İçeriğe atla

Tayvan

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Tayvan Cumhuriyeti sayfasından yönlendirildi)
"Çin Cumhuriyeti" buraya yönlendirilmektedir. 1912-1949 yılları arasında Çin anakarasını yöneten devlet için Çin Cumhuriyeti (1912-1949) sayfasına bakınız.
Bu madde Çin Cumhuriyeti hakkındadır. Çin Halk Cumhuriyeti için Çin sayfasına bakınız.
Tayvan

Çin Cumhuriyeti
Üzerinde 12 ışınla çevrelenmiş bir daireden oluşan beyaz bir güneşin bulunduğu mavi dairesel bir amblem.
Amblem
Millî marş

Çince: 中華民國國歌
Zhōnghuá Mínguó Guógē
"Çin Cumhuriyeti Ulusal Marşı"
BaşkentTaipei, Çin Cumhuriyeti'nin resmi hükümet merkezi olmasına rağmen Çin Cumhuriyeti Anayasası'nda hukuki başkent belirtilmemektedir. Taipei[a][2]
25°04′K 121°31′D / 25.067°K 121.517°D / 25.067; 121.517
En büyük şehirYeni Taipei
Resmî dil(ler)Standart Çince [b][5][6][7]
Resmî yazı sistemiGeleneksel Çince[8]
Millî diller[e]
Etnik gruplar
(2016)[12]
Resmî din
(2020)[13]
DemonimTayvanlı[14]
HükûmetÜniter Yarı başkanlık sistemi[15][16]
• Başkan
Lai Ching-te
• Başkan Vekili
Hsiao Bi-khim
• Başbakan
Cho Jung-tai
• Yasama Yuan Başkanı
Han Kuo-yu
• Adli Yuan Başkanı
Hsu Tzong-li
Yasama organıYasama Yuanı[g]
Kuruluş
• Çin Cumhuriyeti kuruldu
10 Ekim 1911[h]
• ÇHC yönetimi altında Tayvan [i]
25 Ekim 1945
• ÇHC'nin Tayvan'a çekilmesi
7 Aralık 1949
Yüzölçümü
• Toplam
36.197 km2[14][17]
Nüfus
• 1 Temmuz 2022 tahminî
ArtışNötr 23,894,394[18] (56cı.)
• 2010 sayımı
23.123.866[19]
• Yoğunluk
650/km2 (17ci.)
GSYİH (SAGP)2023 tahminî
• Toplam
artış $1.685 trilyon [20] (20ci.)
• Kişi başına
artış $72.485[20] (15ci.)
GSYİH (nominal)2023 tahminî
• Toplam
azalış $751,930 milyar[20] (21ci.)
• Kişi başına
azalış $32.339[20] (30cu.)
Gini (2017)▲ 34.1[21]
orta
İGE (2021)artış 0.926[j][22]
çok yüksek · 19cu.
Para birimiYeni Tayvan doları (NT$) (TWD)
Zaman dilimiUTC+8 (Ulusal Standart Zaman)
İnternet alan adı.tw[23]

Tayvan ya da resmî adıyla Çin Cumhuriyeti (Çince (basitleştirilmiş): 中华民国; Çince (geleneksel): 中華民國; pinyin: Zhōnghuá Mínguó), Tayvan Adası ile Penghu, Kinmen, Matsu ve bazı diğer adacıklarda yerleşik bir Doğu Asya ada ülkesi. Tayvan resmî olarak, Çin'i yöneten Çin Komünist Partisi'ni Çin anakarasında işgalci güç olarak kabul eder. 1949 yılından günümüze kadar sık sık Çin Halk Cumhuriyeti ile olan rekabetiyle gündeme gelen Tayvan yönetimi, Çin anakarasında kontrol ve yönetim hakkı iddia ederek kendini gerçek Çin olarak tanımlar.

