Hakkâri (il)
Koordinatlar: 37°27′58″K 44°03′52″D / 37.46611°K 44.06444°D
| — İl — | |
| Ülke | Türkiye |
|---|---|
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu |
| Yönetim | |
| - Vali | İdris Akbıyık |
| Yüzölçümü | |
| - Toplam | 9.521 km2 (3.676 sq mi) |
| Nüfus [1] | |
| - Toplam | 276.287 |
| - Kır | 125.508 |
| - Şehir | 150.779 |
| Zaman dilimi | UDAZD (UTC+03:00) |
| İl alan kodu | 438 |
| İl plaka kodu | 30 |
| İnternet sitesi: hakkari.gov.tr | |
Hakkâri, Türkiye'nin doğusunda yer alan il ve en kalabalık altmış ikinci şehri. 2016 sonu itibarıyla 267.813 kişilik nüfusa sahiptir.[2] Tamamı Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusunda yer alır. Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin kırk yedinci büyük ilidir. Güneyinde Irak, batısında Şırnak, kuzeyinde Van, doğusunda ise İran vardır.
İçindekiler
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Sırasıyla Hurri ve Urartu Krallıkları'nın parçası olan Hakkâri, Pers İmparatorluğu'nun egemenliğinden sonra Arap egemenliğine geçmiştir. Daha sonra Selçukluların kontrolüne giren kent, 1536 yılında Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır.
Coğrafi konumu sayesinde pek çok millete ev sahipliği yapan Hakkâri, 1662 tarihinde Katolik mezhebini benimsemeyen Asuriler Diyarbakır metropoliti XIII. Mar Şimun Denha önderliğinde yeniden örgütlenerek Hakkâri'nin Kodşanis/Koçanis (halen Konak) köyünü patriklik merkezi olarak benimsemişlerdir. Nasturi patrikleri 1918 yılına kadar bu köyde ikamet etmişlerdir. 19. yüzyıl ortalarına dek Hakkâri nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturan Nasturiler, 1843 ve 1846'da Cizre Emiri Bedirhan Bey ile Hakkâri Emiri Nurullah Bey'in düzenlediği iki saldırıda önemli ölçüde zayiat vermişlerdir. 1915-18 döneminde aşiretlerle ile çatışan Hakkâri Nasturileri önce İran'da Urmiye yöresine ve daha sonra İngiliz yönetimine giren Irak'a iltica etmişler, 1924'te topluca geri dönmeye teşebbüs etmişlerse de 12-28 Eylül 1924 tarihleri arasında yürütülen Şemdinli Harekâtı ile tenkil edilerek geri püskürtülmüşlerdir.
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğusunda İran ve güneyinde Irak ile komşu olan Hakkâri'nin batısında Şırnak, kuzeyinde ise Van ili vardır. En yüksek noktası 4150 metreye ulaşan Cilo Dağı, Hakkâri sınırları içerisindedir.
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Geçim kaynaklarının başında sınır ticareti ve hayvancılık gelir. Sınır ticareti Irak Savaşı, hayvancılık ise silahlı çatışmalar nedeniyle sekteye uğramıştır. Bu nedenle işsizlik çok yüksek düzeydedir.[kaynak belirtilmeli]
Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]
| Hakkâri milletvekilleri (1 Kasım 2015 seçimleri) |
|---|
| HDP |
| Selma Irmak |
| Abdullah Zeydan |
| Nihat Akdoğan |
Türkiye'de cumhuriyetin ilanından sonra Hakkâri ili mecliste 1927 yılına kadar 1, 1927-1934 arası 2, 1939-1983 yılları arası 1, 1983-1999 yılları arasında 2 milletvekili ile temsil edildi. 1999 yılında yapılan kanun değişikliğiyle Hakkâri ilini temsil edecek milletvekili sayısı üçe çıkartıldı.
Hakkâri ili, 1933 ilçeye dönüştürüldü ve Van iline bağlandı. 1936'da yeniden il olmasına karşın, 1939 seçimlerine kadar Van iline bağlı olarak temsil edildi.
