İçeriğe atla

Alparslan Türkeş

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Alpaslan Türkeş sayfasından yönlendirildi)
Alparslan Türkeş

P.1938-348

1991 yılında Türkeş
19 ve 21. Türkiye Başbakan Yardımcısı
Görev süresi
31 Mart 1975 - 21 Haziran 1977
Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk
Başbakan Süleyman Demirel
Yerine geldiği Zeyyat Baykara
Yerine gelen Orhan Ferruh Eyüpoğlu
Turan Güneş
Görev süresi
21 Temmuz 1977 - 5 Ocak 1978
Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk
Başbakan Süleyman Demirel
Yerine geldiği Orhan Ferruh Eyüpoğlu
Turan Güneş
Yerine gelen Orhan Ferruh Eyüpoğlu
Turhan Feyzioğlu
Mehmet Faruk Sükan
Türkiye Büyük Millet Meclisi
13, 14, 15, 16 ve 19. Dönem Milletvekili
Görev süresi
10 Ekim 1965 - 12 Eylül 1980
Seçim bölgesi 1965 - Ankara
1969 - Adana
1973 - Adana
1977 - Adana
Görev süresi
20 Ekim 1991 - 24 Aralık 1995
Seçim bölgesi 1991 - Yozgat
Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı
Görev süresi
24 Ocak 1993 - 4 Nisan 1997
Yerine geldiği Makam tekrar oluşturuldu
Yerine gelen Devlet Bahçeli
Milliyetçi Çalışma Partisi Genel Başkanı
Görev süresi
4 Ekim 1987 - 24 Ocak 1993
Yerine geldiği Ali Koç
Yerine gelen Makam kaldırıldı
Milliyetçi Hareket Partisi Kurucu Genel Başkanı
Görev süresi
9 Şubat 1969 - 16 Ekim 1981
Yerine geldiği Makam oluşturuldu
Yerine gelen Makam kaldırıldı
Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Genel Başkanı
Görev süresi
31 Temmuz 1965 - 9 Şubat 1969
Yerine geldiği Ahmet Oğuz
Yerine gelen Makam kaldırıldı
Kişisel bilgiler
Doğum Ali Arslan
25 Kasım 1917(1917-11-25)
Lefkoşa, Britanya Kıbrısı
Ölüm 4 Nisan 1997 (79 yaşında)
Ankara, Türkiye
Ölüm nedeni Kalp krizi
Defin yeri Alparslan Türkeş Kabri, Alparslan Türkeş Parkı, Ankara
39°55′54″K 32°49′5″D / 39.93167°K 32.81806°D / 39.93167; 32.81806
Vatandaşlığı Türkiye
Milliyeti Türk
Partisi Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi
(1965-1969)
Milliyetçi Hareket Partisi
(1969-1981)
Siyasi yasaklı dönemi
(1981-1987)
Milliyetçi Çalışma Partisi
(1987-1991)
Refah Partisi (1991) (liste) Milliyetçi Çalışma Partisi
(1991-1993)
Milliyetçi Hareket Partisi
(1993-1997)
Evlilik(ler)
Muzaffer Türkeş
(e. 1940; ö. 1974)

Seval Türkeş
(e. 1976; ö. 1997)
Akraba(lar) Dervişe Koçoğlu (Kız Kardeşi)[2]
Çocuk(lar) Tuğrul Türkeş
Kutalmış Türkeş[1]
Ayyüce Türkeş
Ayzıt Türkeş
Umay Günay
Sevenbige Çağrı Türkeş
Selcen Homriş
Bitirdiği okul Kara Harp Okulu
Mesleği Asker, siyasetçi
Dini İslam
İmzası
Askerî hizmeti
Takma adı Başbuğ
Bağlılığı  Türkiye
Branşı  Türk Kara Kuvvetleri
Hizmet yılları 1938-1963
Rütbesi Piyade Kurmay Albay
Birimi 58. Piyade Alayı 5. Bölük, NATO Daimi Komitesi Türk Temsil Heyeti, Kara Kuvvetleri NATO Şube Müdürü, Başbakanlık Müsteşarı, T.C. Yeni Delhi Büyükelçilik Müşaviri

Alparslan Türkeş (doğum adı: Ali Arslan; 25 Kasım 1917, Lefkoşa - 4 Nisan 1997, Ankara), Türk asker ve siyasetçi. Muvazzaf askerken 27 Mayıs Darbesi'nde aktif rol alan Türkeş, askerlik görevi sonrası başbakan yardımcısı, Milliyetçi Hareket Partisinin kurucusu ve ilk genel başkanı olarak görev yapmıştır. MHP Genel Başkanlığı görevini 1969-1981/1993-1997 yılları arasında sürdürmüştür. Mart 1975-Haziran 1977 ve Temmuz 1977-Ocak 1978 tarihleri arasında Süleyman Demirel tarafından kurulan hükûmetlerde başbakan yardımcısı olarak yer almıştır. 1965, 1969, 1973, 1977 ve 1991 Türkiye genel seçimlerinde milletvekili olarak Meclise girmiştir.

