Hakkâri (il)
Koordinatlar: 37°27′58″K 44°03′52″D / 37.46611°K 44.06444°D
| Hakkâri | |
|---|---|
| Ülke | Türkiye |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu |
| İdare | |
| • Vali | İdris Akbıyık |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 9,521 km² (3.676 mil²) |
| Nüfus | |
| • Toplam | 276.287 |
| • Kır | 125.508 |
| • Şehir | 150.779 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAZD) |
| İl alan kodu | 438 |
| İl plaka kodu | 30 |
Hakkâri, Türkiye'nin doğusunda yer alan il ve en kalabalık altmış ikinci şehri. 2016 sonu itibarıyla 267.813 kişilik nüfusa sahiptir.[2] Tamamı Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusunda yer alır. Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin kırk yedinci büyük ilidir. Güneyinde Irak, batısında Şırnak, kuzeyinde Van, doğusunda ise İran vardır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Sırasıyla Hurri ve Urartu Krallıkları'nın parçası olan Hakkâri, Pers İmparatorluğu'nun egemenliğinden sonra Arap egemenliğine geçmiştir. Daha sonra Selçukluların kontrolüne giren kent, 1536 yılında Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır.
Coğrafi konumu sayesinde pek çok millete ev sahipliği yapan Hakkâri, 1662 tarihinde Katolik mezhebini benimsemeyen Asuriler Diyarbakır metropoliti XIII. Mar Şimun Denha önderliğinde yeniden örgütlenerek Hakkâri'nin Kodşanis/Koçanis (hâlen Konak) köyünü patriklik merkezi olarak benimsemişlerdir. Nasturi patrikleri 1918 yılına kadar bu köyde ikamet etmişlerdir. 19. yüzyıl ortalarına dek Hakkâri nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturan Nasturiler, 1843 ve 1846'da Cizre Emiri Bedirhan Bey ile Hakkâri Emiri Nurullah Bey'in düzenlediği iki saldırıda önemli ölçüde zayiat vermişlerdir. 1915-18 döneminde aşiretlerle ile çatışan Hakkâri Nasturileri önce İran'da Urmiye yöresine ve daha sonra İngiliz yönetimine giren Irak'a iltica etmişler, 1924'te topluca geri dönmeye teşebbüs etmişlerse de 12-28 Eylül 1924 tarihleri arasında yürütülen Şemdinli Harekâtı ile tenkil edilerek geri püskürtülmüşlerdir.
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğusunda İran ve güneyinde Irak ile komşu olan Hakkâri'nin batısında Şırnak, kuzeyinde ise Van ili vardır. En yüksek noktası 4150 metreye ulaşan Cilo Dağı, Hakkâri sınırları içerisindedir.
Yeryüzü Şekilleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Hakkâri il sınırları çok çetin ve zorlu coğrafi koşullara sahiptir.Yüzölçümünün çok büyük bir kısmı dağlık alandır.Bölgede Yüksekova ilçe merkezi dışında düzlük alan bulunmamaktadır.Dağların yükseltisi birçok yerde 3.000 metreyi geçebilmektedir.Ülkenin en yuksek ikinci noktası olan Cilo Dağı, Hakkâri il sınırları içerisindedir.Şehrin Irak ile sınır oluşturan Çukurca ve Şemdinli yöreleri kuzey kesime göre daha az yükseltiye sahiptir.
İklim[değiştir | kaynağı değiştir]
Yüksek rakım ve zorlu coğrafi koşullar,Hakkâri iklimini elverişsiz bir konuma getirmiş bulunmaktadır.Yazları sıcak ve kurak,kışları çok soğuk ve yağışlıdır.Doğu Anadolu Bölgesi'nin en çok yağış alan yerlerinden biridir.En çok yağış ilkbaharda düşmekle beraber kışın kar örtüsü uzun süre yerde kalabilmektedir.İlbaharda düşen yağışlar aylık olarak 100 mm'yi geçmektedir.Yıllık yağış yaklaşık 800 mm'dir.Yıllık sıcaklık ortalaması 10 °C'dir.Kış ve yaz ayları arasındaki sıcaklık farkı bir hayli fazladır.[3]
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Geçim kaynaklarının başında sınır ticareti ve hayvancılık gelir. Sınır ticareti Irak Savaşı, hayvancılık ise silahlı çatışmalar nedeniyle sekteye uğramıştır. Bu nedenle işsizlik çok yüksek düzeydedir.[kaynak belirtilmeli]
Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'de cumhuriyetin ilanından sonra Hakkâri ili mecliste 1927 yılına kadar 1, 1927-1934 arası 2, 1939-1983 yılları arası 1, 1983-1999 yılları arasında 2 milletvekili ile temsil edildi. 1999 yılında yapılan kanun değişikliğiyle Hakkâri ilini temsil edecek milletvekili sayısı üçe çıkartıldı.
