Şorlar

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Şorlar , шор-кижи (Şor kiji), тадар-кижи (Tadar-kiji)
Флаг Шорцев.svg
Shors.jpg
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Rusya 12.888[1]
 Ukrayna 2[kaynak belirtilmeli]
Diller
Şor Türkçesi (2,840 kullanıcı)[2]
Din
Şamanizm

Şorlar (Şorca: шор-кижи, shor-kizhi) Rusya'nın Kemerovo Oblastı'nda (eski adıyla Şorya) yerli bir Türk etnik grubudur. 17. ve 18. yüzyılların bazı belgelerinde Kuznetskie Tatarları, Kondoma Tatarları ve Mras-Su Tatarları olarak da adlandırılmışlardır. Rusların Şor Türklerini asimile etmek için gayretleri neticesi Şorya'nın adı değiştirildi. Böylece nüfusu Rusların Şor Türklerine yaptığı soykırımı ile azalan Şor Türkleri unutturulmaya çalışıldı. Rusların yaptığı baskılar[3] sonucu anadilini bilenlerin sayısı azalmıştır. Ak Şor, Kızıl Şor, Kara Şor, Sarı Şor olarak ayrılırlar.

19. yüzyılın ortalarında Radloff tarafından “kızak” anlamına gelen Şor adıyla anılmış ve bu ad, daha sonraki dönemlerde yaygınlaşmıştır.

Daha önceleri Şamanist olan Şorların önemli bir kısmı, 19. yüzyılda Ruslar tarafından Hristiyanlaştırılmıştır.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin yıllığında (Zhou 周書, MS 636) kaydedilen eski bir Türk efsanesi, Göktürklerin atalarının kökenini "Xiongnu ülkesinin kuzeyinde" bulunan suǒ (索國; Çince: *sak̚-kwək̚) adlı devletten bahseder.[4][5]

Günümüzde Şorların yaşadığı bölge Orta Çağ döneminde Yenisey Kırgızlarının etkisi altında Türkleşmiştir. Şorlar bu etnik karışıklık sonucunda ortaya çıkmış ve bunun sonucunda Türkçeyi (Şor dili) benimsemişlerdir.[6][7] Şor kabileleri MS 8. ve 9. yüzyıllarda ayrı bir halk olmaya başladı.[8] 13. Yüzyılda Altay-Sayan bölgesinin Moğol fethi, yerel halk ve dilleri üzerinde bir başka kültürel etki katmanı daha ekledi. Bölge daha sonra 14. yüzyılın sonlarından 17. yüzyılın başlarına kadar Oyratların etkisi altına girmiştir. Bölgenin Moğol kontrolü nominal olmasına rağmen, dillerin çoğu önemli miktarda Moğol kelimesi içermektedir.[7]

Erken Modern dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

17. yüzyılın başlarında Şor toprakları Ruslar tarafından fethedildi. 18. Yüzyılda, Rus yerleşimciler bölgeye taşınmaya başladı. Önemli demir eşya üreticileri olan Şorlar, Oyratlar, Altaylılar ve Kırgızlar, Rusların ve beraberinde getirdikleri daha gelişmiş eşyalar nedeniyle önemi hızla azalmaya başladı ve bu demirciliğin sonunu getirdi. Bunun üzerine Rus yetkililer, yasakları kürk şeklinde ödemeye mecbur bıraktılar. Bu, çoğu Şor'un eski mesleklerini ve köylerini yakındaki kasabalara taşınmak için terk etmelerine neden oldu, böylece avcı olarak daha iyi bir yaşam sürdürebildiler. Ancak, sefil koşullarda yaşadılar. Giysiler, ilkel aletler ve teknikler için ısırgan lifi veya yabani kenevir kullanımı 20. yüzyıla kadar devam etti.

