Azerbaycan: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Kaan 123 (mesaj | katkılar)
5.834 değişiklik
Değişiklik özeti yok
Kaan 123 (mesaj | katkılar)
5.834 değişiklik
Değişiklik özeti yok
69. satır: 69. satır:
}}
}}


'''Azerbaycan''' resmî adıyla '''Azerbaycan Cumhuriyeti''' ([[Azerice]]: ''Azərbaycan Respublikası'', {{UFA|ˈɑzæˌɾbɑjdʒɑn.ˈɾespˌublikasɯ}}), Güney [[Kafkasya]]'da devlet. Kuzeyde [[Rusya]], kuzey batıda [[Gürcistan]], batıda [[Ermenistan]], güneyde [[İran]] ve batıda (Azerbaycan'a bağlı olan [[Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti]] ile komşu olan) [[Türkiye]] ile komşudur. Doğu sınırını [[Hazar Denizi]] çizmektedir.Bir kısmı Avrupa ve bir kısmı Asyadadır.<ref>[http://azerbaijan.az/portal/General/Square/square_a.html Azerbaycan'ın arazisi.]</ref>
'''Azerbaycan''' resmî adıyla '''Azerbaycan Cumhuriyeti''' ([[Azerice]]: ''Azərbaycan Respublikası'', {{UFA|ˈɑz.æˌɾ.bɑj.dʒɑn ˈɾes.pˌub.lika.sɯ}}), Güney [[Kafkasya]]'da devlet. Kuzeyde [[Rusya]], kuzey batıda [[Gürcistan]], batıda [[Ermenistan]], güneyde [[İran]] ve batıda (Azerbaycan'a bağlı olan [[Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti]] ile komşu olan) [[Türkiye]] ile komşudur. Doğu sınırını [[Hazar Denizi]] çizmektedir.Bir kısmı Avrupa ve bir kısmı Asyadadır.<ref>[http://azerbaijan.az/portal/General/Square/square_a.html Azerbaycan'ın arazisi.]</ref>
== Azerbaycan Teriminin Kökü ==
== Azerbaycan Teriminin Kökü ==
Azerbaycan sözcüğünün kökeni konusunda birçok değişik görüş bulunmaktadır. Bunların arasında önde gelen görüşler şunlardır:<br />
Azerbaycan sözcüğünün kökeni konusunda birçok değişik görüş bulunmaktadır. Bunların arasında önde gelen görüşler şunlardır:<br />

Sayfanın 08.31, 25 Nisan 2010 tarihindeki hâli

Bu madde Azerbaycan Cumhuriyeti adlı ülke hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Azerbaycan (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.

Şablon:Ülke2

Azerbaycan resmî adıyla Azerbaycan Cumhuriyeti (Azerice: Azərbaycan Respublikası, Şablon:UFA), Güney Kafkasya'da devlet. Kuzeyde Rusya, kuzey batıda Gürcistan, batıda Ermenistan, güneyde İran ve batıda (Azerbaycan'a bağlı olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile komşu olan) Türkiye ile komşudur. Doğu sınırını Hazar Denizi çizmektedir.Bir kısmı Avrupa ve bir kısmı Asyadadır.[1]

Azerbaycan Teriminin Kökü

Azerbaycan sözcüğünün kökeni konusunda birçok değişik görüş bulunmaktadır. Bunların arasında önde gelen görüşler şunlardır:
1. Eski Asların adından kaynaklanır ve “Aser yurdu”, “Aserler yurdu” demektir.[2]
2. Ahameniş İmparatorluğu'nda Medya bölgesine valilik yapmış ve imparatorluğun Büyük İskender tarafından fethinden sonra görevine devam etmiş Atropat'ın adından kaynaklanır.[3][4][5]
3. "Od" anlamındaki “azer” sözcüğünden gelir ve Odlar Yurdu anlamındadır.[6]

Tarih

Azerbaycan'da Kuruçay kültürü adı ile tanınmış ilk insan meskeni, Yeni Taş Çağı'na uzanan Azıh Mağarası'nda belirtilmiştir.[7]

Eski zamanlardan Ortaçağ'a kadar, Azerbaycan terimi coğrafi olarak bugünkü İran'ın bir bölgesi olan Azerbaycan için kullanmaktaydı. Günümüzde Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bulunduğu yer ise Albanya veya Aran olarak tanınan bölgenin bir parçasıydı.

Kesin olmayan iddialara göre, Türklerin Azerbaycan'ı kendilerine yurt edinilmesi milattan önceki çağlara kadar iner[kaynak belirtilmeli]. M.Ö. VII. yy da Türk kavimlerine mensup topluluklar Azerbaycan'a Kafkasların kuzeyinden Derbend yoluyla gelip yerleşmişlerdir[kaynak belirtilmeli]. Bu sebeple Derbend'e Türk kapısı denmiştir.[8].

