Irak tarihi
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Şubat 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Irak tarihi, Irak coğrafyasında geçen olaylardır. Irak coğrafyası Antik çağlardan beri yerleşke alanıdır. Tarihi boyunca pek çok etnik ve dine ev sahipliği yapmıştırIrak, Batı Asya'da büyük ölçüde eski Mezopotamya topraklarına karşılık gelen bir ülkedir. Mezopotamya'nın tarihi, Aşağı Paleolitik dönemden MS 7. yüzyılın sonlarında Halifeliğin kuruluşuna kadar uzanır ve bu tarihten sonra bölge Irak olarak anılır. Mezopotamya tarihinin Neolitik Ubeyd döneminde M.Ö. 6000 ile 5000 yılları arasında ortaya çıkan ve yaygın olarak kayıtlı tarihteki en eski uygarlık olarak kabul edilen kadim Sümer toprakları Irak topraklarında yer almaktadır. Burası aynı zamanda Akkad, Neo-Sümer, Babil, Neo-Asur ve Yeni-Babil imparatorluklarının tarihi merkezidir; Bronz ve Demir Çağı'nda Mezopotamya'da ve Eski Yakın Doğu'nun diğer çeşitli bölgelerinde hüküm süren yerel yönetici hanedanların bir dizisidir.
Tarih Öncesi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk defa Neandertaller tarafından yurt edinilmiştir Irak. Daha sonraları Homo Sapienslerde, Irak topraklarına gelmişti. Tarım ilk defa Mezopotamya’ya da gelişmişti, Tekerleğin icadı, Matematik ve diğer pozitif bilimler alanında ilk çalışmalar Mezopotamya’ya da yapıldı.
Sümer dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sümer uygarlığı, M.Ö. 6000 yılından M.Ö. 2000 yılına kadar Mezopotamya’da, günümüz Irak topraklarında varlık göstermiş olup, dünyanın bilinen ilk uygarlığı olarak kabul edilir. Mezopotamya isminin de işaret ettiği gibi, Sümerler Dicle ve Fırat nehirlerinin vadilerinde yerleşmiş, burada şehirleşmiş yerleşimler kurmuş ve dünyanın bilinen en eski yazılı dilini geliştirmişlerdir.[1]
Uruk dönemi (M.Ö. 4000-3100)
[değiştir | kaynağı değiştir]Uruk Çağı" adı, Sümer kenti Uruk’tan türetilmiştir; çünkü kent kavramının Mezopotamya’da ilk kez burada ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Mezopotamya’nın güney kesimi, o dönemde kültürel bir merkez gibi görünmektedir; zira bu bölge, büyük anıtların ve devlet kurumlarının gelişmesiyle birlikte ortaya çıkan kentsel toplumun en önemli izlerini barındırmıştır. Bu unsurlar, M.Ö. dördüncü binyılın sonlarında Uruk uygarlığının en önemli kalıntılarını oluşturmaktadır.
Uruk dönemindeki Sümer şehirlerinin teokratik bir siyasal sisteme sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu şehirlerin, erkek ve kadınlardan oluşan bir yaşlılar meclisinin desteklediği, “ensi” adı verilen rahip-krallar tarafından yönetildiğine inanılmaktadır.[2] Geç dönem Sümer panteonunun bile bu siyasal yapı örnek alınarak şekillendirildiğine inanılmaktadır. Bu dönemde Uruk, nüfusu 50 bini aşarak dünyanın en gelişmiş kenti hâline gelmiştir.
