Sovyet gizli polis teşkilatları kronolojisi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sovyet gizli polis teşkilatlarının zaman içinde devamlılıkları vardı. Ekim Devriminden sonra Vladimir Lenin'in 20 Aralık 1917 tarihli kararıyla oluşturulan ilk gizli polise "Çeka" (ЧК) adı verildi. Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrasında KGB'nin ardılı konumundaki Rusya Federal Güvenlik Servisi'nde çalışanlar hâlâ gayriresmî olarak Çekist olarak adlandırılmaktadırlar.

Burada listelenen çoğu teşkilat için gizli polis faaliyetleri işlevlerinin sadece bir parçasıydı; örneğin, KGB hem gizli polis hem de istihbarat teşkilatı idi.

Kronoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Liderler[değiştir | kaynağı değiştir]

Örgüt Başkan Tarihler
Çeka Feliks Edmundoviç Dzerjinski 1917[1]–1922
GPU 1922–1923
OGPU 1923–1926
Vyaçeslav Rudolfoviç Menjinski 1926–1934
NKVD Genrikh Grigoryeviç Yagoda 1934–1936
Nikolay İvanoviç Yejov 1936–1938
Lavrenti Pavloviç Beriya 1938–1941
NKGB Vsevolod Nikolayevich Merkulov Feb–Jul 1941
NKVD Lavrenti Beriya 1941–1943
NKGB Vsevolod Nikolayeviç Merkulov 1943–1946
MGB Viktor Semyonoviç Abakumov 1946–1951
Semyon Denisoviç İgnatyev 1951–1953
Lavrenti Beriya Mar–Jun 1953
Sergey Nikiforoviç Kruglov 1953–1954
KGB İvan Aleksandroviç Serov 1954–1958
Aleksandr Nikolayeviç Şelepin 1958–1961
Vladimir Yefimovich Semiçastni 1961–1967
Yuri Vladimiroviç Andropov 1967–1982
Vitali Vasilyeviç Fedorçuk Mayıs–Aralık 1982
Viktor Mihailoviç Çebrikov 1982–1988
Vladimir Aleksandroviç Kryuçkov 1988–1991
Vadim Viktoroviç Bakatin Ağustos–Kasım 1991

Detaylı kronoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Stalin, Moskova'da OGPU'nun hükûmet güvenlik birimi eşliğinde. (1927)
OGPU üyeleri bir çukurdan gizli tahıl çıkarıyorlar. (1932)
  • Çeka (Veçekanın kısa söylenişi olup, Rusya SFSC "Karşı-Devrim ve Sabotajla Mücadele için Tüm-Rusya Olağanüstü Komitesi" nin kısaltmasıdır.)
    • Feliks Dzerjinski (20 Aralık 1917 – 7 Temmuz 1918)
    • Yakov Peters (7 Temmuz 1918 – 22 Ağustos 1918)
    • Feliks Dzerjinski (22 Ağustos 1918 – 6 Şubat 1922)

6 Şubat 1922: Çeka, Rusya SFSC'nin NKVD'nin bir bölümü olan GPU'ya dönüştürüldü.

  • NKVD – "İç İşleri Halk Komiserliği"
    • GPU – Devlet Siyaset Müdürlüğü
      • Feliks Dzerjinski (6 Şubat 1922 – 15 Kasım 1923)

15 Kasım 1923: GPU, NKVD'den ayrılarak SSCB Halk Komiserleri Konseyi'nin doğrudan kontrolü altında Tüm Birlik OGPU'ya bağlandı.

  • OGPU – "Müşterek Devlet Siyaset Müdürlüğü" veya "Tüm Birlik Devlet Siyasi Kurulu"
    • Feliks Dzerjinski (15 Kasım 1923 – 20 Temmuz 1926)
    • Vyaçeslav Menjinski (30 Temmuz 1926 – 10 Mayıs 1934)

10 Temmuz 1934: Rusya SFSC'nin NKVD'si varlığını sona erdirdi ve Sovyetler Birliği Tüm Birlik NKVD'ye dönüştü; OGPU, Tüm Birlik NKVD içindeki GUGB'ye ("Devlet Güvenliği Temel Müdürlüğü") dönüştürüldü.

