (1984). The PLO: The Rise and Fall of the Palestine Liberation Organization. Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-297-78547-8. [The SSNP] had been founded in 1932 as a youth movement, deliberately modeled on Hitler's Nazi Party. For its symbol it invented a curved swastika, called the Zawbah. 
  84. ^ Michael W. Suleiman (1965). Political parties in Lebanon. University of Wisconsin–Madison. s. 134. The flag of the Syrian Social Nationalist Party has a black background with a red hurricane (reversed swastika) in the middle, encircled by a white rim ...  also pages 111–112 in the edition of Cornell University Press, 1967: "Thus, the Syrian national anthem for the PPS sang "Syria, Syria uber alles" to the same familiar tune of "Deutschland, Deutschland uber alles" (176) The hand gestures in saluting and the "long live the leader" bore striking resemblances to the Nazi practice. The swastika was replaced with a hurricane as a PPS symbol, (177) while the storm or combat troops were present in both. Both Hitler and Saadeh, in addition to having the same title of 'the leader', held and exercised all legislative and executive authority."
  85. ^ Charif, p. 216
  86. ^ a b Robinson, James (19 Şubat 2009). "Christopher Hitchens on Beirut attack: 'they kept coming. Six or seven at first'". The Guardian. 25 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  87. ^ Hitchens, Christopher (May 2009). "The Swastika and the Cedar". Vanity Fair. 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  88. ^ Kamal Salibi (1988, 1998), pp. 54-55
  89. ^ K. S. Salibi, The Modern History of Lebanon (New York: Praeger 1965) at 180.

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Charif, Maher, Rihanat al-nahda fi'l-fikr al-'arabi, Damascus, Dar al-Mada, 2000
  • Hourani, Albert, La Pensée Arabe et l'Occident (French translation of Arab Thought in the Liberal Age)
  • Irwin, Robert, "An Arab Surrealist". The Nation, 3 January 2005, 23–24, 37–38.
  • Salibi, K. S., The Modern History of Lebanon (New York: Praeger 1965)
  • Salibi, Kamal, A House of Many Mansions: The History of Lebanon Reconsidered, University of California, Berkeley, 1988; reprint: London, I.B. Tauris, 1998 1-86064-912-2
  • Seale, Patrick, Asad: the Struggle for the Middle East, Berkeley, University of California Press, 1988 0-520-06976-5
  • Solomon, Christopher (2021). In Search of Greater Syria: The History and Politics of the Syrian Social Nationalist Party (1. bas.). London, UK: I.B. Tauris. ISBN 978-1838606404. 
  • Yonker, Carl C. (2021). The Rise and Fall of Greater Syria: A Political History of the Syrian Social Nationalist Party. Berlin: De Gruyter. ISBN 978-3110728477. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Suriye_Sosyal_Milliyetçi_Partisi&oldid=35251666" sayfasından alınmıştır