1989 Devrimleri: Revizyonlar arasındaki fark

1989 Devrimleri
	Soğuk Savaş
	Berlin Duvarı'nın yıkılışı, Kasım 1989
Tarih	21 Nisan 1988 – 24 Eylül 1993
Yer	Orta ve Doğu Avrupa, Latin Amerika, Afrika, Asya
Sebep	Finansal krizler; Siyasi baskı; Totalitarizm; Demokratikleşme; Otoriteryanizm,; Muhafazakârlık; Dinî baskı; Tek parti rejimi; Milliyetçilik; Sömürgecilik ve Emperyalizm; Sosyalizmin eleştirisi, Marksizm'in eleştirisi ve Sağcılık; Kemer sıkma politikası; Antikomünizm; Tüketim toplumunun özendirilmesi.;
Hedef	Kapitalizm; Dekomünizasyon; Demokrasi; Özelleştirme dahil ekonomik reformlar; Sivil haklar; İnsan hakları; Self determinasyon; Serbest seçimler; Siyasi özgürlükler; İşçi hakları; Seyahat özgürlüğü;
Yöntem	Protesto gösterileri; Toplumsal olay; İsyan; Darbe girişimi; Sivil itaatsizlik;
Sonuç	Sovyetler Birliği'nin dağılması; Soğuk Savaşın sona ermesi; Yeni Dünya Düzeni içinde ABD'nin tek süper güç haline gelmesi; Rusya Federasyonu ve diğer Eski Sovyet ülkelerinin ortaya çıkması; Planlı ekonominin yerini özelleştirmeyi teşvik eden kapitalizme bırakması; Polonya, Macaristan, Doğu Almanya, Çekoslovakya, Romanya, Bulgaristan, Moğolistan ve Arnavutluk'ta kapitalistlerin hükûmete gelmesi.; Alman yeniden birleşmesi; Yemen'in yeniden birleşmesi; Çekoslovakya'nın dağılması; Yugoslavya'nın dağılması ve Yugoslav Savaşlarının başlaması; Başta Avrupa ve Asya olmak üzere dünya genelinde komünizme desteğin önemli ölçüde düşmesi; Afganistan Demokratik Cumhuriyeti, Angola Halk Cumhuriyeti, Benin Halk Cumhuriyeti, Kongo Halk Cumhuriyeti, Etiyopya Demokratik Halk Cumhuriyeti, Mozambik Halk Cumhuriyeti, Somali Demokratik Cumhuriyeti ve Güney Yemen'de komünizmin çöküşü; Batı kültürünün Komünist devletlere nüfuz etmesi; Sovyet-Afgan Savaşının sona ermesi; Çin'deki demokratik hareketlerin bastırılması;
Taraflar
Öne çıkan kişiler
	Şu biçimlerde de anılır: Stalinizmin Çöküşü, Komünizmin Çöküşü, Komünizmin Düşüşü, Sosyalizmin Çöküşü, Sosyalizmin Düşüşü, Ulusların Düşüşü, Avrupa Baharı

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 12.05, 15 Nisan 2024 tarihindeki hâli

1989 Devrimleri (Komünizmin Çöküşü), ^[4] Doğu Bloku ve dünyanın diğer bölgelerindeki Marksist-Leninist hükümetlerin çoğunun çökmesiyle sonuçlanan liberal demokrasi hareketlerinin devrimci bir dalgasıydı. Bazen bu devrimci dalgaya Milletlerin Düşüşü veya Milletlerin Sonbaharı da denir.^[5] ^[6] ^[7] ^[8] ^[9] Bu dalga dünyanın en büyük Marksist-Leninist devleti olan Sovyetler Birliği'nin nihai olarak dağılmasına ve dünyanın birçok yerinde bazıları şiddet yoluyla devrilen komünist rejimlerin terk edilmesine katkıda bulundu. Olaylar, özellikle de Sovyetler Birliği'nin çöküşü, dünyanın güç dengesini büyük ölçüde değiştirerek Soğuk Savaş'ın sona ermesine ve Soğuk Savaş sonrası dönemin başlangıcına işaret etti.

Kaydedilen ilk protestolar, o zamanlar Sovyetler Birliği'nin bir parçası olan Kazakistan'da 1986'da öğrenci gösterileriyle başladı ^[10] ^[11] ve devrimlerin son bölümü 1996'da Sovyet dönemi anayasasının yerini alan yeni bir anayasa ile Ukrayna'nın Sovyet siyasi hükümet sistemini ortadan kaldırıp yeni bir hükümet sistemi benimsemesiyle sona erdi.^[12] Bu devrimlerin ana bölgesi, Polonya'da 1988'de Polonyalı işçilerin kitlesel grev hareketiyle başlayan Orta Avrupa idi ve devrimci eğilim Macaristan, Doğu Almanya, Bulgaristan, Çekoslovakya ve Romanya'da devam etti.^[13]^[14] 4 Haziran 1989'da Polonya'daki Dayanışma sendikası kısmen serbest seçimlerde ezici bir zafer kazandı ve bu, Polonya'da komünizmin barışçıl bir şekilde çöküşüne yol açtı. Yine Haziran 1989'da Macaristan, Demir Perde'nin kendi bölümünü sökmeye başlarken, Ağustos 1989'da Avusturya ile Macaristan arasında bir sınır kapısının açılması, Doğu Bloku'nun parçalanmasına yol açan barışçıl bir zincirleme reaksiyonu harekete geçirdi. Bu, Leipzig gibi Doğu Almanya şehirlerinde kitlesel gösterilere ve ardından 1990 yılında Almanya'nın yeniden birleşmesine sembolik bir kapı görevi gören Berlin Duvarı'nın Kasım 1989'da yıkılmasına yol açtı. Bu gelişmelerin çoğunda ortak olan bir özellik, tek parti yönetiminin devamına karşı halk muhalefetini gösteren ve değişim baskısına katkıda bulunan sivil direniş kampanyalarının yaygın kullanımıydı.^[15] Romanya, siyasi olarak Doğu Bloku'nun geri kalanından izole edilmiş olmasına rağmen vatandaşların ve muhalif güçlerin komünist rejimini devirmek için şiddete başvurduğu tek ülkeydi.^[16] 3 Aralık 1989'da Sovyet ve Amerikalı liderler arasında yapılan Malta Zirvesi'nde Soğuk Savaş'ın "resmi olarak" sona erdiği zirve olarak kabul ediliyor.^[17] Ancak pek çok tarihçi, Sovyetler Birliği'nin 26 Aralık 1991'de dağılmasının Soğuk Savaş'ın sonu olduğunu savunuyor.^[18]

