Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Sarv (mesaj | katkılar)
74.646 değişiklik
Türk Vardar (mesaj | katkılar)
624 değişiklik
Değişiklik özeti yok
23. satır: 23. satır:
|dil = [[Türkçe]]
|dil = [[Türkçe]]
|lider_ünvanı = Başkan
|lider_ünvanı = Başkan
|lider_adı = [[Haşim Kılıç]]
|lider_adı = [[Zühtü Arslan]]
|lider_ünvanı2 = Başkanvekili
|lider_ünvanı2 = Başkanvekilleri
|lider_adı2 = [[Serruh Kaleli]]
|lider_adı2 = [[Serruh Kaleli]]<br>[[Alparslan Altan]]
|lider_ünvanı3 = Başkanvekili
|lider_ünvanı3 =
|lider_adı3 = [[Alparslan Altan]]
|lider_adı3 =
|lider_ünvanı4 =
|lider_ünvanı4 =
|lider_adı4 =
|lider_adı4 =
43. satır: 43. satır:
}}
}}


'''Anayasa Mahkemesi''', [[1961 Anayasası]]’yla kurulmuştur.<ref>[http://www.anayasa.gov.tr/general/icerikler.asp?contID=246&menuID=43&curID=45 Anayasa Mahkemesinin Tarihçesi, URL erişim tarihi: 14 Haziran 2008]</ref> Amacı Anayasa’da yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve TBMM tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine anayasa'ya uygun olup olmadığını denetlemektir."<ref>http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=YazarYazisi&ArticleID=881669&Yazar=PERİHAN%20MAĞDEN&Date=05.06.2008&CategoryID=96</ref> Anayasa Yargısı, bazı değişikliklerle birlikte [[1982 Anayasası]]’nca da korunmuştur. 12 Eylül 2010'da yapılan [[2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu|Türkiye anayasa değişikliği referandumu]]nun kabul edilmesi ile Mahkeme üye sayısı artırılmış ve bireysel başvuru yapma hakkı verilmiştir.<ref>http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=YazarYazisi&ArticleID=886981&Yazar=HASAN%20CELAL%20GÜZEL&Date=06.07.2008&CategoryID=97</ref>
'''Anayasa Mahkemesi''', Türkiye'deki en yüksek anayasal organdır. Temel görevi, Anayasa'da yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve TBMM tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine anayasa'ya uygun olup olmadığını denetlemektir. Görevleri, [[Türkiye Anayasası]]'nın 156. ve 152. maddeleri arasında belirtilmiştir.<ref>{{web kaynağı|ad1=Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi|başlık=Kısa Tarihçe|url=http://www.anayasa.gov.tr/Hakkinda/KisaTarihce/|yayıncı=Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi|erişimtarihi=10 Şubat 2015}}</ref>


== Tarihi ==
Anayasa Mahkemesi Başkanı [[Haşim Kılıç]] ve Başkanvekilleri [[Serruh Kaleli]] ile [[Alparslan Altan]]'dır.<ref>http://www.anayasa.gov.tr/index.php?l=haber&id=149&lang=</ref>
⚫
9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961)|Anayasa]] gereğince kuruldu. 1961 Anayasası ile sağlanan 'hukuk devleti' 'yargı bağımsızlığı' ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesi'nin temel görevleri anayasa ile belirlendi. Daha sonrasında 1982 Anayasası'nda da biraz daha daraltılarak korundu. 12 Eylül 2010'da yapılan [[2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu|Türkiye anayasa değişikliği referandumu]]nun kabul edilmesi ile Mahkeme üye sayısı artırılmış ve bireysel başvuru yapma hakkı verildi.

== Geçmişi ==
⚫
Anayasa Mahkemesi 9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen 1961 Anayasası ile Türk siyasi hayatına girmiştir. 1961 Anayasası ile sağlanan 'hukuk devleti' 'yargı bağımsızlığı' ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesinin temel görevleri anayasa ile belirlenmiş daha sonrasında 1982 anayasası'nca da biraz daha daraltılılarak korunmuştur. Buna göre Anayasa Mahkemesinin görevleri aşağıdaki gibidir:

Egemenliğini kullanımında var olan ve yukarıda açıklanan kavram ve kurumların egemenliği kullanırken faliyetlerinde "Anayasaya" uygunluğunu belirleyen kurum Anayasa Mahkemesi olarak belirlenmişdir, (bakınız [[s:Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)/III. Kısım/III. Bölüm#Görev ve yetkileri|Görev ve yetkileri]]).

