Haşıl (yemek)
| Haşıl | |
|---|---|
 | |
| Ülke(ler) |  Türkiye,  İran |
Haşıl, Kars, Sivas,[1] Erzurum,[2] Rize,[3] Gümüşhane, Bayburt ve Yusufeli başta olmak üzere Anadolu ve Kuzey İran'da yapılan bir yemektir. Kars yöresine özgü olduğu düşünülen[4] haşılın yapımı bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir.
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Haşıl kelimesi, aş kelimesinden türemiştir. Aş kelimesi Eski Türkçe āş, Farsça ve Orta Farsça āş, Avestaca āsa ve Ermenice χaştır.[5]
Kars usulü[değiştir | kaynağı değiştir]
Buğday, un, tuz, yoğurt, sarımsak ve tereyağı ile yapılır. Kars usulü haşıl yapılırken buğdaylar su ve tuzla beraber pişirilerek buğdayın suyu çekmesi sağlanır. Suyu çeken buğdaya un eklenir. Ardından yoğurt ve sarımsakla sarımsaklı yoğurt yapılır. Haşılın üzerine önce tereyağı, sonra sarımsaklı yoğurt dökülür. Son aşamada tabağın ortası boşaltılır ve boşaltılan yere tereyağı ilave edilir.
Sivas usulü[değiştir | kaynağı değiştir]
Sivas usulü haşılın ana malzemesi bulgur[6] veya yarma buğdaydır.[7] Kullanılan diğer malzemeler ise süzme yoğurt, su, tuz ve tereyağıdır. Yapımı Kars usulü haşıla benzer. Kullanılan malzeme tam olarak piştiğinde üzerine yağ eklenir.
Kuzey Erzurum ve Batı Rize usulü[değiştir | kaynağı değiştir]
Rize'nin batısı ve Erzurum'un kuzeyinde de popüler olan Haşıl, en çok Gümüşhane'nin Torul ve Rize'nin İkizdere ile Salarha bölgelerinde yapılır.[8] Diğer yörelerden farklı olarak yapımında kavut unu kullanılır. Ayrıca tereyağı, yoğurt ve sütte Rize-Erzurum usulü haşıl için kullanılan malzemelerdendir. Rize usulü haşıl yapılırken ilk önce mısır unu su ile beraber pişirilir. Sonrasında pişirme devam ederken karışıma tereyağı ilave edilir. Yemek katı kıvama gelince soğuması için ateş kapatılır. Soğuyan haşılın üzerine yoğurt veya süt eklenerek servis edilir. Haşıl, ortasına tereyağı konularak yenir. Geleneksel olarak haşıl yenirken tereyağına ekmek bandırılır. Yağın bitmesiyle beraber aynı yere yoğurt konur ve ekmeği bandırarak yemeğe devam edilir. Tercihen haşılın pişirildiği tavada sıcak servis edilir.
Doğu Rize-Artvin usulü[değiştir | kaynağı değiştir]
Laz mutfağında da tüketilen haşıl, Rize'nin Çamlıhemşin, Ardeşen ve Pazar ilçelerinde "centuseri", Artvin'de ise "gaviçi" adıyla tüketilir.[9] Centuserinin yapımında mısır unu, su ve tereyağı kullanılır.
Ağrı usulü[değiştir | kaynağı değiştir]
Ağrı haşıl yemeğinin malzemeleri bulgur veya yarma, tereyağı, su, tuz ve tercihen çiriş otu (Asphodelus aestivus L) dur. Ağrı Haşıl Yemeği 22.11.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[10]
Erzurum Kavut Haşılı[değiştir | kaynağı değiştir]
Erzurum Kavut Haşılı 16.02.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[11]
İran usulü[değiştir | kaynağı değiştir]
İran Türklerinin yaptığı haşıl bir helva türüdür. Kullanılan hamura tatlandırıcı olarak şeker veya bal eklenir.[12]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Türk folkloru. Türk Folkloru. 1986. s. 28. 27 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ Kristbergsson, Oliveira, Kristberg, Jorge (2016). Traditional Foods: General and Consumer Aspects. Springer. s. 93. ISBN 1489976485. 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ Ataoğlu, Hüseyin (2019). Karadeniz Yemek Kültürü ve Tarifler. Hüseyin Ataoğlu. 28 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ Özdem, Filiz (2006). Kars: "beyaz uykusuz uzakta". YKY. s. 353. ISBN 9750811542. 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ "aş". Nişanyan Sözlük. 7 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2023.
- ^ "Haşıl nasıl yapılır? İki farklı haşıl tarifi". hurriyet.com.tr. 21 Ocak 2019. 22 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ Üçer, Müjgân (2006). Anamın aşı tandırın başı: Sivas mutfağ̮ı : il merkezi ve ilçe yemekleri : gelenek, görenek, inançlar ve sözlü kültür. Kitabevi. s. 468. ISBN 9756403845. 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ Öztürk, Özhan (2005). Karadeniz: ansiklopedik sözlük. Heyamola Yayınları. s. 499. ISBN 9756121009. 29 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ Nejdet Dokur. "Centuseri (Çamlıhemşin Rize)". 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ "Ağrı Haşıl Yemeği". Türk Patent ve Marka Kurumu. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2022.
- ^ "Erzurum Kavut Haşılı". Türk Patent ve Marka Kurumu. 4 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2023.
- ^ Kalafat, Yaşar (2005). İran Türklüğü: jeokültürel boyut. Yeditepe Yayınevi. s. 101. ISBN 9756480254. 28 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.