Sovyetler Birliği, Mart 1990'dan itibaren çok partili yarı başkanlık cumhuriyeti haline geldi ve reform programının bir parçası olarak köklü bir değişikliğe işaret ederek ilk başkanlık seçimini gerçekleştirdi. Birlik Aralık 1991'de dağıldı ve bunun sonucunda yıl içinde yedi yeni ülke Sovyetler Birliği'nden bağımsızlıklarını ilan etti. Bölgenin büyük bir kısmını oluşturan Sovyetler Birliği'nin geri kalanında, Rusya Federasyonu'nun ilan edildi.

Arnavutluk ve Yugoslavya 1990 ile 1992 yılları arasında komünizmi terk etti ve sonunda Yugoslavya beş yeni ülkeye bölündü. Çekoslovakya, komünist yönetimin sona ermesinden üç yıl sonra dağıldı ve 1 Ocak 1993'te barışçıl bir şekilde Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye bölündü ^[19] Kuzey Kore 1992'den beri Marksizm-Leninizm'i terk etti.^[20]

Bu olayların etkisi dünya çapında birçok üçüncü dünya sosyalist devletinde hissedildi. Polonya'daki olaylarla eşzamanlı olarak, Tiananmen Meydanı'ndaki protestolar (Nisan-Haziran 1989) Çin Anakarasında büyük siyasi değişiklikleri tetiklemede başarısız oldu, ancak bu protesto sırasındaki cesur meydan okumanın etkileyici görüntüleri, dünyanın diğer bölgelerindeki olayların hızlanmasına yardımcı oldu. Üç Asya ülkesi, yani Afganistan, Kamboçya ve Moğolistan, 1992-1993 yılları arasında ya reform ya da çatışma yoluyla komünizmi terk etti.^[21] Ek olarak, Afrika veya çevresindeki sekiz ülke de (Etiyopya, Angola, Benin, Kongo-Brazzaville, Mozambik, Somali ve Güney Yemen)komünizmi terk etti.

Siyasi reformlar çeşitlilik gösteriyordu, ancak yalnızca dört ülkede komünist partiler iktidar tekelini koruyabildi. Bunlar Çin, Küba, Laos ve Vietnam'dı. Ancak bu ülkeler önümüzdeki yıllarda piyasa sosyalizmi altında piyasa ekonomisinin bazı biçimlerini benimsemek için ekonomik reformlar yapacaklardı. Avrupa'nın siyasi manzarası büyük ölçüde değişti, birçok eski Doğu Bloku ülkesi NATO ve Avrupa Birliği'ne katıldı ve bu da Batı Avrupa ve Kuzey Amerika ile daha güçlü ekonomik ve sosyal entegrasyona yol açtı. Batı'daki pek çok komünist ve sosyalist örgüt, yol gösterici ilkelerini sosyal demokrasiye ve demokratik sosyalizme yöneltti. Bunun tersine, bir süre sonra Güney Amerika'da 1999'da Venezuela'da pembe bir dalga başladı ve bu eğilim 2000'li yılların başlarında kıtanın diğer bölgelerindeki siyaseti şekillendirdi. Bu arada, bazı ülkelerde bu devrimlerin sonuçları, bugüne kadar dondurulmuş olan çeşitli Sovyet sonrası çatışmaların yanı sıra, en önemlisi 1995'te Bosna soykırımına yol açan Yugoslav Savaşları olmak üzere büyük ölçekli savaşlar da dahil olmak üzere çatışma ve savaşlarla sonuçlandı.^[22] ^[23]

Arka planı

Sosyalist rejimlerde yaşam

Batı etkisi

Dayanışma

Pekin

KGB

Gorbaçov

Polonya etkisi

Tiananmen Meydanı

1989 Devrimleri

Polonya

1989 Devrimlerinin ilki Polonya'da gerçekleşmiştir.

Macaristan

Berlin Duvarı ve Brandenburg Kapısı'nda gösteriler. (10 Kasım 1989)

Doğu Almanya

Çekoslovakya

Benzer bağlamda olmamasına rağmen Renkli devrim kapsamında görülen devrimlerin öncülerinden biri de Çekoslovakya olarak gösterilir ve Kadife Devrim olarak anılır.

Bulgaristan

Moğolistan

1990 yılında ülkede demokratik barışçıl bir devrim gerçekleşti. Devrim, sosyalist hükûmete karşı açlık grevleri ve protesto gösterileri ile başladı. Başkent Ulanbatur'un Cengiz Han (Sühbatur) Meydanı'nda çoğunlukla gençlerin öncülük ettiği protestolar kansız bir şekilde otoriter yönetimin istifasıyla sona erdi ve yeni bir anayasa oluşturuldu. Ardından çok partili demokratik düzene geçildi.