Anayasa mahkemesi parlamentonun çıkardığı yasaların gene parlamentonun daha önce yasalaştırdığı kavramlarla uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi amacıyla denetler.Ayrıca Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetler
Cumhurbaşkanını, [[Bakanlar Kurulu]] üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, [[Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu]] ile [[Sayıştay]] başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı [[Yüce Divan]] sıfatıyla yargılar.
Siyasi partilerin siyasi partiler kanununa uygun faaliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline ilişkin en son mercidir.
[[Uyuşmazlık Mahkemesi]]'ne başkanlık edecek üyeyi oy çokluğuyla seçer.


=== 2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu ===
=== 2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu ===
12 Eylül 2010'da yapılan [[2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu|Anayasa değişikliği referandumu]]nun kabul edilmesi ile aşağıdaki değişiklikler yürürlüğü girmiştir.
12 Eylül 2010'da yapılan [[2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu|Anayasa değişikliği referandumu]]'nun kabul edilmesi ile aşağıdaki değişiklikler yürürlüğü girdi.


* Anayasa Mahkemesi'nde yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, "11 asıl 4 yedek" üye yerine "17 asıl" üyeden oluşacak. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazanmıştır.
* Anayasa Mahkemesi'nde yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, "11 asıl 4 yedek" üye yerine "17 asıl" üyeden oluşacak. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazandı.
* Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak belirlenmiştir.
* Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak belirlendi.
* Vatandaşlara Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapma hakkı verilmiştir.
* Vatandaşlara Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapma hakkı verildi.
* Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan "Yüce Divan" yargılamaları için Yargıtay'a temyize gidilebilecek.
* Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan "Yüce Divan" yargılamaları için Yargıtay'a temyize gidilebilecek.
* Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişikin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak.
* Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak.
* Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranacak.
* Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranacak.
* Mahkemenin üye yapısı aşağıdaki gibi değişecek:
* Mahkemenin üye yapısı aşağıdaki gibi değişti:

{| class="wikitable sortable" style="font-size:98%;" width=98%
{| class="wikitable sortable" style="font-size:98%;" width=98%
! [[1982 Anayasası]]
! [[1982 Anayasası]]
87. satır: 76. satır:
* 1 üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 1 üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 1 üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 1 üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 3 üye Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan ögretim üyeleri arasından gösterecegi üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca
* 3 üye Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca
* 4 üye üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Cumhurbaşkanınca
* 4 üye üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Cumhurbaşkanınca
* 2 üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday içinden TBMM tarafından
* 2 üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday içinden TBMM tarafından
96. satır: 85. satır:
== Anayasa Mahkemesi'nin Yapısı ==
== Anayasa Mahkemesi'nin Yapısı ==
[[Dosya:Anayasa Mahkemesi 45. yıl logosu.png|thumb|right|Anayasa Mahkemesi 45. yıl logosu]]
[[Dosya:Anayasa Mahkemesi 45. yıl logosu.png|thumb|right|Anayasa Mahkemesi 45. yıl logosu]]
Anayasa Mahkemesi 17 üyeden oluşur. Anayasa Mahkemesi'nin üyelerini [[cumhurbaşkanı]] ve [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] seçer. Anayasa Mahkemesi iki bölüme ayrılmıştır. Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Bölümler yalnızca bireysel başvurulara bakmaktadır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakar. Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Yargılamanın aleniyeti ilkesi Anayasa Mahkemesi davalarında geçerli değildir. [[2008]] yılı bütçesi kapsamında Anayasa Mahkemesi'ne öngörülen ödeneğin 17 milyon 452 bin TL olduğu açıklandı.<ref>[http://haber.mynet.com/detail_news/?type=Economy&id=X1183459551812&date=03Temmuz2007 "Bütçe'de aslan payı Hazine'nin", Mynet Haber, 03 Temmuz 2007]</ref> Temel Amaçları:
Anayasa Mahkemesi 17 üyeden oluşur. Anayasa Mahkemesi'nin üyelerini [[cumhurbaşkanı]] ve [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] seçer. Anayasa Mahkemesi iki bölüme ayrılmıştır. Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Bölümler yalnızca bireysel başvurulara bakmaktadır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakar. Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Yargılamanın aleniyeti ilkesi Anayasa Mahkemesi davalarında geçerli değildir.