1912'de bugünkü Çin topraklarında "Çin Cumhuriyeti" ismiyle kurulan ve günümüzde Tayvan olarak bilinen ülke, Birleşmiş Milletler kurucu üyesiydi. Çin Cumhuriyeti, Tayvan adası da dahil olmak üzere çevre adaları II. Dünya Savaşı sonrasında sınırları içerisine dâhil etmişti. 1949 yılındaki Çin İç Savaşı'nı Çin Milliyetçi Partisi'nin (Kuomintang) kaybetmesi üzerine Çin toprakları Çin Komünist Partisi yönetimine girdi ve komünist parti tarafından Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu. Çin Milliyetçi Partisi lideri Çan Kay Şek Tayvan adasına kaçtı ve Çin Cumhuriyeti'nin burada devam ettiğini dünyaya ilan etti.

1949 yılındaki bu yeniden kuruluş başta Batılı ülkeler olmak üzere Dünya devletlerinin çoğunluğu tarafından kabul gördü. 1971 yılına gelindiğinde değişen Dünya dengeleri nedeniyle Çin Cumhuriyeti (Tayvan) Birleşmiş Milletler'den çıkarıldı ve yerine ÇHC dahil edildi. Günümüzde Çin Cumhuriyeti sadece 23 ülke tarafından tanınmaktadır; ancak birçok ülke gayriresmî olarak ekonomik ve kültürel ilişkilerde bulunur. Günümüzde Çin ifadesi genellikle Çin Halk Cumhuriyeti'ni ifade etmek için kullanılırken Çin Cumhuriyeti'ne ise Tayvan denmektedir. Bunun yanında Tayvan, uluslararası kuruluşlara Çin Taipeisi adı ile üye olmuştur. Nüfusunun %90'ından fazlası Han Çinlisi olan bu ada Çin Halk Cumhuriyeti ile yoğun ticarî ilişkilerde bulunmakla birlikte kıta devleti ile karşılıklı silahlanma durumu da söz konusudur. Tayvan'ın en fazla mal ihraç ettiği ülke Çin olmasına rağmen uluslararası tanınma çabaları ile BM üyeliği istekleri Çin Halk Cumhuriyeti'nin veto ve tehditleri ile karşılaşmaktadır.[24]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çin tarihi
Çin Tarihi
Çin Tarihi
İlk Çağ
Orta Çağ
Yeni Çağ
Yakın Çağ
Ana madde: Tayvan tarihi
Beinan Kültür Parkı'nda 2.300 yıllık yeşim ortaya çıkarıldı

Sömürge öncesi dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Tayvan aborjinleri

Tayvan, Geç Pleistosen'de, deniz seviyeleri yaklaşık 10.000 yıl önce yükselene kadar Asya anakarasına katıldı.[25] 20.000 ila 30.000 yıl öncesine tarihlenen insan kalıntıları ve Paleolitik eserler bulunmuştur.[26][27] İnsan kalıntıları üzerinde yapılan inceleme, bunların Filipinler'deki Negrito nüfuslarına benzeyen Avustralya-Papua halkı olduğunu öne sürdü.[28]

Paleolitik Tayvanlılar muhtemelen 30.000 yıl önce Ryukyu Adaları'na yerleştiler.[29] Kes ve yak tarım uygulamaları en az 11.000 yıl önce başladı.[30] Taitung ve Eluanbi'de Changbin kültürüne ait taş aletler bulunmuştur. Arkeolojik kalıntılar onların başlangıçta avcı-toplayıcı olduklarını ve yavaş yavaş yoğun balıkçılığa geçtiklerini gösteriyor.[31][32] Miaoli İlçesinde bulunan farklı Wangxing kültürü, başlangıçta avcılığa geçiş yapan toplayıcılardı.[33]

Yaklaşık 6.000 yıl önce Tayvan'a Dapenkeng kültürüne mensup çiftçiler yerleşmişti; büyük olasılıkla halen güneydoğu Çin'de bulunan bölgeden geliyorlardı.[34] Bu kültürler, modern Tayvan Yerli halklarının ataları ve Avustronezya dil ailesinin yaratıcılarıdır.[35][36] Filipinler ile ticaret, Filipin yeşim kültüründe Tayvan yeşiminin kullanımı da dahil olmak üzere, MÖ 2. binyılın başlarından itibaren devam etti.[37][38]

