Türkiye'deki kolluk kuvvetleri

Görev yapan polisler

Türkiye’deki kolluk kuvvetleri, Türkiye'de kamu düzenini, genel güvenliği, kişi hak ve hürriyetlerini korumak; suçların işlenmesini önlemek, işlenen suçlarla ilgili delilleri toplamak ve failleri yakalamakla görevli, yürütme organına bağlı kamu kurumlarından oluşur.

Türkiye'deki kolluk kuvvetleri, adli kolluk ve idari kolluk olmak üzere iki türe ayrılır. Adli ve idari kolluk için ayrı kurumlar bulunmamakta olup bu görevler kurum içi görevlendirilen birim veya kişilerce yerine getirilir.

Adli kolluk

Adlî kolluk, ceza muhakemesi sürecinde görev yapan ve suç işlendiği andan itibaren Cumhuriyet savcısının emir ve talimatları doğrultusunda faaliyet gösteren kolluk birimidir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 160 ve 161. maddeleri uyarınca, adlî kolluğun temel görevi, suçun işlendiğini öğrenmesi hâlinde derhal Cumhuriyet savcısına bildirimde bulunmak, delilleri toplamak, şüphelileri tespit etmek ve gerekli işlemleri yaparak soruşturmanın sağlıklı yürütülmesini temin etmektir.

Adli Kolluk Yönetmeliği'nin 4. maddesine göre ceza muhakemesi sürecinin yürütülmesi amacıyla; Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından asgarî tam teşekküllü polis karakolu bulunan yerlerde, Jandarma Genel Komutanlığı tarafından asgarî tam teşekküllü jandarma karakolu bulunan yerlerde, Sahil Güvenlik Komutanlığı tarafından asgarî sahil güvenlik bot komutanlıklarının bulunduğu yerlerde ve Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü tarafından gümrük muhafaza kaçakçılık ve istihbarat müdürlüğü, gümrük müdürlüğü ile müstakil bölge ve kısım amirliklerinin bulunduğu yerlerde, mevcut imkânlar çerçevesinde yeterli sayıda adlî kolluk personeli görevlendirilir.

İdari kolluk

İdari kolluk, kamu düzenini ve güvenliğini, genel sağlığı, çevreyi ve ahlakı korumak amacıyla yürütülen önleyici ve düzenleyici faaliyetlerdir. İdari kolluk, suçun önlenmesi ve kamu düzeninin sağlanmasına odaklanır ve adli kolluktan farklı olarak, doğrudan yargısal süreçlerden ziyade idari önlemlerle hareket eder. İdari kolluk, genel idari kolluk ve özel idari kolluk olarak ikiye ayrılmaktadır. Valiler, il sınırları içerisinde; kaymakamlar ise ilçe sınırları içerisinde bulunan tüm genel ve özel kolluk teşkilatlarının amirleridir.

Genel İdari Kolluk

Genel idari kolluk, kamu düzeni ve toplumsal huzurun korunması ve bozulmasını önlemeye veya bozulmuş olan kamu düzenini yeniden tesis etmeye yönelik yürütülen önleyici kolluk faaliyetleridir. 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 254'üncü maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı; iç güvenlik kuruluşlarını idare ederek, ülkenin ve milletin bölünmez bütünlüğünü, yurdun iç güvenliğini, asayişini, kamu düzenini ve genel ahlakı korumak; Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerin güvence altına alınmasını sağlamak; sınır, kıyı ve karasularının muhafaza ve emniyetini temin etmek; karayollarında trafik düzenini sağlamak ve denetlemek; suç işlenmesini önlemek, suçluları takip ederek yakalamak; her türlü kaçakçılığı engellemek ve izlemekle görevlidir. İçişleri Bakanlığına bağlı iç güvenlik kuruluşlarının görev sahası dağılımı ise şöyledir: İl ve ilçe merkezlerinde genel idari kolluk hizmeti Emniyet Genel Müdürlüğünce kurulan polis teşkilatı tarafından sağlanır. İl ve ilçe belediye hudutları haricinde kalan veya polis teşkilatı bulunmayan yerlerde ise genel idari kolluk hizmeti Jandarma Genel Komutanlığı tarafından yerine getirilir. Belediye sınırları içerisinde yer almakla birlikte, hizmet gerekleri açısından uygun görülen bölgeler jandarmanın görev ve sorumluluk alanı olarak belirlenebilir. Ayrıca, İçişleri Bakanı tarafından alınacak kararla bir il veya ilçenin tamamı polis ya da jandarma tarafından yürütülecek kolluk hizmetleri kapsamına alınabilir. Sahillerde, iç sularda (Marmara Denizi, İstanbul ve Çanakkale boğazları), liman ve körfezlerde, karasularında, münhasır ekonomik bölgesi ile ulusal ve uluslararası hukuk kuralları uyarınca Türkiye'nin egemenlik ve denetimi altında bulunan deniz alanlarında genel idari kolluk hizmetini Sahil Güvenlik Komutanlığı yerine getirir.