Türkeş, milliyetçi çevreleri bir araya getirmek için 1963 yılında Türkiye Huzur ve Yükseliş Derneğini kurmuştur. 1965'te Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisine (CKMP) katılarak fiilen siyasi hayata atılmış ve aynı yıl partinin genel başkanı olmuştur. İlk defa 1965 Türkiye genel seçimlerinde CKMP'nin Ankara milletvekili olarak Meclise girmiştir. 1966 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde cumhurbaşkanı adayı olmuştur fakat seçilememiştir. 1975'ten sonra Milliyetçi Cephe adı verilen koalisyon hükûmetlerinde başbakan yardımcılığı görevinde bulunmuştur.

12 Eylül Darbesi'nden sonra 1985 yılına kadar 4,5 yıl tutuklu kalmıştır. 1987 Türkiye anayasa değişikliği referandumu'nda siyasal yasağı kalkmıştır. Aynı yıl Milliyetçi Çalışma Partisine girmiştir ve yapılan kongrede genel başkan seçilmiştir ve partisi 1991 Türkiye genel seçimlerinde Refah Partisi ve Islahatçı Demokrasi Partisi ile seçim ittifakı yapmıştır. 1992 yılında 12 Eylül Darbesi ile kapatılmış olan partilerin eski adlarını alması hakkında Siyasi Partiler Kanunu'nda yapılan değişiklikle MÇP'nin ismi de 1993 yılında MHP olarak değiştirilmiştir. 1995 Türkiye genel seçimlerinde parlamento dışı kalan Türkeş, 4 Nisan 1997 tarihinde ölmüştür.

İlk yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Alparslan Türkeş'in doğduğu ev

Alparslan Türkeş, 25 Kasım 1917 öğle vaktinde Koyunoğlu ailesinden Tuzlalı Ahmet Hamdi Bey ile Fatma Zehra Hanım'ın çocuğu olarak, Lefkoşa'da Haydarpaşa Mahallesi Kirlizade Sokağı 13 numaralı evde dünyaya geldi. Günümüzde TİKA tarafından bu ev restore edilerek 2019 yılında müze hâline getirilmiştir. Ev günümüzde müze olarak hizmet veren Lüzinyan Evi'nin bitişiğindedir.

Büyükleri Kayseri'nin Pınarbaşı ilçesinin Köşkerli köyünden arsa meselesi yüzünden Sultan Abdülaziz tarafından 1860'larda Kıbrıs'a sürgün ettirilmiştir.[3][4] Babası Ahmet Hamdi Bey, Gazimağusa'nın yakınlarındaki Tuzla kentinden, annesi Fatma Zehra Hanım ise Larnaka şehrindendi.[5] Bununla birlikte Hrant Dink, Türkeş'in Ermeni kökenli olduğunu ve Kıbrıslı Müslüman bir çift tarafından evlat edinilen Sivaslı bir yetim olduğunu iddia etmiştir.[6]

Doğum adı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alparslan Türkeş'in doğum adı Ali Arslan'dır.[7]

Bazı kaynaklar; Türkeş'in doğum adının Hüseyin Feyzullah olduğunu, bu adın da Küçük Hüseyin Efendi ile Feyzullah Efendi'den geldiğini iddia etmiştir.[8] Bu iddia ilk kez 1960'lı yıllarda Kim ve Akis dergileri tarafından dile getirilmiş, Türkeş ise 1934 tarihli nüfus cüzdanını göstererek bu iddiaya karşı çıkmıştır.[9]

Alparslan Türkeş'in oğlu Tuğrul Türkeş, konuyla ilgili şu sözleri sarf etmiştir:[10]

Bu iddia 20-25 yıldır sol cenahtan rahmetli babamın Kıbrıslılığına yönelik bir itham olarak gündem geldi. Ben babama ve kendime pasaport çıkartmak için Kıbrıs'a gittiğimde nüfus kayıtlarına baktım. Böyle bir şeye rastlamadım. Benim gördüğüm kayıtlarda Alparslan olarak yer alıyor. O yıllarda Alparslan ismi Kıbrıs'ta pek kullanılmıyor. Bu nedenle Ali Arslan olarak bir ara kullanılmış aile etrafında. [...] Babamın Lefkoşe'de doğduğu yıllarda çocuklara iki isim veriliyor, birisi babanın ismi olur hep. Bu durumda Alparslan Ahmet Hamdi olması lazımdı. Hem babama bu iki zatın ismi verilmiş olsaydı, neden değiştirsinler ki, bu zatlara saygısızlık olmaz mı?