Selçuklular'ın Azerbaycan'da görülmeleri ise 1015-1021 yılları arasındadır. Bu dönemde Oğuzların göçleri ile birlikte Azerbaycan'ın Türkleştirilme ve İslamlaştırılma süreci hızlanmıştır. Bölge 1136'da İldenizliler tarafından Tebriz'de kurulan atabeyliğin egemenliğine girmiştir. Moğol istilalarından sonra İlhanlılar'ın egemenliğine girmiş ve bir süre Altın Orda'nın hakimiyetinde kalmıştır. 14. yüzyılda Karakoyunlular ve Akkoyunlular'ın egemenliklerine girmiştir.

I. İsmail'in Kızılbaş ordusu Azerbaycan seferini gerçekleştirip 1500'de Cabani Meydan Muharebesi'nde Şirvanşah Ferruh Yasar'ın ordusunu yenmiş ve Tebriz'e girip Safevi Devleti'ni kurmuştur.[9] Böylece Azerbaycan Safevi egemenliğine girmiştir. Daha sonra da Afşarlar, Zendler ve Kaçarlar tarafından yönetilmiştir. Zand Hanedanı'nın yıkılışı ile Kaçar Hanedanı'nın kuruluşu sırasında burada Bakü, Kuba, Şeki, Gence, Karabağ, Revan, Nahcivan,[10] Derbent, Serab, Lenkeran, Şeki, Şamahı, Tebriz, Urmiye, Erdebil, Hoy, Maku, Marağa ve Karadağ[11] gibi de facto bağımsız[12][13][14][15][16] hanlıklar belirmiştir. 1804–1813 Rus-İran Savaşları'nın ardından 1813 yılında bu hanlıkların büyük bir kısmı Rusya İmparatorluğu hakimiyetine girmiştir. Türkmençay Antlaşması ile İran, Rusya'nın Revan Hanlığı, Nahçıvan Hanlığı[17] ve Taliş Hanlığı'nın güney bölümü üzerindeki hakimiyetini tanımıştır.[18]

1828'de Rusya İmparatorluğu'nun egemenliğine girmiştir. 1918 - 1920'de Kafkasya Kurultayı'nı toplamış ve 28 Mayıs 1918'de de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'ni kurmuşlardır. Bu devlet Orta Doğu'da ilk cumhuriyet olmuştur.[19] Ancak 1920'de Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyetler Birliği'ne katılmıştır. 30 Ağustos 1991'de SSCB çöküşüyle bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir.

Bugüne kadar Kafkaslarda Türkçülük hareketlerinin merkezi hep Bakü olmuştur[20]. Bu düşüncenin önde gelenler Hüseynzade Ali Turan, Ahmet Ağaoğlu, Alimerdan Topçubaşov idi.

Azerbaycan Cumhuriyeti

Dosya:Independence1990.jpg
1990 yılında bağımsızlığı kutlayan Azeriler
Dosya:Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi.JPG
Azerbaycan Milli Meclisi

Sovyetler Birliği'nin son döneminde Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti’nin Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti’ne bağlı Dağlık Karabağ'da hak iddia etmesi etnik çatışmalara yol açtı ve bu karmaşık koşullar altında 18 Ekim 1991’de Azerbaycan bağımsızlığını ilan etti.[21] Bu dönemde iktidarda olan Azerbaycan Komünist Parti Genel Sekreteri Ayaz Mutallibov, bağımsiz cumhuriyetin ilk cumhurbaşkanı oldu, ancak Mart 1992’de Dağlık Karabağ’daki Hocalı Katliamı’ndan sonra istifa vermeye zorlandı. Şuşa ve Laçın şehirlerinin Ermeni silahlı kuvvetlerince işgalinden sonra yaşanan derin bir istikrarsızlık sürecinden sonra 7 Haziran 1992’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini Azerbaycan Halk Cephesi'nin lideri Ebulfez Elçibey kazandı. Bu dönemde Ermeniler ve Azeriler arasında şiddetlen savaş sırasında Kelbecer rayonu işgal oldu. Haziran 1993’te Gence şehrinde Süret Hüseynov liderliğinde silahlı isyan çıktı ve Elçibey yardım için Haydar Aliyev’i Nahçıvan’dan Bakü’ye davet etti. Fakat Haydar Aliyev'in Bakü'ye gelince Süret Hüseynov'u desteklemesi ve göstericilerin Bakü’ye yürümesi üzerine, halktan umduğu desteği alamayan Elçibey, doğum yeri olan Nahçivan’ın Keleki köyüne gitmiştir. Bu gelişmeler üzerine, Cumhurbaşkanlığı yetkileri Haydar Aliyev’e devredilir. Ülkedeki siyasi istikrarsızlıktan yararlanan Ermeni silahlı kuvvetleri Azerbaycanın Ağdam, Cebrayıl, Füzuli, Kubadlı, Zengilan rayonlarını işgal etti. Ağustos 1993’te referandum ile Elçibey'in görevi resmen geri alındı ve Ekim ayındaki seçimlerde Haydar Aliyev %99 oyla Cumhurbaşkanı seçildi. Ermeni-Azeri savaşı 1994'te Rusya'nın dayattığı ateşkesle sona erdi.

