Türk Devletleri Teşkilatı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Türk Devletleri Teşkilatı
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Slogan
Biz birlikte daha güçlüyüz!
  • Biz birlikdə daha güclüyük! (Azerice)
  • Bız bırge myqtymyz! (Kazakça)
  • Биз бирге дагы күчтүүбүз! (Kırgızca)
  • Erősebbek vagyunk együtt! (Macarca)
  • Biz bilelikde has güýçli! (Türkmence)
  • Biz birgalikda kuchliroqmiz! (Özbekçe)
  Üye ülkeler   Gözlemci ülkeler
  Üye ülkeler
  Gözlemci ülkeler
Siyasi merkezler
Resmî dil(ler)
DemonimTürk halkları
TürUluslararası kuruluş
Üyelik
5 üye ülke
3 gözlemci ülke
Liderler
• Genel sekreter
Kırgızistan Kubanıçbek Ömüraliyev
• Dönem başkanı
Kazakistan Kasım Cömert Tokayev
• Onursal başkan
Kazakistan Nursultan Nazarbayev
Tarihçe
3 Ekim 2009
• Mevcut hâlin kabülü
12 Kasım 2021
Yüzölçümü
• Toplam
4.242.362 km2
Nüfus
• 2022 tahminî
156.616.392
GSYİH (SAGP)2021 tahminî
• Toplam
4.180.861 trilyon $
GSYİH (nominal)2021 tahminî
• Toplam
1.331.714 trilyon $
• Kişi başına
7.772 $
Resmî site
turkicstates.org
  • a. Parlamenter Asamblesi
  • b. Avrupa Ofisi
  • c. Genel Sekreterlik
  • d. Kültür başkenti
  • e. Bölgesel Diaspora Merkezi
  • f. Uluslararası Türk Akademisi
  • g. Manevi başkent
  • h. Medeniyet başkenti

Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) veya eski adıyla Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi (Türk Konseyi), Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye'nin üye; Macaristan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkmenistan'ın gözlemci statüsünde yer aldığı Türk devletlerinden oluşan bir uluslararası kuruluştur.[1] Genel amacı, Türk dilleri konuşan devletler arasında kapsamlı iş birliğini teşvik etmek olan bir hükûmetlerarası kuruluştur.

Türk Devletleri Teşkilatının temeli, 1992 yılında Türkiye'nin başkenti Ankara’da ilki düzenlenen Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi ile atılmıştır.[2] 2006 yılında ise dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından teşkilat haline getirilmesi önerilmiş olup 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan'da imzalanan Nahçıvan Anlaşması ile konsey olarak yapılandırılmıştır.[3][4] 12 Kasım 2021 tarihinde düzenlenen 8. Türk Devletleri Teşkilatı İstanbul Zirvesi sırasında Türk Devletleri Teşkilatı olarak yeniden yapılandırılmıştır.[5][5][6][7][8][9]

Teşkilatın Genel Sekreterliği İstanbul'dadır. Kasım 2021 tarihinde gerçekleşen İstanbul zirvesine ilk kez gözlemci ülke statüsünde katılan Türkmenistan, 11 Kasım 2022'de gerçekleştirilen 9. Türk Devletleri Teşkilatı Semerkant Zirvesi'nde tam üye olacağı duyurulmuş,[10][11] Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ise teşkilata gözlemci üye olarak katılmıştır.[12]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Örgüt; Türk Konseyi adıyla, 1992-2010 yılları arasında yapılan Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi sonrasında, Türk dilleri konuşan ülkeler arasındaki bağın güçlendirilmesi amacıyla 3 Ekim 2009 tarihinde Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye arasında imzalanan Nahçıvan Anlaşması ile kurulmuştur.[13] Konseyin kurucu Genel Sekreteri Halil Akıncı'ya göre "Türk Konseyi, Türk devletlerinin tarihteki ilk gönüllü ittifakı olmuştur."[14][15]

30 Nisan 2018'de Özbekistan'ın Türk Dili Konuşan Ülkeler İş Birliği Konseyine katılacağı[16] ve örgütün yaklaşan Bişkek zirvesine katılacağı açıklandı[17] ve 14 Eylül 2019'da tam üye oldu.[18][19]

Macaristan ise 2018'in sonlarından bu yana gözlemci üye statüsündedir. Ancak gelecekte tam üyelik başvurusunda bulunabileceği açıklanmıştır.[20]

12 Kasım 2021 tarihinde İstanbul'daki Demokrasi ve Özgürlükler Adası'nda düzenlenen 8. Türk Devletleri Teşkilatı İstanbul Zirvesi'nde, örgütün adı Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmiş ve Türkmenistan gözlemci ülke olarak teşkilta dâhil olmuştur.[21]

Teşkilatın Genel Sekreterliği, İstanbul'da; ilişkili kurumları olan diğer Türk dünyası iş birliği kurumları olan Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı, Ankara'da; Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi ve Türk Kültür ve Miras Vakfı, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de; Uluslararası Türk Akademisi ise Kazakistan'ın başkenti Astana'da bulunmaktadır.

