Büyük Mısır Seferi
| Büyük Mısır Seferi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı İmparatorluğu'nun Yakın Doğu'daki savaşları | |||||||||
 Büyük Mısır Seferi sırasında Yavuz Sultan Selim'in ordu güzergâhını gösteren harita | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
|
|
 Fransa Krallığı.svg){kind=small} Hospitalier Şövalyeleri Venedik Cumhuriyeti | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
 Yavuz Sultan Selim Hadım Sinan Paşa † Yunus Paşa Sinan Paşa Zeynel Paşa Bıyıklı Mehmed Paşa Hüsrev Paşa Mustafa Paşa Mehmed Paşa Hayır Bey Canberdi Gazâlî Ferhat Bey Ayas Ağa Cafer Bey İsabeyoğlu Çerkez Yunus † Ferruhşad Bey Bali Bey Saadet Giray Şahsüvar Ali Bey Ramazanoğlu Mahmud Bey † |
 Kansu Gavri † II. Tomanbay † Emir Sibay † Hayır Bey  Canberdi Gazâlî Emir Alan † Kurtbay Enesbay † Şadi Bey Sümbül Osmani Sudun el Acemi † Seydi b. Gavri Abdürrezzak Bey Aslan b. Budak † Emir Akbay † Emir Ürkmez † Bahşibay † Tarabay † Tohtabay † el Eşrefi † Emir Yaşbek † Şehzade Kasım † Ahmed Bakar Ali bin Ömer | ||||||||
| Çatışan birlikler | |||||||||
|
Rumeli ordusu Anadolu ordusu Diyarbakır kuvvetleri Karaman kuvvetleri Amasya kuvvetleri Türkmen süvariler Tatar süvariler |
Memlûk ordusu Suriye ordusu Halep kuvvetleri Arap aşiretler | ||||||||
| Güçler | |||||||||
|
Toplam 80.000 civarı Ağustos 1516: 60.000-70.000 Aralık 1516: 30.000-50.000 Ocak 1517: 20.000[3] |
Toplam 100.000 civarı Ağustos 1516: 70.000-80.000 Aralık 1516: Belirsiz Ocak 1517: 20.000-30.000 | ||||||||
| Osmanlı tarafındaki asker azalmasının sebebi, Mısır'a girmeden önce yapılan geniş çaplı terhislerdir. | |||||||||
Büyük Mısır Seferi (Osmanlıca: بويوك ميسير صفري, romanize: Büyük Miṣr Seferi) veya 1516-1517 Osmanlı-Memlûk Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu ile Memlûk Devleti arasında Ağustos 1516 ile 22 Ocak 1517 tarihleri arasında Orta Doğu'da gerçekleşmiş olan bir dizi savaştır. Safevîler için Doğu Cephesi'ndeki Bıyıklı Mehmed Paşa’ya yardım için yola çıkan Osmanlı padişahı I. Selim, henüz yoldayken Koçhisar Muharebesi’nde Safevî ordusunun bozulması ve Memlûklerin Kuzey Suriye’de yığınak yapmaya başlaması üzerine güneye yönelerek, yaklaşık beş ay kadar süren bu savaşı başlatan taraf olmuştur. Bu sefer sırasında meydana gelen Mercidâbık, Gazze, Ridâniye ve son olarak Kahire muharebelerinde bozguna uğrayan Memlûk Devleti, ardından tamamen Osmanlılar tarafından ilhak edilmiş; Suriye, Filistin, Hicaz ve Mısır toprakları ele geçirilmiştir.
