İçeriğe atla

Urmiye

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Urmiye
ارومیه Orumiye

رضائیه Rızaiye
Eyalet Merkezi
Ülkeİran İran
EyaletBatı Azerbaycan Eyaleti
ŞehristanUrmiye şehristanı
BahşUrmiye merkezî bahşı
İdare
 • Belediye başkanıMehmet Hazretpur
Rakım1.324 m
Nüfus
 (2012)İran'ın 10. büyük şehri
 • Toplam1.265.721
 • Yoğunlukoto/km²
Zaman dilimiUTC+03.30 (IRST)
 • Yaz (YSU)UTC+04.30 (IRST)
Resmî site
www.urmia.ir

Urmiye veya Urumiye (Azerice: اورمو, Urmu, اورمیه, Urumiyə; Farsça: ارومیه, Kürtçe: Ûrmiye, Orumieh, Süryanice: ܐܘܪܡܝܐ, Wurmê; Eski adı: رضائیه, Rızaiye), İran'ın Güney Azerbaycan bölgesinde yer alan, idari Batı Azerbaycan Eyaleti'nin yönetim merkezi olan şehir.

Şehir, bağlı olduğu eyaletin orta kısmında, Urmiye Gölü ile Türkiye sınırı arasında karayoluyla Türkiye sınırına 50 km uzaklıkta kendi adıyla anılan ovada kuruludur.

Şehrin tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Adının kaynağı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yirminci yüzyılın başlarında Urmiye'de bir okul

Urmiye, kadim bir şehirdir. Pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Öneminden dolayı çevresindeki medeniyetler ve milletler tarafından da tanınan her dilde farklı bir şekilde anılan bir şehirdi. Şehre Suriyeliler ve Araplar 'Urmiya', Ermeniler 'Ormi', Persler 'Urumi', Türkler 'Urumiye' demişlerdir. Kelimenin kaynağı tam olarak bilinmemektedir ama Süryanice 'su beşiği' anlamına gelen 'ur-mia' 'dan geldiği tahmin edilmektedir. Asuri kaynaklarında Urmiye Gölü çevresindeki Manna Devleti kayıtlarında 'Urmeyate' adında bir yer belirtilir. Fakat bu ismin şehrin adının kaynağı olması mümkün görülmemektedir çünkü eski Fars kaynaklarında bu isme hiç rastlanmaz.

Kaçarlar devri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehir 1756 yılında Kaçar beyi Muhammed Hasan Han Kaçar tarafından alındı. Onun ölümünden sonra, şehir Afşar beyi Feth Ali Han Afşar tarafından ele geçirilse de Kerim Han Zend tarafından yedi aylık bir kuşatma ile 1759'da Zend Hanedanı'nın hakimiyetine girdi. Zend hanedanı'nın ortadan kalkmasından sonra, Urmiye Afşarları tekrar ayaklansa da başarılı olamadılar.

1828 yılında Urmiye, Rus-İran savaşı sırasında aylarca Rus kuvvetleri tarafından işgal edildi. Valinin yokluğunda şehir, Nacaf-Kulu Han Afşar tarafından idare edilmiştir. Kent yakınlarında, 9 Ocak 2011 tarihinde Iran Air'e ait iç hat seferi yapan bir yolcu uçağı düşmüş, 72 kişi ölmüştür.[1]

Urmiye Gölü Protestoları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Güney Azerbaycan § Urmiye Gölü Protestoları

Etnik Gerilim

[değiştir | kaynağı değiştir]

22 Mart 2025 günü on binlerce protestocu sokaklara indi ve Kürtler ve Kürdistan aleyhinde sloganlar attı. Bazı protestocular İran hükûmetinin Urmiye'ye Kürt göçünü teşvik ettiğini ve bu şekilde bölgede demografi mühendisliği gerçekleştirdiğini açıkladı. Söylenen sloganlar arasında Urmiye Türktür, Türk kalacak, Şehitler Ölmez Vatan Bölünmez, Urmiye'nin Türklüğü Tartışılamaz gibi Türkçe ifadeler olduğu belirtildi. 2 gün sonra İran güvenlik güçleri pantürkizm suçlamasıyla 22 göstericiyi gözaltına aldı.[2][3][4]

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]
 Urmiye iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 16,4 18 26 26 30,6 36 38 38 35 30 22 17 38
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 2,6 4,8 10,4 16,8 22,2 27,5 31,2 31,0 27,1 20,1 12,2 5,7 17,6
Ortalama sıcaklık (°C) −3,3 −1,5 4,5 10,5 15,5 20,2 23,8 23,1 19,0 12,5 6,1 0,4 10,9
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) −6,1 −4,8 −0,1 5,2 9,1 12,9 16,6 15,9 11,5 6,6 1,4 −3,2 5,4
En düşük sıcaklık (°C) −22,8 −22 −19 −12 −1,6 4 10 8 3,4 −5 −13,4 −20 −22,8
Ortalama yağış (mm) 30,2 33,2 52,3 62,2 45,6 14,2 5,5 2,1 4,4 21,8 40,0 29,7 341,2
Kaynak: Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi[5]