Özel İdari Kolluk

Özel İdari Kolluk, kanunlar ve ilgili mevzuat ile belirlenmiş, özelleşmiş bir hizmet alanına yönelik koruyucu ve önleyici nitelikteki kolluk faaliyetlerinin yürütülmesidir. Bu faaliyetler, genel kolluk yetkisinin dışındaki özel gereksinimleri karşılamak üzere ilgili idari makamlara bağlı birimlerce yerine getirilir.

Özel İdari Kolluk Teşkilatları

• Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü: Gümrüklü yer ve sahalarda kamu düzeninin bozulmasını önlemek amacıyla gerekli tedbirleri almak, bu alanların takip ve muhafazasını sağlamak, gerektiğinde müdahalede bulunarak durumu adli mercilere intikal ettirmek; deniz ve hava limanları ile kara sınırlarındaki gümrük kapılarında ve diğer gümrüklü sahalarda giriş ve çıkış yapan kişi, eşya ve taşıtların muhafazasını sağlamak ve gümrük işlemleri tamamlanmadan bu alanlardan çıkışlarını engellemek; gümrüklü yerlerde ve Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi genelinde, gerektiğinde ilgili kuruluşlarla iş birliği yaparak kaçakçılığı önlemek, izlemek ve soruşturmak; kişi, eşya ve taşıtların kaçakçılıkla mücadele kapsamında takibini yapmak; bilimsel yöntemlerle bilgi toplayarak gerekli araştırma, soruşturma ve operasyonları gerçekleştirmek, taşra teşkilatının operasyonlarını koordine etmek ve gerektiğinde müşterek operasyonlar düzenlemek; ayrıca kaçakçılıkla mücadele amacıyla ulusal ve uluslararası kuruluşlarla iş birliği yapmak, bilgi alışverişinde bulunmak, protokoller hazırlayıp uygulamak ve gerektiğinde ortak operasyonlar gerçekleştirmekle görevlidir.
• Orman Genel Müdürlüğü: 6831 sayılı Orman Kanununa göre Orman Genel Müdürlüğüne bağlı orman memurları; orman sayılan yerlerde Orman Kanununda tanımlanan suçların işlenmesinin önlenmesi için veya işlenen suçlarla ilgili olarak başlatılan soruşturmadaki görevleri kapsamında kolluk görevlisi sıfatını taşırlar. Orman memurları, bu görevleri sırasında silah taşıma ve Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre şüphelileri yakalama yetkisine sahiptir.
• Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü: 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanuna göre ceza infaz kurumlarının iç güvenliği, Adalet Bakanlığına bağlı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü bünyesindeki infaz ve koruma görevlileri tarafından sağlanır. (Ceza infaz kurumlarının dış güvenliği Jandarma Genel Komutanlığı tarafından sağlanır.)
• Belediye Zabıtası: Belediye zabıtası, belediye sınırları içinde belde halkının huzur, sağlık ve düzenini sağlamak amacıyla kolluk kuvveti niteliğinde görevler yürütür. Bu kapsamda belediye meclisi ve karar organlarınca alınan emir ve yasakları uygular; tüketicinin korunması, izinsiz faaliyetlerin engellenmesi, işgal edilen alanların kontrolü, ruhsatsız işyerleri ve inşaatların denetimi, ölçü ve tartı aletlerinin kontrolü gibi görevleri yerine getirir. İmar ve Gecekondu Kanunları çerçevesinde tehlike arz eden yapıların kapatılması veya yıkılması, ruhsatsız yapılaşmanın önlenmesi ve yıkım işlemlerinin gerçekleştirilmesi; Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu doğrultusunda sit alanlarında izinsiz kazı ve yapılaşmaların bildirilmesi de sorumlulukları arasındadır. Halk sağlığını korumak için Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve gıda mevzuatı kapsamında denetimler yapar, seyyar satıcıların mevzuata aykırı satışlarını engeller, kurban kesimlerinin