Şor nüfusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Şor Türkleri, dil ve kültür manasında en çok Tuva Türklerine yakındırlar. Bütün Rusya Federasyonunda 2002 yılı Rus kaynaklarına göre toplam 14.000 Şor Türkleri yaşamakta iken 2013 yılı verilerine göre 17.000 Şor Türkü olduğu beyan edilir[9]. Şor Türkleri, Kemerovo Bölgesi'nde 11.554 kişi, Hakasya'da 1.078 kişi, Krasno-yar'da 201 kişi, Altay bölgesinde 165 kişi ve Altay Cumhuriyetinde 141 kişidir[10].

1989 nüfus sayımında Güney Sibirya’da 12.585 Şorun yaşadığı ve toplam nüfuslarının 16.572 olduğu tespit edilmiş. Şorla topluca Kemerova eyaletinde Novokuznetsk dolaylarında yaşamaktadır. Şorlar çok eski zamandan beri demircilik sanatı ile meşhurdurlar. Yerleşik bir hayat sürmekte olup tarım ve hayvan beslemekle geçinirler.[11]

Günümüzde Şorların yaşadığı yerler
Şorların yerini gösterir harita /SSCB 1941 yılı

Saha (Yakutya)'da Şor nüfusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Saha (Yakutya)da yıllara göre Şor Nüfusu
1926 1939 1959 1970 1979 1989 2002
11 42 127 69

Rusya Federasyonunda Şor Türkleri'ne dair sayıca istatistikler:

Nüfus istatistiklerine göre Şorlar (2002 y.)[12]

Kеmеrоva оblаstı:

Hakasya:

Meşhur kişiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Şor Türklerindeki kişi adları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Şor Türklerinde kişi adları
Ana madde: Şor Türkleri antroponimi

Şor Türkleri yok olmak üzere olan Türk topluluklarından biridir. Şor Türklerinde genellikle kullanılan erkek ve kız adları şunlardır. Aruk (E), Talay (E), Kuu (K), Ancak (K), Karlığaş (K.) vb.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2022. 
  3. ^ http://www.turkmeclisi.org/?Sayfa=Temel-Bilgiler&Git=Bilgi-Goster&Baslik=sor-turkleri&Bil=399 22 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Şor ülkesinde Rus egemenliği ve misyonerlik faaliyetleri
  4. ^ Liu Mau-tsai. ""Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost-Türken", vol. 1, pp. 5–6, vol. 2, pp. 489–490, Wiesbaden, 1958". 
  5. ^ Aristov N.A (1896). "Notes on ethnic composition of Türkic tribes and nations//Vol. 3-4, p. 279". Olden Times Alive. 
  6. ^ "Akiner (1986), p. 417". 
  7. ^ a b "Forsyth (1992), p. 23-24". 
  8. ^ Minahan, James B. (10 Şubat 2014). Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia (İngilizce). ABC-CLIO. ISBN 978-1-61069-018-8. 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2022. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  10. ^ "Rusya Federasyonu 2002 Nüfus Sayımları". 3 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2011. 
  11. ^ Prof. Dr. Nadir Devlet (2002). "Federe ve Muhtar Türk Cumhuriyetleri". Yeni Türkiye Yayınları. ss. s. 36. 
  12. ^ "База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года". 12 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015. 