Daha sonra Haydar Aliyev Süret Hüseynov'dan desteğini çekecek ve vatana ihanetten yargılanan Hüseynov müeebete mahkum olacaktır. 10 yıl hapis yattıktan sonra İlham Aliyev tarafından 2005 yılında Hüseynov'un cezası affedilmiştir.

Azerbaycanın'ın idari bölgeleri

Azerbaycanın idari bölümleri
Ana madde: Azerbaycan'daki yönetim birimleri

Azerbaycan Cumhuriyeti üniter devlettir.[22] Rayon adı verilen, il ve ilçelere karşılık gelen idari bölgelere ayrılmıştır. Bir Özerk Cumhuriyet (Nahçıvan), 66 rayon, 13 şehir rayonu, 70 şehir[23] (11 büyükşehir) mevcuttur.

Her rayon Azerbaycan Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanı tarafından atanan Rayon İcra Hakimiyyetinin Başçısı (rayon başkanı) tarafından idare edilmektedir.[24]

Coğrafi konumu

Azerbaycan'ın yağış ve sıcaklık grafiği

Azerbaycan 39° 24' kuzey enlemleri ile 44° 46' doğu boylamları arasındaki coğrafı bölgeye yerleşmiştir. Sınırların uzunluğu 2013 km dir. Azerbaycan'ın İran'la 611 km, Türkiye ile 9 km, Rusya ile 284 km, Gürcistan ile 322 km ve Ermenistan ile 787 km sınırı vardır[25][26]. Doğusunda ise Hazar Denizi ile çevrilmiştir. Dorukları 5000[27] metrenin üstünde ve buzul kaplı olan Büyük Kafkaslar, kara yolculuğunu önemli derecede sekteye uğratmaktadır. Azerbaycan'ın yüzölçümü 86.600[28] km²dir.

Dosya:Baku-super142546.jpg
Bakü

Güneyde Ermenistan' ın dağ kütleleri, kuzeyde ise yüksek Kafkas Dağları vardır. Azerbaycan'ın dağları; Büyük Kafkas Sıradağları (4.000-5.000 m.) içinde yeralan Bazardüzü (4.466 m), Şahdağ (4.243 m), Pazaryurdu (4.126 m), Tufan (4.191 m), Yarıdağ (4.116 m), Ragdan (4.020 m) dağları, Küçük Kafkas Sıradağları içinde yeralan Kapıcık (3.906 m.), Gazangeldağ (3.829 m), Biçenek Aşırımı (2.346 m), Karabağ Volkanik Yaylasında yeralan Delidağı (3.616 m), Murovdağ silsilesinde yeralan Kamışdağ (3.724 m), Hinal dağı (3.367 m), Kepez (3.066 m), Zengezur Sıradağları içinde yeralan Büyük Işıklı (3.550 m), Talış Sıradağları silsilesinde yeralan Kömürköy (2.493 m.) ve Kızyurdu (2.433 m) dağlardır. Azerbaycan 657 metre deniz seviyesinden yüksektir ve topraklarının çoğunluğu dağlık alanlardır. Azerbaycan'ın en uzun nehri 1.364 km Hazar Denizi'ne dökülen Kura Nehri'dir. Aras Nehri ise 1.072 km'dir. En büyük doğal gölü 67,0 km² ile Sarısu Gölü'dür. En büyük yapay gölü 605,0 km² ile Mingeçevir Baraj Gölü'dür.

Çevresinin dağlar ve yüksek tepelerle çevrili olmasına rağmen Azerbaycan'ın büyük bir bölümü ovadır ve topraklarının en verimli yerleri arasında Kura ve Aras nehirlerinin karıştığı deltadır.

Azerbaycanda ılıman bir iklim varıdır fakat Hazar Denizinden içeriye doğru, yüksek dağlarda ve diğer yüksek kesimlerde sert bir iklimle karşı karşıya kalınır. Yüksek kesimlerde kışlar uzun, soğuk ve kar yağışlı, yazlar ise serin geçer. Ovalarda ise kışlar serin ve yağmurlu ve bazen karlı, yazlar sıcak ve kurak geçer.