belirlenen alanlar dışında yapılmasına mani olur, çevre kirliliği ve gürültü yaratan işletmeler hakkında işlem yapar. Hayvan sağlığı ve korunmasına ilişkin mevzuat çerçevesinde hastalık görülen bölgeleri kordon altına alır, hayvansal ürünlerin naklini denetler ve eksik belgeli nakilleri durdurarak mülki idare amirine bildirir. Trafik düzeni açısından Karayolları Trafik Kanunu ve Karayolu Taşıma Kanunu uyarınca toplu taşıma araçlarının güzergâh, ücret ve sayı kontrollerini yapar, durak ve park yerlerinde denetim gerçekleştirir, kaldırımların ve kamu alanlarının araçlarla işgalini önler, gerektiğinde araçları otoparka çektirir ve yolcu terminallerinde denetim yapar. Ayrıca olağanüstü hallerde sivil savunma hizmetleri kapsamında görev alır, görevini yapmasına engel olan veya saldırıda bulunan kişiler hakkında kolluk kuvvetlerine bildirimde bulunur ve tutanak düzenler; Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında koruma altındaki eserlerin izinsiz satışını engeller, umumi yerlerde aşırı gürültü yapan, çevreyi kirleten veya geçişi zorlaştıran kişiler hakkında yasal işlem uygular.
• Askeri İnzibat: Askeri polislik işlerini yürütür. Garnizonlarda askerî disiplinin korunması, önleyici kolluk ve adlî görevler ile askeri birliklerde trafik düzeninin sağlanmasından sorumludur. Sivil halk üzerinde herhangi bir yetkisi olmayıp yalnızca askeri yerlerde askeri kişilerin işlediği suçlar hakkında işlem yapar.
• Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü: 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanununa göre yaban hayatın korunması amacıyla av yasaklarının takibi, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğüne bağlı silahlı Av Koruma Memurları tarafından yapılır. Bu memurlar, koruma ve kontrol altında bulunan sahalarda avcılık faaliyetlerini denetler, yasak dönemde veya yasak bölgelerde yapılan avcılığı engeller, ruhsatsız ya da belgesiz avlanan kişileri tespit ederek haklarında yasal işlem başlatır. Ayrıca avlanma araç ve gereçlerinin mevzuata uygunluğunu kontrol eder, kaçak avcılıkta kullanılan malzemelere el koyar ve gerektiğinde genel kolluk kuvvetleriyle iş birliği yaparak adli mercilere bildirimde bulunur.
• Köy Korucuları: 442 sayılı Köy Kanununa göre köy olarak belirlenen yerlerde köy halkının canını ve malını korumak için silahlı köy korucuları bulundurulur. Korucular, Köy Muhtarının emri altında görev yaparlar.
• Çiftçi Malları Koruma Bekçileri: 4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre şehir ve kasabaların dışında köy sayılan yerlerde ve tarım ürünlerinin üretildiği yerlerde çiftçilere ait ekili, dikili veya kendiliğinden yetişen bütün bitkiler ile (Orman Kanunu kapsamına girmeyen) ağaçlar ve ağaçlıklar; tarımsal faaliyetlerde kullanılan veya tarımla ilgili her türlü taşınır ve taşınmaz mallar; su arkları, setler ve bentler, hendek, çit, duvar ve benzeri engeller ile tarla ve bahçe yollarının korunması için köylerde ihtiyar meclisi ve köy dışındaki yerlerde ise koruma meclisi başkanlıkları tarafından silahlı koruma bekçisi görevlendirilir. Bu bekçiler, görev sahalarında bu hizmeti almayı kabul eden çiftçilerin mallarının korunmasından sorumlu olup çiftçilerin mallarına bir zarar geldiğinde zararın devam etmesini önleyecek tedbirleri alır ve zararın tespitine yarayacak delilleri toplayarak durumu koruma heyetine veya ihtiyar meclisine bildirir ve mümkün olan hallerde tutanak düzenler.