Askerî kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

1933'te ailesiyle birlikte Lefkoşa'dan ayrılarak Limasol'dan kalkan İtalya bandıralı "Viyana" gemisiyle İstanbul'a geldi.[11][12] Aynı yıl, Lefkoşa doğumlu İzmit milletvekili Hüseyin Sırrı Bellioğlu'nun tavsiyesiyle Kuleli Askerî Lisesi'ne geçici olarak kaydoldu ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçince asli kaydı gerçekleşti. 1936'da Kuleli Askerî Lisesi'nden mezun olup 1938'de Kara Harp Okulu'nu bitirdi. 1939'da piyade asteğmeni olarak atış okuluna girerek buradan teğmen rütbesiyle mezun oldu (P.938-348).[13] Aynı yıl Kars'a tayin edildi ve Karslı bir arkadaşıyla görev yerini becayiş ederek Isparta'ya gitti.[14] Burada Refik Yurtsever'in ablasının kızı Muzaffer Hanım ile 5 Eylül 1939'da nişanlandı ve 14 Ocak 1940'ta evlendi. Isparta'da bir yıl kaldıktan sonra Gelibolu'daki 58. Piyade Alayı 5. Bölük Komutanlığı'na tayin edildi ve Balıkesir, Bandırma, Edincik, Erdek ve Marmara Adasında görev aldı.

Irkçılık-Turancılık davası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Irkçılık-Turancılık davası

1944 yılında Nihal Atsız hakkında başlatılan, gözaltına alınan 23 kişinin tutuklanmasıyla devam eden ve Irkçılık-Turancılık Davası'na dönüşen süreçte, Atsız'ın evinde yapılan aramada Türkeş'in Atsız'a yazdığı mektupların bulunması üzerine Türkeş, Erdek'te üsteğmen olarak görev yaptığı sırada gözaltına alındı ve tutuklanarak İstanbul, Tophane'deki Merkez Kumandanlığı Cezaevi'ne gönderildi.[15] 29 Ekim 1944'teki ilk duruşmada, "Türk milliyetçisiyim, fakat iddia edildiği gibi ırkçı değilim," diyerek beraatini istedi.[16]

Dava 29 Mart 1945'te sonuçlandı ve Türkeş 9 ay 10 gün hapis cezası aldı; fakat Askeri Yargıtayın "1 Numaralı Sıkıyönetim Mahkemesi tarafsızlığını yitirmiştir," diyerek davanın 2 Numaralı Sıkıyönetim Mahkemesi'nde görülmesine karar vermesi üzerine serbest bırakıldı.[17] İlk karar Askeri Temyiz Mahkemesi tarafından bozuldu, yargılama 26 Ağustos 1946'da yeniden başladı ve mahkeme 31 Mart 1947'de açıkladığı kararla, "ırkçılığın anayasa suçu teşkil etmediğine" hükmederek davadaki sanıkların tamamı hakkında beraat kararı verdi.[15]

ABD eğitimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Beraatinden sonra orduya dönen Türkeş, 1948 yılında, ABD'ye eğitime gönderilecek subaylar için açılacak sınava katıldı ve sınavı kazanan 16 kişiden biri oldu.[18] Önce Kansas eyaletindeki Amerikan Harp Akademisi'nde, sonra Georgia eyaletindeki Amerikan Piyade Okulu'nda iki yıl boyunca "gerilla harbi" eğitimi gören Türkeş, bu dönemden bahsederken "Amerikalılar II. Dünya Savaşı'nın galibi olarak çok gururluydular, bizi de Marshall Planı çerçevesinde Sovyetler'e karşı güçlendirmek için eğitiyorlardı." ifadelerini kullanmıştır.[18]

Türkiye'ye dönüşü ve ABD'de görevlendirilmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD'de aldığı eğitimden sonra Türkiye'ye dönen Türkeş, Çankırı Gerilla Okulu'na yüzbaşı rütbesiyle atandı ve burada iki buçuk yıl boyunca "gerilla hocası" olarak görev yaptı.[19] Harp Akademisi sınavını kazanınca İstanbul'a gitti ve anılan okuldan binbaşı rütbesiyle mezun oldu (94. sınıf, Sıra No. 39).

1955 yılında dış görevler sınavına girerek Pentagon'da göreve başladı, ABD'nin başkenti Washington, DC'de bulunan NATO Daimi Komitesi'nde bulunan Türk genelkurmayı temsil heyetinde görev yaptı ve 1958 yılına kadar ABD'de kaldı.[19]

Aynı sırada uluslararası ekonomi eğitimi gördü.[kaynak belirtilmeli] 1959'da Almanya'da Atom ve Nükleer Okulu'na gönderildi ve buradaki eğitiminden sonra albaylığa yükseldi ve Kara Kuvvetleri Komutanlığı NATO şube müdürü olarak atandı.[kaynak belirtilmeli]

27 Mayıs Darbesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: 27 Mayıs Darbesi

Türkeş, 27 Mayıs 1960 günü Demokrat Parti iktidarına karşı gerçekleştirilen askerî darbenin öncesinde, 1958 yılında[20] Elazığ'da albay rütbesiyle görev yaptığı birliğinden Ankara'ya atandı ve Albay Talat Aydemir'in önerisiyle Millî Birlik Komitesi'ne (MBK) alınarak, darbeyi planlayıp yürütecek olan 38 kişilik MBK içinde yer aldı.

