Türkiye coğrafyası
| Türkiye coğrafyası | |
|---|---|
| |
| Kıta | Asya (%97) Avrupa (%3) |
| Bölge | Batı Asya Anadolu Doğu Trakya |
| Koordinatlar | 39°00′N 35°00′E |
| Yüzölçüm | dünyada 37. sırada 783.562 km² Kara : 98 % Su : 2 % |
| Kıyılar | 8.333 km |
| Sınırlar | 2.753 km |
| En yüksek nokta | Ağrı Dağı (5.166 m) |
| En alçak nokta | Akdeniz (0 m) |
| En uzun nehir | Kızılırmak (1.350 km) |
| En büyük göl | Van Gölü (3.755 km²) |
Türkiye coğrafyası, Türkiye'nin yeryüzü şekilller, iklim, nüfus, din, tarım, hayvancılık ve ekonomisinin yörelere ve bölgelere göre dağılımını içerir.
Türkiye toprakları, 36-42° Kuzey enlemleri ve 26-45° Doğu boylamları arasında yer alır. Doğusu ile batısı arasında 76 dakikalık bir zaman farkı vardır. Şekli kabaca bir dikdörtgeni andırır ve genişliği 1.660 kilometredir. Göller ve adalar dahil kapladığı gerçek alan 814.578 km², izdüşüm alanı ise 783,562 km²'dir. Türkiye'ye ait bu iki yüzölçüm değeri arasındaki farkın büyüklüğü, arazinin dağlık ve engebeli olmasından kaynaklanır.
Türkiye toprakları, 7 coğrafi bölgeye ayrılmıştır. Marmara Bölgesi %8.5, Ege Bölgesi %12, Akdeniz Bölgesi %16, İç Anadolu Bölgesi %18, Karadeniz Bölgesi %18, Doğu Anadolu Bölgesi %21, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ise %7.5 yer tutmaktadır. Trakya bölgesinin yüzölçümü 24.370 km²'dir. Türkiye'nin kara sınırlarının uzunluğu 2.753 km, adalar dahil sahil uzunluğu 8.333 kilometredir.[1] Kara parçalarının toplam alanı 770.760 km², su alanlarının toplam alanı ise 9.820 km²'dir.
Coğrafi bölgeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye, 6-21 Haziran 1941 tarihlerinde yapılan Birinci Türk Coğrafya Kongresi'nde 7 ana coğrafi bölgeye ve 21 coğrafi bölüme ayrılmıştır. Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden dördüne komşu olduğu denizin adı verilmiştir, diğer üç bölge de Anadolu bütünü içindeki konumlarına göre adlandırılmışlardır. Oluşturulan coğrafi bölgelerin herhangi bir siyasi özelliği yoktur ve il sınırlarıyla da çakışmaz.[2]
Yeryüzü şekilleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Dağlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülkenin yarısından fazlası, yükseltisi 1.000 metreyi aşan yüksek alanlardan oluşur. Türkiye'nin ortalama yüksekliği 1141 metredir. Yaklaşık üçte biri orta yükseklikteki ovalar, yaylalar ve dağlar, %10'u da alçak alanlarla kaplıdır. En yüksek ve dağlık alanlar doğu kesiminde yer alır. Kuzey kesimini Kuzey Anadolu Dağları; güney, doğu ve güneydoğu kesimlerini de Toroslar kaplar. Ülkenin en yüksek noktası, Ağrı Dağı'nın 5.137 metreye erişen doruğudur. Onu 4.170 metre rakımıyla Hakkari'deki Cilo Dağı ve 4.049 metre rakımıyla da Bitlis'teki Süphan Dağı takip eder.
Düzlükler[değiştir | kaynağı değiştir]
Başlıca geniş düzlükler Çukurova, Konya Ovası ve Şanlıurfa'daki Harran ovalarıdır.