Kolluk kuvvetlerine yardımcı kurum ve görevliler

Kolluk kuvvetlerine yardımcı kurum ve görevliler, doğrudan kolluk kuvveti sayılmamalarına rağmen özel mevzuatlarla belirlenmiş görev alanlarında kamu düzenine destek olmak veya suçları önlemek için sınırlı yetkilerini kullanarak genel ve özel kolluk kuvvetlerine yardımcı olurlar.

• Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT): 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanununa göre Türkiye'nin iç ve dış güvenliğinin sağlanması için her türlü bilgi, belge, haber ve veri toplamak, kaydetmek, analiz etmek ve üretilen istihbaratı gerekli kuruluşlara ulaştırmakla görevlidir.
• Ulusal Siber Olaylara Müdahale Merkezi (USOM): Türkiye'nin siber güvenliğine karşı siber ortamda ortaya çıkan tehditleri belirlemek, muhtemel siber saldırı ve olayların etkilerini azaltmak veya ortadan kaldırmak amacıyla görev yapar. Bu kapsamda tespit edilen siber tehditlerle ilgili taraflara alarm, uyarı ve duyurular yaparak önlemlerin geliştirilmesini sağlar, siber olaylara maruz kalan bilişim sistemlerine yönelik koruyucu tedbirler alır, zararlı yazılım yayan veya oltalama yapan internet adreslerinin erişim engellemelerini yaparak tehditleri bertaraf eder. Yapılan siber güvenlik çalışmaları esnasında konusu suç teşkil eden bulgular ile karşılaşılması halinde adli makamlar ve kolluk kuvvetlerine bildirimde bulunur ve onlarla koordinasyon içerisinde hareket eder.
• Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK): Kara para aklama ve terörizmin finansmanı gibi mali suçlarla mücadele etmekle görevli finansal istihbarat kurumudur. Şüpheli işlemlere dair verileri toplar, analiz eder, değerlendirir ve mali suçların önlenmesi ve ortaya çıkarılması için yöntemler geliştirerek elde ettiği bilgi ve sonuçları ilgili adli makamlara ve kolluk kuruluşlarına iletir.
• Özel Güvenlik: 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun'a göre özel güvenlik görevlileri, illerde kurulan Özel Güvenlik Komisyonu tarafından izin verilen kişiler ile kurum ve kuruluşların korunmasını sağlamakla görevli özel eğitimli silahlı veya silahsız sınırlı yetkilere sahip kişilerdir. Bu kişiler, hem bir kurum veya kuruluşun kendi güvenlik birimi bünyesinde çalıştırılabilir hem de güvenlik hizmeti sağlayan firmalar bünyesinde farklı yerlerde görev alabilirler. Özel güvenlik görevlileri; koruma ve güvenliğini sağladıkları alanlara girmek isteyenleri duyarlı kapıdan geçirme, üstlerini dedektörle arama ve eşyalarını X-ray cihazı veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme yetkisine sahip olup aynı işlemleri toplantı, konser, spor müsabakası, sahne gösterileri, cenaze ve düğün törenleri ile havaalanı, liman, gar, istasyon ve terminal gibi toplu ulaşım tesislerinde de kimlik sormak suretiyle gerçekleştirebilir. Ceza Muhakemesi Kanununun 90 ve 168’inci maddeleri kapsamında yakalama yapabilir; görev alanında haklarında yakalama emri veya mahkûmiyet kararı bulunan kişileri yakalayabilir ve arayabilir; olay yerini ve delilleri koruyabilir. Yangın, deprem gibi tabiî afetler veya yardım istenmesi hâlinde görev alanındaki işyeri ve konutlara girebilir. Aramalar sırasında suç teşkil eden, delil olabilecek veya tehlike doğurabilecek eşyayı genel kolluğa derhal bildirmek şartıyla emanete alabileceği gibi, terk edilmiş veya bulunmuş eşyayı da emanete alma yetkisine sahiptir. Ayrıca kişinin vücudu veya sağlığı bakımından mevcut bir tehlikeden korunması amacıyla yakalama yapabilir ve Türk Medeni Kanunu’nun 981’inci, Borçlar Kanunu’nun 52’nci, Türk Ceza Kanunu’nun 24 ve 25’inci maddeleri çerçevesinde zor kullanabilir. Zor kullanma veya yakalama gerektiren durumlar derhal genel kolluğa bildirilir ve yakalanan kişi ile emanete alınan eşya onlara teslim edilir. Özel güvenlik görevlileri bu yetkileri sadece görevli oldukları süre içinde ve görev alanlarında kullanabilirler.
• Çarşı ve Mahalle Bekçileri: Genel idari kolluk kuvvetlerine yardımcı olmak üzere, emniyet ve jandarma teşkilatları bünyesinde silahlı olarak görev yaparlar. Çarşı ve mahalle bekçileri, görevli oldukları bölgelerde ve çalışma saatleri içinde halkın huzurunu, güvenliğini ve sağlığını korumakla yükümlüdür. Bu kapsamda devriye hizmeti yürütür, şüpheli kişi ve durumları genel kolluğa bildirir, suç işlenirken veya hemen sonrasında failleri yakalayabilir, delilleri koruyabilir ve tanıkları tespit ederek kolluğa iletebilir. Hakkında yakalama veya tutuklama kararı bulunan kişileri gördüklerinde yakalayıp kolluk birimlerine teslim ederler. Bekçiler, suç veya kabahati önlemek, failleri yakalamak, kimlik tespiti yapmak ya da kişilere ve topluma yönelik tehlikeleri engellemek amacıyla makul sebeplere dayanması halinde kişileri ve araçları durdurabilir; durdurma sırasında kimlik sorabilir, belge isteyebilir, kimliği belirlenemeyen kişileri kolluğa bildirebilir. Gerekli görülürse, dıştan elle kontrol yapabilir ve araçların görünen bölümlerini inceleyebilir. Bekçiler ayrıca yardım isteyenlere destek olur, şiddet mağduru veya risk altındaki kişileri kolluğa ulaştırır, afet ve arıza durumlarında mahalle sakinlerini uyarır ve ilgili kurumlara bilgi verir.