Azerbaycan ülkesi ovalarda genellikle bozkırdır, %25 ise bir bölümü dağlarda olmak üzere ormanlarlarla kaplıdır. Kuzey ve güney kesimlerinde dağların 2000 metre yüksekliğine kadar ormanlar görülür. Azerbaycan'ın doğal hayatında çoğunlukla bulunan hayvanlar, kızıl geyik, alageyik, karaca, dağ keçisi, karapaça, bizon, yaban domuzu, pars, Avrasya vaşağı, yaban kedisi, boz ayı, kurt, kızıl tilki, dağ faresi, sincap, Kafkas köstebeği Kafkas sivriburunlu faresi.

Azerbaycan iklimi dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9'una sahiptir.[29] Yıllık ortalama sıcaklığı 10 °C'ın üzerindedir.

Demografi

Etnik Grup Nüfus (1959) Oran Nüfus (1969) Oran Nüfus (1979) Oran Nüfus (1989) Oran Nüfus (1999) Oran Nüfus (2009) Oran
Toplam 3.697.700 % 100 5.117.100 % 100 6.026.500 % 100 7.021.200 % 100 7.953.400 %100 8.922.000 %100
Azeriler[30][31] 2.494.400 % 67,50 3.776.800 % 73,80 4.708.800 % 78,13 5.805.000 % 82,68 7.205.500 % 90,60 8.276.600 % 93,24
Türkler[32][31] 200 % 0,00 8.500 % 0,17 7.900 % 0,13 17.700 % 0,25 43.400 % 0,55 45.200 % 0,50
Tatarlar 29.600 % 0,80 31.800 % 0,62 31.400 % 0,52 28.000 % 0,48 30.000 % 0,38 31.000 % 0,35
Ruslar 510.300 % 13,60 510.100 % 10,00 475.300 % 7,88 392.300 % 5,59 141.700 % 1,78 144.000 % 1,61
Ukraynalılar 25.800 % 0,70 29.200 % 0,57 26.400 % 0,43 32.300 % 0,46 29.000 % 0,34 34.000 % 0,38
Beyaz Ruslar 4.300 % 0,12 4.900 % 0,10 4.800 % 0,08 7.800 % 0,11 2.900 % 0,03 5.100 % 0,06
Gürcüler 9.600 % 0,26 13.600 % 0,27 11.400 % 0,18 14,200 % 0,20 14.900 % 0,18 14.500 % 0,17
Ermeniler 442.100 % 12,00 483.500 % 9,40 475.500 % 7,89 390.500 % 5,56 120.700 % 1,52 8.100 % 0,09
Talişler - - - - - - 21.200 % 0,30 76.800 % 0,97 75.800 % 0,85
Yahudi 40.200 % 1,09 29.600 % 0,58 35.500 % 0,59 30.700 % 0,44 8.900 % 0,11 6.800 % 0,08
Kürtler 1.500 % 0,04 5.500 % 0,11 5.700 % 0,17 12.200 % 0,17 13.100 % 0,16 6.100 % 0,07
Lezgiler 98.100 % 2,70 137.300 % 2,70 158.100 % 2,62 171.400 % 2,44 178.000 % 2,24 154.200 % 1,73
Avarlar 17.300 % 0,47 30.700 % 0,60 36.000 % 0,59 44.000 % 0,63 50.900 % 0,64 42.100 % 0,47
Tatlar 5.900 % 0,16 7.800 % 0,15 8.900 % 0, 10.200 % 0,15 10.900 % 0,14 9.900 % 0,11
Sakurlar 2.900 % 0,08 6.200 % 0,12 8.500 % 0,14 14.200 % 0,20 15.900 % 0,19 13.000 % 0,15
Udinler 3.200 % 0,09 5.500 % 0,11 5.800 % 0,09 6.100 % 0,08 4.100 % 0,05 4.000 % 0,05
Diğer 18.400 % 0,50 24.400 % 0,48 40.200 % 0,66 41,500 % 0,59 9.500 % 0,13 9.400 % 0,10
Dosya:Azerbaijani Girl.jpg
Haçmaz Rayonunda bir kız ve köpek

Ulus çoğunluğunu Türk halkı olan Azeriler oluşturuyor.[33] Azerilerin son 50 yıl da arttığını göstermektedir ve diğer etnik grupların sayı ve oran olarak azaldığını göstermektedir.

Rusların sayısında son 30 yılda bir düşüş vardır. 1979 yılında 475,300 ve 1989 yılında 330.000 civarında olan Rus nüfusunun sayısı 1999 yılında 141.700 seviyelerine kadar gerilemiştir. Özellikle 20 Ocak 1990 Olayından (Qara Yanvar; "Kara Ocak") sonra Rusların göçü yoğunlaşmıştır.