Dapenkeng kültürünün yerini, Tahu ve Yingpu da dahil olmak üzere adadaki çeşitli kültürler aldı; Yuanshan'ın özelliği pirinç hasadıydı. Demir, Niaosung kültürü gibi kültürlerde ortaya çıktı ve Çin ile ticaretten ve Güneydoğu Asya Denizcilikten etkilendi.[39][40] Ovalardaki yerli halklar çoğunlukla tarıma, balıkçılığa ve avcılığa dayalı bir yaşam tarzıyla kalıcı duvarlarla çevrili köylerde yaşıyorlardı.[41] Geleneksel olarak anaerkil toplumları vardı.[41]

Erken sömürge dönemi (1683'e kadar)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Hollanda Formosası, İspanyol Formosası ve Tungning Krallığı

1171 yılına kadar Penghu Adaları'nda Han Çinlisi balıkçılar yaşıyordu ve 1225'te Penghu, Jinjiang'a bağlandı.[42] [43][44][45]

Yuan Hanedanı, 1281 yılında Penghu'yu resmi olarak Tong'an İlçesinin yetki alanına dahil etti.[45]

Penghu, 15. yüzyılda Ming Hanedanı tarafından, 16. yüzyılın sonlarına kadar süren deniz yasağının parçası olarak tahliye edildi.[46]

1349'da Wang Dayuan, Tayvan'a yapılan ziyaretin ilk yazılı açıklamasını yaptı.[47][48]

1590'lara gelindiğinde Fujian'dan az sayıda Çinli güneybatı Tayvan'da toprak işlemeye başlamıştı.[49] 17. yüzyılın başlarında yaklaşık 1.500-2.000 Çinli, çoğunlukla mevsimlik balıkçılık ve aynı zamanda geçimlik tarım ve ticaret için Tayvan'ın güney kıyısında geçici olarak yaşadı veya kaldı.[50][48]

1591'de Japonya, Tayvan'la haraç ilişkileri talep eden bir mektubu iletmek için elçiler gönderdi. Mektubu ulaştıracak lider bulamadılar ve eve döndüler.

1603'te Chen Di, wokou karşıtı bir keşif gezisinde Tayvan'ı ziyaret etti ve Tayvan Yerli halkına ilişkin bilgileri kaydetti.[51]

1609'da Tayvan'ı araştırmak için bir Japon seferi düzenlendi. Yerli halkın saldırısına uğradıktan sonra bazı esirleri alıp evlerine döndüler. 1616'da 13 gemiden oluşan bir Japon filosu Tayvan'a gönderildi. Fırtına nedeniyle oraya yalnızca bir gemi ulaşabildi ve Japonya'ya döndüğü tahmin edilmektedir.[52][53]

Taş duvarlı ve beyaz sivri uçlu kuleli Avrupa tarzı bir sur fotoğrafı.
1634 yılında inşa edilen Zeelandia Kalesi, Hollanda Formosası'nda valinin ikametgahıydı.

1624'te Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (VOC), Tayouan kıyı adacığında (modern Tainan'da) Zeelandia Kalesi'ni kurdu.[54][55] Ova bölgeleri 11 Yerli şefliği tarafından işgal edilmişti ve bunların bir kısmı Middag Krallığı da dahil olmak üzere Hollanda kontrolüne geçmişti.[55][56] Hollandalılar geldiğinde, Tayvan'ın güneybatısı zaten 1.500'e yakın sayıda geçici Çin nüfusunun uğrak yeriydi.[57] VOC, Çinli çiftçileri göç etmeye ve Hollanda kontrolü altındaki topraklarda çalışmaya teşvik etti ve 1660'lara gelindiğinde adada yaklaşık 30.000 ila 50.000 Çinli yaşıyordu.[58][59] Çiftçilerin çoğu yerel tüketim için pirinç ve ihracat için şeker yetiştirirken, bazı göçmenler ihracat için geyik avcılığı yapıyordu.[60][61][62]

1626'da İspanyol İmparatorluğu, önce Keelung'da olmak üzere kuzey Tayvan'ı bir ticaret üssü olarak işgal etti ve 1628'de Tamsui'de San Domingo Kalesi'ni inşa etti.[63][64] Bu koloni, son İspanyol kalesinin Hollanda kuvvetlerinin eline geçtiği 1642 yılına kadar varlığını sürdürdü.[65] Hollandalılar daha sonra güneye doğru ilerleyerek batı düzlüklerindeki yüzlerce köyü zapt etti.[65]

Önünde çit bulunan ayrıntılı bir Çin tapınağının fotoğrafı.
Tainan Konfüçyüs Tapınağı, 1665 yılında Tungning Krallığı döneminde inşa edilmiştir.