Genel Sekreterlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk Devletleri Teşkilatının genel sekreterliği İstanbul'un Beşiktaş ilçesinde yer almaktaydı. 12 Kasım 2021 tarihinde, Fatih ilçesinde yer alan Arif Paşa Konağı Türk Devletleri Teşkilatına tahsis edilmiş, düzenlenen bayrak çekme töreniyle hizmete açılmıştır.

  • Üye devletlerin bayrakları ve devlet başkanları

    Üye devletlerin bayrakları ve devlet başkanları

  • Yapının genel görünümü

    Yapının genel görünümü

  • Yapının önden görünümü

    Yapının önden görünümü

Bayrak[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Türk Devletleri Teşkilatı bayrağı
Türk Devletleri Teşkilatı bayrağı

22 Ağustos 2012 tarihinde Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te toplanan 2. Türk Keneşi Dışişleri Bakanları toplantısında Türk Konseyinin resmî bayrağı kabul edildi. Bayrak, üye ülkelere (Özbekistan dışında) ait sembollerin birleşiminden meydana gelmiştir: Rengini Kazakistan bayrağından, ortasındaki güneşi Kırgızistan bayrağından, hilali Türk bayrağı ve Azerbaycan bayrağından, sekiz köşeli yıldızı ise Azerbaycan bayrağından almaktadır.

Misyon ve hedefler[değiştir | kaynağı değiştir]

Nominal olarak Nahçıvan Anlaşması'nın ön sözü, üye devletlerin Birleşmiş Milletler Antlaşması'nda yer alan amaç ve ilkelere bağlı kalma iradesini teyit etmekte ve Türk Devletleri Teşkilatının ana hedefini, bölgede ve dünyada barış ve istikrara ortak katkılarda bulunmanın yanı sıra Türk dilleri konuşan devletler arasındaki kapsamlı iş birliğini daha da derinleştirmek olarak tanımlamaktadır. Üye devletler, demokratik değerlere, insan haklarına, hukukun üstünlüğüne ve iyi yönetişim ilkelerine bağlılıklarını sözde teyit etmişlerdir.

Nahçıvan Anlaşması, teşkilatın temel amaç ve görevlerini şu şekilde ortaya koymaktadır:[4]

  • Taraflar arasında karşılıklı güven ve dostluğun güçlendirilmesi;
  • Dış politika konularında ortak tavırlar geliştirmek;
  • Uluslararası terörizm, ayrılıkçılık, aşırıcılık ve sınır ötesi suçlarla mücadele için eylemleri koordine etmek;
  • Tüm ortak çıkar alanlarında etkili bölgesel ve ikili iş birliğini teşvik etmek;
  • Ticaret ve yatırım için uygun koşullar yaratmak;
  • Kapsamlı ve dengeli ekonomik büyümeyi, sosyal ve kültürel kalkınmayı hedeflemek;
  • Bilim, teknoloji, eğitim, sağlık, kültür, spor ve turizm alanlarında etkileşimi genişletmek;
  • Kitle iletişim araçlarının ve diğer iletişim araçlarının etkileşimini teşvik etmek;
  • Üye devletler arasında iş birliği ve entegrasyonu güçlendirilmek;
  • İlgili yasal bilgilerin alışverişini teşvik etmek ve yasal iş birliğini geliştirmektir.

Yapı ve işleyiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk Devletleri Teşkilatının ana organları şunlardır:[22]

  • Devlet Başkanları Konseyi
  • Dışişleri Bakanları Konseyi
  • Kıdemli Memurlar Komitesi
  • Aksakallar Konseyi
  • Genel Sekreterlik, İstanbul

Türk Devletleri Teşkilatının ana karar alma ve yönetim organı, üye ülkelerin görevdeki cumhurbaşkanlarından oluşan Devlet Başkanları Konseyidir. Başkanlık yıllık olarak değişir. Türk Devletleri Teşkilatının tüm faaliyetleri, Nahçıvan Anlaşması'na uygun olarak İstanbul'da bulunan Genel Sekreterlik tarafından koordine edilmekte ve izlenmektedir. Cumhurbaşkanları daha önceden belirlenmiş bir Türk şehrinde yılda bir kez toplanır. Üst düzey yetkililer, aksakallar, diğer bakanlar ve hükûmet yetkilileri düzenli olarak bir araya gelmektedir.