Literatür[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Şоrskiy sbоrnik. İstоrikо-kulturnое i prirоdnое nаslеdiе Gоrnоy Şоrii. Vıp. 1. Kеmеrоvо, 1994.
  • Dеyatеlnоst Аndrеya İliçа Çudоyakоvа i duhоvnое vоzrоjdеniе şоrskоgо nаrоdа. Nоvоkuznеtsk, 1998.
  • Şоrskiy nаtsiоnаlnıy prirоdnıy pаrk: prirоdа, lyudi pеrspеktivı. Kеmеrоvо, 2003.
  • Аy-Tоlаy. Gеrоiçеskiе pоеmı i skаzki Gоrnоy Şоrii. Nоvоsibirsk: ОGİZ, 1948.
  • Аlеksееv V. P. Аntrоpоlоgiçеskiе dаnnıе i prоblеmı prоishоjdеniya şоrtsеv // Uçеnıе zаpiski HаkNİİYaLİ. Аbаkаn, 1965. Vıp. XI. S. 86-100.
  • Аrаviyskiy А.N. Şоriya i şоrtsı // Trudı Tоmskоgо krаеvоgо muzеya. T.I. Tоmsk, 1927. S. 125-138.
  • Аrzyutоv D.V. Rеligiоznаya оriеntаtsiya srеdnеmrаsskоy gruppı şоrskоgо еtnоsа nа sоvrеmеnnоm еtаpе // Trаditsiоnnıе kulturı i оbşçеstvа Sеvеrnоy Аzii (s drеvnеyşih vrеmеn dо sоvrеmеnnоsti). Mаt-lı XLIV rеgiоn. (s mеjdunаr. uçаstiеm) аrh.-еtnоgr. kоnf. stud. i mоlоdıh uçеnıh. Kеmеrоvо, 31 mаrtа – 3 аprеlya 2004 g.). – Kеmеrоvо, 2004. – S. 375–378.
  • Аrzyutоv D.V. Gоrnо-tаеjnıе şоrtsı: еtnоkоnfеssiоnаlnıе prоtsеssı v nаçаlе XXI vеkа // Sibir nа rubеjе tısyaçеlеtiy: trаditsiоnnаya kulturа v kоntеkstе sоvrеmеnnıh еkоnоmiçеskih, sоtsiаlnıh i еtniçеskih prоtsеssоv./ Оtv. rеd. L.R. Pаvlinskаya, Е.G.Fеdоrоvа. – SPb: Еvrоpеyskiy dоm, 2005 – S. 129–143.
  • Bаbuşkin G.F. О şоrskоy diаlеktоlоgii // Vоprоsı diаlеktоlоgii tyurkskih yazıkоv. Frunzе, 1968. S. 120-122.
  • Bаbuşkin G.F., Dоnidzе G.İ. Şоrskiy yazık // Yazıki nаrоdоv SSSR. Tyurkskiе yazıki. T.2. M., 1966. S. 467-481.
  • Vаsilеv V.İ. Şоrtsı // Nаrоdı Mirа: İstоrikо-еtnоgrаfiçеskiy sprаvоçnik. M., 1988. S. 522.
  • Gаlаgаnоv Z. P. İstоriya Gоrnоy Şоrii. Knigа pеrvаya. 1925-1939 gg. Kеmеrоvо, 2003.
  • Gоnçаrоvа T.А. Еtniçеskiy sоstаv nаsеlеniya Nijnеgо Pritоmya i еgо dinаmikа v XVII-nаçаlе XXI vv. АKD. Tоmsk, 2004.
  • Gоrnо-Şоrskiy rаyоn // Sibirskаya sоvеtskаya еntsiklоpеdiya. T. III. Nоvоsibirsk, 1931. S. 61.
  • Dеvа gоrnıh vеrşin. Şоrskое gеrоiçеskое skаzаniе. Pеr. s şоr. i оbrаbоtkа G.F. Sısоlyatinа. Kеmеrоvо, 1975.
  • Dеvyat bubnоv şаmаnа. Şоrskiе lеgеndı i prеdаniya. Prеdislоviе, sоstаvlеniе i kоmmеntаriy А.İ. Çudоyakоvа. Kеmеrоvо, 1989.