1644'te Pekin'deki Ming hanedanının yıkılmasının ardından Koxinga (Zheng Chenggong), Yongli İmparatoru'na bağlılık sözü verdi ve Çin'in güneydoğu kıyısı boyunca Çing hanedanına saldırdı.[66]

1661'de, artan Çing baskısı altında, kuvvetlerini Xiamen'deki üssünden Tayvan'a taşıdı ve ertesi yıl Hollandalıları sınır dışı etti. Hollandalılar 1664'te kuzeydeki Keelung kalesini geri aldılar, ancak yerlilerin direnişi karşısında 1668'de adayı terk ettiler.[67][68]

Tungning Krallığı olarak bilinen Zheng rejimi, devrilen Ming'e bağlılığını ilan etti ancak bağımsız olarak hüküm sürdü.[69][70][71][72] Ancak Zheng Jing'in Üç Derebeylik İsyanı'na katılmak üzere Çin'e dönüşü, 1683'te Çing'in Tayvan'ı işgal etmesine yol açtı.[73][74]

Çin Cumhuriyeti (1945-günümüz)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Boxer Ayaklanması'nı takiben 1911'de Çing Hanedanlığı'nın devrilmesiyle Milliyetçi Parti lideri Sun Yat-sen'in çalışmalarıyla kurulmuş ve Çin'in 2000 yıllık imparatorluk yönetimini sona erdirmiştir. İlk başkanı Sun Yat-sen kısa süre sonra görevden çekilince yerine General Yuan Shikai geçmiş ve bir süre sonra diktatörlük eğilimleriyle ülkeyi yeniden zor bir sürece sokmuştur. 1916'da Yuan'ın ölmesiyle iyice gerilen atmosferde yabancı karşıtlığı artmış ve 4 Mayıs 1919'da öğrencilerin yabancı malları boykot ettiği bir ayaklanma patlak vermiştir.[75]

Çin Komünist Partisi'nin kurulması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya'daki Bolşevik devrimin başarısından cesaret alan bir grup aydın 1921'de Çin Komünist Partisi'ni kurmuştur. Üyeleri arasında Zhou En Lai ve Mao Zedong gibi daha sonradan büyük önem kazanacak olan isimler bulunmaktadır. Çin Komünist Partisi ile Sun Yat-sen'in kurduğu Çin Milliyetçi Parti arasında ilişkiler başlarda iyi olsa da 1925'te Yat-sen'in ölmesiyle bu ilişkiler bozulmuştur. Sun Yat-sen'in yerine geçen Çan Kay Şek, Çin Komünist Partisi'nin aksine Batı'ya yaklaşmaktan yana olduğu için iki parti karşı karşıya gelmiştir. Bir komünist ihtilâlinden korkan Çan Kay Şek önce davranmış olmak için 1927'de birçok komünisti öldürtmüştür. Bu gerilim, ülkeyi milliyetçiler ve komünistler arasında uzun süren Çin İç Savaşı'na sürüklemiştir.[76]

1931 yılında komünistler, Jiangxi eyaletinin Ruijin kentinde bir Çin-Sovyet hükûmeti kurdu. Çan Kay Şek'in sürekli saldırılarına hedef olan eyalette eşit olmayan şartlarda gerçekleşen çatışmalarda 1934'te komünistler iyice zor duruma düştüler. Bu yenilgi durumu Mao'nun Çin'e uygun olmayan Sovyet yöntemleri bırakıp kendilerine özgü yöntemler meydana getirmesi gerektiği fikriyle ön plâna çıkmasını sağlamıştır. Mao, çoğunluğun köylü olduğu Çin'de kentlerden vazgeçip hareketi kırsal kesime taşımıştır. Kırsal gerilla taktikleri uygulamaya başlayan Mao 1934'te, 90.000-100.000 askerle uzun sürecek bir harekât başlatmış, bir yandan milliyetçilerle, bir yandan da yerel beylerle savaşarak 1936'da sadece birkaç bin askerle Yenan'a ulaşmıştır.[77]