Devlet Başkanları Konseyi[değiştir | kaynağı değiştir]

Devlet Başkanları Konseyi (DBK), tarafların devlet başkanlarının aşağıda belirtilen çerçevelerde bir araya geldikleri düzenli toplantılarla faaliyetlerini sürdürür;

  • Güncel uluslararası sorunların çözümüne ilişkin olarak taraflar arasındaki etkileşimin değerlendirilmesi,
  • Türk Devletleri Teşkilatı kapsamında öncelikli iş birliği alanlarının belirlenmesi,
  • Türk Devletleri Teşkilatının faaliyetlerinin değerlendirilmesi.
  • Bir sonraki DBK toplantısının yeri, kural olarak tarafların İngilizce adlarının alfabetik sırasına göre belirlenir. Olağanüstü DBK toplantısının yeri taraflar arasında sağlanacak mutabakat uyarınca tespit edilir.[23]

Aksakallar Konseyi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aksakallar Konseyi Heyeti, Türkiye cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile birlikte.

Türk halklarının en köklü töresi “ata”ya ve “akil” kişiye müracaat ve istişare müessesesinin Teşkilat kapsamında tesis edilmiş karşılığı olan Aksakallar Konseyi, Türk Devletleri Teşkilatının daimî istişare organıdır. İstanbul’da düzenlenen 8. Zirve sırasında Aksakallar Konseyi’ni daha etkin hâle getirmek ve her biri engin tecrübeye sahip aksakallardan müteşekkil Konseyden daha fazla istifade edebilmek amacıyla devlet başkanları tarafından Aksakallar Konseyinin yönetmeliği yenilenmiş ve Konseyin başkanlığına Türkiye aksakalı Binali Yıldırım atanmıştır.[24]

Bağlı kurum ve kuruluşlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara'daki TÜRKSOY genel merkezi

Türk Devletleri Teşkilatı, aşağıdakiler gibi diğer tüm iş birliği mekanizmaları için bir şemsiye teşkilat işlevi görür:

Uluslararası iş birlikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk Devletleri Teşkilatı, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'nda gözlemcidir. Teşkilat ayrıca Birleşmiş Milletler ve İslam İşbirliği Teşkilatı'nda gözlemci statüsü için başvuruda bulunmuştur. Ayrıca Türk Devletleri Teşkilatı, Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı ve Asya'da İş Birliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı ile yakın iş birliği ilişkilerini sürdürmektedir.

Projeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuruluş anlaşması, Türk devletleri arasında kapsamlı işbirliğini örgütün temel amacı ve varlık nedeni olarak belirlediğinden teşkilat çeşitli projeler üzerinde çalışmaktadır. Projeler; ekonomi, kültür, eğitim, ulaşım, gümrük ve diaspora olmak üzere altı işbirliği süreci altında gruplandırılmıştır. Projelere örnek olarak Türk Üniversiteler Birliğinin kurulması[27] ve ortak bir tarih ders kitabının yazılması gösterilebilir. Türk Devletleri Teşkilatı, üye devletlerin az gelişmiş bölgelerinde ekonomik kalkınmayı artırmanın yolları üzerinde de çalışmaktadır. Genel Sekreterlik, ilgili alanlarda işbirliğini teşvik etmenin yolları üzerinde çalışmak üzere ekonomi bakanlarını, eğitim bakanlarını, ulaştırma bakanlarını, gümrük idareleri başkanlarını ve farklı bakanlıklardan ve kurumlardan diğer üst düzey yetkilileri bir araya getirir. Projeler ve iş birliği konuları bakanların ve idare başkanlarının önüne çıkarılmadan önce çalışma grupları tarafından detaylandırılır. Yakın zamanda başlatılan bir proje, tüm dünyadaki Türk halkları diasporaları arasında daha yakın iş birliği için bir mekanizmanın kurulmasıdır.

Ortak yatırım fonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırgızistan Dışişleri Bakanı Ruslan Kazakbayev; Kasım 2020'de, Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile yaptığı görüşmede, Türk Devletleri Teşkilatı üyelerinin ekonomik ilişkilerini güçlendirmeleri, ortak bir yatırım fonu kurmaları ve merkezini Kırgızistan'a kurmaları gerektiğine dikkat çekti.[28] Genel Sekreter Bağdad Amreyev, dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan'ı ziyaret ederek Ortak Yatırım Fonu'nun kurulması hakkında görüştü.[29] Eylül 2021'de, ekonomiden sorumlu Türk bakanlarının toplantısında taraflar, bir Türk Ortak Yatırım Fonu fizibilite çalışması ve fonun kurulması için anlaşma hakkında müzakerelerde bulundu.[30]

Ortak Alfabe Komisyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Eylül 2022'de Türk Dil Bayramı'nın 90. yıl dönümü sebebiyle Türk Devletleri Teşkilatı, Türk dünyasının ortak alfabesi için teşkilat bünyesinde "Ortak Alfabe Komisyonu" kurulmasına karar verdi.[31] Türk devletlerinden katılan çeşitli bilim insanları, kendi ülkelerinde kullanılan alfabeler ve tarihi süreçler hakkında bilgi vererek, ortak alfabeye geçiş süreçlerinin hızlandırılması ve uygulamanın yaygınlaştırılması gerektiği vurguladı. İlk toplantı, Kazakistan'ın başkenti Astana'da 28-29 Mayıs 2023 tarihlerinde yapıldı.[32]