Osmanlı tarafına, savaşın başından sonuna kadar Yavuz Sultan Selim baş kumandanlık etti. Memlûk ordularına ise Mercidâbık Muharebesi'ne kadar Kansu Gavri, onun bu savaşta ölümü üzerine de, sonrasında II. Tomanbay komuta etti. Bunun yanı sıra, Yenişehir Muharebesi’nde (1513) yenik düşerek boğdurulan Şehzade Ahmed'in oğlu Şehzade Kasım, amcası Yavuz Sultan Selim'e karşı Memlûk saflarında yer almış, ancak babasıyla aynı akıbeti paylaşmıştır.[4]
Erken dönem[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim ile Safevî hükümdarı Şah İsmail arasındaki musibet, 23 Ağustos 1514 günü Çaldıran Ovası’ndaki muharebe ile etkisini göstermişti. Mutlak bir zafer elde eden I. Selim komutasındaki Osmanlı ordusu, 6 Eylül’de Safevîler’in başkenti Tebriz’e girdi.[5] Disiplinden kopan ordu ile kışı Tebriz’de geçiremeyeceğini düşünen padişah, kışı geçirmek ve ardından da ikinci kez Azerbaycan üzerine yürümek için 24 Kasım’da Amasya’ya döndü.[6]
Amasya'da geçen kış[7][değiştir | kaynağı değiştir]
29 Kasım’da, henüz I. Selim Amasya'da iken, Şah İsmail’den bir elçi heyeti geldi.[8] Gelen elçi heyeti barış talep etmekte ve Şah İsmail’in Çaldıran Muharebesi'nde esir düşen hanımını geri istemekteydi.[9] Şah İsmail’in bu diplomatik girişimlerini hile olarak yorumlayan Sultan I. Selim, elçileri alıkoyarak hapsettirdi ve Safevî sorununun ancak şiddet ile çözüleceğini düşünerek sefer hazırlıklarına devam etti. Bu sırada Fırat’ın kuzeyindeki Anadolu topraklarının fethi için uğraşıldı.[10] 19 Mayıs 1515’te Erzincan mevkiindeki Kemah zaptedildi ve I. Selim, birçok sebepten ötürü ikinci harekâtını erteleme kararı aldı.[11][12][13]
Dulkadiroğulları sorunu[değiştir | kaynağı değiştir]
1480'de Osmanlılar sayesinde Dulkadir Beyliği’nin başına geçen ve aynı zamanda Yavuz Sultan Selim’in de anne tarafından dedesi olan[14] Alaüddevle Bozkurt Bey, Osmanlı-Safevî-Memlûk gibi üç büyük devletin arasında ayakta kalabilmek için denge politikası gütmekteydi. Her ne kadar Osmanlı kaynaklarında Safevî yanlılığı ile suçlansa da,[15] coğrafi konumu ve diğer iki ülkenin yayılmacı politikasına karşı son zamanlarda Memlûkler ile yakınlaşıyordu.[16] I. Selim, İran Seferi için davet ettiği dedesinin sefere katılmayıp bir de üstüne Memlûkler ve Safevîler ile iş tuttuğuna dair haberler alınca, Amasya dönüşü Sinan Paşa komutasındaki bir orduyu Elbistan’a yolladı.[16]
Haziran 1515 tarihinde gerçekleşen Turnadağ Muharebesi’nde Alaüddevle Bozkurt Bey öldü ve yerine, I. Selim’in yanında birçok muharebeye çıkan Şehsüvaroğlu Ali Bey getirildi.[17] Bu sonuçla birlikte Memlûkler ile Osmanlılar arasındaki tampon bölge görevi gören ve Anadolu’daki son Türk beyliği olan Dulkadiroğulları Beyliği, Osmanlı İmparatorluğu’nca ilhak edildi.