Eski Sümer kral listesi, o dönemin birçok büyük kentinin ilk hanedanlarını içermektedir. Listenin başında, efsanevi büyük tufandan önce hüküm sürdükleri söylenen krallar yer alır. Bunların en önemlisi, dünyanın ilk kralı olarak kabul edilen Alulim'dir.[3]
İnsanlık tarihinde bilinen ilk yazı sistemi de Irak’ta ortaya çıkmıştır. Yazının icadıyla birlikte, tarih öncesi çağlarla tarih çağları arasındaki ayrım belirginleşmiştir. Uruk’un kültürü ve teknolojisi, o dönemde Yakın Doğu’nun geri kalanını etkilemiştir.[4][5] Ortaya çıkan birçok yenilik, Mezopotamya tarihinin ve tüm dünyanın dönüm noktaları hâline gelmiştir.[6]
Antik Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Irak’taki bilinen ilk uygarlık Sümer medeniyeti idi. Sümer medeniyeti MÖ 3200 yılında yazıyı keşfederek tarihi Çağlar’ı başlattılar. Dicle ve Fırat nehirleri arasında varlık gösterdi. Birçok dinde bulunan Tufan hikâyesi ilk defa Sümerlilerde geçti ayrıca Sümer medeniyeti bölgedeki inançların gelişiminde büyük bir rol oynadı, Babil ve Asur inançlarında hatta Anadolu ve Yunan inançlarına kadar etkisi vardı. Sümer medeniyeti matematik, astronomi gibi birçok bilimde gelişme yaşamışlardı. Daha sonraları Arabistan’dan gelen Akadlar belli bir süreden sonra Sargon döneminde Sümer medeniyeti, Suriye şehir devletleri, Kenan diyarı ve İran’nın bir kısmını alarak Akad İmparatorluğunu kurdu. Akadlar, Sümerlilerin etkisinde kalmıştı ama tarihin ilk İmparatorluğunun kurucularıydı. En sonunda isyan sonucunda küçülen Akad İmparatorluğu, Guti ve Sümer saldırıları sonucunda yıkıldı. Sümer medeniyeti belli bir süreden sonra yıkıldı. Ayrıca İbrahim’in de Irak’ta yaşadığı düşünülüyor. Akadlar gibi Arabistan’dan göçmüş Babil’ler, Irak’ta Babil şehrini kurdular. Babil şehri daha sonraları daha da genişleyerek Babil devleti kuruldu. Kral Hammurabi döneminde ünlü Hammurabi kanunları yazıldı. Babil medeniyeti sanat ve mimari alanında çığır açmıştı. Ünlü Babil kulesi ve Babil’in Asma bahçelerini yapan gene Babil medeniyeti idi. Babil medeniyeti, Asur medeniyeti tarafından yıkıldı. Daha sonrasında Neo-Babil medeniyeti kuruldu. Neo-Babil, Ahameniş hanedanlığı tarafından yıkılıp bir satraplık haline getirildi. Makedonyalı İskender tarafından Ahameniş devleti yıkıldı. Büyük İskender’in ölümünün ardından Irak, Selevoski hakimiyetine girdi.
Orta Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]
Irak sırasıyla Part ve Sasani hakimiyetine girdi. Arap fetihleri sonucunda bölge Araplaşmaya ve İslamlaşmaya başladı. Abbasi hanedanlığı tarafından Bağdat başkent ilan edildi. Abbasi hanedanlığı döneminde Irak, alimlerin toplandığı yer oldu. Bağdat’taki Bilgelik evi özellikle bilginleri çeken yerdi 11. Yüzyılda Selçuklu hakimiyetine giren bölgede daha sonraları Irak Selçuklu kuruldu. Bağdat’ın, Hülagu Han tarafından işgali ile İslam’ın altın çağını ve Abbasi hanedanlığı bitirdi . Bölge Memlukler hâkimiyetinde girdi. Bölge Karakoyun hakimiyetinde de kaldı. Osmanlı bölgeyi ele geçirmede zaman zaman İran tarafından alındı. Irak eyaleti o dönemlerde Kuveyt ile birleşikti. 1. Dünya savaşında Osmanlı kontrolünden çıktı.
Modern Irak
[değiştir | kaynağı değiştir]
Dünya savaşından sonra Irak, Birleşik Krallık sömürgesi oldu. Kuveyt, Irak’tan ayrıldı. Birleşik Krallık mandasını çektikten sonra İslam Birliği ve Arap Birliğine girdi. Saddam Hüseyin iktidara geldikten sonra diktatörlüğünü ilan etti. Ülke Dünyanın en güçlü 5. kara ordusuna sahip oldu. İran ile aralarında Körfez Savaşları yaşandı. Körfez savaşları, Irak’ı güçsüz düşürdü bunun üzerine gücünü geri toplamla için Kuveyt’i işgal eden Irak ilk başlarda BM tarafından uyarılsalarda geri çekilmeyince ABD önderliğinde toplanmış bir ordu ile Kuveyt’ten çıkarıldı. 12 Eylül olaylarından dolayı ABD, Irak ve Afganistan’ı sorumlu tutu ve işgal etti. ABD-Irak savaşı sonucunda Irak iç savaşa sürüklendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Charles Keith Maisels (24 October 2005). The Near East: Archaeology in the 'Cradle of Civilization'. Routledge. ss. 6–109. ISBN 978-1-134-66469-6.
- ^ Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)
- ^ Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)
- ^ (Liverani 2006, 32–52) on the different economic activities of the archaic state and their supposed degree of 'complexity'.
- ^ (Algaze 2008, 40–61)
- ^ On the details and range of changes in this foundational period in Mesopotamia in relation to other civilizations, see especially the contributions in M. Lamberg-Karlovsky (ed.), The Breakout: The Origins of Civilization, Cambridge MA, 2000.