3 Şubat 1941: NKVD'nin GUGB birimi NKGB'nin dışında bırakıldı, sonra yeniden birleştirildi, son olarak 14 Nisan 1943 tarihinde bir kez daha ayrıldı.

  • NKGB – "Devlet Güvenliği Halk Komiserliği"
    • Vsevolod Merkulov (3 Şubat 1941 – 20 Temmuz 1941) (NKGB yeniden NKVD altında toplandı)
  • NKVD – "İç İşleri Halk Komiserliği"
    • GUGB – "Devlet Güvenliği Temel Müdürlüğü"
  • NKGB – "Devlet Güvenliği Halk Komiserliği"
    • Vsevolod Merkulov (14 Nisan 1943 – 18 Mart 1946) (NKGB yeniden NKVD'den ayrıldı)

18 Mart 1946: Tüm Halk Komiserlikleri Bakanlıklara dönüştürüldü.

Stasi olarak bilinen Doğu Almanya Devlet Güvenlik Bakanlığı, ismini buradan türetmişti.

30 Mayıs 1947: "Farklı istihbarat servislerinin eşgüdümünü artırmak ve çabalarını büyük çaplı talimatlar üzerinde yoğunlaştırmak" amacıyla ifade edilen resmî karar alındı. 1948 yazında, KI teşkilatındaki askerî personel, GRU Dış Askeri İstihbarat Servisi'ni yeniden yapılandırmak için Sovyetler Birliği Ordusu'na iade edildi. Yeni Doğu Bloku ve Sovyet göçmenleri ile ilgilenen KI bölümleri 1948 yılının sonlarında MGB'ye geri iade edildi. 1951 yılında KI'nın tamamı yeniden MGB içine dahil edildi.

5 Mart 1953: MVD ve MGB, Lavrenti Beriya tarafından MVD ile birleştirildi.

  • MVD – "Dış İşleri Bakanlığı"
    • Lavrenti Beriya (5 Mart 1953 – 26 Haziran 1953)
    • Sergei Kruglov (26 Haziran 1953 – 13 Mart 1954)
KGB'yi kurulmasını sağlayan 1954 ukası.

13 Mart 1954: Beriya'nın tasfiyesiyle ve MVD'nin gizli polislik görevlerinden tekrar bırakmasıyla, yeni bağımsız kuvvet KGB oldu. Yeniden isimlendirme ve bir yetki kargaşası döneminden sonra KGB, 1991 yılına kadar istikrarlı kaldı.

1991 yılında, 1991 Sovyetler Birliği darbe girişiminin başarısızlığa uğramasının ve Gorbaçov ile Yeltsin'in devrilememesinin ardından, General Vadim Bakatin KGB'nin lağvedilmesi kararını yayımladı.

Bugün Rusya'da, daha önce KGB'nin üstlendiği görevler, Dış İstihbarat Servisi (SVR), Rusya Federasyonu'nun Federal Güvenlik Servisi (FSB) ve Federal Koruma Servisi (FSO) arasında paylaştırılmış durumdadır. GRU ise işleyişine devam etmektedir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus İmparatorluğu gizli servisleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Shub, David. "Communist Secret Police: Çeka" (İngilizce). Spartacus Educational. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2017. about the starting date of the Çeka 
  2. ^ Çervonnaya, Svetlana (17 Mart 2005). "KI briefing from the Rusya side, H-HOAC Discussion" (İngilizce). Humanities & Social Sciences. 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2017. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sovyet_gizli_polis_teşkilatları_kronolojisi&oldid=31138112" sayfasından alınmıştır