Basitleştirilmiş Gümrük Hattı[değiştir | kaynağı değiştir]

11 Kasım 2022 tarihinde Özbekistan'ın başkenti Semerkant'ta, Türk Devletleri Teşkilatı'na üye ülkeler arasında “Basitleştirilmiş Gümrük Koridoru Tesisi Hakkında Anlaşma” imzalandı.[33] Anlaşmayı yürürlüğe koyan ilk üye ülke Azerbaycan oldu, Mayıs 2023'te Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev basitleştirilmiş gümrük koridorunu oluşturan bir yasayı imzaladı.[34]

Zirveler[değiştir | kaynağı değiştir]

Semerkant'ta düzenlenen 9. Türk Devletleri Teşkilatı Semerkant Zirvesi

Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını yeni kazanan Türk devletleri olan Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan ile Türkiye, ilki 1992 yılında Ankara'da olmak üzere Türk Dili Konuşan Ülke Başkanları Zirveleri düzenlemiştir. Türk Konseyinin kurulmasıyla onuncu zirvede üst düzey toplantıların adının Türk Konseyi Zirveleri olarak değiştirilmesine karar verildi.

Türk Konseyi Zirvesi, devlet başkanlarının geçmiş dönemin sonuçlarını değerlendirdiği ve gelecek yıl için hedefler belirlediği yılın en önemli zirvesidir. Birinci Zirve, 20-21 Ekim 2011 tarihlerinde Kazakistan'ın Almatı şehrinde ekonomik iş birliği teması önceliğiyle düzenlendi. İkinci zirve, 22-23 Ağustos 2012 tarihlerinde Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te eğitim, bilim ve kültürel iş birliği temasıyla düzenlendi. Üçüncü Zirve, 15-16 Ağustos 2013 tarihlerinde Azerbaycan'ın Kebele şehrinde ulaşım ve bağlantı temasıyla düzenlendi.[35]

15 Ekim 2019 tarihinde Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, üye devletlerin cumhurbaşkanları İlham Aliyev, Sooronbay Ceenbekov, Recep Tayyip Erdoğan, Şevket Mirziyoyev ile Türkmenistan Bakanlar Kurulu Başkan Yardımcısı Purli Agamyradov'un konuk, Macaristan Başbakanı Viktor Orbán'ın gözlemci olarak katılımıyla Yedinci Türk Keneşi Zirvesi düzenlenmiştir. Katılımcılar, Özbekistan'ın teşkilata tam üye olarak katılmasının yanı sıra Türk Konseyinin kuruluşuna ilişkin Nahçıvan Anlaşması'nın 10. yıl dönümünü kutladılar. Zirvede Türkiye'nin önerisiyle Türk Devletleri Teşkilatı Onursal Başkanı unvanı Kazakistan'ın eski Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'e verildi.[36] Zirvenin sonunda, devlet başkanları Bakü Deklarasyonu'nu imzaladılar.[37][38]

Olağanüstü zirveler[değiştir | kaynağı değiştir]

16 Mart 2023 tarihinde Ankara'da düzenlenen olağanüstü zirve

Türk Devletleri Teşkilatı'nın COVID-19 pandemisiyle mücadeleye odaklanan Olağanüstü Zirvesi, 10 Nisan 2020 tarihinde dönem başkanı İlham Aliyev'in girişimiyle videokonferans yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus ve üye ülke devlet başkanlarının katılımıyla "COVID-19 salgınıyla mücadelede iş birliği ve dayanışma" başlıklı konferans düzenlendi. Katılımcılar, korona virüsü salgınıyla mücadele etmek, sağlık alanında çok taraflı işbirliğini geliştirmek ve COVID-19 salgınının neden olduğu ortak zorlukların üstesinden gelmek için ulusal düzeyde alınan önlemleri tartıştı.[39][40]

11 Ocak 2022 tarihinde, Kazakistan'da başlayan protestolar nedeniyle üye ülkelerin dışişleri bakanları, dönem başkanı Türkiye cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın başkanlığında toplanmıştır.[41][42]

16 Mart 2023 tarihinde 2023 Kahramanmaraş depremleri sebebiyle "Afet-Acil Durum Yönetimi ve İnsani Yardım" temasıyla Türkiye'nin başkenti Ankara'da olağanüstü toplandı. Toplantıda "Türk Devletleri Teşkilatı Sivil Koruma Mekanizmasının Kurulmasına İlişkin Anlaşma" imzalandı.[43]

Üyeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Mevcut[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke Katılım Nüfus (2021)[44][45] Yüz ölçümü (km2) Nom. GSYİH (2023)[46] SAGP GSYİH (2023)[46] Kişi başına nom. GSYİH (2023)[46] Kişi başına SAGP GSYİH (2023)[46]
 Azerbaycan Kurucu 10.312.992 86.600 70.030 milyar $ 193.478 milyar $ 6,757 $ 18,669 $
 Kazakistan 19.196.465 2.724.900 390.695 milyar $ 652.597 milyar $ 12,307 $ 32,688 $
 Kırgızistan 6.527.743 199.900 12.039 milyar $ 43.318 milyar $ 1,737 $ 6,250 $
 Türkiye 84.775.404 783.562 1,154.000 milyar $ 3,752.551 milyar $ 11,902 $ 41,412 $
 Özbekistan 2019 34.081.449 447.400 92.332 milyar $ $371.346 milyar $ 2,563 $ 10,308 $
 Türk Devletleri Teşkilatı 156.112.604 4.242.362 1,449.399 milyar $ 4,833.290 milyar $ 9,360 $ 31,200 $

Gözlemci ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke Katılım Nüfus (2021)[44][45] Yüz ölçümü (km2) Nom. GSYİH (2023)[46] Kişi başına nom. GSYİH (2023)[46]
 Macaristan 2018 9.709.786 93.030 188.505 milyar $ 19,386 $
 Kuzey Kıbrıs 2022 382.836 3.355 4,234 milyar $ 14.942 $
 Türkmenistan 2021 6.341.855 491.210 82.649 milyar $ 13,065 $

Gelecekteki olası üyeler ve gözlemciler[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 yılında Kırım Tatar asıllı Ukrayna Dışişleri Bakan yardımcısı Emine Ceppar, Ukrayna'nın gözlemci olmak istediğini açıklamıştı.[47]

Eski başvuranlar[değiştir | kaynağı değiştir]

3 Mayıs 2021'de Afganistan İslam Cumhuriyeti resmî olarak gözlemci statüsü için başvurmuştu.[48][49] Ancak başvurunun Taliban'ın Afganistan İslam Cumhuriyeti'ni Afganistan İslam Emirliği'ne çevirmesinden hemen önce olması sebebiyle başvuru durumu şu an belirsizdir.

Etkinlikler[değiştir | kaynağı değiştir]

# Tarih Yer Notlar Katılımcılar
Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirveleri Azerbaycan Kazakistan Kırgızistan Türkiye Türkmenistan Özbekistan Macaristan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
I 30 Ekim 1992  Türkiye Ankara İlk Türk Dili Konuşan Devletler Zirvesi C C C C C C Hayır Hayır
— 12 Temmuz 1993  Kazakistan Almatı TÜRKSOY'un kuruluşu için Almatı Anlaşması D D D D D D Hayır Hayır
II 18 Ekim 1994  Türkiye İstanbul İkinci Türk Dili Konuşan Devletler Zirvesi C C C C C C Hayır Hayır
III 28 Ağustos 1995  Kırgızistan Bişkek Üçüncü Türk Dili Konuşan Devletler Zirvesi C C C C C C Hayır Hayır
IV 21 Ekim 1996  Özbekistan Taşkent Dördüncü Türk Dili Konuşan Devletler Zirvesi C C C C C C Hayır Hayır
V 9 Temmuz 1998  Kazakistan Astana Beşinci Türk Dili Konuşan Devletler Zirvesi C C C C C C Hayır Hayır
VI 8 Nisan 2000  Azerbaycan Bakü Altıncı Türk Dili Konuşan Devletler Zirvesi C C C C C C Hayır Hayır
VII 26 Nisan 2001  Türkiye İstanbul Yedinci Türk Dili Konuşan Devletler Zirvesi C C C C C D Hayır Hayır
VIII 17 Kasım 2006  Türkiye Antalya Sekizinci Türk Dili Konuşan Devletler Zirvesi C C C C D Hayır Hayır Hayır
— 21 Kasım 2008  Türkiye İstanbul TÜRKPA'nın kuruluşu için İstanbul Anlaşması D D D D Hayır Hayır Hayır Hayır
IX 3 Ekim 2009  Azerbaycan Nahçıvan Dokuzuncu Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi, Türk Konseyi'nin kurulmasına ilişkin Nahçıvan Anlaşması C C C C D Hayır Hayır Hayır
X 15 Eylül 2010  Türkiye İstanbul Onuncu Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi (Türk Dili Konuşan Ülkelerin Kurumsal Olmayan Zirvelerinin sonu) C C C C C Hayır Hayır Hayır
Türk Konseyi Zirveleri
I 21 Ekim 2011  Kazakistan Almatı Birinci Türk Konseyi Zirvesi, ekonomik ve ticaret alanında iş birliği C C C D Hayır Hayır Hayır Hayır
II 23 Ağustos 2012  Kırgızistan Bişkek Eğitim, bilim ve kültür alanında iş birliği[50] C C C C Hayır Hayır Hayır Hayır
III 16 Ağustos 2013  Azerbaycan Kebele Ulaşımda iş birliği[51] C C C C Hayır Hayır Hayır Hayır
IV 5 Haziran 2014  Türkiye Bodrum Turizmde iş birliği[52] C C C C C Hayır Hayır Hayır
— 24 Aralık 2014  Ukrayna Kiev İlk Türk Konseyi Bölgesel Diaspora Merkezinin açılışı[53] D D D D Hayır Hayır Hayır Hayır
V 11 Eylül 2015  Kazakistan Astana Medya ve bilişimde iş birliği C C C D D Hayır Hayır Hayır
VI 2 Eylül 2018  Kırgızistan Çolpon-Ata Gençlik ve ulusal sporlar[54] C C C C Hayır C C Hayır
VII 15 Ekim 2019  Azerbaycan Bakü Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin desteklenmesi[55] C C C C D C C Hayır
— 10 Nisan 2020 Telekonferans COVID-19 pandemisi[56] C C C C C C C Hayır
— 31 Mart 2021 Telekonferans Türkistan'ın manevi başkent ilan edilmesi, Türk Konseyi'nin örgüt seviyesine yükseltilmesi[57] C C C C C C C Hayır
VIII 12 Kasım 2021  Türkiye İstanbul Dijital çağda yeşil teknolojiler ve akıllı şehirler, Türk Konseyi'nin adının Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmesi.[58][59] C C C C C C C Hayır
— 11 Ocak 2022 Telekonferans 2022 Kazakistan protestoları[41][42] D D D D D D D Hayır
Türk Devletleri Teşkilatı Zirveleri
IX 11 Kasım 2022  Özbekistan Semerkant[60] Birinci Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesi[61][62] C C C C D C C Hayır
— 16 Mart 2023  Türkiye Ankara 2023 Kahramanmaraş depremleri C C C C D C C C
— 8 Mayıs 2023  Özbekistan Taşkent Coğrafya Birlikleri Başkanları I. Toplantısı[63] D D D D Hayır D D Hayır
X 3 Kasım 2023  Kazakistan Astana Onuncu Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesi[64] C C C C D C C Hayır
C Cumhurbaşkanı veya hükûmet başkanı düzeyinde katılım
D Devlet görevlisi düzeyinde katılım
 Katılım yok

