Abbâsîler

Abbâsîler الْخِلَافَةُ الْعَبَّاسِيَّة (Arapça) el-Hilâfetü'l-ʿAbbâsiyye
750-1517
Siyah Abbasi bayrağı
850 civarında Abbasi Halifeliğinin eyaletleri ve yerleşim yerlerini içeren bir haritası
Tür	İmparatorluk
Başkent	Kufe (750–762) Bağdat (762-836, 892-1258) Sâmerrâ (836–892) Kahire (1261-1517)
Yaygın dil(ler)	Klasik Arapça (merkezi yönetim)
Resmî din	Sünnî İslam
Hükûmet	Irsî hilâfet
Halife
• 750-754 Seffâh (ilk) • 1242-1258 Müstasım (Bağdat'taki son halife) • 1261-1262 Müstansır (Kahire'deki ilk halife) • 1508-1517 III. Mütevekkil (Kahire'deki son halife)
Tarihçe
• Abbâsî İhtilâli 750 • Bağdat Kuşatması 1258 • Dağılışı 1517
Para birimi	Dinar (altın para) Dirhem (gümüş para) Fils (bakır para)
Öncüller Ardıllar Emevîler Osmanlı İmparatorluğu Moğol İmparatorluğu Kurtuba Emirliği İdrîsîler Ziyârîler Sâcoğulları Seferîler Büveyhîler Memlûk Devleti

Abbâsîler (Arapça: العبّاسيّون; el-'Abbāsīyyūn), Emevî Hanedanı'ndan sonra başa gelerek İslam Devleti'nin yönetimini ve halifeliği beş yüzyıldan daha uzun bir süre elinde tutan Müslüman Arap hanedanı.

Tarihçe

Muhammed'in ölümünden (632) sonra, İslam dünyasını Hulefâ-yi Râşidîn denilen dört halife ve ardından da Emevîler (661-750) yönetti. Muâviye'nin ölümünün ardından hakkı olmamasına rağmen oğlu Yezîd hilafeti ele geçirdi. Yezîd'in hilafette hakkı yoktu çünkü babası Muâviye zamanında Hasan ile bir anlaşma yapılmış ve bu anlaşmada hilafetin saltanata dönüştürülmemesi kararlaştırılmıştı. Aynı zamanda sahabe olan babası Muâviye, oğlunun anlaşmayı bozmamasını vasiyet etmişti. Ancak, Yezîd anlaşmaya uymayarak babası ölünce hilafeti ele geçirdi ve böylece hilafet saltanata dönüşmüş oldu. Emevîlerin iktidarı Muhammed'in amcası Abbas bin Abdülmuttalip'in soyundan gelen Abbâsîlerin, Emevî yönetimine karşı Abbâsî İhtilâli adı verilen ayaklanma ile 750'de halifeliği ve iktidarı ele geçirmesiyle son buldu. Bu tarihten itibaren Abbâsîler 1258'e kadar İslam dünyasının büyük bölümüne egemen oldular.

İlk Abbâsî halifesi Ebu'l-Abbas Seffâh (750-754) idi. 754'te kardeşi Mansur (754-775) onun yerine geçti. Bu iki halife döneminde orduda Türk ve İran kökenliler önemli görevler üstlendiler. Mansur, 762'de başkenti Şam'dan Bağdat'a taşıdı. Mansur'dan sonra sıra ile Mehdî (775-785) ve Hâdî (785-786) halife oldular. Abbâsî Devleti Mansur'un torunu Harun Reşid (786-809) döneminde en geniş sınırlarına ulaştı. Harun Reşid, Binbir Gece Masalları'na konu olan görkemli saltanatını Bermekîlere borçluydu. Bu aileden Yahya Bermeki ve iki oğlu, vezir olarak Abbâsî Devleti'ni 17 yıl boyunca fiilen yönettiler.

Harun Reşid'in oğulları Emin (809-813), Memûn (813-833) ve Mutasım (833-842) babalarının politikalarını sürdürdüler. Annesi Harun Reşid'in Türk asıllı bir cariyesinden olan Mutasım Türklerden özel bir askerî güç kurmuş ve Türkleri yönetimde önemli görevlere getirmiştir. Daha sonra bu askerî gücün Bağdat'taki varlığı bazı huzursuzluklara neden olduğundan Samarra adıyla yeni bir kent kurdurarak devlet merkezini oraya taşıdı. 838 yılında Mutasım Bizans'ın Anadolu topraklarına bir sefer düzenlemiş ve ordusunun bir kolu Bizans imparatoru Theofilos ve ordusunu Dazimon Muharebesi adı verilen bir çarpışmada büyük bir yenilgiye uğratmış, Bizans'ın ikinci büyük kenti Amorium'u kuşatıp eline geçirmiş ve Abbâsî orduları İznik kentinin yakınlarına kadar ilerlemiştir.

Yerine geçen oğlu Vâsik (842-847) döneminde Türk emirleri askerî işlerin yanı sıra yönetimde daha etkili oldular. Vâsık'ın ölümünden sonra Abbâsî Devleti parçalanma sürecine girdi. Zaman içerisinde Abbâsî toprakları üzerinde Büveyhîler, Tâhirîler, Samânîler, Şirvânîler, Saffârîler, Hamdânîler, Mervânîler, Mirdâsîler, Ukâyliler, Zengîler, Karahanlılar, Tolunoğulları, Ihşidîler, İdrisîler, Murabıtlar, Muvahhidler, Hafsîler, Aglebîler, Fâtımîler ve Karmatîler gibi bağımsız devlet ve beylikler kuruldu.