Ermeniler özellikle Dağlık Karabağ Savaşı yüzünden ya ayrılmıştır veya kaçmıştır. Daha Dağlık Karabağ yüzünden oluşan gergilik ve savaştan önce de 1979 yılında 475,500 civarında olan Ermeni nüfusunun sayısı 1989 yılına gelindiğinde 390.500 seviyelerine kadar gerilemişti. Ermeni nüfusunun sayısı 1999 yılında 120.700 seviyelerine kadar gerilemiştir ve Ermeniler tarafından işgal edilmiş Dağlık Karabağ'da yaşayanları kapsar.[34] Artık Azerbaycan'da Dağlık Karabağ dışında hemen hemen hiç Ermeni kalmamıştır.[34]

Toplam nüfus büyüme oranı %0,89'dur.

Yaş grubu - Toplam nüfustaki payı

  • 0-14 - 33.0
  • 15-29 - 28.9
  • 30-44 - 17.7
  • 45-59 - 12.0
  • 60 + - 8.4

Azerbaycan nüfusunun %54 e yakın kısmı kentlerde, %46 ya yakın kısmıda köylerde yaşamaktadır. Şehirleşme hızı son dönemlerde oldukça yavaş seyretmekte olup, kentlere fazla hızlı olmasa bile göç almakta, ancak kırsal kesimde nüfus artışı daha yüksek olduğu için denge sürmektedir.

Toplam nüfusun %60 a yakın kısmı 30 yaşın altındadır.

Dağlık Karabağ

Ana madde: Dağlık Karabağ
  • Yüzölçümü: 4.388 km²
  • Nüfusu: 187.769 (1989 nüfus sayımı; 145.403 kişi Ermeni + 40.316 kişi Türk + 2050 kişi diğer milletler olmakla )

De jure olarak Azerbaycan'ın toprağı sayılan Dağlık Karabağ, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarına rağmen de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti tarafından yönetmektedir. Yaklaşık 800.000 Azerbaycanlı bölgeden göç ettirilmiştir. Bu nedenle Dağlık Karabağ'da artık hemen hemen hiç Azerbaycanlı yaşayamamaktadır.

Din

14. yüzyıldan kalma Keykubad Camisi

Azerbaycan Cumhuriyeti laik devlettir.[22] Halkın %96'sı Müslüman (çoğunluğu Şii Caferi[35]), %3-4'ü Hıristiyandır (çoğunluğu Rus Ortodoks Kilisesi, Gürcü Ortodoks Kilisesi ve Malakan). Çok küçük bir bölümü ise Yahudidir [36] [37]. Fakat Azerbaycan'da dinsel bağlılık nominal olduğu için, pratikteki taraftar oranları çok daha düşüktür.

Azerbaycan'da nüfusun büyük bir bölümünü oluşturan Azeriler, Müslümandırlar. Ancak yaklaşık 70 yıllık komünist yönetim tarafından yapılan yoğun ateizm propagandası[38][39][40] ile İran İslam Cumhuriyeti'nden kaynaklanan köktendinci İslami propagandaya[41] karşı oluşan tepki sebebiyle, dinsel yönelişler, İslami bir nitelik kazanmaktan ziyade bir kültürel renk biçiminde bulunmaktadır. Ancak bu, radikal köktendinci hareketlerin Azerbaycan'da bulunmadığı anlamına gelmemektedir.

Cumhurbaşkanları

Şimdiki Cumhurbaşkanı İlham Aliyev
  1. Ayaz Mutallibov - 1991-1992
  2. Ebulfez Elçibey - 1992-1993
  3. Haydar Aliyev - 1993-1998, 1998-2003
  4. İlham Aliyev - 2003-2008, 2008-?

Siyasal ve sosyal yapılanmalar

Azerbaycan'da 53 parti adını kaydettirmiştir.(2008)[42]

Faaliyetini sürdüren partilerin bazıları:

  1. Yeni Azerbaycan Partisi (İktidâr)
  2. Müsavat Partisi
  3. Azerbaycan Halk Cephesi Partisi
  4. Yeşiller Partisi
  5. Demokratik Islahatlar Partisi
  6. Ümit Partisi

Ekonomik ve sosyal yapı

Petrol Azerbaycan ekonomisinde önemli bir yere sahiptir

1991'de bağımsızlığını kazandıktan sonra, özellikle geçiş döneminin[43] ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak Manat'a bağlı kalmıştır. Ancak Azerbaycan, verimli tarım arazileri ve doğal gaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 2006'da günlük 600,000 varile ulaşmıştır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayi de vardır.