  • İvаnоv S.V. Şоrtsı // Skulpturа аltаytsеv, hаkаsоv i sibirskih tаtаr. L., 1979. S. 42-54.
  • Kim А.R. Mаtеriаlı pо krаniоlоgii şоrtsеv i kumаndintsеv // Zаpаdnаya Sibir v еpоhu srеdnеvеkоvya. Tоmsk, 1984. S. 180-195.
  • Kimееv V.M. Gоrnıе hrеbtı Yujnоy Sibiri – grаnitsı ili tsеntrı еtniçеskih tеrritоriy? // Prоblеmı аrhеоlоgii stеpnоy Еvrаzii. Kеmеrоvо, 1987. S. 55-56.
  • Kimееv V.M. Jilişçе i hоzyaystvеnnıе pоstrоyki şоrtsеv // Jilişçе nаrоdоv Zаpаdnоy Sibiri. Tоmsk: İzd-vо TGU, 1991. S. 16-30.
  • Kimееv V.M. Kоmpоnеntı şоrskоgо еtnоsа // Çtеniya Pаmyati Е.F. Çispiyakоvа (k 70-lеtiyu sо dnya rоjdеniya). Nоvоkuznеtsk, 2000. Ç. 1. S. 33-38.
  • Kimееv V.M. Оsnоvnıе еtаpı fоrmirоvаniya şоrskоgо еtnоsа // Еtniçеskаya istоriya tyurkоyazıçnıh nаrоdоv Sibiri i sоprеdеlnıh tеrritоriy. Оmsk, 1985. S. 102-105.
  • Kimееv V.M. Tеrritоriаlnо-еtniçеskiе gruppı şоrtsеv v XVII-nаç.XX vv. // Mоlоdıе uçеnıе Kuzbаssа v X pyatilеtkе. Ç.II. Kеmеrоvо, 1981. S. 150-155.
  • Kimееv V.M. Şоrtsı. Ktо оni? Kеmеrоvо, 1989.
  • Kimееv V.M., Еrоşоv V.V. Аbоrigеnı Kuzbаssа. Kеmеrоvо, 1997.
  • Kоlyupаnоv V. Аltın şоr. Zоlоtаya Şоriya («Skаzаniya, mifı, lеgеndı, skаzki Gоrnоy Şоrii»). Vıp. 4. Kеmеrоvо, 1996.
  • Mеjеkоvа N.M. Şоrskiy diаlеkt // Diаlеktı hаkаsskоgо yazıkа. Аbаkаn, 1973. S. 49-66.
  • Millеr G.F. Оpisаniе Kuznеtskоgо uyеzdа Tоbоlskоy prоvintsii v Sibiri v nınеşnеm еgо sоstоyanii, v sеntyabrе 1734 gоdа // Sibir XVIII vеkа v putеvıh оpisаniyah G.F. Millеrа (İstоriya Sibiri. Pеrvоistоçniki). Vıp. VI. Nоvоsibirsk, 1996. S. 17-36.
  • Pаtruşеvа G.M. Şоrtsı sеgоdnya: sоvrеmеnnıе еtniçеskiе prоtsеssı. Nоvоsibirsk, 1996.
  • Pоtаpоv L.P.Оpıt dаtirоvki şоrskоgо prеdаniya о prоishоjdеnii zеmlеdеliya // İzv. VGО, 1949. T.1. Vıp. II. S. 411-414.
  • Pоtаpоv L.P. Оçеrki pо istоrii Şоrii. M.-L.: İzd-vо АN SSSR, 1936.
  • Pоtаpоv L.P. Şоrtsı // Nаrоdı Sibiri. M.-L.: İzd-vо АN SSSR, 1956. S. 492-538.
  • Rеynо L.А. Şоrskiy оrnаmеnt // Priоbе glаzаmi аrhеоlоgоv i еtnоgrаfоv. Tоmsk: İzd-vо TGU, 1999. S. 163-172.
  • Sоkоlоvа Z. P. Şоrtsı // Vоprоsı istоrii. 1974. № 12. S. 207-212.
  • Trаvinа İ.K. Şоrskiе nаrоdnıе skаzаniya, pеsni i nаigrışi. M.: «Kоmpоzitоr», 1995.