Devrim, Moğolistan'da 70 yıllık sosyalizmin sonunun başlangıcı oldu. Ama çok partili sistem kurulmuş olsa da, Moğolistan Halk Devrimci Partisi 1996 yılına kadar iktidarda kaldı. Bununla birlikte, reformlar ve piyasa ekonomisine geçiş başladı. Devrim, 1989 yılının sonlarında Sovyetler Birliği'ndeki reformlar ile Doğu Avrupa'daki benzer devrimlerden esinlenmiştir.

Romanya

Arnavutluk ve Yugoslavya

Sovyetler Birliği'nin dağılması

Estonya, Litvanya, Letonya

Belarus, Ukrayna ve Moldova

Gürcistan

Ermenistan ve Azerbaycan

Çeçenistan

Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan

Dağılmadan sonraki dönemdeki çatışmalar

Diğer olaylar

Sosyalist ülkeler

Diğer ülkeler

Siyasi reformlar

Ekonomik reformlar

Kaynakça

^ Kochanowicz, Jacek (2006). Berend, Ivan T. (Ed.). Backwardness and Modernization: Poland and Eastern Europe in the 16th-20th Centuries. Collected studies: Studies in East-Central Europe (İngilizce). 858. Aldershot: Ashgate Publishing, Ltd. s. 198. ISBN 9780754659051. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018. Within the communist world, certain strata of population were particularly sensitive to Western influences. Late communism produced sizable, specific middle classes of relatively well-educated professionals, technicians and even highly skilled blue-collar workers. [...] These classes had no attachment whatsoever to Marxist-Leninist ideology, while they became attracted to the Western way of life. Many members of the ruling 'nomenklatura' shared the same sentiments, as Western consumerism and individualism seemed more attractive to them than communist collective Puritanism. There were two very important consequences of this, one economic, and the second political. The economic one was the attractiveness of consumerism [...]. The political consequence was the pressure to increase the margins of political freedom and public space.
^ Cross, Gary S. (2000). "1: The Irony of the Century". An All-consuming Century: Why Commercialism Won in Modern America (İngilizce). New York: Columbia University Press. s. 8. ISBN 9780231113120. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018. For East Europeans, the promise of mass consumption was preferable to the nightmare of solidarity even if it meant also the dominance of money and the private control of wealth. In reality, the fall of communism had more to do with the appeals of capitalist consumerism than political democracy.
^ "Country profile: United States of America" (İngilizce). BBC News. 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018.
^ Gehler, Michael; Kosicki, Piotr H.; Wohnout, Helmut (2019). Christian Democracy and the Fall of Communism. Leuven University Press. ISBN 9789462702165.
^ Nedelmann, Birgitta; Sztompka, Piotr (1 January 1993). Sociology in Europe: In Search of Identity. Walter de Gruyter. ss. 1–. ISBN 978-3-11-013845-0.
^ Bernhard, Michael; Szlajfer, Henryk (1 November 2010). From the Polish Underground: Selections from Krytyka, 1978–1993. Penn State Press. ss. 221–. ISBN 978-0-271-04427-9.
^ Luciano, Bernadette (2008). Cinema of Silvio Soldini: Dream, Image, Voyage. Troubador. ss. 77ff. ISBN 978-1-906510-24-4.
^ Grofman, Bernard (2001). Political Science as Puzzle Solving. University of Michigan Press. ss. 85ff. ISBN 0-472-08723-1.
^ Sadurski, Wojciech; Czarnota, Adam; Krygier, Martin (30 July 2006). Spreading Democracy and the Rule of Law?: The Impact of EU Enlargemente for the Rule of Law, Democracy and Constitutionalism in Post-Communist Legal Orders. Springer. ss. 285–. ISBN 978-1-4020-3842-6.
^ Putz, Catherine (16 December 2016). "1986: Kazakhstan's Other Independence Anniversary". The Diplomat. Erişim tarihi: 21 September 2021.
^ Yakubova, Aiten (6 April 2020). "Collapse of the Soviet Union: National Conflicts and Independence". Socialist Alternative.
^ "Constitutional Instability in Ukraine Leads to 'Legal Turmoil'".
^ Antohi, Sorin; Tismăneanu, Vladimir (January 2000). "Independence Reborn and the Demons of the Velvet Revolution". Between Past and Future: The Revolutions of 1989 and Their Aftermath. Central European University Press. s. 85. ISBN 963-9116-71-8.
^ Boyes, Roger (4 June 2009). "World Agenda: 20 years later, Poland can lead eastern Europe once again". The Times. Erişim tarihi: 4 June 2009.
^ Roberts, Adam (1991). Civil Resistance in the East European and Soviet Revolutions. Albert Einstein Institution. ISBN 1-880813-04-1. 30 January 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ Sztompka, Piotr (27 August 1991). "Preface". Society in Action: the Theory of Social Becoming. University of Chicago Press. s. 16. ISBN 0-226-78815-6.
^ "A Day That Shook The World: Cold War officially ends". The Independent. 3 December 2010.
^ Robert Service, The End of the Cold War: 1985–1991 (Macmillan, 2015)
^ "Yugoslavia", Constitution, Greece: CECL, 27 April 1992, 19 October 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 September 2011
^ "The Constitution of North Korea: Its Changes and Implications". Fordham International Law Journal. 27. 2003.
^ Findlay, Trevor (1995). Cambodia: the legacy and lessons of UNTAC. reprinted 1997. Oxford: Oxford University Press. s. 96. ISBN 019829185X.
^ Padraic Kenney, The Burdens of Freedom: Eastern Europe Since 1989 (2006) pp. 3, 57.
^ Glazer, Sarah (27 August 2004). "Stopping Genocide". CQ Researcher. 14 (29): 685–708.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

The History of 1989: The Fall of Communism in Eastern Europe. GMU. 28 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018. .
Syndrome of Socialism. Rusya: Narod. 5 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018. Some of aspects of state national economy evolution in the system of the international economic order.
"A look at the collapse of Eastern European Communism two decades later". Dissent. 3 October 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018. .
"Post-socialist countries". History of the public sphere (annotated bibliography). SSRC. 18 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018. .
Kloss, Oliver (2005). "Revolutio ex nihilo? Zur methodologischen Kritik des soziologischen Modells 'spontaner Kooperation' und zur Erklärung der Revolution von 1989 in der DDR". Timmermann, Heiner (Ed.). Agenda DDR-Forschung. Ergebnisse, Probleme, Kontroversen. Dokumente und Schriften der Europäischen Akademie Otzenhausen. 112. Muenster: LIT. ss. 363-79. ISBN 3-8258-6909-1. + Ergänzender Anhang A – F.