Genel sekreterler listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıra Ad Ülkesi Görev başlangıcı Görev sonu
1 Halil Akıncı  Türkiye 15 Eylül 2010 16 Eylül 2014
2 Ramil Hasan  Azerbaycan 16 Eylül 2014 3 Eylül 2018
3 Bağdad Amreyev  Kazakistan 3 Eylül 2018 14 Kasım 2022
4 Kubanıçbek Ömüraliyev  Kırgızistan 14 Kasım 2022 Görevde

Dönem başkanları listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Türk devletleri teşkilatı dönem başkanları listesi

Nahçıvan Anlaşması'nın 8. maddesine göre olağan zirveye ev sahipliği yapan devlet bir sonraki toplantıya kadar başkanlığı üstlenecek.[65]

Sıra Ad Ülkesi Görev başlangıcı Görev sonu
1 Nursultan Nazarbayev  Kazakistan 21 Ekim 2011 23 Ağustos 2012
2 Almazbek Atambayev  Kırgızistan 23 Ağustos 2012 16 Ağustos 2013[66]
3 İlham Aliyev  Azerbaycan 16 Ağustos 2013[66] 5 Haziran 2014
4 Abdullah Gül  Türkiye 5 Haziran 2014 28 Ağustos 2014
5 Recep Tayyip Erdoğan 28 Ağustos 2014 11 Eylül 2015
ikinci kez Nursultan Nazarbayev  Kazakistan 11 Eylül 2015 3 Eylül 2018
6 Sooronbay Ceenbekov  Kırgızistan 3 Eylül 2018[67] 15 Ekim 2019
ikinci kez İlham Aliyev  Azerbaycan 15 Ekim 2019[68] 12 Kasım 2021[69]
ikinci kez Recep Tayyip Erdoğan  Türkiye 12 Kasım 2021[69] 11 Kasım 2022
7 Şevket Mirziyoyev  Özbekistan 11 Kasım 2022 3 Kasım 2023
8 Kasım Cömert Tokayev  Kazakistan 3 Kasım 2023[70] Görevde