Kendi beyanına göre, 27 Mayıs Darbesi'nin fiili lideri kendisidir. Türkeş, darbe hakkında yaptığı açıklamada “27 Mayıs ihtilalinin fiilen lideri benim. General olmamama rağmen fiilen liderliğini ben yaptım” demiştir.[21][22]

Darbe bildirisini 27 Mayıs 1960 sabahı radyodan okuyan kişi oldu ve bundan sonra adı sıkça duyulmaya başlandı. Darbe sonrasında kurulan askeri yönetimde Başbakanlık Müsteşarlığı yaptı; yardımcılığına ise, sonradan Adalet Partisi Balıkesir Senatörü seçilecek Hikmet Aslanoğlu ve CKMP Genel Sekreteri olacak Fuat Uluç getirildi.

Bu dönemde Millî Birlik Komitesi içindeki görüş ayrılığı sonucu 13 Kasım 1960'ta MBK Başkanı Orgeneral Cemal Gürsel bir bildiri yayımlayarak MBK'nin çalışmalarının ülkenin yüksek çıkarlarını tehlikeye düşürecek bir duruma geldiğini, bu nedenle Türk Silahlı Kuvvetleri ile MBK üyelerinin talepleri üzerine MBK'yi feshettiğini açıkladı. Yeni oluşturulan MBK'de ise Alparslan Türkeş'in de içinde bulunduğu ve "Ondörtler" olarak adlandırılan ve ülkenin köklü yapısal sorunları çözülmeden kısa süre içinde yapılacak seçimlerle iktidarın sivillere bırakılmasını reddeden 14 subaya yer verilmedi. MBK üyesi Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun inisiyatifiyle gerçekleşen bu operasyonla söz konusu kişiler Türk Silahlı Kuvvetleri'nden de emekli edilerek çeşitli görevlerle yurt dışına sürgüne gönderildiler. Alparslan Türkeş de bu operasyon sonucu Yeni Delhi büyükelçilik müşaviri olarak Hindistan'a gönderildi. Karar Türkeş'e 13 Kasım 1960 sabahı kapısına gelen askerler tarafından verildi ve Türkeş, aynı askerler tarafından Mürted Hava Üssü'ne götürülerek 19 Kasım 1960 gününe kadar bu üste tutuldu.[23]

İrfan Ülkü, bu dönemde Cemal Madanoğlu'nun Türkeş'i kurşuna dizdirmek istediğini, fakat CIA İstasyon Şefi olarak Türkiye'de görev yapan Ruzi Nazar'ın, ABD Büyükelçisi aracılığıyla Cemal Gürsel'le görüşerek, "Böyle bir şey yaparsanız ya da yapılmasına göz yumarsanız, Amerikan Hükûmeti bunu hiç hoş karşılamayacak, bu cinayet iki ülke ilişkilerine gölge düşürecektir." dediğini, yan odaya geçen Gürsel'in birkaç dakika içinde dönerek "Mesele hallolmuştur," dediğini, böylelikle Türkeş'in idam edilmekten kurtulduğunu belirtir.[24][25]

Hindistan'da sürgündeyken Türkeş, Millî Birlik Komitesi Başkanı Cemal Gürsel'e, Yüksek Adalet Divanı'nda yargılanan Adnan Menderes ve arkadaşlarının idam edilmelerinin doğru olmayacağını vurgulayan ve Millî Yol dergisinde yayınlanan mektubu gönderdi.[kaynak belirtilmeli]

25 ay kadar sonra, 23 Şubat 1963'te Gümülcine'den yurda döndüğünde burada kalabalık bir "milliyetçi topluluk" tarafından karşılandı.

Siyasi kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gökhan Evliyaoğlu'nun Adalet Partisi'ne katılma yolundaki teklifini reddeden Türkeş, milliyetçi çevreleri bir araya getirmek için 1963 Mayıs ayında Huzur ve Yükseliş Derneği'ni kuracaklarını açıkladı. Derneğin programı, daha sonradan Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi'nin programına temel teşkil edecektir.

Ancak bu dernek, Talat Aydemir'in ikinci darbe girişimi nedeniyle kurulamadı.[26] Türkeş bu süreçte; darbe hazırlığı yapan Talat Aydemir - Fethi Gürcan ikilisiyle temas kurdu, ancak Talat Aydemir'le anlaşamadı. Bunun üzerine darbeyi hükûmete ihbar etti. Kendisi de darbe girişimi nedeniyle tutuklandı, 3,5 ay cezaevinde kaldı; ancak darbeyi hükûmete duyurduğu için tahliye edildi.[26]

Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alparslan Türkeş, sürgünde olduğu dönemde 14'lerden çoğu ile sık sık bir araya gelerek dönüşten sonraki stratejisini belirleyici toplantılar yapmıştı. Nitekim 31 Mart 1965'te, 14'lerden Dündar Taşer, Ahmet Er, Muzaffer Özdağ, Rıfat Baykal, Mustafa Kaplan gibi eski MBK üyeleri ile birlikte Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi'ne (CKMP) katılarak fiilen siyasi hayata atılmış oldu. Öte yandan, 14'lerden Orhan Kabibay, Orhan Erkanlı, İrfan Solmazer, Numan Esin ve Fazıl Akkoyunlu ise CHP'ye katıldı.[27]

Türkeş ilk olarak partide genel müfettişlik görevi üstlendi. Partiye katılışından bir buçuk ay sonra olağanüstü kongre talebinde bulundu; talebi partinin Genel İdare Kurulunda 6'ya karşı 11 oyla kabul edildi. Olağanüstü kongreye gidiş sürecinde 14'lerden Numan Esin, Mustafa Kaplan, Şefik Soyuyüce ve Fazıl Akkoyunlu da CKMP'ye katılarak Türkeş'in partideki ağırlığını artırdılar.

Gerçekleştirilen olağanüstü kongrede Türkeş 698 oy alarak partinin genel başkanı seçildi. Daha sonra 10 Ekim 1965 seçimlerinde Ankara'dan milletvekili seçilerek, 48 yaşında parlamentoya girmiş oldu. 1961 yılındaki seçimlerde yüzde 14'e yakın oy alan CKMP, bu seçimde yüzde 2,2 oy alarak 11 milletvekili çıkardı.

Bundan sonraki süreçte CKMP'yi dönüştürme çalışmalarına ağırlık veren Türkeş, "korporatist, kalkınmacı-modernist bir Kemalist restorasyon tanımı ağır basan" bir söylem kullandı.[28] 24 Kasım 1967 tarihinde gerçekleştirilen CKMP 8. Kongresi'nde özellikle önemli adımlar attı; 1965 yılında yayımladığı "Dokuz Işık" isimli risaledeki görüşler bu kongrede 9 Işık Doktrini olarak partinin resmi doktrin olarak kabul edildi.[29] Türkeş, bu dönemde kendisini sevenler tarafından "Başbuğ" ilan edildi.[kaynak belirtilmeli]

Türkeş, 1966 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde Cemal Gürsel'in görevden ayrılmasından sonra askerlikten yeni emekli olmuş bir cumhurbaşkanı daha seçmenin demokratik olmayan bir geleneği başlatacağını düşünerek aday oldu, 461 oy alan Cevdet Sunay karşısında 11 oy alarak seçimi kaybetti.

Milliyetçi Hareket Partisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

6-8 Şubat 1969'da Adana'da yapılan olağanüstü kongrede CKMP'nin adı Milliyetçi Hareket Partisi, terazi şeklindeki amblemi ise üç hilâl olarak değiştirildi. Söz konusu kongre, Türk-İslam sentezinin ülkücü doktrinin ana unsuru hâline geldiği yer oldu ve bundan sonra Nihal Atsız, Türkeş'i "Türkçülükten ayrılıp şeriatçılığa ve dinciliğe kaymakla" suçladı.[30]

Türkeş, 12 Ekim 1969 tarihinde ve 14 Ekim 1973 tarihinde yapılan genel seçimlerde Adana'dan milletvekili seçildi. Anılan seçimlerde MHP sırasıyla 1 ve 3 milletvekili çıkartabildi.

1975-1980 arası dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

1975'ten sonra Milliyetçi Cephe adı verilen koalisyon hükûmetlerinde başbakan yardımcılığı görevinde bulundu. Bu dönemde sağ ve sol çatışması arttı. Yetkililerin elinde Milliyetçi Hareket Partisi'nin şiddetin esas kaynağı olduğuna dair kanıtlar vardı ve Cumhuriyet Savcısı kapsamlı bir soruşturma yapmak istiyordu. Ancak hükûmet buna izin veremezdi. Çünkü bu rolün açığa çıkarılması koalisyonun dağılması anlamına geliyordu ve Demirel bunu düşünmek bile istemiyordu.[31]

5 Haziran 1977 tarihinde yapılan genel seçimlerde partisi % 6,42 oranında oy alan Türkeş, yine Adana'dan milletvekili seçildi.