Azerbaycan'a ikinci sefer hazırlıkları[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğu (Safevî) Cephesi[değiştir | kaynağı değiştir]
I. Selim henüz İstanbul’a dönmeden önce, Bıyıklı Mehmed Paşa’yı cephe komutanı olarak Bayburt’ta bırakmıştı.[18] Sultan I. Selim’in Anadolu’ya dönmesini fırsat bilen Şah İsmail, önce başkenti Tebriz’i kurtardı, sonra da Nur Ali Halife’ye kuvvetleriyle Erzincan dolaylarına taarruzunu emretti.[19] Casusları sayesinde bundan haberdar olan Bıyıklı Mehmed Paşa, süratle kuvvetlerini toparladı ve Tunceli’de Safevî ordusunu karşıladı. 1515 yılının Haziran ayında gerçekleşen Ovacık Muharebesi’nde Safevî ordusu bozguna uğradı ve Nur Ali Halife savaş meydanında öldü. Aynı zamanda Ustaclu Karahan komutasındaki bir Safevî ordusu, isyan eden Diyarbakır’ı kuşattıysa da Bıyıklı Mehmed Paşa’nın Eylül 1515’te bölgeye varması sonucu Mardin’e çekildi. Bir yıl boyunca çok şiddetli çarpışmalar gerçekleşti ve sonrasında iki ordu, 1516'nın Mayıs ayında Mardin'in Koçhisar bölgesinde karşılaştı. Burada gerçekleşen Koçhisar Muharebesi oldukça şiddetli geçti. Önemli kurmaylarını savaş meydanında bırakan Safevî ordusu, akşam üzeri ağır kayıplar vererek dağıldı.[20][21][22]
Koçhisar’daki kanlı muharebeden sonra Mardin kuşatıldıysa da, Sultan Selim'in gönderdiği emir üzerine Bıyıklı Mehmed Paşa kuşatmada az sayıda asker bırakarak, başlamak üzere olan Büyük Mısır Seferi'ne katıldı. Halep ele geçirildikten sonra da cepheye geri dönen Bıyıklı Mehmed Paşa, Mardin başta olmak üzere Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Irak’ı ele geçirdi.[23][24]
Hazırlıklar ve Osmanlı-Memlûk ilişkileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Fatih Sultan Mehmed döneminden (1451-1481) beri Osmanlılar ile Memlûkler arasında siyasi sorunlar baş göstermekteydi. Sultan II. Bayezid döneminde (1481-1512) bu sorunlar sıcak çatışmaya bile varmış ve Adana civarında Osmanlı-Memlûk Savaşı yaşanmıştır. Bu savaşta her iki devlet de bir sonuç alamasa da aralarındaki husumet bitmemiş; Dulkadiroğulları’nın ilhakı ve Sultan Selim’in Doğu ile güttüğü sert dış politikası, aradaki gerilimi tırmandırmıştır.[25]
11 Temmuz’da İstanbul’a ulaşan padişah Selim, askeri hukukla ilgili düzenlemeler ve çıkan bir İstanbul yangını ile uğraştıktan sonra tekrar siyaset ile ilgilenmeye başladı.[26] Divan toplandı, Avrupalı elçiler kabul edildi ve Nur Ali Halife’nin kesik başı İstanbul’a ulaştı.[27] Birinci sefer sırasında yaşanan olaylar ve ikinci sefer, tartışmalara yol açmaktaydı ve bu yüzden padişah Selim, bir süreliğine dinlenmek için Edirne’ye geçti.[28]
11 Kasım'da Safevî hükümdarı Şah İsmail, Memlûk hükümdarı Kansu Gavri[29][30] ve Halep Emiri Hayır Bey’den gelen mektuplar Edirne’de Sultan Selim'e okundu ve Şah'ın elçileri hapsedildi.[31] Bu sıralarda Safevî cephesinden kötü bir haber geldi. Osmanlı birliklerinin Kerh civarında bozulduğunu öğrenen padişah Selim, sadrazamları Hadım Sinan Paşa ve Pîrî Mehmed Paşa'yı azlederek Yedikule’ye kapattırdı; Karaman Beylerbeyi Hüsrev Paşa’yı da cepheye göndererek sefer hazırlıklarına başladı.[32][33] 15 Mart 1516 tarihinde de sefer kararı resmen ilan edildi.[34][35]
Sefere çıkış[36][37][değiştir | kaynağı değiştir]