Ana madde: Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı

Doğal gaz üretimi ise 1991'de 11 milyar m³ tür. Toplam doğal gaz rezervi 2 trilyon m³, petrol rezervlerin de 8 milyar varil{fact} olduğu savunulmaktadır. 18 Eylül 2002 tarihinde temeli atılan ve Temmuz 2006 tarihinde hizete açılan Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı(BTC) Azerbaycan petrolünü Gürcistan üzerinden Türkiyenin akdeniz kıyılarına taşımaktadır. BTC Hazar Denizinin Azerbaycan tarafında bulunan Azeri-Çırak-Güneşli petrol sahalarında bulunan petrolün en ekonomik şekilde batı pazarına ulaşmasını sağlamaktadır. BTC, Bakü’den başlayıp, Ceyhan’da son bulmaktadır. Bu boru hattı başta Azerbaycan petrolü olmak üzere bölgede üretilecek petroller Ceyhan’a taşınıp, buradan da tankerlerle dünya pazarlarına ulaştırılmaktadır.

  • Turizm potansiyeli yüksek bir ülkedir.[44]
  • Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir.[45][46]
  • En önemli ihracatı petroldur.[47]
  • Petro-kimya ürünleri de ihracatta önemli yer tutmaktadır.[48]

ayrıca inşaat sektöründe farklı gelişmeler olmuştur.[49] [50]

  • İlk teleferik 2007 yılında Balaken'de hizmete açılmıştır.[51]

Tarım ve Hayvancılık

Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir. Bu tarım topraklarının büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri çevresindedir ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır. Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, çay, tütün ve üzümdür. Ayrıca, dut ağacından yılda 5.000 ton ipek kozası elde edilmektedir.

Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır. En son verilere göre Azerbaycan'da 1,5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır. Arıcılık gelişmiştir.

Sanayi

Azerbaycan'da sanayi sektörü, net maddi üretimin % 48,3'ünü oluşturmaktadır.(1992 tahmini)

  • Ağır Sanayi: Enerji, metalurji, makina, imalat, kimya, orman ürünleridir.
  • Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır.

Ulaşım

Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemine sahiptir.

  • Demiryolu: 2.090 km.
  • Kara Ulaştırması: Karayolu 30.400 km.
  • Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır.
  • Hava ulaştırması: Merkezi olarak Gence Havalimanı ve Bükü Haydar Aliyev Havalimanlarına sahiptir. Bakü ve gence hava limanlarından Ankara, İstanbul, Londra, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin, Dubai, Milano, Kiev gibi dünyanın diğer bölgelerine uçuşlar yapılmaktadır. Azerbaycan Hava Yolları, Azerbaycan'ın en büyük hava yolu şirketi olup şirketin merkez ofisi Baküde bulunan Bakü Haydar Aliyev Havalimanında bulunmaktadır.

Eğitim

Azerbaycan'da eğitimin tüm diğer Türk devlet ve topluluklarına göre çok ileri düzeyde olduğu görülür. 1991 istatistiksel verilere göre 4.775 okulda 1.503.000 öğrenci okumaktadır. Bugün okul sayısı 5.000'e, öğrenci sayısı 1.600.000'e ulaşmıştır.[52]

Azerbaycan'da 6.500 kültür tesisi, 4.605 kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3.680 kültür evi bulunmaktadır. Okuma yazma oranı %99,5'tir.[53]

Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve bağlı enstitüleri bütün Uygulamalı Matematik ve Ekonomik Sibernetik, Kimya, Jeoloji, Biyoloji, Tarih, Filoloji, İlahiyat, Coğrafya, Gazetecilik, Hukuk, Mekanik ve Matematik, Fizik, Sosyal Bilimler ve Psikoloji, Kütüphane Çalışmaları, Uygulamalı Matematik Bilimsel Araştırma Enstitüsü, Doğu Çalışmaları, kollarında eğitim-öğretim yapmaktadır.[54]

Özel ve devlet olmak üzere toplam 49 tane kanuni üniversite mevcuttur ve bu üniversiteler birçok türk ve yabancı öğrenciye eğitim vermekte, doğu bloğu ülkeler arasında kaliteli eğitim veren ülkeler arasında sayılmaktadır.[55]

Azerbaycan'da bulunan belli başlı üniversiteler aşağıda olduğu gibidir.

  • Bakü Azerbaycan Devlet Diller Üniversitesi
  • Bakü Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
  • Bakü Azerbaycan Devlet Kültür ve Güzel Sanatlar Üniversitesi
  • Bakü Azerbaycan Devlet Neft Akademisi
  • Bakü Azerbaycan Mimarlık Ve İnşaat Üniversitesi
  • Bakü Azerbaycan Teknik Üniversitesi
  • Azerbaycan Tıp Üniversitesi
  • Bakü Devlet Üniversitesi
  • Bakü Slavyan Üniversitesi
  • Gence Devlet Üniversitesi
  • Sumgayıt Devlet Üniversitesi
  • Nahcıvan Devlet Üniversitesi
  • Özel Kafkas Üniversitesi
  • Özel Garb Üniversitesi

Sağlık

Azerbaycan'da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır.[kaynak belirtilmeli]

  1. İlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta,
  2. Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte,
  3. Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır.