İran'da hüküm süren Büveyhiler, 945'te Bağdat'a egemen oldular. Bundan sonra Abbâsî halifeleri Büveyhilerin izniyle başta kalabildiler. Halife Kâim'in (1031-1075) çağrısı üzerine Büyük Selçuklu Devleti Hükümdarı Tuğrul, 1031 yılında Büveyhileri Bağdat'tan çıkardı ve Abbâsîlere yeniden saygınlık kazandırdı.

Harun Reşid'in Şarlman'ın elçilerini kabul etmesi

9. yüzyılda Abbâsî topraklarında de facto bağımsız ülkeler

Abbâsîler Dönemi'nden bir Kur'an sayfası. Sayfada Hac suresinden bazı ayetler bulunmaktadır.

Abbâsîler bu tarihten sonra hiçbir zaman eski askerî güçlerine ulaşamadılar ve Müstazhir dönemindeki Haçlı Seferleri karşı başarılı olamadılar. Büyük Selçuklu Devleti'nin parçalanmasıyla birlikte Abbâsîler yeniden eski güçlerini yitirdiler. Cengiz Han'ın torunu Hülâgû'nun yönetimindeki İlhanlılar 1258'de Bağdat'ı yakıp yıktılar, Halife Mustasım'ı ve yakaladıkları diğer hanedan üyelerini öldürdüler. Böylece 508 yıllık Abbâsî Devleti son buldu. İlhanlı hükümdarı Hülâgû Han, Bağdat'ta içlerinde on binlerce yazma kitap olan kütüphaneleri yakıp yıktırmıştır. Geri kalan kitapları da Dicle Nehrine attırmıştır. Eserlerin mürekkebi suya karışmış ve Dicle Nehri günlerce bulanık akmıştır.

Halife Zâhir'in oğlu Ahmed Mısır'a kaçtı ve orada Memlûk Sultanı Baybars’ın koruması altında Müstansır adıyla halife ilan edildi (1261). Mısır Abbâsî halifeliği, siyasal ve askeri yetkiden yoksun, yalnız dinsel otoritesi olan bir kurumdu. Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim 1517'de Mısır topraklarına girerek, halifenin yetkileri ile Kutsal Emanetler'i devraldı ve Memlûkler'deki Abbâsî halifeliğine son verdi.

Abbâsîlerde devlet örgütlenmesi, "Divan" adı verilen ve değişik alanlarda görevler üstlenen resmi kurullara dayanıyordu. Maliyesinin ana gelir kaynağı ise toprak vergisiydi. Halktan toplanan zekâtta önemli bir gelir kaynağıydı. Vergi gelirlerinin büyük bölümü orduya ve bayındırlık işlerine ayrılırdı. Halife Ömer döneminde kurulan divanı geliştirdiler. Divanı, devlet yönetiminde en etkili kurum haline getirdiler. Devlet ve memleket sorunları, önce divanda görüşülerek divanın önerdiği çözümleri uygularlardı.

Abbâsîlerin Türklerle olan ilişkileri

847-861 yılları arasında  Abbâsî halifeliği yapan Mütevekkil Alellah kendisinden önceki kardeşi Vâsik'in kimseyi veliaht göstermeden vefatından sonra Abbâsî ordusundaki Türk komutanların da desteğiyle devlet adamları tarafından halife seçilen Mütevekkil 'in halife olmasında annesinin Şucağ adlı Harezmli Türk asıllı bir cariye olmasının da etkisi olmuştur. Mütevekkil her ne kadar Türk komutanlarının desteği ile halife olabilmişse de Türklerin kendisi ve devlet yönetimi üzerindeki baskılarından rahatsızlık duymaktaydı. Mütevekkil halifelik yaptığı dönem boyunca devletin idare mekanizmasını ele geçirmiş olan Türk komutanların devlet üzerindeki etkisini yıkmak ve kendi otoritesini sağlamak için mücadele etmiştir.

Mütevekkil, devlet yönetimindeki Türk nüfuzunu yok etmek için ilk olarak kendisinden sonra yönetimdeki en güçlü kişi olan Türk komutanların lideri olan ordu komutanı İnak et-Türkî'yi diğer Türk komutanları kullanarak öldürtmüştür. Mütevekkil, Türkler için kurulmuş olan Sâmerrâ şehrinde iktidar mücadelesini kazanamayacağını biliyordu ve bu sebepten dolayı da başkenti Arap milliyetçiliğinin daha yoğun olduğu Şam'a taşımak istemiş ama başarısız olmuştur. Mütevekkil'in devlet yönetimindeki  Türk nüfuzunu kırmak için ordudaki Türk gücünü dengelemek amacıyla Berberi, Arap ve Ermeni gibi milletlerden askerî birlikler kurmuştur. Ancak Halife Mütevekkil'in bu girişimi, devlet bünyesinde birbirine rakip iki ordunun oluşması sebebiyle devletin bütünlüğünü tehdit eder bir hale gelmiştir.

Mütevekkil, Türk komutanların devlet üzerindeki baskı ve etkisini bozma çabaları öldürülmesine sebep olmuştur. Türk komutanlar, Mütevekkil 'in oğlu ile işbirliği yapıp 11 Aralık 861 (4 Şevval 247) tarihinde hilafet sarayını basarak Mütevekkil'i öldürmüşlerdir.  

Bu eylem İslam tarihinde özel koruma birlikleri tarafından halifeye karşı işlenen ilk cinayettir. Bu durum Abbâsî devletinde Türklerin iktidarı tamamen ele geçirdiklerini göstermektedir. Halife Mütevekkil'in Türklerden oluşan özel birliklerce öldürülmesiyle Abbâsî Devleti gerileme dönemine girmiştir. Bu dönemde Türk komutanların adeta kuklaları haline gelen Abbâsî halifeleri, Türklerin iradesi yönünde hareket edecekler, aksi takdirde makamlarından hatta hayatlarından olacaklardır.