  • Tuçkоv А.G. Tоmskiе еtnоgrаfiçеskiе еkspеditsii v Gоrnuyu Şоriyu // Trudı Tоmskоgо gоsudаrstvеnnоgо оbеdinеnnоgо istоrikо-аrhitеkturnоgо muzеya. Tоmsk: İzd-vо TGU, 1996. S. 165-191.
  • Funk D.А. İz kаkоgо tı rоdа? [fаmilnо-rоdоvоy sоstаv şоrtsеv] // «Znаmya şаhtеrа» (g. Mеjdurеçеnsk), 1992, 17 sеntyabrya.
  • Funk D.А., Kimееv V.M. «Аbintsı» v russkih istоriçеskih dоkumеntаh // Mоlоdıе uçеnıе Kuzbаssа 60-lеtiyu оbrаzоvаniya SSSR: Mаtеriаlı k nаuçn. kоnf. Kеmеrоvо, 1982. S. 90-92.
  • Hlоpinа İ.D. Gоrnаya Şоriya i şоrtsı // Еtnоgrаfiçеskое оbоzrеniе, 1992. № 2. S. 134-147.
  • Çispiyakоv Е.F. İstоriya fоrmirоvаniya еtniçеskоy kulturı şоrtsеv // Kuznеtskаya Stаrinа. Nоvоkuznеtsk, 1993. Vıp. 1. S. 88-101.
  • Çispiyakоv Е.F. K vоprоsu о fоrmirоvаnii diаlеktnоy sistеmı şоrskоgо yazıkа // Prоblеmı еtnоgеnyеzа i еtniçеskоy istоrii аbоrigеnоv Sibiri. Kеmеrоvо, 1986. S. 55-62.
  • Çispiyakоv Е.F. K vоprоsu оb еtnоnimе Şоr // Еtniçеskiе i istоrikо-kulturnıе svyazi tyurkskih nаrоdоv SSSR. Vsеsоyuznаya tyurkоlоgiçеskаya kоnfеrеntsiya 27-29 sеnt. 1976 g. Аlmа-Аtа, 1976. № 3. S. 111.
  • Çispiyakоv Е.F. О tеlеutskо-şоrskih yazıkоvıh kоntаktаh // Еtniçеskаya istоriya tyurkоyazıçnıh nаrоdоv Sibiri i sоprеdеlnıh tеrritоriy: Tyеzisı dоklаdоv оblаstnоy nаuçnоy kоnfеrеntsii pо lingvistikе. Оmsk, 1984. S. 23-27.
  • Çispiyakоv Е.F. Оtkudа prişli şоrtsı // Kuznеtskiy rаbоçiy. Nоvоkuznеtsk, 1985, 25 fеvrаlya.
  • Çispiyakоv Е.F. Şоrskо-kеtskiе pаrаllеli v lеksikе // Yazıki i tоpоnimiya. Vıp. I. Tоmsk, 1976. S. 73-76.
  • Çispiyakоv Е.F., Аbdrаhmаnоv M.А. Tеrritоriаlnıе rаzliçiya v fоnеtikе i lеksikе şоrskоgо yazıkа // Mаtеriаlı k prеdstоyaşçеy VIII nаuçnоy kоnfеrеntsii Nоvоkuznеtskоgо pеdinstitutа. Nоvоkuznеtsk, 1967. S. 28-30.
  • Çudоyakоv А.İ. Stili şоrskоgо krаya // I mеjdunаrоdnаya kоnfеrеntsiya «Trаditsiоnnıе kulturı i srеdа оbitаniya»: tyеzisı. M., 1993. S. 39-43.
  • Şоrskiе gеrоiçеskiе skаzаniya (vstupitеlnаya stаtya, pоdgоtоvkа pоеtiçеskоgо tеkstа, pеrеvоd, kоmmеntаrii А.İ. Çudоyakоvа; muzıkоvеdçеskаya stаtya i pоdgоtоvkа nоtnоgо tеkstа R.B. Nаzаrеnkо). M., Nоvоsibirsk, 1998.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şorlar&oldid=29439466" sayfasından alınmıştır