Sosyal Güvenlik

Azerbaycan'da sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır. Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır.[kaynak belirtilmeli]

Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavramını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekonomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir.[kaynak belirtilmeli]

Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır. Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır.[kaynak belirtilmeli]

Birleşmiş Milletler, AGİT, IMF gibi kuruluşların da üyesidir.

Karabağ sorunu

Ana madde: Karabağ Savaşı

1988 Ocak ayında, Ermenistan Azerbaycan'a karşı baskısını arttırdı. 6 Mayıs 1989 tarihli Sovyetler Birliği Bakanlar Kurulunun kararı ile Dağlık Karabağ yönetiminde görevli olan bütün Azeriler bölgeden çıkarıldı. 30 Kasım 1989'da Еrmenistan Meclisi SSCB’nin onayı[kaynak belirtilmeli] ile Karabağ'ı kendi topraklarına katma kararı aldı. 20 Ocak 1990’da Sovyet yönetimi aldığı kararla Sovyet ordu birlikleri kanlı bir olayla Bakü'ye girdi. 8 Ağustos 1991'de Еrmenistan’da bulunan son Türk köyü olan Nüvedi de boşaltıldı.[56]

Azerbaycan Türkiye ilişkileri

Ana madde: Azerbaycan-Türkiye ilişkileri
Azerbaycan Dostluk Parkı, Bursa, Türkiye

Atatürk: "Azerbaycan'ın sevinci bizim sevincimiz, kederi bizim kederimizdir."
Haydar Aliyev: "Biz bir millet, iki devletiz."
Ebulfez Elçibey: "İki kardeşin yan yana ayrı devletler kurduğu nerede görülmüştür. Azerbaycan ve Türkiye olarak en kısa zamanda birleşmeliyiz."
Devlet adamlarının bu sözleri ülkeler arasındaki bağın derinliğini anlatmışlardır.