Abbâsî Sanatı

Samara Ulu Camii minaresi.

İslam dininin sanata getirdiği en büyük yenilik cami mimarisidir. İslamda her sınıf halkın ayrım gözetilmeden ön saflarda namaz kılabilmesi safların geniş tutulması isteğini uyandırmış ve bu nedenle de kiliselerin aksine camilerde enine mekân tercih edilmiştir. Bu planlama gibi, mihrap, minber, minare türünden mimari ögeler de İslamın gelişmesine paralel olarak zamanla ihtiyaçtan doğmuşlardır.

Abbâsîlerden önceki İslam şehirciliği konusundaki bilgilerimiz çok kısıtlıdır. Bu konuda bilinen ilk örnek, 762-765 yıllarında Abbâsî halifesi Mansur'un kurdurduğu Bağdat şehridir. Kaynaklardan edinilen bilgilere göre ilk Bağdat kenti daire planlıydı ve iç içe iki sur duvarı dıştan bir hendekle çevrelenmişti. Kentin dört kapısına bulundukları yöndeki komşu kentlerin adı verilmişti. Haç planlı saray ve yanındaki cami kent merkezinde yer alıyordu. 766 yılında yapılan Bağdat Ulu Cami kerpiç duvarlı, ahşap sütunlu ve düz damlı basit bir yapıydı. Halife Harun Reşid, 808'de yapıyı planını değiştirmeden tuğla duvarlı olarak yeniden yaptırmıştır. Bağdat 892'de Abbâsîlerin başkenti olunca, artan nüfus nedeniyle camiye aynı planda ikinci bir bölüm eklenmiştir. Ancak, Bağdat kentinin bu dönem yapılarından günümüze, ilk camiye ilişkin basit bir mihraptan başka hiçbir şey gelmemiştir.

Samarra, Dicle kıyısında Bağdat'ın yakınındadır. Bağdat'ın dairesel ve düzenli planı burada yerini araziye uydurulmuş, uzun bir plana bırakmıştır. Dicle kıvrımlarına paralel olarak uzanan kentin büyük bölümü kazılarla ortaya çıkarılmıştır. Buluntular, Abbâsî cami, saray, türbe ve ev mimarisi ile zengin süsleme sanatı hakkında bilgi vermektedir. Samarra, 836 yılında Halife Mutasım tarafından Abbâsî hizmetindeki Türk birlikleri için “ordugâh kenti” olarak kurdurulmuştur.

Samarra Ulu Cami, öteki adıyla Mütevekkiliye Camii, İslam dünyasının en büyük cami yapılarından biridir. 150.000 kişi burada bir arada namaz kılabiliyordu. Basit mimarisi, ilk İslam cami planının anıtsal ölçüler içinde tekrarından ibarettir. Yapımında tuğla ve kerpiç kullanılan caminin ilginç bir minaresi vardır. Kare tabana oturan dev boyutlu bu anıtsal minareye geniş bir rampa ile çıkılır. Bu minare formu, yine Samarra’da Ebu Dulaf Cami’sinde ve Kahire'deki Tolunoğlu Ahmet Cami'sinde de kullanılmıştır.

Samarra’ın ikinci büyük camisi olan Ebu Dulaf Cami, 860 yılında yapılmıştır. Kalıntılar daha gelişmiş bir mimarinin varlığını ortaya koymaktadır. Harem bölümü, kemerli duvarlarla birbirinden ayrılan neflerden oluşmuş ve üzeri düz bir çatıyla örtülmüştü.

Samarra’nın saray ve evlerinde kullanılan çeşitli süsleme arasında mermer tozu ve alçı karışımıyla yapılan “ıtuk” kabartmalar önemli bir yer tutar. Bu kabartmalarda iki değişik teknik kullanılmıştır: Dik kesim ve eğri kesim. Dik kesimde motifler yaş sıva üzerine dikine olarak oyulmakta, böylece ışık-gölge kesin çizgilerle birbirinden ayrılarak güçlü bir kontrast etkisi sağlanmaktadır. Eğik kesimde ise daha yumuşak bir plastik etki söz konusudur. Eğik kesim, Türklerin İslam sanatına belki de ilk katkısıdır. Bu teknik daha önceleri Orta Asya sanatında Türkler tarafından kullanılmıştır. Dik kesimde daha natüralist, eğik kesimde ise daha stilize bir üslup görülür.

Abbâsîler'de devlet örgütlenmesi

Dönemin altınları

Abbâsîler'de devletin başı halife tarafından oluşturulmuş bir yönetim örgütü söz konusudur. Abbâsîler ve bazı Müslüman devletlerde devlet memurluğu iki kademe şeklinde olmuştur. Bu kademelerden ilki herhangi bir nitelik ve yeterlilik koşulu koşulmadan kişisel yönetim, uyum ve denetime dayanmıştır. Bu tarzdaki memurlara "Erbab-ı Seyf" yani kılıç sahipleri denmekteydi. Diğer bir memurluk kademesinde ise bunun tam tersi bir durum söz konusudur. Niteliğe göre atanan memurlara ise "Erbab-ı Kalem" yani kalem sahipleri denmiştir. Bu gruba Osmanlı İmparatorluğu'nda İlmiye sınıfı denmiştir.