[1] Kochanowicz, Jacek (2006). Berend, Ivan T. (Ed.). Backwardness and Modernization: Poland and Eastern Europe in the 16th-20th Centuries. Collected studies: Studies in East-Central Europe (İngilizce). 858. Aldershot: Ashgate Publishing, Ltd. s. 198. ISBN 9780754659051. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018. Within the communist world, certain strata of population were particularly sensitive to Western influences. Late communism produced sizable, specific middle classes of relatively well-educated professionals, technicians and even highly skilled blue-collar workers. [...] These classes had no attachment whatsoever to Marxist-Leninist ideology, while they became attracted to the Western way of life. Many members of the ruling 'nomenklatura' shared the same sentiments, as Western consumerism and individualism seemed more attractive to them than communist collective Puritanism. There were two very important consequences of this, one economic, and the second political. The economic one was the attractiveness of consumerism [...]. The political consequence was the pressure to increase the margins of political freedom and public space.

[2] Cross, Gary S. (2000). "1: The Irony of the Century". An All-consuming Century: Why Commercialism Won in Modern America (İngilizce). New York: Columbia University Press. s. 8. ISBN 9780231113120. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018. For East Europeans, the promise of mass consumption was preferable to the nightmare of solidarity even if it meant also the dominance of money and the private control of wealth. In reality, the fall of communism had more to do with the appeals of capitalist consumerism than political democracy.

[3] "Country profile: United States of America" (İngilizce). BBC News. 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018.

[4] Gehler, Michael; Kosicki, Piotr H.; Wohnout, Helmut (2019). Christian Democracy and the Fall of Communism. Leuven University Press. ISBN 9789462702165.

[NedelmannSztompka19932-5] Nedelmann, Birgitta; Sztompka, Piotr (1 January 1993). Sociology in Europe: In Search of Identity. Walter de Gruyter. ss. 1–. ISBN 978-3-11-013845-0.

[BernhardSzlajfer20102-6] Bernhard, Michael; Szlajfer, Henryk (1 November 2010). From the Polish Underground: Selections from Krytyka, 1978–1993. Penn State Press. ss. 221–. ISBN 978-0-271-04427-9.

[Luciano20082-7] Luciano, Bernadette (2008). Cinema of Silvio Soldini: Dream, Image, Voyage. Troubador. ss. 77ff. ISBN 978-1-906510-24-4.

[Grofman20012-8] Grofman, Bernard (2001). Political Science as Puzzle Solving. University of Michigan Press. ss. 85ff. ISBN 0-472-08723-1.

[SadurskiCzarnota20062-9] Sadurski, Wojciech; Czarnota, Adam; Krygier, Martin (30 July 2006). Spreading Democracy and the Rule of Law?: The Impact of EU Enlargemente for the Rule of Law, Democracy and Constitutionalism in Post-Communist Legal Orders. Springer. ss. 285–. ISBN 978-1-4020-3842-6.

[10] Putz, Catherine (16 December 2016). "1986: Kazakhstan's Other Independence Anniversary". The Diplomat. Erişim tarihi: 21 September 2021.

[11] Yakubova, Aiten (6 April 2020). "Collapse of the Soviet Union: National Conflicts and Independence". Socialist Alternative.

[12] "Constitutional Instability in Ukraine Leads to 'Legal Turmoil'".

[13] Antohi, Sorin; Tismăneanu, Vladimir (January 2000). "Independence Reborn and the Demons of the Velvet Revolution". Between Past and Future: The Revolutions of 1989 and Their Aftermath. Central European University Press. s. 85. ISBN 963-9116-71-8.

[lead-14] Boyes, Roger (4 June 2009). "World Agenda: 20 years later, Poland can lead eastern Europe once again". The Times. Erişim tarihi: 4 June 2009.

[15] Roberts, Adam (1991). Civil Resistance in the East European and Soviet Revolutions. Albert Einstein Institution. ISBN 1-880813-04-1. 30 January 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[16] Sztompka, Piotr (27 August 1991). "Preface". Society in Action: the Theory of Social Becoming. University of Chicago Press. s. 16. ISBN 0-226-78815-6.

[17] "A Day That Shook The World: Cold War officially ends". The Independent. 3 December 2010.

[18] Robert Service, The End of the Cold War: 1985–1991 (Macmillan, 2015)

[19] "Yugoslavia", Constitution, Greece: CECL, 27 April 1992, 19 October 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 September 2011

[:8-20] "The Constitution of North Korea: Its Changes and Implications". Fordham International Law Journal. 27. 2003.

[21] Findlay, Trevor (1995). Cambodia: the legacy and lessons of UNTAC. reprinted 1997. Oxford: Oxford University Press. s. 96. ISBN 019829185X.

[22] Padraic Kenney, The Burdens of Freedom: Eastern Europe Since 1989 (2006) pp. 3, 57.