Akarsular ve Göller[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynağı ve denize döküldüğü yer ülke sınırları içinde olan en uzun akarsu, 1.355 kilometre uzunluğundaki Kızılırmak'tır. En büyük doğal göl, 3.713 km² alan kaplayan Van Gölü'dür. 817 km²'lik alana yayılan Atatürk Baraj Gölü ise ülkenin en büyük yapay gölüdür. Türkiye'nin en büyük adası olan Gökçeada'nın yüzölçümü 279 km²'dir.[3]
Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğünce yaptırılan ve temeli 26 Şubat 2013 tarihinde atılan Yusufeli Barajı; Karadeniz Bölgesi’nde, Artvin’in 70 kilometre güney batısındaki mesafede, Çoruh Nehri üzerinde inşa edilen olup, tamamlandığında 540 MW kurulu güç ile yılda ortalama 1,8 milyar kWh enerji üretecektir. Aynı zamanda tesis işletmeye alındığında, çift eğrilikli beton kemer kategorisinde dünyanın en yüksek 3. ve genel kategoride ise dünyanın en yüksek 7. barajı olacaktır.
Deprem kuşağı[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye, dünyanın önemli deprem kuşaklarından biri olan Alp-Himalaya Kuşağı üzerindedir.[4] Kuzey Anadolu fayı boyunca 1939 yılından bu yana pek çok büyük ve yıkıcı deprem yaşanmıştır.[5]
1939 yılında Erzincan'da yaşanan 7.9 büyüklüğündeki deprem, Türkiye tarihinin gördüğü, büyüklük olarak birinci, ancak yıkım, zarar ve ölüm bakımından ikinci en şiddetli ve en büyük deprem olarak. Deprem sonucunda 30 binden fazla kişi hayatını kaybetmiş ve 100 binden fazla kişi yaralanmıştır.
2023 yılında 6 Şubat saat 04.17'de, Kahramanmaraş merkezli, en çok da Hatay'a zarar veren 7.8 Mw. ve 9 saat sonra 7.6 Mw. büyüklüğünde 2 büyük deprem olmuştur. 10.000+ artçı (en büyüğü 6.7) olmuştur. 2 hafta sonra 20 Şubat'ta 6.4 büyüklüğünde kısa süreli güçlü bir deprem daha olmuştur. Bu depremler sonucunda Türkiye ve Suriye'de toplam ortalama 50.000+ kişi hayatını kaybetti. 230.000+ insan da yaralandı. Türkiye 84 Milyar Dolar maddi zarara uğradı. Binlerce bina yıkıldı, yolların kullanımı zorlaştı ve OHAL ilan edildi. Bu depremler Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki en çok zarar veren 1. deprem olarak kayıtlara geçti.
7.2 büyüklüğündeki 1999 Düzce Depremi'nde ise 845 kişi ölü ve 4.948 kişi yaralanmıştır.
İklim[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'de başlıca görülen üç iklim Karasal iklim, Akdeniz iklimi ve Karadeniz iklimidir.
Karasal iklimde yazlar sıcak ve kurak geçerken, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Türkiye'nin büyük bölümü (İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu) karasal iklimi yaşamaktadır.[6] Akdeniz ikliminde de yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Akdeniz Bölgesi, Ege Bölgesi ve Marmara'nın bir bölümü bu iklimi yaşamaktadır.[7] Karadeniz ikliminde ise çoğu mevsim yağışlı geçer. Karadeniz Bölgesi'nin tamamı bu iklime hakimdir.[8]
Aşağıdaki tabloda Türkiye'nin sıcaklık ve yağış durumları verilmiştir.