Merkez örgütü

Abbâsî devletinin merkez örgütü divanlar ve divanları oluşturan diğer yönetim birimlerden oluşmuştur.

Divanlar

Divan sözcüğü Farsça kökenlidir fakat daha sonraları Arapçada kullanılan bir sözcük haline gelmiştir. Abbâsî devletinde divanlar en yüksek icra kurulu sayılmıştır. Zamanla yönetim örgütünün diğer bölümlerine de divan adı verilmiştir. Abbâsîler divana "Divan-üs Saltanat" ve "Divan-ül Adl" adını vermişlerdir. Vezirler, Kadil-Kutadlar ve benzeri yüksek memurlar divan kurumunun birer üyeleridir. Halifeler divan toplantılarına bazen katılır bazen de istedikleri özel bir yerden yapılan toplantıyı izlerdi. Divan-ı Saltanat'ın görevlerini dört başlık altında toplamak olanaklıdır. Birincisi: orduya ilişkin kişilerin alacağı ücretleri belirleyerek tahsis etmek. İkincisi: devlete ilişkin vergi ve diğer hakların tahsili; haraç, cizye ve madenler gibi. Üçüncüsü: devlet memurlarının atanması ve azli. Dördüncüsü ise: Beyt-ül mal'a yani hazineye giren ve çıkan malların denetimi. Divanda bu dört ana başlık altında müzakereler yapılıp kararlar alınmıştır. En yüksek icra kurulu olan divanın yanında yönetim özelliği bulunan diğer divanlar da vardır. Bunlar;

• Divan-ı İnşa: Devletin önemli ve resmi olan yazışmalarını kaleme alan bir yönetimsel bir organ olup Abbâsî halifesinin emrinde çalışır.
• Divan-ül Ceyş ya da Divan-ü Cünd: Askeri işlerle uğraşan olan yapı. Abbasi devletinde yaşayanların ne zaman asker olacaklarını belirleyerek diğer tahsilatlarla da ilgilenir.
• Divan-ül Berid: Posta ve haberleşme işleriyle ilgilenirdi. Başında "Sahib'ül Berid" denen bir memur bulunmaktaydı.

Vezirler

Vezirlere bakanlıklar da denir ve günümüzdeki başbakanlık makamına eş değerdir. Vezir sözcüğü yardımcı, sığınak ve yük yüklenen gibi anlamlara gelmektedir. Vezirlik makamı ilk olarak Abbâsîler'de oluşturulmuştur. Abbâsî vezirleri halifeden sonra ülke içerisindeki en yetkili kişidir ve divanın (icranın) başıdır. Vezirlik makamı da tıpkı memurluk gibi iki kısıma ayrılmıştır. Birincisi; "Vezaret-i Tefyiz"dir. Bu mevkideki vezirler halifenin tayin veya azlettiği memurlar hakkında karar alması söz konusu olmamıştır fakat halifeye ait çoğu yetkiyi kullanmıştır. Bu vezirler halife adına devleti yönettikleri için yetkileri oldukça geniş ve etkindir. Bu vezirlere Osmanlı İmparatorluğu'nda Vezir-i Azam denmiştir. İkinci vezirlik unvanı ise "Vezaret-i Tenfiz"dir. Bu makamdaki vezirler bağımsız yetkiye sahip olmamışlardır. Halife ile halk arasında köprü rolü üstlendiğine ilişkin görüşler vardır. Bu tarzdaki vezirlere Osmanlı İmparatorluğu'na "Kubbealtı Vezir"i denmektedir. Vezirlik makamı iki başlı bir yapı göstermesine karşın en yüksek mertebeli memurluk makamı olmuştur. İki vezirlik arasındaki farklar yalnızca yetki farklılığı ile sınırlı değildir. Atama ve diğer adaylıklarda da mevki farkı öne çıkmaktadır. Halk arasından Müslüman olmayanlar birincil vezirliğe tayin edilmemiştir ancak ikincil vezirliğe Müslüman olmayan kişiler de tayin edilmiştir.

Diğer memurluklar

Vezirlerden sonra haciplik (hicabet) makamı gelmektedir. "Sahib'üs Sitare" veya "Perdedâr" denen hacib, Abbâsî halifesinin özel kalem müdürüdür. Halifeye bağlıdır ve nüfuz alanı geniştir. İslam peygamberi Muhammed'in soyundan gelenlere (seyyidler) ilişkin sorunlara bakanlara ise "Nakib'ül Eşraf" denir ve bu kişiler devlet yönetiminde önemli bir yere sahip olmuşlardır. Nazır-ul Ceyş denen kişiler ise ordunun başındaki kumandanlardır. Muhtesip'ler, yani belediye başkanları da diğer memurluk görevleridir.

Taşra örgütü

Abbâsîler'de taşra örgütlerinin başında valiler görev yapmıştır. Gereksinim duyulması durumunda kumandanların, kadıların ya da belediye başkanlarının da bu görevi yürüttüğü bilinmektedir. Abbâsî devleti egemenliği altındaki yerleri eyalet sistemi ile yönetmiş, valilere de sosyal ve siyasi denetim görevini yüklemiştir. Abbâsîler'de eyaletlerdeki emirlik makamı ise üç şeklide ele alınmaktadır. Birincisi: genel imarettir ve tayin olduğu yerde halifeyi tam yetkiyle temsil ederler. Bu valiler bulundukları bölgede bağımsız hükümdar gibi görev yapmışlardır. İkincisi: özel imarettir ve bu makamdaki valiler yalnızca yönetimsel işlevlere sahiptirler. Kadıların tayin edilmesi ve halktan alınan vergi tahsil etme yetkileri olmamıştır. Üçüncüsü ise: cihat imaretidir, yani ordu kumandanı olarak değişik bölgelere tayin edilen valilere verilen addır.