[23] Glazer, Sarah (27 August 2004). "Stopping Genocide". CQ Researcher. 14 (29): 685–708.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

@@ 70. satır: / 70. satır: @@
 | notlar   = Şu biçimlerde de anılır: Stalinizmin Çöküşü, Komünizmin Çöküşü, Komünizmin Düşüşü, Sosyalizmin Çöküşü, Sosyalizmin Düşüşü, Ulusların Düşüşü, Avrupa Baharı
 }}
+'''1989 Devrimleri''' (''Komünizmin Çöküşü''), <ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Christian Democracy and the Fall of Communism|yayıncı=[[Leuven University Press]]|yıl=2019|ad=Michael|soyadı=Gehler|isbn=9789462702165|ad2=Piotr H.|ad3=Helmut|soyadı2=Kosicki|soyadı3=Wohnout}}</ref> [[Doğu Bloku]] ve dünyanın diğer bölgelerindeki [[Komünist devlet|Marksist-Leninist hükümetlerin]] çoğunun çökmesiyle sonuçlanan [[liberal demokrasi]] hareketlerinin devrimci bir dalgasıydı. Bazen bu devrimci dalgaya '''Milletlerin Düşüşü''' veya '''Milletlerin Sonbaharı''' da denir.<ref name="NedelmannSztompka19932">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=cOqTuIDuuMMC&pg=PA1|başlık=Sociology in Europe: In Search of Identity|tarih=1 January 1993|sayfalar=1–|yayıncı=Walter de Gruyter|ad=Birgitta|soyadı=Nedelmann|isbn=978-3-11-013845-0|ad2=Piotr|soyadı2=Sztompka}}</ref> <ref name="BernhardSzlajfer20102">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=YE29dvVxvdgC&pg=PA221|başlık=From the Polish Underground: Selections from Krytyka, 1978–1993|tarih=1 November 2010|sayfalar=221–|yayıncı=Penn State Press|ad=Michael|soyadı=Bernhard|isbn=978-0-271-04427-9|ad2=Henryk|soyadı2=Szlajfer}}</ref> <ref name="Luciano20082">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=eBdKQYm4tyYC&pg=PA77|başlık=Cinema of Silvio Soldini: Dream, Image, Voyage|sayfalar=77ff|yayıncı=Troubador|yıl=2008|ad=Bernadette|soyadı=Luciano|isbn=978-1-906510-24-4}}</ref> <ref name="Grofman20012">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=SuIZ0wkeTmIC&pg=PA85|başlık=Political Science as Puzzle Solving|sayfalar=85ff|yayıncı=University of Michigan Press|yıl=2001|soyadı=Grofman, Bernard|isbn=0-472-08723-1}}</ref> <ref name="SadurskiCzarnota20062">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=_c9HAAAAQBAJ&pg=PA285|başlık=Spreading Democracy and the Rule of Law?: The Impact of EU Enlargemente for the Rule of Law, Democracy and Constitutionalism in Post-Communist Legal Orders|tarih=30 July 2006|sayfalar=285–|yayıncı=Springer|ad=Wojciech|soyadı=Sadurski|isbn=978-1-4020-3842-6|ad2=Adam|ad3=Martin|soyadı2=Czarnota|soyadı3=Krygier}}</ref>  Bu dalga dünyanın en büyük [[Marksizm-Leninizm|Marksist-Leninist]] devleti olan [[Sovyetler Birliği|Sovyetler Birliği'nin]] nihai olarak dağılmasına ve dünyanın birçok yerinde bazıları şiddet yoluyla devrilen komünist rejimlerin terk edilmesine katkıda bulundu. Olaylar, özellikle de Sovyetler Birliği'nin çöküşü, dünyanın [[Güç dengesi (uluslararası ilişkiler)|güç dengesini]] büyük ölçüde değiştirerek [[Soğuk Savaş|Soğuk Savaş'ın]] sona ermesine ve [[Soğuk Savaş sonrası dönem|Soğuk Savaş sonrası dönemin]] başlangıcına işaret etti.
-'''1989 Devrimleri''', [[Soğuk Savaş]]'ı fiilen bitiren, [[Doğu Avrupa]] ve [[Orta Avrupa]] ülkelerini etkileyen [[devrim]] dalgasıdır. Birkaç ay içinde, [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] tarzı [[komünizm|komünist]] rejimler iktidardan düşürülmüştür.
+Kaydedilen ilk protestolar, o zamanlar Sovyetler Birliği'nin bir parçası olan [[Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Kazakistan'da]] 1986'da [[Jeltoksan Olayları|öğrenci gösterileriyle]] başladı <ref>{{Web kaynağı|url=https://thediplomat.com/2016/12/1986-kazakhstans-other-independence-anniversary/|başlık=1986: Kazakhstan's Other Independence Anniversary|erişimtarihi=21 September 2021|tarih=16 December 2016|yayıncı=The Diplomat|ad=Catherine|soyadı=Putz}}</ref> <ref>{{Web kaynağı|url=https://www.socialistalternative.org/2020/04/06/collapse-of-the-soviet-union-national-conflicts-and-independence/|başlık=Collapse of the Soviet Union: National Conflicts and Independence|tarih=6 April 2020|çalışma=Socialist Alternative|ad=Aiten|soyadı=Yakubova}}</ref> ve devrimlerin son bölümü 1996'da Sovyet dönemi anayasasının yerini alan yeni bir [[Ukrayna Anayasası|anayasa]] ile [[Ukrayna|Ukrayna'nın]] [[Sovyet cumhuriyeti (hükûmet sistemi)|Sovyet siyasi hükümet sistemini]] ortadan kaldırıp yeni bir hükümet sistemi benimsemesiyle sona erdi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.rferl.org/amp/Constitutional_Instability_In_Ukraine_Leads_To_Legal_Turmoil/1763341.html|başlık=Constitutional Instability in Ukraine Leads to 'Legal Turmoil'}}</ref> Bu devrimlerin ana bölgesi, [[Polonya Halk Cumhuriyeti|Polonya'da]] 1988'de Polonyalı işçilerin kitlesel grev hareketiyle başlayan [[Orta Avrupa]] idi ve devrimci eğilim [[Macaristan Halk Cumhuriyeti|Macaristan]], [[Doğu Almanya]], [[Bulgaristan Halk Cumhuriyeti|Bulgaristan]], [[Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti|Çekoslovakya]] ve [[Romanya Sosyalist Cumhuriyeti|Romanya'da]] devam etti.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Between Past and Future: The Revolutions of 1989 and Their Aftermath|kısım=Independence Reborn and the Demons of the Velvet Revolution|kısım-url=https://books.google.com/books?id=1pl5T45FwIwC&pg=PA85|tarih=January 2000|sayfa=85|yayıncı=Central European University Press|ad=Sorin|soyadı=Antohi|isbn=963-9116-71-8|ad2=Vladimir|soyadı2=Tismăneanu}}</ref><ref name="lead">{{Haber kaynağı|url=https://www.thetimes.co.uk/article/world-agenda-20-years-later-poland-can-lead-eastern-europe-once-again-mf5vbbdgmhz|başlık=World Agenda: 20 years later, Poland can lead eastern Europe once again|erişimtarihi=4 June 2009|tarih=4 June 2009|çalışma=The Times|ad=Roger|soyadı=Boyes}}</ref> 4 Haziran 1989'da Polonya'daki [[Solidarność|Dayanışma]] sendikası kısmen serbest seçimlerde ezici bir zafer kazandı ve bu, [[Polonya tarihi (1945–1989)|Polonya'da komünizmin barışçıl bir şekilde çöküşüne]] yol açtı. Yine Haziran 1989'da [[Macaristan]], [[Demir Perde|Demir Perde'nin]] kendi bölümünü sökmeye başlarken, Ağustos 1989'da [[Avusturya]] ile Macaristan arasında bir sınır kapısının açılması, [[Doğu Bloku|Doğu Bloku'nun]] parçalanmasına yol açan barışçıl bir zincirleme reaksiyonu harekete geçirdi. Bu, [[Leipzig]] gibi Doğu Almanya şehirlerinde kitlesel gösterilere ve ardından 1990 yılında [[Almanya'nın yeniden birleşmesi|Almanya'nın yeniden birleşmesine]] sembolik bir kapı görevi gören [[Berlin Duvarı'nın yıkılışı|Berlin Duvarı'nın Kasım 1989'da yıkılmasına]] yol açtı. Bu gelişmelerin çoğunda ortak olan bir özellik, [[Tek parti rejimi|tek parti yönetiminin]] devamına karşı halk muhalefetini gösteren ve değişim baskısına katkıda bulunan [[sivil direniş]] [[Siyasi kampanya|kampanyalarının]] yaygın kullanımıydı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://www.aeinstein.org/organizationse3a7.html|başlık=Civil