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "TÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKUMETİ İLE TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER İŞBİRLİĞİ KONSEYİ ARASINDA TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER İŞBİRLİĞİ KONSEYİ SEKRETARYASINA DAİR EVSAHİBİ ÜLKE ANLAŞMASI" (PDF). www.turkkon.org. 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  2. ^ "Türk Devletleri Teşkilatı'nın resmî hesabındaki video". 50. Saniyeden sonra. Türk Devletleri Teşkilatı. 8 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Dışişleri Bakanı Sayın Ahmet Davutoğlu'nun Türk Konseyi Dışişleri Bakanları Konseyi'nde Yaptıkları Konuşma, 22 Ağustos 2012, Bişkek". mfa.gov.tr. 22 Ağustos 2012. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2012. 
  4. ^ a b "Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi'nin Kurulmasına Dair Nahçıvan Anlaşması" (PDF). Türk Devletleri Teşkilatı. 2009. 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  5. ^ a b Cumhurbaşkanı Erdoğan: Konseyimizin adı artık Türk Devletleri Teşkilatı'dır 12 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., TRT Haber
  6. ^ "Turkic Council reforms into Organization of Turkic States". TRTWorld. 12 Kasım 2021. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  7. ^ "Turkic grouping to change its name to Organization of Turkic States: Turkish FM". Hürriyet Daily News. 12 Kasım 2021. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  8. ^ "Turkic Council's name changed to Organization of Turkic States". Anadolu Agency. 13 Kasım 2021. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  9. ^ ""We are changing the name of the Turkic Council to the Organization of Turkic States"". Directorate of Communications. 12 Kasım 2021. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  10. ^ "Bakan Çavuşoğlu: Ekonominin güç merkezi Asya olmaya başladı". www.hurriyet.com.tr. 30 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2022. 
  11. ^ "Turk Dili Konusan Ulkeler Isbirligi Konseyi'nin Kurulmasina Dair Nahcivan Anlasmasi" (PDF). Turkkon.org. 6 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2014. 
  12. ^ "Çavuşoğlu: KKTC, Türk Devletleri Teşkilatı'na gözlemci üye olarak kabul edildi". www.ntv.com.tr. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2022. 
  13. ^ "Türk Keneşi nedir, ne iş yapar? İşte Türk Keneşi hakkında bilgi". www.hurriyet.com.tr. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2021. 
  14. ^ ERCİLASUN, Ahmet B. (24 Ekim 2021). "Türk Keneşi - Ahmet B. ERCİLASUN". Yeni Çağ Gazetesi. 23 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  15. ^ Akıncı, Halil (1 Kasım 2021). "Türk Dünyasının Jeopolitiği ve Türk Dış Politikasındaki Yeri". Kriter Dergi. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  16. ^ "Uzbekistan decides to join 'Turkic alliance' during Erdogan's visit". hurriyetdailynews.com. 30 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2018. 
  17. ^ "Uzbekistan decides to join 'Turkic alliance' during Erdogan's visit". hurriyetdailynews.com. 30 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2018. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019. 
  19. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020. 
  20. ^ "Hungary is now part of the assembly of "Turkic Speaking Countries"". Hungarian Free Press (İngilizce). 25 Kasım 2018. 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2019. 
  21. ^ "Erdoğan: Türk Devletleri Teşkilatı'yla bundan sonra daha hızlı büyüyeceğiz". www.aa.com.tr. 12 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2021. 
  22. ^ "Organization Chart Principal organs of Organization of Turkic States". Turkkon. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  23. ^ "Nahçıvan Anlaşması Madde-5" (PDF). 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  24. ^ "Binali Yıldırım Türkiye'nin Aksakalı olarak atandı". Aydınlık. 11 Aralık 2021. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2023. 
  26. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2023. 
  27. ^ "Turkic University Union". Turkic Council. 9 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2020. 
  28. ^ "Kyrgz and Turkish Ministers of Foreign Affairs meeting". Youtube - Turkic Council channel. 20 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  29. ^ "Turkic Council official account's tweet". Twitter. 15 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  30. ^ "Turkic Council Ministers in charge of economy got together". TRT Avaz. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  31. ^ Özdener, Eda (20 Ekim 2022). "Türk devletleri dilde birlik için "Ortak Alfabe Komisyonu" kurdu". www.aa.com.tr. Anadolu Ajansı. 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  32. ^ "Kazakistan'da, Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu'nun ilk toplantısı düzenlendi - Avrasya'dan - Haber". TRT Avaz. 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  33. ^ "Между тюркскими государствами будет создан упрощенный таможенный коридор". Vesti.az (Rusça). 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  34. ^ "Azerbaijan approves agreement on creation of simplified customs corridor between participants of Organization of Turkic States". Azernews.Az (İngilizce). 2 Mayıs 2023. 7 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  35. ^ "Third Summit of the Turkic Council Press Release". Turkkon.org. 4 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2014. 
  36. ^ "Türkiye'nin önerisiyle Nazarbayev 'Türk Konseyinin Ömür Boyu Onursal Başkanı' oldu". www.aa.com.tr. 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  37. ^ "Seventh Summit of Turkic Council held in Baku". Parliamentary Assembly of Turkic Speaking Countries. 17 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2019. 