Askeri

Al-Akhdar kalesi

Hindistan kralının çok sayıda askeri var, ancak onlara düzenli asker olarak para ödenmiyor; bunun yerine, onları kral ve ülke için savaşmaya çağırır ve onlar kendi pahasına ve krala hiçbir bedel ödemeden savaşa giderler. Buna karşılık Çinliler, Arapların yaptığı gibi birliklerine düzenli maaş veriyor.

-  Ebu Zeyd el-Hasan el-Sirafi

Bağdat'ta Arap asıllı olan ya da olduğunu söyleyen birçok Abbasi askeri lideri vardı. Bununla birlikte, safların çoğunun İran kökenli olduğu, büyük çoğunluğunun Batı İran veya Azerbaycan'dan değil, Horasan ve Maveraünnehir'den olduğu açıktır. Abbasileri iktidara getiren Horasanlı askerlerin çoğu Arap'tı. Horasan'daki Müslümanların daimi ordusu ezici çoğunlukla Arap'tı. Abbasilerin birim organizasyonu, taraftarlar arasında etnik ve ırksal eşitlik hedefiyle tasarlandı. Ebu Müslim, İpek Yolu boyunca subayları işe aldığında, onları aşiret veya etnik-ulusal bağlılıklarına göre değil, şu anki ikamet yerlerine göre kaydettirdi. Abbasiler döneminde, İran halkları orduda ve bürokraside eskiye kıyasla daha iyi temsil edildi. Abbasi ordusu, Horasan Abna al-dawle piyadeleri ve Abbasi kaynak hibeleriyle kendi adamlarını toplayan ve konuşlandıran kendi yarı özerk komutanları (kaid) tarafından yönetilen Horasaniye ağır süvarileri üzerine odaklandı. el-Mu'tasım, Samanoğulları'ndan Türk köle askerlerini özel bir orduya alma uygulamasına başladı ve bu da onun Halifeliğin dizginlerini ele geçirmesine izin verdi. Ömer tarafından oluşturulan eski cund sistemini kaldırdı ve asıl Arap askeri soyundan gelenlerin maaşlarını Türk köle askerlerine aktardı. Türk askerleri, çocukluktan ata binmek için eğitilmiş yetenekli atlı okçular olarak bilindikleri için savaş tarzını değiştirdiler. Bu ordu artık uzak sınır bölgelerindeki etnik gruplardan oluşuyordu ve toplumun geri kalanından tamamen ayrıydı. Bazıları Arapçayı doğru düzgün konuşamıyordu. Bu, Samarra'daki Anarşi ile başlayan Halifeliğin gerilemesine yol açtı.

Abbasiler hiçbir zaman önemli bir düzenli orduya sahip olmamalarına rağmen, halife, gerektiğinde topçulardan kısa sürede önemli sayıda asker toplayabilirdi. Ayrıca sabit ücret alan düzenli birlik grupları ve bir özel kuvvetler birimi de vardı. Her an, herhangi bir huzursuzluğu bastırmak için Bizans sınırı, Bağdat, Medine, Şam, Rey ve diğer jeostratejik konumlar boyunca 125.000 Müslüman asker toplanabilir.

Abbasi ordusu, mancınıklar, mangoneller, koçbaşılar, merdivenler, kıskaçlar ve kancalar gibi bir dizi kuşatma ekipmanı topladı. Tüm bu silahlar askeri mühendisler tarafından işletiliyordu. Bununla birlikte, birincil kuşatma silahı, Batı Orta Çağ zamanlarında kullanılan manjaniq ile karşılaştırılabilir bir kuşatma silahı türü olan manjaniq idi. Yedinci yüzyıldan itibaren, büyük ölçüde burulma topçularının yerini aldı. Harun Reşid'in zamanında, Abbasi ordusu ateş bombaları kullanıyordu. Abbasiler sahra hastanelerinden ve develerin çektiği ambulanslardan da yararlandılar.

Abbasi soyundan geldiğini iddia eden hanedanlar

Abbasiler'in düşüşünden yüzyıllar sonra, birkaç hanedan, "Müslüman toplumlarda kişinin ahlaki veya maddi amaçlarını soyağacı kimlik bilgileriyle desteklemenin en yaygın yolu." Muhammed ya da Abbasiler gibi Haşimi akrabası ile olan bu tür süreklilik iddiaları, bir aday hanedan için “içsel bir kitleye hizmet etme” (ya da başka bir deyişle, ülkede meşruiyet kazanma) niyetiyle “siyasi uygulanabilirlik” duygusunu besler. Wadai İmparatorluğu Pakistan'daki Khairpur ve Bahavalpur eyaletleri ve Bastak Hanlığı'nın yanı sıra günümüz Sudan'ının bazı kısımlarını yöneten de Abbasi soyundan geldiğini iddia etti.

Abbasi hanedanları arasında ortak bir mecaz, onların 1258 CE'deki Moğol istilasıyla "dağıtılan" Bağdat'ın Abbasi prenslerinin soyundan gelmeleridir. Hayatta kalan bu prensler, Moğollar tarafından kontrol edilmeyen güvenli bir sığınak için Bağdat'tan ayrılacak, yeni toplumlarına asimile olacak ve onların soyundan gelenler, yüzyıllar sonra Abbasi "kimlik bilgileri" ile kendi hanedanlarını kurmak için büyüyeceklerdi. Bu, Bağdat'ın düştüğü yıl olan MS 656/1258'de ve şehrin yağmalanmasının ardından, Abbasi hanedan ailesinin hayatta kalan birkaç üyesinin, en büyüğü tarafından yönetilen, hayatta kalan birkaç üyesinin olduğunu anlatan Bastak hanlığının köken mitiyle vurgulanır. aralarında Muhammed oğlu Ahmed oğlu Hamza oğlu II. İsmail, Khonj köyünde Güney İran'a ve daha sonra MS 17. yüzyılda hanlıklarının kurulduğu Bastak'a göç etti.