== Görevleri ==
== Görevleri ==
Bakınız: [[s:Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)/III. Kısım/III. Bölüm#Görev ve yetkileri|Görev ve yetkileri]]
Bakınız: [[s:Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)/III. Kısım/III. Bölüm#Görev ve yetkileri|Görev ve yetkileri]]


''' Yasaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi '''
''' Yasaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi '''


Parlamentonun çıkardığı yasaların Turkiye Cumhuriyeti Anayasi'na uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi, Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetlemek,
Parlamentonun çıkardığı yasaların Turkiye Cumhuriyeti Anayası'na uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi, Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetlemek,
''' Yüce Divan '''
''' Yüce Divan '''
124. satır: 113. satır:


== Üyeleri ==
== Üyeleri ==
Anayasa Mahkemesi toplam 17 üyeden oluşmaktadır.<ref>{{web kaynağı|ad1=Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi|başlık=Üyeler|url=http://www.anayasa.gov.tr/Hakkinda/Uyeler/|erişimtarihi=10 Şubat 2015}}</ref>
⚫
{| class="prettytable sortable" style="font-size:0.906em; text-align:center;"

|-
⚫
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center;"
! style="background:gray; color:white;" | #
! style="background:gray; color:white;" | Adı
! style="background:gray; color:white;" | Seçilme tarihi
! style="background:gray; color:white;" | Görevi
! style="background:gray; color:white;" | Seçildiği kontenjan
! style="background:gray; color:white;" | Seçen Cumhurbaşkanı
! style="background:gray; color:white;" | Görev bitiş tarihi
|-
|-
! #
| 1 || [[Haşim Kılıç]] || 1990 || Başkan || [[Sayıştay]] || [[Turgut Özal]] || <span style="display:none">2015-03-13</span> 13 Mart 2015
! Adı
! Seçilme tarihi
! Görevi
! Seçildiği kontenjan
! Seçen
! Görev bitiş tarihi
|-
|-
| 2 || [[Serdar Özgüldür]] || 2004 || Üye || [[Askerî Yüksek İdare Mahkemesi]] || Ahmet Necdet Sezer || <span style="display:none">2020-12-22</span> 22 Aralık 2020
| 1 || [[Zühtü Arslan]] || 17 Nisan 2012 || Başkan || [[Yükseköğretim Kurulu]] || [[Abdullah Gül]] || <span style="display:none">2024-4-17</span> 17 Nisan 2024
|-
|-
| 3 || [[Serruh Kaleli]] || 2005 || Başkanvekili || Üst Düzey Yönetici veya Avukat (Avukat) || Ahmet Necdet Sezer || <span style="display:none">2019-05-03</span> 3 Mayıs 2019
| 2 || [[Serdar Özgüldür]] || 21 Haziran 2004 || Üye || [[Askerî Yüksek İdare Mahkemesi]] || [[Ahmet Necdet Sezer]] || <span style="display:none">2020-12-22</span> 22 Aralık 2020
|-
|-
| 4 || [[Osman Alifeyyaz Paksüt]] || 2005 || Üye || Üst Düzey Yönetici veya Avukat (Eski Helsinki Büyükelçisi) || Ahmet Necdet Sezer || <span style="display:none">2018-11-03</span> 3 Kasım 2018
| 3 || [[Serruh Kaleli]] || 19 Temmuz 2005 || Başkanvekili || Üst Düzey Yönetici veya Avukat || Ahmet Necdet Sezer || <span style="display:none">2019-05-03</span> 3 Mayıs 2019
|-
|-
| 5 || [[Recep Kömürcü]] || 2008 || Üye || [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]] || [[Abdullah Gül]] || <span style="display:none">2020-04-03</span> 3 Nisan 2020
| 4 || [[Osman Alifeyyaz Paksüt]] || 19 Temmuz 2005 || Üye || Üst Düzey Yönetici veya Avukat || Ahmet Necdet Sezer || <span style="display:none">2018-11-03</span> 3 Kasım 2018
|-
|-
| 6 || [[Engin Yıldırım]] || 2010 || Üye || [[YÖK]] (Eski Sakarya Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı) || Abdullah Gül || <span style="display:none">2031-02-09</span> 9 Şubat 2031
| 5 || [[Recep Kömürcü]] || 4 Aralık 2008 || Üye || [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]] || Abdullah Gül || <span style="display:none">2020-04-03</span> 3 Nisan 2020