12 Eylül Darbesi ve sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: 12 Eylül Darbesi

12 Eylül 1980 günü saat sabah 4'te ordu yönetime el koydu. Alparslan Türkeş bunun yedi saat öncesinde evinden ayrıldığı için, darbe sonrasında diğer siyasi liderler (Demirel, Ecevit, Erbakan vb.) gibi gözaltına alınamadı.[32] Darbeyi gerçekleştiren Genelkurmay Başkanı Kenan Evren, darbenin ertesi günü "Devlet Başkanı" imzasıyla yayımladığı bildiride, diğer üç parti başkanlarının teslim olduğunu, Alparslan Türkeş'in de teslim olması gerektiğini, aksi takdirde suçlu durumda olacağını ilan etti.[33] Darbeyi ordudaki hangi grubun gerçekleştiğinden emin olmadığı için bir süre gizlenen Türkeş, 15 Eylül günü saat 04:00 civarında evine döndü, birkaç saat içinde evine gelen inzibat erleri tarafından gözaltına alındı.[34] Öncelikle Erbakan'la birlikte İzmir'deki Uzunada Deniz Üssü'ne götürüldü, buradaki bir villada 20 gün kadar kaldıktan sonra Ankara, Mamak'taki Sıkıyönetim Savcılığı'na götürülerek sorgulandı.[35]

Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 Numaralı Askeri Mahkemesi tarafından 29 Nisan 1981 tarihinde açılan "MHP ve Ülkücü Kuruluşlar Üna Davası" kapsamında, idam cezası istemiyle yargılanan Türkeş, 11 yıl 10 ay hapis cezasına çarptırıldı ve toplam 4 yıl 7 ay 25 gün tutuklu kaldıktan sonra, 9 Nisan 1985 tarihinde tahliye edildi.[12][36]

Milliyetçi Çalışma Partisi dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkeş, 1987'de siyaset yasağının kalkmasıyla birlikte, darbeden sonra ülkücüler tarafından 7 Temmuz 1983 tarihinde Muhafazakâr Parti adıyla kurulan ve 30 Kasım 1985'te Milliyetçi Çalışma Partisi (MÇP) adını alan partiye 20 Eylül 1987 tarihinde üye oldu ve iki hafta sonra, 4 Ekim 1987 günü yapılan olağanüstü kongrede, 210 delegenin tamamının oyunu alarak genel başkanlığa seçildi.[37]

MÇP bir ay sonra, 29 Kasım 1987'de yapılan genel seçimlere Türkeş'in liderliğinde girdi ve %2,91 oranında oy alarak milletvekili çıkaramadı. 26 Mart 1989 günü yapılan yerel seçimlerde ise partinin oyu Türkiye genelinde %4,14 seviyesinde kaldı.

MÇP, 1991 genel seçimlerine Refah Partisi ve Islahatçı Demokrasi Partisi ile yapılan seçim ittifakı çerçevesinde tek başına girmedi. Parti bu ittifakla 19 milletvekili çıkarırken, Türkeş de Yozgat milletvekili olarak yeniden parlamentoya girdi.

Bu dönemde Türkeş, bir yandan MÇP'yi merkeze çekmek, öte yandan Anavatan Partisi'ıni etkisizleştirmek amacıyla, Doğru Yol Partisi ve Sosyaldemokrat Halkçı Parti arasında 30 Kasım 1991 tarihinde kurulan koalisyon hükûmetine güvenoyu vereceğini açıkladı. Ancak bu kararı partide dört fire verilmesine neden oldu ve Muhsin Yazıcıoğlu, Ökkeş Şendiller, Esat Bütün ve Saffet Topaktaş, TBMM'deki oylamaya katılmadılar.[38] Bu isimler daha sonra iki milletvekilini (Ahmet Özdemir ve İsmet Gür) de yanlarına alarak 4 Temmuz 1992 tarihinde MÇP'den ayrıldılar ve 29 Ocak 1993 tarihinde Büyük Birlik Partisi'ni kurdular.

Milliyetçi Hareket Partisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Eylül darbesi ile kapatılmış olan partilerin adlarının kullanılmasına ilişkin olarak Siyasi Partiler Kanunu'nda yapılan değişiklikle MÇP'nin ismi 24 Ocak 1993 tarihinde Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) olarak değiştirildi. 1995 genel seçimlerinde MHP ve Türkeş parlamento dışı kaldı.

Türkeş, Soğuk Savaş'ın 1991'de bitmesiyle birlikte, 1980 öncesinde komünizm karşıtlığı ve Türk milliyetçiliği çerçevesinde oluşturduğu siyasi söylemini, 1991 sonrasında Türk cumhuriyetleri ve Kürt sorunu çerçevesinde şekillendirdi.

Fethullah Gülen ile ilişkisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşitli iddialara göre, Türk siyasi tarihi boyunca, Fethullah Gülen ve Alparslan Türkeş birbirini desteklemiştir.[39] Türkeş, Gülen Cemaati'nin açtığı ilk üniversite olan Fatih Üniversitesinin açılış törenine bizzat katılmıştır. Ayrıca Türkeş; Susurluk Kazası sonrasında Gülen'in yaptıklarını övmüş, Gülen'in katkılarının çok önemli olduğunu vurgulamış, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin Gülen hakkında aldığı tedbirleri ve "ön yargılı tutumu" eleştirmiştir. Gülen'in devlet tarafından "ölüm listesine" alınmasını ise kınamıştır. Gülen'i "memleketimizin manevi dinamiği olan hocaefendi" diyerek tanımlamıştır.[39][40][41] Tüm bunlarla beraber, Yeniçağ Gazetesi yazarı Arslan Bulut'un iddiasına göre Gülen Türkeş'in cenazesine katılmıştır.[42][43][44]

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alparslan Türkeş, 4 Nisan 1997'de geçirdiği kalp krizi sonucu Ankara'da öldü. Kabri, Ankara Beştepe'de bulunmaktadır.

Ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tokat Ülkü Ocakları tarafından Tokat'ta yaptırılan Alparslan Türkeş anıt çeşmesi.
Etimesgut'ta bulunan Alparslan Türkeş Parkı.

Alparslan Türkeş 1940 yılında Ispartalı Muzaffer Hanım ile evlendi. Muzaffer Hanımın 1974 yılındaki ölümüne kadar süren bu evlilikten çiftin Ayzit, Umay, Selcen,[n 1] Sevenbige (Çağrı)[n 2] ve Yıldırım Tuğrul[n 3] adlarında beş çocuğu oldu.

Eşini kaybettikten iki yıl sonra, 1976'da Seval Hanım ile evlenen Türkeş'in bu evlilikten de Ayyüce[n 4] ve Ahmet Kutalmış[n 5] adlarında iki çocuğu oldu.

Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkeş, 9 Işık başta olmak üzere siyasi ve tarihi görüşlerini içeren kitaplar yazdı.

  • Gönül Seferberliğine
  • Temel Görüşler
  • Türkiye'nin Meseleleri
  • Bunalımdan Çıkış Yolu
  • Kahramanlık Ruhu
  • Yeni Ufuklara Doğru
  • 1944 Milliyetçilik Olayı, Yaylacık Matbaası, İstanbul, 1968
  • 27 Mayıs ve Gerçekler
  • Fırtınalı Yıllar
  • MHP ve Bozkurtlar
  • Türklük Gururu ve Şuuru
  • Her Türlü Emperyalizme Karşı
  • Bir Devrin Perde Arkası
  • 9 Işık ve Türkiye
  • 9 Işık
  • 9 Işık / Millî Doktrin
  • Milliyetçilik
  • Ahlakçılık
  • Türk Milliyetçilerinin Zaferi
  • Ülkücülük
  • Basılan Kervanımız
  • Dış Politikamız ve Kıbrıs
  • Milliyetçilik-Ülkücülük Üzerine Konuşmalar
  • Toplumculuk
  • Dış Meseleler
  • Savunma
  • Sorgu
  • Millî Devlet Güçlü İktidar
  • Hürriyetçilik ve Şahsiyetçilik
  • İlimcilik
  • 27 Mayıs, 13 Kasım, 21 Mayıs ve Gerçekler
Vikisöz'de Alparslan Türkeş ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ XXIII. Dönem Bursa milletvekili Hamza Hamit Homriş ile evlidir.
  2. ^ Çağrı Saraç Türkeş
  3. ^ XIII., XXIV., XXV. ve XXVI. Dönem Ankara milletvekili ve 63. Türkiye Hükûmeti, 64. Türkiye Hükûmeti ve 65. Türkiye Hükûmeti Başbakan Yardımcısı
  4. ^ XXVIII. Dönem Adana milletvekili
  5. ^ XXIV. Dönem İstanbul milletvekili