Hakkâri ili, 1933 yılında ilçeye dönüştürüldü ve Van iline bağlandı. 1936'da yeniden il olmasına karşın, 1939 seçimlerine kadar Van iline bağlı olarak temsil edildi.
.svg)
İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.
İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)
İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.[4][5]
Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.
Hakkâri Valisi, 1971-Doğanşehir doğumlu İdris AKBIYIK’dır. 5 Kasım 2018 tarihinde Şişli Kaymakamı iken atanmıştır.[6]
2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Hakkâri Belediye Başkanlığını kazanan Cihan Karaman (HDP), 18 Ekim 2019 tarihinde görevden alınmış, yerine Hakkâri Valisi İdris AKBIYIK kayyum olarak atanmıştır.[7] Ayrıca Yüksekova'nın HDP'li belediye başkanı da seçildikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerine ilçe kaymakamı kayyum atanmıştır.
2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Hakkâri İl Genel Meclisi üye sayısı, 7 AK PARTİ, 9 HDP ve 1 Bağımsız olmak üzere 17’dir.[8]
2018 Genel seçimleri sonucu, Hakkâri'yi temsilen TBMM'de AKP'den 1 milletvekili (Husret Dinç) ve HDP'den 2 milletvekili (Leyla Güven, Sait Dede) seçilmiştir.[9]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2020 verileri[10])[değiştir | kaynağı değiştir]
Hakkâri ili nüfusu: 280.991'dür. Bu nüfusun %62,30'u şehirlerde yaşamaktadır (2019 sonu). İlin yüzölçümü 7.095 km2'dir. İlde km2'ye 40 kişi düşmektedir. (Bu sayı yeni ilçe Derecik'te 53’dür.)
İlde yıllık nüfus % 1,91 oranında azalmıştır. Nüfusu en çok artan ilçe: Derecik (% 1,85). Nüfusu en çok azalan ilçe: Çukurca (-%6,24)
04 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 5 İlçe, 8 belediye, bu belediyelerde 53 mahalle ve ayrıca 124 köy vardır.
| 2019 yılı sonunda Hakkâri ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri[11] | |||||||||||
| İlçe | Nüfus
2018 |
Nüfus
2019 |
Nüfus
Artışı % |
Belediye
Sayısı |
Mahalle
Sayısı |
Köy
Sayısı |
Köy
Nüfusu |
Şehir
nüfusu |
Şehirde
oturan % |
Alanı
km2[12] |
km2'ye
düşen kişi |
| Çukurca | 17.216 | 16.141 | -6,24 | 1 | 3 | 8 | 7.623 | 8.518 | 52,77 | 725 | 22 |
| Derecik | 22.953 | 23.377 | 1,85 | 1 | 6 | 4 | 13.168 | 10.209 | 43,67 | 437 | 53 |
| Merkez ilçe | 81.424 | 78.672 | -3,38 | 2 | 22 | 36 | 15.917 | 62.755 | 79,77 | 2.179 | 36 |
| Şemdinli | 45.117 | 43.886 | -2,73 | 1 | 5 | 18 | 27.930 | 15.956 | 36,36 | 1.207 | 36 |
| Yüksekova | 119.760 | 118.915 | -0,71 | 3 | 17 | 58 | 41.290 | 77.625 | 65,28 | 2.547 | 47 |
| HAKKÂRİ | 286.470 | 280.991 | -1,91 | 8 | 53 | 124 | 105.928 | 175.063 | 62,30 | 7.095 | 40 |
İlin yıllara göre nüfusları[değiştir | kaynağı değiştir]
| Hakkâri il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
| 1965[13] | 83.937 | 67 | %17 14.132 69.805 %83 | |
| 1970[14] | 102.312 | 67 | %22 |
%20 20.794 81.518 %80 |
| 1975[15] | 126.036 | 72 | %23 |
%24 30.332 95.704 %76 |
| 1980[16] | 155.463 | 71 | %23 |
%28 44.118 111.345 %72 |
| 1985[17] | 182.645 | 70 | %17 |
%30 55.563 127.082 %70 |
| 1990[18] | 172.479 | 70 | -%6 |
%41 71.099 101.380 %59 |
| 2000[19] | 236.581 | 69 | %37 |
%59 139.455 97.126 %41 |
| 2007[20] | 246.469 | 65 | %4 |
%55 136.124 110.345 %45 |
| 2008[21] | 258.590 | 63 | %5 |
%55 143.225 115.365 %45 |
| 2009[22] | 256.761 | 63 | -%1 |
%55 141.632 115.129 %45 |
| 2010[23] | 251.302 | 65 | -%2 |
%54 136.050 115.252 %46 |
| 2011[24] | 272.165 | 63 | %8 |