Resistance in the East European and Soviet Revolutions|arşivtarihi=30 January 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110130071418/http://www.aeinstein.org/organizationse3a7.html|biçim=[[Portable document format|PDF]]|yayıncı=Albert Einstein Institution|yıl=1991|ad=Adam|soyadı=Roberts|isbn=1-880813-04-1}}</ref> Romanya, siyasi olarak Doğu Bloku'nun geri kalanından izole edilmiş olmasına rağmen [[Romanya Devrimi|vatandaşların ve muhalif güçlerin komünist rejimini devirmek için şiddete başvurduğu]] tek ülkeydi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Society in Action: the Theory of Social Becoming|kısım=Preface|kısım-url=https://books.google.com/books?id=sdSw3FgVOS4C&pg=PP16|tarih=27 August 1991|sayfa=16|yayıncı=University of Chicago Press|ad=Piotr|soyadı=Sztompka|isbn=0-226-78815-6}}</ref> 3 Aralık 1989'da Sovyet ve Amerikalı liderler arasında yapılan [[Malta Zirvesi|Malta Zirvesi'nde]] Soğuk Savaş'ın "resmi olarak" sona erdiği zirve olarak kabul ediliyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.independent.co.uk/life-style/history/a-day-that-shook-the-world-cold-war-officially-ends-2149069.html|başlık=A Day That Shook The World: Cold War officially ends|tarih=3 December 2010|çalışma=[[The Independent]]}}</ref> Ancak pek çok tarihçi, Sovyetler Birliği'nin 26 Aralık 1991'de dağılmasının Soğuk Savaş'ın sonu olduğunu savunuyor.<ref>Robert Service, ''The End of the Cold War: 1985–1991'' (Macmillan, 2015)</ref>
-Politik [[İsyan|başkaldırılar]] ilk olarak [[Polonya]]'da başlamış, barışçıl denebilecek [[Doğu Almanya]], [[Çekoslovakya]], [[Macaristan]] ve [[Bulgaristan]] devrimleriyle devam etmiştir. [[Romanya]], kanlı bir şekilde liderini indiren ve idam eden tek ülkedir.
+Sovyetler Birliği, Mart 1990'dan itibaren çok partili yarı başkanlık cumhuriyeti haline geldi ve [[Perestroyka|reform programının]] bir parçası olarak köklü bir değişikliğe işaret ederek ilk başkanlık seçimini gerçekleştirdi. Birlik Aralık 1991'de [[Sovyetler Birliği'nin dağılması|dağıldı]] ve bunun sonucunda yıl içinde yedi yeni ülke Sovyetler Birliği'nden [[Bağımsızlık|bağımsızlıklarını]] ilan etti. Bölgenin büyük bir kısmını oluşturan Sovyetler Birliği'nin geri kalanında, [[Rusya|Rusya Federasyonu'nun]] ilan edildi.
-Devrimleri, Dünya'daki güç dengesini değiştirmiş, [[Sovyetler Birliği'nin dağılması]] ile birlikte Soğuk Savaş'ın bitişini belirtmiştir.
+[[Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti|Arnavutluk]] ve [[Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti|Yugoslavya]] 1990 ile 1992 yılları arasında komünizmi terk etti ve sonunda Yugoslavya [[Yugoslavya'nın dağılması|beş yeni ülkeye bölündü]]. [[Çekoslovakya|Çekoslovakya,]] [[Kadife Devrim|komünist yönetimin sona ermesinden]] üç yıl sonra dağıldı ve 1 Ocak 1993'te barışçıl bir şekilde [[Çekya|Çek Cumhuriyeti]] ve [[Slovakya]] olarak ikiye bölündü <ref>{{Kaynak|başlık=Constitution|erişimtarihi=16 September 2011|arşivtarihi=19 October 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171019113955/http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/Constitutions/Yugoslavia.html|kısım-url=http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/Constitutions/Yugoslavia.html|katkı=Yugoslavia|tarih=27 April 1992|yer=Greece|yayıncı=CECL}}</ref> Kuzey Kore 1992'den beri Marksizm-Leninizm'i terk etti.<ref name=":8">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://ir.lawnet.fordham.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.com.ph/&httpsredir=1&article=1934&context=ilj&sei-redir=1|başlık=The Constitution of North Korea: Its Changes and Implications|tarih=2003|çalışma=Fordham International Law Journal|cilt=27}}</ref>
+Bu olayların etkisi dünya çapında birçok [[Üçüncü dünya ülkesi|üçüncü dünya]] [[Sosyalist ülkeler listesi|sosyalist devletinde]] hissedildi. Polonya'daki olaylarla eşzamanlı olarak, [[1989 Tiananmen Meydanı protestoları|Tiananmen Meydanı'ndaki protestolar]] (Nisan-Haziran 1989) [[Çin|Çin Anakarasında]] büyük siyasi değişiklikleri tetiklemede başarısız oldu, ancak bu protesto sırasındaki cesur meydan okumanın [[Meçhul Asi|etkileyici görüntüleri]], dünyanın diğer bölgelerindeki olayların hızlanmasına yardımcı oldu. Üç Asya ülkesi, yani [[Afganistan Demokratik Cumhuriyeti|Afganistan]], [[Kampuçya Halk Cumhuriyeti|Kamboçya]]  ve [[Moğolistan Halk Cumhuriyeti|Moğolistan]], 1992-1993 yılları arasında ya reform ya da çatışma yoluyla komünizmi terk etti.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Cambodia: the legacy and lessons of UNTAC|sayfa=96|yer=Oxford|yayıncı=Oxford University Press|seri=reprinted 1997|yıl=1995|ad=Trevor|soyadı=Findlay|isbn=019829185X}}</ref> Ek olarak, Afrika veya çevresindeki sekiz ülke de ([[Etiyopya Demokratik Halk Cumhuriyeti|Etiyopya]], [[Angola Halk Cumhuriyeti|Angola]], [[Benin Halk Cumhuriyeti|Benin]], [[Kongo Halk Cumhuriyeti|Kongo-Brazzaville]], [[Mozambik Halk Cumhuriyeti|Mozambik]], [[Somali Demokratik Cumhuriyeti|Somali]] ve [[Güney Yemen|Güney Yemen)]]<nowiki/>komünizmi terk etti.
+Siyasi [[Reform|reformlar]] çeşitlilik gösteriyordu, ancak yalnızca dört ülkede [[Komünist parti|komünist partiler]] [[iktidar]] tekelini koruyabildi. Bunlar Çin, [[Küba]], [[Laos]] ve [[Vietnam]]'dı. Ancak bu ülkeler önümüzdeki yıllarda [[Pazar sosyalizmi|piyasa sosyalizmi]] altında [[Piyasa ekonomisi|piyasa ekonomisinin]] bazı biçimlerini benimsemek için ekonomik reformlar yapacaklardı. [[Avrupa'da siyaset|Avrupa'nın siyasi manzarası]] büyük ölçüde değişti, birçok eski Doğu Bloku ülkesi [[NATO]] ve [[Avrupa Birliği|Avrupa Birliği'ne]] katıldı ve bu da [[Batı Avrupa]] ve Kuzey Amerika ile daha güçlü [[Ekonomik entegrasyon|ekonomik]] ve [[Toplumsal bütünleşme|sosyal entegrasyona]] yol açtı. [[Batı dünyası|Batı'daki]] pek çok komünist ve sosyalist örgüt, yol gösterici ilkelerini [[Sosyal demokrasi|sosyal demokrasiye]] ve [[Demokratik sosyalizm|demokratik sosyalizme]] yöneltti. Bunun tersine, bir süre sonra Güney Amerika'da 1999'da [[Venezuela|Venezuela'da]] [[Pembe dalga|pembe bir dalga]] başladı ve bu eğilim 2000'li yılların başlarında kıtanın diğer bölgelerindeki siyaseti şekillendirdi. Bu arada, bazı ülkelerde bu devrimlerin sonuçları, bugüne kadar dondurulmuş olan çeşitli Sovyet sonrası çatışmaların yanı sıra, en önemlisi [[Bosna Savaşı|1995'te]] [[Bosna Soykırımı|Bosna soykırımına]] yol açan [[Yugoslav Savaşları]] olmak üzere büyük ölçekli savaşlar da dahil olmak üzere çatışma ve savaşlarla sonuçlandı.<ref>Padraic Kenney, ''The Burdens of Freedom: Eastern Europe Since 1989'' (2006) pp. 3, 57.</ref> <ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://library.cqpress.com/cqresearcher/document.php?id=cqresrre2004082700|başlık=Stopping Genocide|tarih=27 August 2004|sayı=29|sayfalar=685–708|çalışma=CQ Researcher|cilt=14|ad=Sarah|soyadı=Glazer}}</ref>
 == Arka planı ==