  38. ^ "Baku hosted 7th Summit of Cooperation Council of Turkic-Speaking States VIDEO". azertag.az (İngilizce). 17 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2019. 
  39. ^ "Extraordinary Summit of Turkic Council held through videoconferencing on the initiative of President Ilham Aliyev". Official website of President of Azerbaijan (İngilizce). 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020. 
  40. ^ "Erdoğan'dan Türk Konseyi'ne koronavirüs mesajı: Bu süreçten güçlenerek çıkacağız". 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020. 
  41. ^ a b Türkiye, Sputnik (8 Ocak 2022). "Türk Devletleri Teşkilatı Dışişleri Bakanları, olağanüstü toplanacak". Sputnik Türkiye. 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  42. ^ a b "Türk Devletleri Teşkilatı Dışişleri Bakanları Olağanüstü Toplantısı | Haberler". Türk Devletleri Teşkilatı. 8 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2022. 
  43. ^ Şafak, Yeni. "Türk Devletleri Teşkilatı Olağanüstü Zirvesi'nden ortak bildiri: Beş dilde imzalandı". Yeni Şafak. 16 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2023. 
  44. ^ a b "2019 Birleşmiş Milletler Nüfus Tahmini". population.un.org. Birleşmiş Milletler, Nüfus bölümü. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020. 
  45. ^ a b "Birleşmiş Milletler Nüfus Tahmini – 2021 Güncellemesi" (xslx). population.un.org (Veri tabanı). Birleşmiş Milletler, Nüfus bölümü. Erişim tarihi: 9 Kasım 2021. 
  46. ^ a b c d e f "Report for Selected Countries and Subjects". IMF (İngilizce). 3 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  47. ^ "Dışişleri Bakan Yardımcısı açıkladı". www.haberturk.com. 22 Ağustos 2020. 16 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  48. ^ @hmohib (4 Mayıs 2021). "Yesterday, Afghanistan proudly applied for observer status in the Cooperation Council of Turkic Speaking States (CCTS)..." (Tweet) – Twitter vasıtasıyla. ;
  49. ^ "Secretary General of the Turkic Council received Afghan Ambassador". Turkic Council. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2022. 
  50. ^ "From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2017. 
  51. ^ "From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2017. 
  52. ^ "From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2017. 
  53. ^ "Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi". Turkkon.org. 26 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2017. 
  54. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020. 
  55. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020. 
  56. ^ "Presidents of the Turkic Council will hold an Extraordinary Video Summit on 10 April 2020 on Corona Virus | News". Türk Keneşi. 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  57. ^ "Nazarbayev'den Türk ülkelerine teklif". www.sozcu.com.tr. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2021. 
  58. ^ "Turkistan Declaration of the Informal Summit of the Cooperation Council of Turkic Speaking States". Turkic Council. 31 Mart 2020. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  59. ^ "The 8th Turkic Council Summit will take place on November 12, 2021 in Istanbul". TWESCO. 27 Temmuz 2021. 27 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2021. 
  60. ^ Məmmədov, Sadiq (2 Ağustos 2022). "Samarkand to host summit of Organization of Turkic States". News.az (İngilizce). 3 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2022. 
  61. ^ "Uzbekistan to hold 1st Summit of Organization of Turkic States in 2022". UzReport.news (Rusça). 15 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2021. 
  62. ^ "Organization of Turkic States discloses date and venue of next summit". Trend.Az (İngilizce). 9 Şubat 2022. 13 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022. 
  63. ^ "Türk Devletleri Coğrafya Konseyi". Türk Devletleri Teşkilatı. 2023. 9 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2023. 
  64. ^ Ankara Declaration Of The Extraordinary Summit Of The Organization Of Turkic States (PDF) (İngilizce). Türk Devletleri Teşkilatı. s. 3. 16 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  65. ^ "Nakhchivan Agreement on the Establishment of the Cooperation Council of Turkic Speaking States" (PDF). 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2022. 
  66. ^ a b "21. asır Türk dünyasının asrı olmalı". www.aa.com.tr. 19 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2022. 
  67. ^ "Press Release of the Sixth Summit of the Turkic Council | News". Türk Keneşi. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021. The Presidents wished success to the Kyrgyz President for the assumption of the Chairmanship of the Turkic Council. 
  68. ^ "Chairman". Türk Keneşi. 7 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021. During the Baku Summit held in October 2019, the Republic of Azerbaijan took over the Chairmanship from the Kyrgyz Republic until the next Summit to be held in the second half of 2020 in Turkey. 
  69. ^ a b "Eighth Summit of the Organization of Turkic States was held in Istanbul | News". Türk Keneşi. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021. At the Summit, the Chairmanship of the Organization was handed over from Azerbaijan to Turkey... 
  70. ^ "Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev: Türk devletlerinin tehditlere karşı birleşmesi çok önemli". www.aa.com.tr. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türk_Devletleri_Teşkilatı&oldid=30530180" sayfasından alınmıştır