Bu arada, Wadai İmparatorluğu, babası Abdullah'ın Moğol istilası üzerine Bağdat'tan Hicaz'a kaçan bir Abbasi prensi olan Salih ibn Abdullah ibn Abbas adlı bir adamın soyundan geldiğini iddia ederek benzer bir köken hikâyesi anlattı. Büyüyüp "güçlü bir hukukçu" ve "çok dindar bir adam" olacak olan Salih adında bir oğlu vardı. Mekke'de hacca giden Müslüman ulema onunla karşılaştı ve bilgisinden etkilenerek onu Sennar'a dönmeye davet etti. Nüfusun İslam'dan saptığını görünce, Wadai'deki Ebu Sinun dağını buluncaya kadar "daha ileri gitti" ve yerel halkı İslam'a dönüştürdü ve onlara kurallarını öğretti, ardından onu sultan yaptılar., böylece Wadai İmparatorluğu'nun temellerini atıyor.

Bağdad Abbâsî Hâlifeleri listeleri

Ana madde: Abbasi Halifeleri soyağacı ve listeleri

Abbasi Halifeleri ecdadı

#	Adı	Adı + Lakâbı	Künyesi	Babası
0	Haşim bin Abdimenaf	Haşim bin Abdimenâf	Haşimoğulları	Abdimenâf
1	Abdül Muttalib bin Haşim	Abdül Muttalib bin Haşim (Muhammed ve Ali'nin dedesi)	-	Haşim bin Abdimenaf
2	Abbas Bin Abdülmuttalip	Abbâs (Muhammed ve Ali'nin amcası)	-	Abdülmuttalib
3	Abdullah bin Abbas	Abdullah bin Abbas (Muhammed ve Ali'nin kuzeni)	-	Abbâs bin Abdülmuttalib
4	Alî bin Abdullah	Alî bin Abdullah bin Abbas (Abbâsîler Halifeliği'nin adını aldığı Abbâs'ın torunu)	-	Abdullâh bin Abbâs
5	"İmâm" Muhammed	Muhammed "İmâm" bin Alî bin Abdullah bin Abbas	-	Alî bin Abdullah bin Abbas
6	"İmâm" İbrahim '	İbrahim "İmâm" bin Alî bin Abdullâh bin Abbas	-	Alî bin Abdullah bin Abbas