g t d Doğu Bloku
Sovyetler Birliği Komünizm
Oluşum	Molotov-Ribbentrop Paktı Gizli protokolü Sovyetler Birliği'nin Polonya'yı işgali Sovyet askerî işgalleri Besarabya ve Kuzey Bukovina Baltık ülkeleri Macaristan Romanya Yalta Konferansı
SSCler ve ilhak edilen yerler	Doğu Finlandiya Estonya Letonya Litvanya Memel Doğu Prusya Batı Beyaz Rusya Batı Ukrayna Moldova
Uydu devletler	Macaristan Halk Cumhuriyeti Polonya Halk Cumhuriyeti Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti Romanya Halk Cumhuriyeti/Romanya Sosyalist Cumhuriyeti Doğu Almanya Arnavutluk Halk Cumhuriyeti (1961'e kadar) Bulgaristan Halk Cumhuriyeti Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti (1948'e kadar)
SSC ilhakları	Rusya SFSC Ukrayna SSC Beyaz Rusya SSC
Organizasyonlar	Kominform COMECON Varşova Paktı Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu (WFTU) Dünya Demokratik Gençlik Federasyonu (WFDY) Uluslararası Demokratik Kadın Federasyonu (WIDF)
İsyanlar ve muhalefet	Welles Bildirgesi Goryani Hareketi Orman Kardeşleri Ukrayna İsyan Ordusu Jungle Operasyonu Baltık devlet sürekliliği Baltık Temsilcilikleri (1940-1991) Lanetli askerler 1950 Cazin İsyanı 1953 Plzeň Ayaklanması 1953 Doğu Alman Ayaklanması 1956 Gürcistan gösterileri Poznań Ayaklanması 1956 Macar Devrimi Novoçerkassk katliamı 1965 Erivan gösterileri Prag Baharı / Varşova Paktı'nın Çekoslovakya'yı İşgali Brejnev Doktrini 1968 Kızıl Meydan gösterisi Belgrad ve Kosova'da 1968 öğrenci gösterileri 1970 Polonya protestoları Hırvat Baharı Haziran 1976 protestoları Solidarność / Sovyet tepkisi / Sıkıyönetim 1981 Kosova protestoları Reagan Doktrini Jeltoksan Olayları Karabağ hareketi 9 Nisan trajedisi 1989 Romanya Devrimi Kara Ocak
Soğuk Savaş olayları	Marshall Planı Berlin Ablukası Tito-Stalin ayrılığı 1948 Çekoslovakya darbesi 1961 Berlin Duvarı krizi
Şartlar	Göç ve iltica (Doğu Bloku'ndan Batı'ya iltica eden kişiler listesi) Baltık ülkeleri'nin sovyetleştirilmesi Bilgi yayımı Siyaset Ekonomi Telefon dinlemeleri
Çöküş	1989 Devrimleri Berlin Duvarı'nın çöküşü Arnavutluk'ta komünizmin çöküşü Şarkı Devrimi Sovyetler Birliği'nin dağılması Çekoslovakya'nın dağılması Litvanya'daki Ocak 1991 olayları Letonya'daki Ocak 1991 olayları