Önemli Günleri

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Azerbaycan'ın arazisi.
  2. ^ Mahmud İsmayılov. Azerbaycan tarihi. Bakü, Azerneşr, 1992. s.3.
  3. ^ Minorsky, Vladimir (2007). "Ādharbaydjān (Azarbāydjān)". Encyclopedia of Islam (İngilizce). Brill. 
  4. ^ Chaumont, M.L. (1989). "Atropates". Encyclopedia Iranica (İngilizce). Routledge & Kegan Paul. 
  5. ^ Şablon:Kitap belirt
  6. ^ Odlar Yurdu Azerbaycan.
  7. ^ Azakov, Siyavuş (2007). "National report on institutional landscape and research policy Social Sciences and Humanities (SSH) in Azerbaijan" (PDF) (İngilizce). GlobalSSH. 
  8. ^ Saadettin Gömeç, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Akçağ yay., Ankara, 1999, s.5.
  9. ^ Nesib Nesibli, "Osmanlı-Safevî Savaşları, Mezhep Öeseşes, ve Azerbaucan", Türkler, C. 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-39-0, s.895.
  10. ^ Ahmet Kabaklı "Türk Edebiyatı" s.15, Türk Edebiyatı Vakfı (1988).
  11. ^ Nurcan Toksoy "Azerbaycan birinci uluslararası sempozyumu bildirileri" s.103, Atatürk Kültür Merkezi (2002).
  12. ^ Gary Kenneth Bertsch "Crossroads and Conflict: Security and Foreign Policy in the Caucasus and Central Asia" s.297, Routledge (2000).ISBN 0-415-92273-9.
  13. ^ E. Wayne Nafziger, Frances Stewart ve Raimo Väyrynen "War, Hunger, and Displacement: The Origins of Humanitarian Emergencies" s.406, Oxford University press (2000).ISBN 0-19-829739-4.
  14. ^ Firoozeh Kashani-Sabet "Fragile Frontiers: The Diminishing Domains of Qajar Iran" 29 (2): 210, International Journal of Middle East Studies (Mayıs 1997).
  15. ^ John Frederick Baddeley "The Russian Conquest of the Caucasus" s.71,Harvard University: Longmans, Green and Co. (1908).
  16. ^ Peter Avery, Gavin Hambly "The Cambridge History of Iran" s.126, Cambridge University Press (1991).ISBN 0-521-20095-4.
  17. ^ Nurcan Toksoy "Revan'da son günler" s.340, Orion (2007).
  18. ^ "Bay" Balkan Aydınları ve Yazarları (1994).
  19. ^ The history of Azerbaijan. General information - "The first democratic, legal and secular state in the whole East and Islamic world".
  20. ^ Türk Cumhuriyetleri birligi. Azerbaycan. Tarih.
  21. ^ 18 oktyabr 1991-ci il tarixli "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya Aktı.
  22. ^ a b Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Maddə 7. I. - Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır.
  23. ^ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi.
  24. ^ Yerli icra hakimiyyəti haqqında Əsasnamə. Maddə 2.2.
  25. ^ Sınır uzunlukları.
  26. ^ [1]
  27. ^ [2]
  28. ^ [3]
  29. ^ Azerbaycan iklimi.
  30. ^ Elnur Ağaoğlu, "Azerbaycan'ın Etnik ve Demografik Yapısı", Türkler, C. 19, 2002, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ISBN 975-6782-52-8, s.219.
  31. ^ a b Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıya alınması 1999-cu il, IV hissə, Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, Bakı, 2000, ISBN 5-86874-202-8, s.8-9.
  32. ^ Ahıska Türkleri, 31 Ekim 1957 tarihli SSCB Yüksek Sovyeti kararıyla Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden alınıp Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Saatlı ve Sabirabad rayonlarına yerleştirilmiştir. 1957'de gelmeniş olanlar da Mayıs - Haziran 1989'da Özbekistan'ın Fergana, Kokong, Kuvaçay ve Yayçan gibi kentlerinde yaşanan olaylardan dolayı Azerbaycan'ın Saatlı, Sabirabad rayonların yanı sıra Quba, Haçmaz, Deveçi, ŞamahiSiyezen ve Ağsu gibi rayonlara göç etmişlerdir, Elnur Ağaoğlu, "Azerbaycan'ın Etnik ve Demografik Yapısı", Türkler, C. 19, 2002, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ISBN 975-6782-52-8, s.219.
  33. ^ "Azerbaijan". World Factbook (İngilizce). CIA. 2009. a nation with a majority-Turkic and majority-Muslim population 
  34. ^ a b "CIA the World Factbook". 
  35. ^ "Azerbaijan". Background Note (İngilizce). U.S. Department of State. Mart 2009. Religion: Muslim 93.4% (majority Shi'a) 
  36. ^ www.jewishagency.com Demography/World+Jewish+Population+2002 Azerbaycan Yahudi Nüfusu.
  37. ^ American Jewish Year, Kitap 2002.
  38. ^ Yrd. Doç. Dr. Habil NAZLIGÜL' ün dilinden: "Bir sohbetimiz sırasında orta yaşlı bir Azeri öğretmenin ateizm dersinin sınavına 'Allahım sen yardım et' diye dua ederek girdiklerini söylemesi, yani Allah’ın yokluğu-nu veya gereksizliğini ispat edeceği bir sınava girerken yine Allah’tan yardım istediğini ifade etmesi benim için ilginç bir hatıra olmuştur."
  39. ^ İlmi Ateizm Üzre İhtisasa Giriş, Âlî Tahsil Üzre, Tedris Metodika Kabineti, Tertip, P. Mahmudov, Bakı-1986.
  40. ^ İlmi Ateizmin Esasları, Ders Kitabı, Bakü-1963.
  41. ^ Azerbaycan'da Siyasal Partiler ve Siyasal İlişkiler - Prof.Dr. Gabil HÜSEYİNLİ - s.169-170.
  42. ^ Azərbaycanın qeydiyyatdan keçmiş bütün partiyaları.
  43. ^ Azerbaycan'da Ekonomik Dönüşüm Süreci Ve Reformların 10 Yılı - Ayhan Karaca.
  44. ^ Azerbaycan'ın Turizm Potansiyeli ve Turizm Etkinliklerinin Degerlendirilmesi - Rehman SEFEROV, Tapdıg HESENOV - TÜRKİYAT ARASTIRMALARI DERGİSİ- s.255.
  45. ^ [4]
  46. ^ AZERBAYCAN BANKACILIK SEKTÖRÜNE İLİŞKİN GENEL BİLGİ - Azerbaycan-Türkiye İş Adamları Birliği.
  47. ^ Azerbaycan’da Petrol Üretiminin Tarihsel Süreç İçerisindeki Değişimi - Rehman SEFEROV - TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ • 285.
  48. ^ [5]
  49. ^ [6]
  50. ^ [7]
  51. ^ [8]
  52. ^ Center for International Relations- Reports&Analyses - Richard Wolf.
  53. ^ Azerbaycan Nüfusunun Eğitim Açısından Analizi - Rehman SEFEROV, Akif Akkuş.
  54. ^ [9]
  55. ^ [10]
  56. ^ [11]

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Azerbaycan
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Vikisöz'de ara Vikisöz'de alıntılar


Şablon:BDT Şablon:BSEC Şablon:İKÖ Şablon:ECO Şablon:Türk dillerinin konuşulduğu bölgeler

Şablon:Portal

Şablon:Link SM

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaycan&oldid=7532506" sayfasından alınmıştır