Doğu cephesi komutanı Bıyıklı Mehmed Paşa’ya yardım etmek için[38] Sadrazam Sinan Paşa komutasındaki 40.000 kişilik bir Osmanlı kuvveti, 28 Nisan’da İstanbul’dan ayrıldı. 5 Haziran’da da Selim, Üsküdar’a geçti.[39]
I. Harekât: Suriye[değiştir | kaynağı değiştir]
Mercidâbık Muharebesi[değiştir | kaynağı değiştir]
24 Ağustos 1516 tarihinde I. Selim komutasındaki Osmanlı Devleti ordusu ile Kansu Gavri komutasındaki Memlûk Devleti ordusu arasında gerçekleşen Mercidâbık Muharebesi, Osmanlı ordusunun mutlak zaferiyle sonuçlandı. Suriye'nin Halep şehrinin kuzeyinde gerçekleşen muharebe sonucunda Memlûk Sultanı Kansu Gavri savaş meydanında öldü, Memlûk kuvvetleri bozuldu ve Antep'ten Sina Yarımadası'na kadarki tüm Memlûk toprakları Osmanlı Devleti egemenliğine açıldı.[40]
Gazze Muharebesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Sadrazam Hadım Sinan Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu ile Canberdi Gazâlî komutasındaki Memlûk ordusu arasında 1516 sonlarında, Filistin'in Gazze şehri yakınlarında gerçekleşen Gazze Muharebesi, Osmanlı ordusunun zaferiyle sonuçlandı ve böylece Filistin toprakları da Osmanlıların eline geçti.
II. Harekât: Mısır[değiştir | kaynağı değiştir]
Ridâniye Muharebesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kahire Muharebesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Genel tablo[değiştir | kaynağı değiştir]
1516-1517 Osmanlı-Memlûk Savaşı sırasında gerçekleşen muharebeler[değiştir | kaynağı değiştir]
| Savaş | Yer (Bölge) | Tarih | Osmanlı komutanı | Memlûk komutanı | Sonuç |
|---|---|---|---|---|---|
| Mercidâbık Muharebesi | Halep / Suriye | 24 Ağustos 1516 | I. Selim | Kansu Gavri † | Osmanlı Devleti zaferi |
| Gazze Muharebesi | Gazze / Filistin | 21 Aralık 1516 | Hadım Sinan Paşa | Canberdi Gazâlî | Osmanlı Devleti zaferi |
| Ridâniye Muharebesi | Kahire / Mısır | 22 Ocak 1517 | I. Selim | II. Tomanbay | Osmanlı Devleti zaferi |
| Kahire Muharebesi | Kahire / Mısır | 27-30 Ocak 1517 | I. Selim | II. Tomanbay † | Osmanlı Devleti zaferi |
İlgili görseller[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğu Cephesi komutanı Bıyıklı Mehmed Paşa (Tâcü’t-Tevârîh)
Mercidâbık Muharebesi (Tâcü’t-Tevârîh)
Mercidabık Muharebesi (Selimnâme)
Sultan Kansu Gavri’nin kesik başı I. Selim'e sunuluyor (Hünernâme)
Yunus Paşa, Hayır Bey'i padişaha takdim ediyor. (Tâcü’t-Tevârîh)
Osmanlı süvarilerinin Bedeviler ile çarpışması (Selimnâme)
Ridâniye Muharebesi (Selimnâme)
I. Selim Mısır'da
Padişah, Nil yolu ile İskenderiye’ye gidiyor. (Tâcü’t-Tevârîh)
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynak[değiştir | kaynağı değiştir]
Eserler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Emecen, Feridun (2016). Yavuz Sultan Selim. İstanbul: Kapı yayınları. ss. 152-334. ISBN 9786055147624.
- T.C. Gnkur. ATASE (1990). TSK tarihi cilt III kısım II Yavuz Sultan Selim ve Mısır Seferi eki. Ankara: Genelkurmay basımevi. ss. 49-149.
- Danişmend, İsmail Hami (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi II. İstanbul: Doğu kütüphanesi. ss. 24-49. ISBN 9789944397704.
- Hoca Sadeddin Efendi (1584). Tâcü’t-Tevârîh IV. ss. 273-339. ISBN 9789751710949.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi IV. Ankara: TTK yayınları. ss. 266-283. ISBN 9789751600127.