%57 153.860 118.305 %43 |
| 2012[25] | 279.982 | 62 | %3 |
%56 156.109 123.873 %44 |
| 2013[26] | 273.041 | 63 | -%2 |
%55 149.217 123.824 %45 |
| 2014[27] | 276.287 | 62 | %1 |
%55 150.779 125.508 %45 |
| 2015[28] | 278.775 | 62 | %1 |
%55 152.790 125.985 %45 |
Konum[değiştir | kaynağı değiştir]
Konum Bilgileri Tablosu[değiştir | kaynağı değiştir]
| Konum Bilgileri | |||||
| İlçe | Kuruluş Yılı[29] | Alanı km2[30] | Rakım mt. | Merkeze km[31] | Ulaşan Yollar[31] |
| Çukurca | 1953 | 725 | 1.312 | 79 |  -34=>
|
| Hakkâri Merkez | 2.179 | 1.756 | -36
| ||
| Derecik | 2018 | 437 | 835 | 195 | Şemdinli=> 
|
| Şemdinli | 1936 | 1.207 | 1.391 | 130 | Yüksekova=>
|
| Yüksekova | Cumh.önce | 2.547 | 1.876 | 77 | -36,  ,
|
| Hakkâri | 1935 | 7.095 | |||
Spor[değiştir | kaynağı değiştir]
2018-2019 Sezonu sonunda, Hakkâri’nin liglerdeki futboldaki tek takımı Yüksekova Belediyespor, BAL grubunda 9.olmuştur. Kadınlar futbol 1.ligindeki Hakkârigücü, lig 6.sı olmuştur. Ayrıca Voleybol erkekler 2. liginde 2, bayanlar 2.liginde 1 takımı bulunmaktadır.
Ziraat Türkiye Kupası 'nda Yüksekova Belediyespor, 2.turda Batman Petrolspor 'a elenmiştir.
Önemli spor tesisleri: Yüksekova İlçe Stadyumu (5.000), Hakkâri Kapalı Yüzme Havuzu (100) ve Mergabüt Kayak Merkezi.
Altyapı[değiştir | kaynağı değiştir]
Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]
Hakkâri iline karayolu ve havayolu ile ulaşmak mümkündür.Sert coğrafi koşullar şehre olan ulaşımı büyük ölçüde zorlaştırmaktadır.Bu yollarda çığ ve heyelan riski yüksektir.D 400 ve D 975 devlet yolları şehre bağlantı kuran yollardır.D 400 karayolu Şırnak üzerinden gelerek, Yüksekova üzerinden Esendere Sınır Kapısı'na ulaşır.Bir diğer yol olan D 975 karayolu Hakkâri ve Yüksekova yol ayrımında D 400 karayolu ile birleşmektedir.Yüksekova ve Şemdinli arası ulaşım ise rakımı 2000 metreyi aşan Haruna Geçidi'nden geçen yol ile sağlanmaktadır.Çukurca ilçesine ulaşım ise D 400 karayolundan ayrılan bir yol ile sağlanır.
2015 yılında açılan Hakkâri Yüksekova Selahaddin Eyyubi Havalimanı, Hakkâri ile ülkenin büyükşehirleri arasında hava ulaşımı sağlamaktadır.
Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]
Zap Nehri'nin yaz aylarında görünümü
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ TÜİK 31 Ocak 2017 Verileri 1116l[ölü/kırık bağlantı]
- ^ https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=HAKKARI
- ^ https://www.icisleri.gov.tr/illeridaresi/ozel-idare1
- ^ https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5302.pdf
- ^ http://www.hakkari.gov.tr/idris-akbiyik
- ^ https://www.haberturk.com/hakkari-nusaybin-ve-yuksekova-belediyelerine-kayyum-atandi-2532087
- ^ https://biruni.tuik.gov.tr/secimdagitimapp/yerel.zul
- ^ https://biruni.tuik.gov.tr/secimdagitimapp/
- ^ https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr 25 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TUİK 4 Şubat 2020 verileri
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ https://www.harita.gov.tr/images/urun/il_ilce_alanlari.pdf
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- ^ İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:0isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Wikimedia Commons'ta Hakkâri Province ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
|
Van |
| |||||
| Şırnak | 
|
 İran
| |||||
 Hakkâri 
| |||||||
| |||||||
 Irak
|