TBMM'de Hakkâri ili[değiştir | kaynağı değiştir]
1999'dan bu yana 3 milletvekilyle temsil edilen Hakkâri'de, Halkların Demokratik Partisi 1 Kasım milletvekili seçimlerinde geçerli oylarının %82'sini alarak 3 milletvekili çıkarmaya hak kazandı.[3]
İdari bölünüş[değiştir | kaynağı değiştir]
.svg)
Hâkkari iline bağlı 4 ilçe bulunmaktadır. Bu ilçelerin her biri kendi idari sınırları içindeki alandan sorumludur. 2014 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre ildeki ilçeler Barış ve Demokrasi Partisi tarafından eşbaşkanlık sistemiyle yönetilmektedir.
Hakkâri'nin ilçelerinden sadece Yüksekova'nın diğer 3 ilçeyle sınırı bulunmaktadır.
Hakkâri'nin 4 ilçesine bağlı 5 belde ve 124 köy bulunmaktadır.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
Hakkâri İli Nüfusu: 267.813'dür. Bu nüfusun %61,9'u şehirlerde yaşamaktadır (2016). İlin yüzölçümü 7.095 m²'dir.[5] İlde km²'ye 38 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 35'tir.) İlde yıllık nüfus artış oranı % -3,93 olmuştur. İl merkezinin denizden yüksekliği: 1756 m.'dir.
2016 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 4 İlçe, 8 belediye, bu belediyelerde 53 mahalle ve ayrıca 125 köyü vardır.
| Hakkâri il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
| 1965[6] | 83.937 | 67 | %17 14.132 69.805 %83 | |
| 1970[7] | 102.312 | 67 | %22 |
%20 20.794 81.518 %80 |
| 1975[8] | 126.036 | 72 | %23 |
%24 30.332 95.704 %76 |
| 1980[9] | 155.463 | 71 | %23 |
%28 44.118 111.345 %72 |
| 1985[10] | 182.645 | 70 | %17 |
%30 55.563 127.082 %70 |
| 1990[11] | 172.479 | 70 | -%6 |
%41 71.099 101.380 %59 |
| 2000[12] | 236.581 | 69 | %37 |
%59 139.455 97.126 %41 |
| 2007[13] | 246.469 | 65 | %4 |
%55 136.124 110.345 %45 |
| 2008[14] | 258.590 | 63 | %5 |
%55 143.225 115.365 %45 |
| 2009[15] | 256.761 | 63 | -%1 |
%55 141.632 115.129 %45 |
| 2010[16] | 251.302 | 65 | -%2 |
%54 136.050 115.252 %46 |
| 2011[17] | 272.165 | 63 | %8 |
%57 153.860 118.305 %43 |
| 2012[18] | 279.982 | 62 | %3 |
%56 156.109 123.873 %44 |
| 2013[19] | 273.041 | 63 | -%2 |
%55 149.217 123.824 %45 |
| 2014[20] | 276.287 | 62 | %1 |
%55 150.779 125.508 %45 |
| 2015[21] | 278.775 | 62 | %1 |
%55 152.790 125.985 %45 |
Güncel Nüfus Değerleri Tablosu (2018):[22][değiştir | kaynağı değiştir]
Hakkâri ili nüfusu: 286.470'dir. Bu nüfusun % 62,2' si şehirlerde yaşamaktadır (2018 sonu). İlin yüzölçümü 7.095 km2'dir. İlde km2'ye 40 kişi düşmektedir. (Bu sayı yeni ilçe Derecik'te 53'dür.) İlde yıllık nüfus artış oranı % 3,88 olmuştur.
01 Şubat 2019 TÜİK verilerine göre 5 İlçe, 8 belediye, bu belediyelerde 53 mahalle, ayrıca 124 köy bulunmaktadır.