Bağdad Abbâsîleri nesli

Sıra	Dönem	Adı	Tam Adı	Künyesi	Babası
1	750-754	Abdullâh Seffah	Ebû’l-Abbâs Seffah Abdullâh bin Muhammed el-Imam	Ebû'l-'Abbâs	Muhammed İmâm
2	754-775	Abdullâh Mansûr	Ebû Câfer Mansûr 'Abdullâh bin Muhammed el-İmâm	Ebû Câfer	Muhammed İmâm
3	775-785	Muhammed Mehdî	Ebû Abdullâh Mehdî Muhammed bin Abdullâh Mansûr	Ebû Abdullâh	Mansûr
4	785-786	Mûsâ Hâdi	Ebû Muhammed Hâdî Mûsâ bin Muhammed Mehdî	Ebû Muhammed	Mehdî
5	786-809	Hârûn Reşîd	Reşîd" Hârûn bin Muhammed Mehdî bin Abdullah Mansûr	-	Mehdî
6	809-813	Muhammed Emîn	Ebû Abdullâh Emîn Muhammed bin Hârûn Reşîd	Ebû Abdullâh	Harun Reşîd
7	813-833	Abdullâh Memûn	Ebû’l-Abbâs Memûn Abdullâh bin Hârûn Reşîd	Ebû'l-Abbâs	Harun Reşîd
8	833-842	Abbâs Mutasım	Ebû İshâk Mutasım Abbâs bin Hârûn Reşîd	Ebû İshâk	Harun Reşîd
9	842-847	Hârûn 'Vâsık	Ebû Câfer Vâsık Hârûn bin Muhammed Mutasım	Ebû Câfer	Mutasım
10	847-861	Câfer Mûtevekkil	Mûtevekkil Câfer bin Muhammed Muʻtasım bin Harun Reşîd	-	Mutasım
11	861-862	Muhammed Muntasır	Ebû Câfer Muntasır Muhammed bin Câfer Mûtevekkil	Ebû Câfer	Mûtevekkil
-	-	Muhammed bin Mutasım	Muhammed bin Mutasım bin Harun Reşid	-	Mutasım
12	862-866	Ahmed Mûstain	Ebû’l-Abbâs Mûstain Ahmed bin Muhammed bin Abbâs Mutasım	Ebû'l-Abbâs	Muhammed bin Mutasım
13	866-869	Muhammed Mutazz	Ebû Abdullâh Mutazz Muhammed bin Câfer Mûtevekkil	Ebû Abdullâh	Mûtevekkil
14	869-870	Muhammed Muhtedî	Ebû İshâk Muhtedî Muhammed bin Hârûn Vâsık	Ebû İshâk	Vâsık
15	870-892	Ahmed Mutemid	Ebû’l-'Abbâs Mutemid ʿAhmed bin Câfer Mûtevekkil	Ebû'l-Abbâs	Mûtevekkil
-	-	Tâha Muvaffak bin Mûtevekkil	Tâha Muvaffak bin Cafer Mûtevekkil bin Abbas Mutasım	-	Mûtevekkil
16	892-902	Ahmed Mûtedîd	Ebû’l-'Abbâs Mûtedîd Ahmed bin Tâha Muvaffak bin Câfer Mûtevekkil	Ebû'l-Abbâs	Tâha Muvaffak
17	902-908	Alî Mûktefî	Ebû Ahmed Mûktefî Alî bin Ahmed Mutemid	Ebû Ahmed	Mutemid
18	908-932	Câfer Muktedir	Ebû’l-Fadıl Muktedir Câfer bin ʿAhmed Mûtedîd	Ebû'l-Fadıl	Mûtedîd
19	929, 932-934	Muhammed Kâhir	Ebû’l-Mansûr Kâhir Muhammed bin ʿAhmed Mûtedîd	Ebû'l-Mansûr	Mûtedîd
20	934–940	Muhammed Râdî	Ebû’l-'Abbâs Râdî Muhammed bin Câfer Muktedir	Ebû'l-'Abbâs	Muktedir
21	940–944	İbrâhîm Mûttakî	Ebû Ishâk Mûttakî İbrâhîm bin Câfer Muktedir	Ebû Ishâk	Muktedir
22	944–946	Abdullâh Mûstekfî	Ebû’l-Kâsım Mûstekfî Abdullâh bin Alî Muktefî	Ebû'l-Kâsım	Mûktefî
23	946–974	Fadıl Mutî	Ebû’l-Kâsım Mutî Fadıl bin Câfer Muktedir	Ebû'l-Kâsım	Muktedir
24	974 – 991	Abdülkerîm Tâi	Ebû Bekir Tâi 'Abdülkerîm bin Fadıl Mutî	Ebû Bekir	Mutî
-	-	İshâk bin Muktedir	İshâk bin Câfer Muktedir bin Ahmed Mûtedîd	-	Muktedir
25	991–1031	Ahmed 'Kâdir	Ebû’l-Abbâs Kâdir Ahmed bin İshâk bin Câfer Muktedir	Ebû'l-Abbâs	İshâk bin Muktedir bin Mûtedîd
26	1031–1075	Abdullah Kâim	Ebû Câfer Kâim Abdullâh bin Ahmed Kâdir	Ebû Câfer	Kâdir
-	-	Muhammed Zâhîre bin Kaim	Muhammed Zâhîre bin Abdulâh Kâim bin Ahmed bin İshâk Kâdir	-	Kâim
27	1075–1094	Abdullâh Muktadî	Ebû’l-Kâsım Muktadî 'Abdullâh bin Muhammed Zâhîre bin Abdullâh Kâim	Ebû'l-Kâsım	Muhammed bin Zâhîre bin Abdullah Kaim
28	1094–1118	Ahmed Mûstazhir	Ebû’l-Abbâs Mûstazhir Ahmed bin Abdulâh Muktadî	Ebû'l-Abbâs	Muktadî
29	1118–1135	Fadıl Mûstarşid	Ebû’l-Mansûr Mûstarşid Fadıl bin Ahmed Mûstazhir	Ebû'l-Mansûr	Mûstazhir
30	1135–1136	Mansûr Râşid	Ebû Câfer Râşid Mansûr bin Fadıl Mûstarşid	Ebû Câfer	Mûstarşid
31	1136–1160	Muhammed Muktafî	Ebû 'Abdullah Muktafî Muhammed bin Ahmed Mûstazhir	Ebû Abdullah	Mûstazhir
32	1160–1170	Yûsuf "Mûstencid	Ebû’l-Muzaffer Mûstencid Yûsuf bin Muhammed Muktafî	Ebû'l-Muzaffer	Muktafî
33	1170–1180	Hasan Mûstadhî	Ebû Muhammed Mûstadhî Hasan bin Yûsuf Mûstencid	Ebû Muhammed	Mûstencid
34	1180–1225	Ahmed Nâsır	Ebû’l-Abbâs Nâsır ʿAhmed bin Hasan Mûstâdhi	Ebû'l-Abbâs	Mûstadhî
35	1225–1226	Muhammed Zâhir	Ebû’n-Nâsır Zâhir Muhammed bin Ahmed Nâsır	Ebû'n-Nâsır	Nâsır
36	1226–1242	Mansûr Mûstensir	Ebû Câfer Mûstensir Mansûr bin Muhammed Zâhir	Ebû Câfer	Zâhir
37	1242–1258	'Abdullâh Mûstasım Bilâh	Ebû Ahmed "Mûstasım Billâh" Abdullâh bin Mansûr Mûstensir	Ebû Ahmed	Mûstensir

Abbasi Halifeleri soyağacı

Kureyş

Haşim bin Abdimenâf

Haşimoğulları

ʿAbdulmuttalib bin Haşim

ʿAbdullâh

Abbâs bin Abdülmuttalib

Ebâ Tâlib

Hamza

Ez-Zûbeyr

Muhammed

ʿAbdullâh bin Abbâs

Ali

'Alî bin Abdullâh

Muhammed İmâm

İbrahim İmâm

Mûsa bin Alî bin Abdullâh

ABBÂSÎLER HÂLİFELİĞİ

Abdillâh Seffah 1. (750-754)

Abdullâh Mansûr 2. (754-775)

İsâ bin Mûsa bin 'Alî bin Abdullâh

Muhammed Mehdî 3. (775-785)

Mûsâ Hâdî 4. (785-786)