|-
|-
| 7 || [[Nuri Necipoğlu]] || 2010 || Üye || [[Askerî Yargıtay]] || Abdullah Gül || <span style="display:none">2018-07-01</span> 1 Temmuz 2018
| 6 || [[Engin Yıldırım]] || 9 Nisan 2010 || Üye || Yükseköğretim Kurulu || Abdullah Gül || <span style="display:none">2031-02-09</span> 9 Şubat 2031
|-
|-
| 8 || [[Alparslan Altan]] || 2010 || Başkanvekili || Üst Düzey Yönetici veya Avukat (Eski Denizcilik Müsteşarlığı Müsteşar Yardımcısı) || Abdullah Gül || <span style="display:none">2033-03-29</span> 29 Mart 2033
| 7 || [[Nuri Necipoğlu]] || 22 Nisan 2010 || Üye || [[Askerî Yargıtay]] || Abdullah Gül || <span style="display:none">2018-07-01</span> 1 Temmuz 2018
|-
|-
| 9 || [[Burhan Üstün]] || 2010 || Üye || Yargıtay || Abdullah Gül || <span style="display:none">2021-03-29</span> 29 Mart 2021
| 8 || [[Alparslan Altan]] || 29 Mart 2010 || Başkanvekili || Üst Düzey Yönetici veya Avukat || Abdullah Gül || <span style="display:none">2033-03-29</span> 29 Mart 2033
|-
|-
| 10 || [[Hicabi Dursun]] || 2010 || Üye || Sayıştay|| [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] || <span style="display:none">2022-10-06</span> 6 Ekim 2022
| 9 || [[Burhan Üstün]] || 30 Mart 2010 || Üye || Yargıtay || Abdullah Gül || <span style="display:none">2021-03-29</span> 29 Mart 2021
|-
|-
| 11 || [[Celal Mümtaz Akıncı]] || 2010 || Üye || Baro Başkanı (Eski Afyonkarahisar Barosu Başkanı)|| TBMM || <span style="display:none">2022-10-13</span> 31 Ocak 2022
| 10 || [[Hicabi Dursun]] || 6 Ekim 2010 || Üye || Sayıştay || [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] || <span style="display:none">2022-10-06</span> 6 Ekim 2022
|-
|-
| 12 || [[Erdal Tercan]] || 2011 || Üye || YÖK (Eski Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ) || Abdullah Gül || <span style="display:none">2023-01-07</span> 7 Ocak 2023
| 11 || [[Celal Mümtaz Akıncı]] || 13 Ekim 2010 || Üye || Baro Başkanı || TBMM || <span style="display:none">2022-10-13</span> 31 Ocak 2022
|-
|-
| 13 || [[Muammer Topal]] || 2012 || Üye || [[Danıştay]] || Abdullah Gül || <span style="display:none">2024-10-13</span> 29 Ocak 2024
| 12 || [[Erdal Tercan]] || 7 Ocak 2011 || Üye || Yükseköğretim Kurulu || Abdullah Gül || <span style="display:none">2023-01-07</span> 7 Ocak 2023
|-
|-
| 14 || [[Zühtü Arslan]] || 2012 || Üye || YÖK (Eski Polis Akademisi Başkanı)|| Abdullah Gül || <span style="display:none">2024-4-17</span> 17 Nisan 2024
| 13 || [[Muammer Topal]] || 29 Ocak 2012 || Üye || [[Danıştay]] || Abdullah Gül || <span style="display:none">2024-10-13</span> 29 Ocak 2024
|-
|-
| 15 || [[Mehmet Emin Kuz]] || 2013 || Üye || Üst Düzey Yönetici veya Avukat (Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreter Yardımcısı) || Abdullah Gül || <span style="display:none">2024-5-12</span> 12 Mayıs 2024
| 14 || [[Mehmet Emin Kuz]] || 8 Mart 2013 || Üye || Üst Düzey Yönetici veya Avukat || Abdullah Gül || <span style="display:none">2024-5-12</span> 12 Mayıs 2024
|-
|-
| 16 || [[Hasan Tahsin Gökcan]] || 2014 || Üye || Yargıtay || Abdullah Gül || <span style="display:none">2026-3-17</span> 17 Mart 2026
| 15 || [[Hasan Tahsin Gökcan]] || 17 Mart 2014 || Üye || Yargıtay || Abdullah Gül || <span style="display:none">2026-3-17</span> 17 Mart 2026
|-
|-
| 17 || [[Kadir Özkaya]] || 2014 || Üye || Danıştay || Recep Tayyip Erdoğan || <span style="display:none">2014-12-15</span> 18 Aralık 2026
| 16 || [[Kadir Özkaya]] || 18 Aralık 2014 || Üye || Danıştay || [[Recep Tayyip Erdoğan]] || <span style="display:none">2014-12-15</span> 18 Aralık 2026
|}
|}