- Elhossary, Amar (2015). Memlük kaynaklarına göre Yavuz ve Kanuni dönemlerinde Mısır ve Şam'da çıkan isyanlar. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi. (Yüksek Lisans Tezi)
- Haydar Çelebi, Ruzname, (16’ncı yüzyıl)
- Emecen, Feridun (2009). "Selim I". TDV İslam Ansiklopedisi. 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Emecen, Feridun (2008). "Ridaniye Savaşı". TDV İslam Ansiklopedisi. 29 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Emecen, Feridun (2004). "Mercidabık Muharebesi". TDV İslam Ansiklopedisi. 27 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Zinkeisen, Johan Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi II. ISBN 9786054052660.
- Hammer, Joseph. Büyük Osmanlı Tarihi IV. ss. 195-258. ISBN 9786051804217.
- Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu II. ISBN 9786053556008.
Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Amar Elhossary, a.g.m, s.42
- ^ Feridun Emecen, a.g.e, s.281
- ^ Jeremy Blac, a.g.e, s.106
- ^ Feridun Emecen, a.g.e, s.329
- ^ İsmail Hami Danişmend, a.g.e, s.14
- ^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e, s. 258
- ^ Konuyu en iyi anlatan kaynak: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.152-165”
- ^ Feridun Emecen, a.g.e, s.159
- ^ Şükr-i Bitlisi, Selimname, s.20
- ^ Feridun Emecen, a.g.e, s.160
- ^ Konuyu en iyi anlatan kaynak: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.165-168”
- ^ Ayrıca bakınız: "Johann Wilhelm Zinkeisen, a.g.e, s.411"
- ^ Ayrıca bakınız: "Joseph von Hammer, a.g.e, ss.158-159"
- ^ Feridun Emecen, a.g.e, s.165
- ^ Örnek: Hoca Sadeddin, Tacü’t-Tevarih cilt II, s.293
- ^ a b Feridun Emecen, a.g.e, s.168
- ^ Feridun Emecen, a.g.e, ss.166-167
- ^ Mehdi İlhan, Diyarbakır Fatihi ve Beylerbeyi Bıyıklı Mehmed Paşa, s.138
- ^ Mehmet Ali Ünal, XVI. Yüzyılda Pertek ve Sağman Sancakbeyleri, s.240
- ^ Nejat Göyünç, XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, ss.25-32
- ^ Hoca Sadeddin Efendi, a.g.e, ss.260-271
- ^ Joseph von Hammer, a.g.e, ss.177-184
- ^ İsmail Hami Danişmend, a.g.e, ss.23-24
- ^ Nejat Göyünç, a.g.e, ss.32-34
- ^ Memlük-Osmanlı münasebetleri için ayrıca bakınız: “Uzunçarşılı, a.g.e, ss.266-269”
- ^ Danişmend, a.g.e, s. 19-21
- ^ Feridun Emecen, a.g.e, s.178
- ^ Yaşanan sorunlar için bakınız: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.179-184”
- ^ Alaüddevle’nin kesik başı bir zafername ile gönderilmişti onun cevabı geldi: “İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e, s.261”
- ^ Ayrıca bakınız: “Joseph von Hammer, a.g.e, s.160”
- ^ Feridun Emecen, a.g.e, s.186
- ^ Uzunçarşılı, a.g.e, s.266
- ^ Haydar Çelebi, a.g.e, ss.471-473
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ Haydar Çelebi, a.g.e, s.475
- ^ Üsküdar’dan Malatya’ya kadar olan süreci iyi anlatan kısım için bakınız: “Danişmend, a.g.e, ss.24-27”
- ^ Ayrıca olay şahidinin notları için bakınız: “Haydar Çelebi, a.g.e, ss.95-98”
- ^ Genelkurmay Başkanlığı, a.g.e, s.87
- ^ Danişmend, a.g.e, s.24
- ^ Askeri harekatlar ekseriyetle, en iyi ve kapsamlı anlatan kaynak için bakınız: “Gnkur. ATASE, a.g.e, ss.86-113”