Hârûn Reşîd 5. (786-809)

Muhammed Emîn 6. (809-813)

Abdullâh Memûn 7. (813-833)

'Abbâs Mutasım 8. (833-842)

Hârûn Vâsık 9. (842-847)

Câfer Mûtevekkil 10. (847-861)

Muhammed bin Mutasım

Ahmed Mûstain 12. (862-866)

Muhammed Muhtedî 14. (869-870)

Muhammed Muntasır 11. (861-862)

Muhammed Mutazz 13. (866-869)

Ahmed Mutemid 15.(870-892)

Ahmed Mûtedîd 16. (892-902)

Tâha el-Muvaffak bin Câfer Mûtevekkil

Alî Mûktefî" 17. (902-908)

Câfer Muktedir 18. (908-932)

Muhammed Kahir 19.(929)(932-934)

Abdullâh Mûstekfî 22. (944 – 946)

Muhammed Râdî 20. (934–940)

İbrâhîm Mûttakî 21. (940–944)

Fadıl Mutî 23. (946–974)

İshâk bin Câfer Muktedir bin Ahmed Mûtedîd

Abdülkerîm Tai 24. (974–991)

Ahmed Kâdir 25. (991–1031)

Abdullâh Kâim 26. (1031–1075)

Muhammed Zâhîre bin Abdullah Kaim

Abdullâh Muktadî 27. (1075–1094)

Ahmed Mûstazhir 28. (1094–1118)

Fadıl Mustarşid 29. (1118–1135)

Muhammed Muktafî 31. (1136–1160)

Mansûr Râşid 30. (1135–1136)

Yûsuf Mûstencid 32. ( 1160–1170)

Hasan Mûstadhî 33. (1170–1180)

Ahmed Nâsır 34. (1180–1225)

Muhammed Zâhir 35. (1225–1226)

Mansûr Mûstensir 36. (1226–1242)

'Abdullâh Mûstasım Billâh" 37. (1242–1258)

Kahire Abbasileri Memlûk Devleti' nin himayesi

Ayrıca bakınız

• Halifeler listesi

Dış kaynaklar

• Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
• Bartold, Vasilij Vladimiroviç, (Tür.çev.: Mehmet Fuat Koprülü), (1939 3. Bas.:2004) İslam Medeniyeti Tarihi, Ankara: Akdağ Yayınları. ISBN 975338582X
• Lewis, Bernard (çev. H. D.Yıldız) (1969), Tarihte Araplar, İstanbul.
• (Osmanlıca) Zeydan, Corci (çev. Z. Meganiz) (1328/19..), İslam Medeniyeti Tarihi (IV Cilt), İstanbul

Dış bağlantılar

• Üçok, Bahriye (1979, 1. Bas.:1968) İslam Tarihi Emevîler- Abbâsîler, Devlet Kitapları, Ankara: Millî Eğitim Basımevi [2] 23 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Wellhausen, J. (çev. Fikret Işıltan) (1963) Arap Devleti ve Sukutu, Ankara:Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları XLII. Online:[3] 23 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• (İngilizce) Muir, William (1922), The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall Bölüm: LIX - LXXIX [4]
• (İngilizce) Tabari, Muhammad bin Jarir, History of el-Tabari (Tarih-ul Rusul wa'l-Muluk), Albany:SUNY
  • Cilt 27: (İng.çev.:Williams, John Alden), The 'Abbasid Revolution A. D. 743-750/A.H. 126-132 [5] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 28: (İng.çev.:McAuliffe, Jane Dammen), 'Abbasid Authority Affirmed: The Early Years of al-Mansur A. D. 753-763/A.H. 136-145 [6] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 29:(İng.çev.: Kennedy, Hugh) Al-Mansur and al-Mahdi A. D. 763-786/A.H. 146-169 [7] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 30: (İng.çev.: Bosworth, C. E.), The 'Abbasid Caliphate in Equilibrium: The Caliphates of Musa al-Hadi and Harun al-Rashid A. D. 785-809/A.H. 169-193 [8] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 31: (İng.çev.: Fishbein, Michael), The War between Brothers: The Caliphate of Muhammad al-Amin A. D. 809-813/A.H. 193-198 [9] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 32: (İng.çev.:Bosworth, C.E.), The Reunification of the 'Abbasid Caliphate: The Caliphate of al-Ma'mun A. D. 813-833/A.H. 198-218 [10] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 33: (İng.çev.:Bosworth, C.E.), Storm and Stress along the Northern Frontiers of the 'Abbasid Caliphate: The Caliphate of al-Mu'tasim A. D. 833-842/A.H. 218-227 [11] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 34: (İng.çev.:Kraemer, Joel L.), Incipient Decline: The Caliphates of al-Wathiq, al-Mutawakkil, and al-Muntasir A. D. 841-863/A.H. 227-248 [12] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 35:(İng.çev.:Saliba, George), The Crisis of the 'Abbasid Caliphate: The Caliphates of al-Musta'in and al-Mu'tazz A. D. 862-869/A.H. 248-255 [13] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 36: (İng.çev.:Waines, David), The Revolt of the Zanj A. D. 869-879/A.H. 255-265 [14] (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 37: (İng.çev.: Fields, Philip M.), The 'Abbasid Recovery: The War Against the Zanj Ends A. D. 879-893/A.H. 266-279 (Erişim:17.2.2017)
  • Cilt 38: (İng.çev.:Rosenthal, Franz), The Return of the Caliphate to Baghdad: The Caliphates of al-Mu'tadid, al-Muktafi and al-Muqtadir A. D. 892-915/A.H. 279-302 [15] (Erişim:17.2.2017)