Sayfanın 10.57, 10 Şubat 2015 tarihindeki hâli

Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi
Harita
Kuruluş1961
TürAnayasal Yargı
MerkezAnkara
Resmî dillerTürkçe
LiderZühtü Arslan
Serruh Kaleli
Alparslan Altan
Resmî siteanayasa.gov.tr

Anayasa Mahkemesi, Türkiye'deki en yüksek anayasal organdır. Temel görevi, Anayasa'da yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve TBMM tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine anayasa'ya uygun olup olmadığını denetlemektir. Görevleri, Türkiye Anayasası'nın 156. ve 152. maddeleri arasında belirtilmiştir.[1]

Tarihi

9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen Anayasa gereğince kuruldu. 1961 Anayasası ile sağlanan 'hukuk devleti' 'yargı bağımsızlığı' ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesi'nin temel görevleri anayasa ile belirlendi. Daha sonrasında 1982 Anayasası'nda da biraz daha daraltılarak korundu. 12 Eylül 2010'da yapılan Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesi ile Mahkeme üye sayısı artırılmış ve bireysel başvuru yapma hakkı verildi.

2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu

12 Eylül 2010'da yapılan Anayasa değişikliği referandumu'nun kabul edilmesi ile aşağıdaki değişiklikler yürürlüğü girdi.

  • Anayasa Mahkemesi'nde yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, "11 asıl 4 yedek" üye yerine "17 asıl" üyeden oluşacak. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazandı.
  • Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak belirlendi.
  • Vatandaşlara Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapma hakkı verildi.
  • Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan "Yüce Divan" yargılamaları için Yargıtay'a temyize gidilebilecek.
  • Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak.
  • Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranacak.
  • Mahkemenin üye yapısı aşağıdaki gibi değişti:
1982 Anayasası 2010 Anayasa değişikliği referandumu
  • 2 asıl ve 2 yedek üye Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 2 asıl ve 1 yedek üye Danıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 1 asıl üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 1 asıl üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 1 asıl üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 1 asıl üye Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 3 asıl ve 1 yedek üye üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca
  • 3 üye Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 2 üye Danıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 1 üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 1 üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 3 üye Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca
  • 4 üye üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Cumhurbaşkanınca
  • 2 üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday içinden TBMM tarafından
  • 1 üye baro başkanlarının avukatlar arasından gösterecekleri üçer aday içinden TBMM tarafından

Anayasa Mahkemesi'nin Yapısı

Anayasa Mahkemesi 45. yıl logosu

Anayasa Mahkemesi 17 üyeden oluşur. Anayasa Mahkemesi'nin üyelerini cumhurbaşkanı ve TBMM seçer. Anayasa Mahkemesi iki bölüme ayrılmıştır. Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Bölümler yalnızca bireysel başvurulara bakmaktadır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakar. Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Yargılamanın aleniyeti ilkesi Anayasa Mahkemesi davalarında geçerli değildir.

Görevleri

Bakınız: Görev ve yetkileri

Yasaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi

Parlamentonun çıkardığı yasaların Turkiye Cumhuriyeti Anayası'na uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi, Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetlemek,

Yüce Divan

Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ile Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak.