Demografi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehir, tarihi boyunca çeşitli etnik gruplara ev sahipliği yapmıştır. Urmiye’nin erken İslam dönemindeki nüfusu Hristiyandı.[6] 19. yüzyılın sonlarında George Curzon, nüfusun 30 ila 40 bin kişi olduğunu ve bunların başlıca Afşarlar, Nasturiler, Yahudiler ve Ermenilerden oluştuğunu bildirmiştir,[7] diğer kaynaklar ise ayrıca bir Fars topluluğuna da atıfta bulunmuştur.[8] 20. yüzyılın başında şehirde önemli bir Hristiyan azınlık (Asurîler ve Ermeniler) bulunuyordu.[9] Macuç ve İşaya’ya göre, şehir Asurîlerin manevi başkentiydi ve 1830'dan I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar şehirde kurulan dört Hristiyan misyonunun etkisi altında kalmışlardı.[10] 1914 yılında, Ermeni Tehciri ve Sayfo sırasında çok sayıda Asurî ve Ermeni öldürüldü,[11] bu da şehrin demografik yapısında değişikliğe yol açtı.[10] 1929 tarihli Encyclopædia Britannica'nın on dördüncü baskısında, şehrin savaş öncesindeki nüfusu yaklaşık 45 bin olarak tahmin edilmiştir. Nüfusun çoğunluğu Azeri, azınlıkları ise Ermeni ve Nasturilerdi.[12] Rıza Pehlevi döneminde İranlı Asurîler bölgeye geri dönmeye davet edildi ve birkaç bin kişi geri döndü. Günümüzde şehirde yaklaşık 5.000 Asurî yaşamaktadır.[13]

1946 İran krizi ve 1947'de İsrail Devleti'nin kuruluşuna kadar Urmiye'de birkaç bin Yahudi de yaşamaktaydı; onların dili olan Lişan Didan, bugün hâlâ İsrail'de yaşlı bir topluluk tarafından konuşulmaktadır.[14][15]

ABD Kongre Kütüphanesi'nin Federal Araştırma Bölümü'ne göre, Urmiye bölgesinin nüfusunun yaklaşık %40'ını etnik Azeriler oluşturmaktadır.[16] Şehir sakinlerinin çoğunluğunu Azeriler meydana getirirken, büyük bir Kürt azınlığı, daha küçük sayıda Asurî ve Ermeni azınlığı ile çoğunlukla iş amacıyla şehre göç eden Farsça konuşanlar toplum da vardır.[17]

Nüfusun büyük çoğunluğu, kendi ana dillerine ek olarak İran'ın resmî dili olan Farsçayı da konuşabilmektedir.[18][19]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ İran'da uçak düştü, 72 kişi öldü 11 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC, 9 Ocak 2011
  2. ^ "اعتراض شهروندان ارومیه‌ای در ایران به برخی ادعاهای تحریک‌آمیز" [İran'daki Urmiye sakinleri provoke edici iddiaları protesto etti]. TRT. 22 Mart 2025. 22 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2025. 
  3. ^ "تجمع گسترده مردم ارومیه؛ "ارومیه تُرک است و تُرک خواهد ماند"" [Urmiye'de büyük halk kalabalığı; "Urumiye Türk'tür ve Türk kalacaktır"]. Anadolu Ajansı. 22 Mart 2025. 22 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2025. 
  4. ^ "دستگیری 22 نفر از شرکت‌کنندگان در تجمع اخیر مردم ارومیه" [Son Urmiye mitinginde 22 katılımcı tutuklandı]. Anadolu Ajansı. 24 Mart 2025. 1 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2025. 
  5. ^ "Urmiye İklim Verileri 1961–1990". Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2012. 
  6. ^ "URMIYA", Encyclopaedia of Islam (edition 2)
  7. ^ The Quarterly Review Volume 176. Londra: John Murray. 1893. s. 183. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022. 
  8. ^ Report of the Fifty-ninth Meeting of the British Association for the Advancement of Science Held at Newcastle-upon-Tyne in September 1889. Londra: John Murray. 1890. s. 176. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022. 
  9. ^ Baker, Patricia L.; Smith, Hilary; Oleynik, Maria (2014). Iran. Bradt Travel Guides. ISBN 9781841624020. 
  10. ^ a b Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 5 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2025. 
  11. ^ Hovannisian, Richard G. (31 Aralık 2011). The Armenian Genocide. Transaction Publishers. ISBN 9781412835923. 
  12. ^ Hooper, Franklin Henry; Garvin, James Louis; Cox, Warren E. (1929). The Encyclopedia Britannica. Encyclopedia britannica Company, Limited. s. 899. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022. 
  13. ^ Al-Jeloo, Nicholas (2010). "Evidence in Stone and Wood: The Assyrian/Syriac History and Heritage of the Urmia Region in Iran". Parole de l'Orient. 35: 1-15. 3 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi25 Eylül 2025. 
  14. ^ Heinrichs, Wolfhart (ed.) (1990). Studies in Neo-Aramaic. Scholars Press: Atlanta, Georgia. ISBN 1-55540-430-8.
  15. ^ Mahir Ünsal Eriş, Kürt Yahudileri - Din, Dil, Tarih, Kalan Publishing, Ankara, 2006
  16. ^ Curtis, Glenn E. (2008). Iran: A Country StudyÜcretsiz kayıt gerekli. Washington D.C.: Federal Research Division of the Library of Congress. ss. 97. ISBN 978-0-8444-1187-3. 
  17. ^ Sadeghi, Karim; Richards, Jack C. (18 Mayıs 2016). "The idea of English in Iran: an example from Urmia". Journal of Multilingual and Multicultural Development. 37 (4): 420. doi:10.1080/01434632.2015.1080714. ISSN 0143-4632. 
  18. ^ دكتر م پناهايان، مجموعه اي در چهار جلد به نام " فرهنگ جغرافياي ملي تركان ايران زمين " سال 1351 Dr. M. Panahian, a four-volume collection entitled "National Geographical Culture of the Turks of Iran" in 1351
  19. ^ سيري در تاريخ زبان ولهجه هاي تركي , دكتر جواد هئيت- چاپ سوم , سال1380,ص 307 A Journey in the History of Turkish Language and Dialects, Dr. Javad Hayat – Third Edition, 2001, p. 307
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Urmiye&oldid=36225948" sayfasından alınmıştır