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2016. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2022. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  4. ^ http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=225 20 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. l
  5. ^ Tekin, Arslan (2009). Alparslan Türkeş ve Liderlik. Bilgeoğuz. s. 71. ISBN 6055965801. 
  6. ^ Göçek, Fatma Müge. The Denial of Violence: Ottoman Past, Turkish Present, and Collective Violence against the Armenians, 1789-2009. Oxford: Oxford University Press, 2015, p. 598, note 71.
  7. ^ "Türk Dünyasının Bilge Lideri Türk Milliyetçiliğinin Kurcusu Başbuğ Alparslan Türkeş'in Hayatı". mhp.org.tr. Milliyetçi Hareket Partisi. 29 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2017. 
  8. ^ Muradoğlu, Abdullah (14 Ağustos 2003). "İlk adı Hüseyin Feyzullah". Yeni Şafak. 7 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2024. 
  9. ^ Sanlı, Ferit Salim (2017). "Türk Sağındaki Politik Çatallaşmaya Adalet Partisinden Bakmak: 1961-1967 Yılları Arası AP İçerisinde Yaşanan Müfrit-Mutedil" Mücadelesi ve Bu Mücadelenin "Türkeş Hareketi" ile Olan Münasebeti" (PDF). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 13 (25). s. 14. 27 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  10. ^ Muradoğlu, Abdullah (16 Ağustos 2003). "Babamın ilk ismi Alparslan". Yeni Şafak. 23 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2024. 
  11. ^ Hulûsi Turgut, Şahinlerin Dansı, ABC, İstanbul, 1995, s.3-14.
  12. ^ a b Arslan Tekin, Son Başbuğ, Elips Kitap, Ankara, Haziran 2005, s.77-80.
  13. ^ Kenan Evren (Top.938-50) ile sınıf arkadaşıdır. Fakat tanışıklığı yoktu. Turgut, a.e.g, s.23.
  14. ^ Yaşlı, Fatih (2019). Antikomünizm, Ülkücü Hareket, Türkeş: Türkiye ve Soğuk Savaş (2019 bas.). İstanbul: Yordam Kitap. s. 21. ISBN 978-605-172-320-4. 
  15. ^ a b Yaşlı, a.g.e. s. 26.
  16. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 27.
  17. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 29.
  18. ^ a b Yaşlı, a.g.e. s. 30.
  19. ^ a b Yaşlı, a.g.e. s. 31.
  20. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 136.
  21. ^ Oğuzhan Cengiz (2020). ALPARSLAN TÜRKEŞ BAŞBUĞ. 27 Mayıs ihtilalinin fiilen lideri benim. General olmamama rağmen fiilen liderliğini ben yaptım. General olsaydım, herhalde bir disiplin, sağlam bir disiplin kurmuş olacaktım örgüt içinde. Örgüt, hiçbir zaman disiplinli bir örgüt olmadı. Bundan dolayı da birçok aksaklık meydana geldi. Bilge Oğuz. s. 81. ISBN 9786052019948. 18 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2020. 
  22. ^ Mustafa Balbay, Selda Güneysu, Leyla Kılıç (20 Eylül 2020). "Milliyetçilik Nereye-5: Türk-İslam sentezi Yeşil Kuşak taktiğiydi". Türkeş, yapılan 27 Mayıs 1960 darbesine ilişkin de şunları söylemişti: “27 Mayıs ihtilalinin fiilen lideri benim. General olmamama rağmen fiilen liderliğini ben yaptım. General olsaydım, herhalde bir disiplin, sağlam bir disiplin kurmuş olacaktım örgüt içinde. Örgüt, hiçbir zaman disiplinli bir örgüt olmadı. Bundan dolayı da birçok aksaklık meydana geldi.”. Cumhuriyet. 2 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2020. 
  23. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 146.
  24. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 148.
  25. ^ Ülkü, İrfan (2008). Büyük Oyundaki Türk Enver Altaylı. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları. ss. 132-133. 
  26. ^ a b Yaşlı, a.g.e. s. 151.
  27. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 154.
  28. ^ Bora ve Can, Tanıl ve Kemal (2000). Devlet, Ocak, Dergah: 12 Eylül'den 1990'lara Ülkücü Hareket. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 53. 
  29. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 165.
  30. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 221.
  31. ^ Feroz Ahmad, Modern Türkiye'nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, Mart 2006, s.199
  32. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 352.
  33. ^ "13 Eylül 1980 Türkeş için yayınlanan bildiri". 22 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2012. 
  34. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 354.
  35. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 356.
  36. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 357.
  37. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 371.
  38. ^ Yaşlı, a.g.e. s. 379.
  39. ^ a b Metin Turhan (Haziran 2014). Başbuğ Türkeş; Türkçülük, İslamiyet, Bölücülük. İslam Ülkeleri Birbirlerine Kardeşlik Elini Uzatmalıdır. Kripto. s. 175. ISBN 9786054991068. 
  40. ^ "Türkeş'in Gülen'i savunan ve takdir eden sözleri". 6 Haziran 2003. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2020. 
  41. ^ Prof. Dr. Gültekin Ural (1997). Abdullah Çatlı ve Susurluk Dosyası / Teşkilât-ı Mahsusa'dan Mit'e. Kamer Yayınları. s. 56. 
  42. ^ "Türkeş Cemaatçi miydi". MHP’deki muhaliflere yakınlığıyla bilinen Yeniçağ gazetesi yazarı Arslan Bulut, “Türkeş de paralelciydi diyebilir miyiz?” sorusunu ortaya attı. Oda tv. 9 Haziran 2016. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2020. 
  43. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2020. 
  44. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2020. 
Parti siyasi görevi
Önce gelen:
' 		Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı
8 Şubat 1969 - 4 Nisan 1997 		Sonra gelen:
Devlet Bahçeli
Siyasi görevi
Önce gelen:
Orhan Eyüpoğlu
Turan Güneş 		Türkiye Başbakan Yardımcısı
21 Temmuz 1977 - 5 Ocak 1978 		Sonra gelen:
Orhan Eyüpoğlu
Turhan Feyzioğlu
Faruk Sükan
Önce gelen:
Zeyyat Baykara 		Türkiye Başbakan Yardımcısı
31 Mart 1977 - 21 Haziran 1977 		Sonra gelen:
Orhan Eyüpoğlu
Turan Güneş
Hükûmet görevi
Önce gelen:
Ahmet Salih Korur 		Türkiye Başbakanlık Müsteşarı
30 Mayıs 1960 - 23 Eylül 1960 		Sonra gelen:
Hilmi İncesulu
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Alparslan_Türkeş&oldid=34166129" sayfasından alınmıştır