| Sıcaklık ortalaması | Yüksek sıcaklık | Düşük sıcaklık | Nem Ortalaması | Yağış ortalaması | |||||
| Marmara Bölgesi | 13.5°C | 56.3°F | 44.6°C | 112.3°F | -27.8°C | -18.0°F | 71.2 % | 564.3 mm | 22.2 in |
| Ege Bölgesi | 15.4°C | 59.7°F | 48.5°C | 119.3°F | -45.6°C | -50.1°F | 60.9 % | 706.0 mm | 27.8 in |
| Akdeniz Bölgesi | 16.4°C | 61.5°F | 45.6°C | 114.1°F | -33.5°C | -28.3°F | 63.9 % | 706.0 mm | 27.8 in |
| Karadeniz Bölgesi | 12.3°C | 54.1°F | 44.2°C | 111.6°F | -32.8°C | -27.0°F | 70.9 % | 828.5 mm | 32.6 in |
| İç Anadolu | 10.6°C | 51.1°F | 41.8°C | 107.2°F | -36.2°C | -33.2°F | 62.6 % | 392.0 mm | 15.4 in |
| Doğu Anadolu | 9.7°C | 49.5°F | 44.4°C | 111.9°F | -45.6°C | -50.1°F | 60.9 % | 569.0 mm | 22.4 in |
| Güneydoğu Anadolu | 16.5°C | 61.7°F | 48.4°C | 119.1°F | -24.3°C | -11.7°F | 53.4 % | 584.5 mm | 23.0 in |
Sıcaklık rekorları[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye toprakları üzerinde dört mevsim yaşandığı için hava sıcaklıkları da düşükten yükseğe doğru farklılıklar göstermektedir. Şu ana kadar Türkiye'de ölçülmüş en yüksek sıcaklık, 27 Ağustos 1961 tarihinde Şırnak'ın Cizre ilçesinde 49.0 °C olarak ölçüldü.[9] Ölçülen en düşük sıcaklık ise, 9 Ocak 1990 tarihinde Van'ın Çaldıran ilçesinde -46.4 °C olarak ölçüldü.[10]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi'nin (ADNKS) 2020 yılı sonuçlarına göre, 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla Türkiye'nin nüfusu 83.154.997'dir. Bu sayının %50,2'si (41.715.537) erkeklerden, %49,8'si (41.439.462) kadınlardan oluşur. Türkiye nüfusunun en önemli özelliklerinden biri, genç ve dinamik bir yapıya sahip olmasıdır.
0-14 yaş grubu nüfus, toplam nüfusun %23,4'ünü oluşturur. Ancak bu oran 1965'ten beri sürekli azalmakta ve Türkiye toplumu giderek yaşlanmaktadır. 0-14 yaş grubu 1965'te nüfusun %41,9'unu oluştururken, 2018'de %23,4'üne karşılık gelmektedir.
Türkiye demografisinde görülen en önemli değişim ise kentleşme oranıdır. 1927 yılında nüfusun %75,8'i kırsal (10 binden az nüfuslu), %24,2'si ise kentsel alanlarda yaşarken, bugün bu oran tam tersine dönüşmüştür. 2011 yılı itibarıyla Türkiye nüfusunun %23,2'si (17.338.563) kırsal alanda (belde ve köyler) yaşarken, %76,8'i (57.385.706) kentsel (il ve ilçe merkezleri) alanlarda yaşamaktadır.
Bölgelere göre istatistikler [12][değiştir | kaynağı değiştir]
Yaklaşık 15,4 milyon nüfusuyla İstanbul, Türkiye'nin en kalabalık şehridir. 120 ülkeden daha kalabalık olan İstanbul, dünyanın 14. ve Avrupa'nın da en kalabalık metropolüdür. İstanbul'u nüfus olarak sırasıyla başkent Ankara, İzmir, Bursa, Antalya ve Adana takip etmektedir. 78.324 kişilik nüfusuyla Bayburt, en az nüfuslu ildir. Onu sırasıyla Tunceli, Ardahan ve Kilis takip etmektedir.
80 yaş üstü[değiştir | kaynağı değiştir]
80 yaş ve üstü nüfusun en yüksek olduğu bölge, 429.781 ile Marmara Bölgesi'dir. Marmara'yı, 267.637 kişi ile Ege, 264.426 kişi ile İç Anadolu, 244.535 kişi ile Karadeniz, 185.443 kişi ile Akdeniz, 97.588 kişi ile Doğu Anadolu bölgeleri izlemektedir. 80 yaş ve üstü nüfusun en düşük olduğu bölge ise 88.511 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi'dir.
17 yaş altı[değiştir | kaynağı değiştir]
En yüksek genç nüfus, 6.076.943 ile Marmara'da yaşamaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde 3.300.970, İç Anadolu Bölgesi'nde 3.194.725, Akdeniz Bölgesi'nde 2.921.000, Ege Bölgesi'nde 2.322.319, Doğu Anadolu Bölgesi'nde 2.169.800, Karadeniz'de ise 1.659.409 kişi 0-17 yaş aralığında bulunuyor.