g t d Sovyetler Birliği konuları
Semboller	Bayrak Arma (Cumhuriyetler) Marş
Tarih	Ekim Devrimi Rus İç Savaşı Kuruluşu II. Dünya Savaşı Nazilerin Sovyet savaş esirlerine karşı işledikleri suçlar Soğuk Savaş Çin-Sovyet ayrılığı Destalinizasyon 1956 Gürcistan protestoları Anti Parti Grubu Kruşçev çözülmesi Uzay Programı 1965 Sovyet ekonomik reformu Durgunluk Leonid Brejnev'in etkisi Glasnost ve Perestroyka 1989 Devrimleri 1991 Sovyetler Birliği darbe girişimi Yıkılış Sovyet sonrası ülkeler Askerî tarih LGBT tarihi
Coğrafya	Cumhuriyetler (Özerk) Oblast (Özerk) Özerk Okrug Kapalı şehir
Devlet yapısı	Siyaset Anayasa 1918 1924 1936 1977 Lider Devlet Başkanı Hükûmet Başbakan Parlamento Komünist Parti Seçimler İdari yapılanma Başkent Dış ilişkiler Emperyalizm
Silahlı Kuvvetler	Stavka Savunma Bakanlığı Genelkurmay Başkanlığı Kızıl Ordu Sovyet Hava Kuvvetleri Sovyet Deniz Kuvvetleri Gizli polis
Hukuk	İnsan Hakları
Ekonomi	Para birimi Sovyet tipi ekonomik planlama Ulaşım Birinci Beş Yıllık Plan Altıncı Beş Yıllık Plan 1956-1962 ücret reformu Sturmovşçina Bilim ve teknoloji
Toplum	Demografi Dil Din İslam Hristiyanlık Yahudilik Eğitim Spor Resmi tatiller Tatil hakları Göç Nostalji
İletişim	Gazete İnternet Posta Posta pulları Radyo Televizyon
Kültür ve Sanat	Edebiyat Dans Sinema Goskino Müzik Felsefe
Bilim ve teknoloji	Komünist Akademi SSCB Bilimler Akademisi Veteriner tıp
SSCB portalı