Yasama dokunulmazlıklarının kaldırılması

Siyasi partilerin siyasi partiler kanununa uygun faliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline bakmak,

Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başkanlık edecek üyeyi atamak

Partilerin Kapatılması Davaları

Yetkileri arasında siyasal partileri kapatma da bulunan Anayasa Mahkemesi, Türkiye'de azınlıklarla ilgili mevzuatın ana eğilimini oluşturan "milletin bölünmez bütünlüğü" anlayışına dayanarak siyasi partileri kapatmaktadır. Bu yöndeki ilk uygulama, Türkiye İşçi Partisinin (TİP) Temmuz 1971'de Anayasa'nın 57. maddesinde ifadesini bulan temel ilkesine ("Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezliği") ve Siyasi Partiler Kanunu'nun 81. maddesindeki "azınlıklar bulunduğunu ileri süremezler, azınlık yaratarak millet bütünlüğünün bozulması amacını güdemezler" kuralına aykırı görüş ve tutumları nedeniyle kapatılmasıdır.

Partilerin Mali Denetiminin yapılması

Uyuşmazlık Mahkemesi'nin Başkan ve başkanvekilini seçmek

Üyeleri

Anayasa Mahkemesi toplam 17 üyeden oluşmaktadır.[2]

# Adı Seçilme tarihi Görevi Seçildiği kontenjan Seçen Görev bitiş tarihi
1 Zühtü Arslan 17 Nisan 2012 Başkan Yükseköğretim Kurulu Abdullah Gül 2024-4-17 17 Nisan 2024
2 Serdar Özgüldür 21 Haziran 2004 Üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Ahmet Necdet Sezer 2020-12-22 22 Aralık 2020
3 Serruh Kaleli 19 Temmuz 2005 Başkanvekili Üst Düzey Yönetici veya Avukat Ahmet Necdet Sezer 2019-05-03 3 Mayıs 2019
4 Osman Alifeyyaz Paksüt 19 Temmuz 2005 Üye Üst Düzey Yönetici veya Avukat Ahmet Necdet Sezer 2018-11-03 3 Kasım 2018
5 Recep Kömürcü 4 Aralık 2008 Üye Yargıtay Abdullah Gül 2020-04-03 3 Nisan 2020
6 Engin Yıldırım 9 Nisan 2010 Üye Yükseköğretim Kurulu Abdullah Gül 2031-02-09 9 Şubat 2031
7 Nuri Necipoğlu 22 Nisan 2010 Üye Askerî Yargıtay Abdullah Gül 2018-07-01 1 Temmuz 2018
8 Alparslan Altan 29 Mart 2010 Başkanvekili Üst Düzey Yönetici veya Avukat Abdullah Gül 2033-03-29 29 Mart 2033
9 Burhan Üstün 30 Mart 2010 Üye Yargıtay Abdullah Gül 2021-03-29 29 Mart 2021
10 Hicabi Dursun 6 Ekim 2010 Üye Sayıştay TBMM 2022-10-06 6 Ekim 2022
11 Celal Mümtaz Akıncı 13 Ekim 2010 Üye Baro Başkanı TBMM 2022-10-13 31 Ocak 2022
12 Erdal Tercan 7 Ocak 2011 Üye Yükseköğretim Kurulu Abdullah Gül 2023-01-07 7 Ocak 2023
13 Muammer Topal 29 Ocak 2012 Üye Danıştay Abdullah Gül 2024-10-13 29 Ocak 2024
14 Mehmet Emin Kuz 8 Mart 2013 Üye Üst Düzey Yönetici veya Avukat Abdullah Gül 2024-5-12 12 Mayıs 2024
15 Hasan Tahsin Gökcan 17 Mart 2014 Üye Yargıtay Abdullah Gül 2026-3-17 17 Mart 2026
16 Kadir Özkaya 18 Aralık 2014 Üye Danıştay Recep Tayyip Erdoğan 2014-12-15 18 Aralık 2026

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Kısa Tarihçe". Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  2. ^ "Üyeler". Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye_Cumhuriyeti_Anayasa_Mahkemesi&oldid=15090795" sayfasından alınmıştır