Din[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'de din, çeşitli dini inançlardan oluşmaktadır. Ülkedeki en yaygın dinin İslam olduğu şüphesizdir. Ancak bu oranın ne kadar olduğu ve ülkedeki diğer inançların istatistikleri de değişkenlik gösterebilmektedir. ABD'li araştırma şirketi Pew'in 2012 yılında hazırladığı bir rapora göre Türkiye'deki Müslüman oranı %98'dir.[17] Ipsos'un 2016 yılı anketi, bu oranın %82 olduğunu söyler.[18] Son olarak, Optimar'ın 2019 yılında yayımladığı ankete göre Müslüman oranı %89,5'tur.[19]
Türkiye, demografik bilgiler doğrultusunda dünyadaki Müslüman ülkelerden biridir. 2010 yılı bilgilerine göre ülke nüfusunun yaklaşık %0,5'i gayrimüslimdir, ve bunların %0,4'ü Hristiyandır. 2018 yılı verilerine göre ise ülkede 15.000 civarında Yahudi yaşamaktadır.
Ülkede 21 bin civarında da Bahai yaşamaktadır. Budizm, Hinduizm, Tengricilik, Şamanizm, Zerdüştlük ve Taoizm dinlerinden de azınlık mensuplar bulunmakta, ancak bunların sayısı kesin olarak bilinmemektedir. (Bkz. Türkiye'de din)
Tarım ve hayvancılık[değiştir | kaynağı değiştir]
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]
Toprak kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]
| Eğim değeri (%) | Kapladığı alan (km²) | Ülke toprakları içindeki kullanımı | Açıklama | Kullanım Alanı |
|---|---|---|---|---|
| 0 - 5 | 65.846 | 8.5 | Düz ve hafif eğim | Ovalar, eski göl alanları,
tarımsal faaliyetlerin yapıldığı yerler |
| 5 - 10 | 100.385 | 12.8 | Orta eğimli | Palato sahaları, iç kesim ovaları,
tarımsal faaliyetler de yapılır, yerleşmeler ve sanayinin fazla olduğu yerler |
| 10 - 15 | 125.909 | 16.2 | Çok eğimli | Vadilik ve tepelik alanlardır, toprak incedir,
erozyon buralarda şiddetlidir |
| 15'ten fazla | 487.864 | 62.5 | Sarp | Erozyon şiddetlidir, hayvancılık faaliyetleri yoğundur |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Türk Coğrafya Kurumu - Bölgeler ve İller". 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2008.
- ^ "Türk Coğrafya Kurumu - Türkiye'nin Coğrafi Bölgeleri". 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2008.
- ^ Türkiye 2005. Ankara, Türk Haberler Ajansı, 2005 - ISBN 975193817X - Başbakanlık Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü 2 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "deprem.gov.tr - Türkiye deprem bölgeleri haritası". 12 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2008.
- ^ "deprem.gov.tr - Türkiye'de hasar yapan depremler". 23 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2008.
- ^ "Karasal İklim Nedir, Nerelerde Görülür? Karasal İkliminin Özellikleri Nelerdir?". Milliyet. 12 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
- ^ "Akdeniz bölgesi illeri nelerdir? Akdeniz özellikleri, iklimi, dağları, ovaları ve bitki örtüsü". Hürriyet. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
- ^ "Karadeniz iklimi nedir, nerelerde görülür?". 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
- ^ En Sıcak ve En Soğuk! - Evrim Ağacı - 7 Aralık 2021 (Erişim tarihi: 17 Ocak 2022)
- ^ "Sıkça Sorulan Sorular - Meteoroloji Genel Müdürlüğü". www.mgm.gov.tr. 25 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
- ^ "Birth Statistics, 2021". data.tuik.gov.tr. 18 Mayıs 2021. 15 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ "Türkiye'nin Nüfus Haritası". www.icisleri.gov.tr. 1 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
- ^ Özkök, Ertuğrul (21 Mayıs 2019). "Türkiye artık yüzde 99'u müslüman olan ülke değil". 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
- ^ "Optimar'dan din-inanç anketi: Yüzde 89 Allah'ın varlığına ve birliğine inanıyor". T24.com.tr. 15 Mayıs 2019. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 27 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
- ^ "Tengricilik de yükselişte". odatv.com. OdaTV. 9 Nisan 2018. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2019.
- ^ "(PDF) The Global Religious Landscape". ResearchGate (İngilizce). 28 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
- ^ https://web.archive.org/web/20170905105138/https://www.ipsosglobaltrends.com/wp-content/uploads/2017/04/Slide13-6.jpg
- ^ "Optimar'dan din-inanç anketi: Yüzde 89 Allah'ın varlığına ve birliğine inanıyor". web.archive.org. 29 Mart 2020. 7 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