2018 yılında Şemdinli ilçesi bölünerek Derecik ilçesi kurulmuştur.[23] Bu nedenle nüfus artış oranları tam verilememiştir.
Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Merkez (% 5,77)- Yüksekova(% 3,09)
| İlçelerin Nüfusu ve Artış Oranları-Belediye, Mahalle, Köy Sayıları-Şehir ve Köy Nüfusları ve Oranları-Km2 ye Düşen Kişi Sayısı | ||||||||||
| İlçe | Nüfus 2018 | N.Artışı % | Bel.S. | Mah.Say. | Şehir nüfus | Köy Say. | Köy Nüfus | Şehirli % | Alanı km2 | Yoğunluk |
| Çukurca | 17.216 | 3,33 | 1 | 3 | 9.597 | 8 | 7.619 | 55,7 | 725 | 24 |
| Derecik | 22.953 | 1 | 6 | 10.184 | 4 | 12.769 | 44,4 | 437 | 53 | |
| Merkez | 81.424 | 5,77 | 2 | 22 | 64.695 | 36 | 16.729 | 79,5 | 2.179 | 37 |
| Şemdinli | 45.117 | 1 | 5 | 16.973 | 18 | 28.144 | 37,6 | 1.207 | 37 | |
| Yüksekova | 119.760 | 3,09 | 3 | 17 | 76.718 | 58 | 43.042 | 64,1 | 2.547 | 47 |
| HAKKÂRİ | 286.470 | 3,88 | 8 | 53 | 178.167 | 124 | 108.303 | 62,2 | 7.095 | 40 |
Konum[değiştir | kaynağı değiştir]
Konum Bilgileri Tablosu[değiştir | kaynağı değiştir]
| Konum Bilgileri | |||||
| İlçe | Kuruluş Yılı[24] | Alanı km2[5] | Rakım mt. | Merkeze km[25] | Ulaşan Yollar[25] |
| Çukurca | 1953 | 725 | 1.312 | 79 |  -34=>30-53
|
| Hakkâri Merkez | 2.179 | 1.756 | -36
| ||
| Derecik | 2018 | 437 | 835 | 195 | Şemdinli=> 30-27 |
| Şemdinli | 1936 | 1.207 | 1.391 | 130 | Yüksekova=>30-26 |
| Yüksekova | Cumh.önce | 2.547 | 1.876 | 77 | -36, 30-25, 30-26
|
| Hakkâri | 1935 | 7.095 | |||
Spor[değiştir | kaynağı değiştir]
2017-2018 Sezonu sonunda, Hakkâri’nin liglerdeki futboldaki tek takımı Yüksekova Belediyespor, futbol Bölgesel Amatör Lig (BAL)'da kalmıştır. Kadınlar futbol 2.ligindeki Hakkârigücü, 1.lige yükselmiştir. Ayrıca Voleybol erkekler 2. liginde de 2 takımı bulunmaktadır.
Yüksekova Belediyespor, Ziraat Türkiye Kupası birinci turunda Tatvan Gençlerbirliği’ni elemiş. 2.turda Cizrespor’a elenmiştir.
Önemli spor tesisleri: Yüksekova İlçe Stadyumu (5.000), Hakkâri Kapalı Yüzme Havuzu (100) ve Mergabüt Kayak Merkezi.
Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]
Zap Nehri'nin yaz aylarında görünümü
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ TÜİK 31 Ocak 2017 Verileri 1116l
- ^ http://secim.ntv.com.tr/
- ^ a b http://secim.haberler.com/2014/hakkari-secim-sonuclari/
- ^ a b Milli Savunma Bakanlığı-Harita Genel Komutanlığı
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- ^ TÜİK 1 Şubat 2019 verileri
- ^ "Derecik ilçe oldu". Ensonhaber.com. 18 Ekim 2018. 15 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2019.
- ^ İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
- ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Van |
| |||||
| Şırnak | 
|
 İran
| |||||
 Hakkâri 
| |||||||
| |||||||
 Irak
|