Japon İşgali

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu arada İmparator Hirohito yönetiminde gittikçe güçlenen ve emperyalist hedefleri doğrultusunda Çin'in kuzey bölgesi Mançurya'yı ele geçirmek isteyen Japonya, 1931 yılında[78] Çin'i işgale başlar. Kısa sürede Mançurya'yı ele geçiren ve Mançukuo adıyla kendisine bağlı uydu bir devletçik kuran Japonlara karşı bir halk direnişi başlar. Bu bağımsızlık savaşını örgütleyen Mao Zedong önderliğindeki Çin Komünist Partisi, halk içerisinde taraftar toplar. 1941 yılında İngiltere ve Amerika savaşa Çin'in yanında girer. 1945 yılında Sovyetler Birliği'nin müdahalesi ve Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası atılması sonucunda Japonlar geri çekilir. Japonların çekilmesiyle komünistler ve milliyetçiler arasındaki gerilim yeniden ortaya çıkar.

Çin-Japon Savaşı özellikle Çin Komünist Partisi'nin işine yaramıştır. Savaş boyunca günden güne halkın desteğini kazanan Çin Halk Cumhuriyeti, Japon askerlerinden kalan silahlar sayesinde düzenli bir ordu hâline gelen komünist kuvvetler, Sovyetler Birliği'in de Mançurya'ya yardıma gelmesiyle daha zengin eyaletlerde de etkilerini arttırmaya başlamışlardır. 1948'den itibaren Mao taktik değiştirir ve hem askerî gücüyle, hem de halkçı politikalarla kısa sürede ülkede kontrolü eline alır. 1949'da önce Pekin'i, daha sonra diğer birçok önemli şehri eline geçiren Mao, 1 Ekim 1949'da Çin'i kurar.

Bağımsızlık savaşında komünistleri cephe gerisinden vurarak ülke savunmasında zayıflığa sebep olan milliyetçi yönetim, daha sonra arkasına ABD'yi alarak halkın tepkisini çekmeye devam eder. Halk desteğinin ÇHC'ya kaymasından dolayı otoritesini korumak için girişimlere yönelen Çan Kay Şek önderliğindeki parti yönetimi, 1949 yılında kesin yenilgiye uğrar. Formoza adasına (Tayvan) kaçan Çan Kay Şek ise burada 1928 Çin Cumhuriyeti'nin devamı olduğu iddiasıyla bir hükûmet kurar.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tayvan'ın idarî birimlerini gösteren tıklanabilir harita
Tayvan'ın doğuda çoğunlukla dağlık olduğunu ve batıda hafif eğimli ovalar olduğunu gösteren bir uydu görüntüsü. Penghu Adaları ana adanın batısındadır.

Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yönetilen ülke, 36.193 kilometrekarelik birleşik alana sahip 168 adadan oluşur.[17][79]

Tarihsel olarak Formosa denilen ana ada, 35.808 kilometrekare büyüklüğünde ve Çin anakarası'nın güneydoğu kıyısından Tayvan Boğazı boyunca yaklaşık 180 kilometre (112 mi) uzanan bu alanın yüzde 99'unu oluşturur. Kuzeyinde Doğu Çin Denizi, doğusunda Filipin Denizi, güneyinde Luzon boğazı ve güneybatısında Güney Çin Denizi yer alır. Tayvan Boğazı'ndaki Penghu Adaları, Çin kıyılarına yakın Kinmen, Matsu ve Wuqiu adaları ve bazı Güney Çin Denizi adaları dahil olmak üzere daha küçük adaları da vardır.

Ana ada, eğimli bir fay bloğu olup çoğunlukla doğu kıyısına paralel beş engebeli sıradağdan oluşan doğudaki üçte ikisi arasındaki zıtlıkla ve Tayvan nüfusunun çoğunluğunun ikamet ettiği batıdaki üçüncü bölgenin düz ila hafif inişli çıkışlı ovaları ile tanımlanır. En yükseği 3.952 m (12.966 ft)‘lik Yushan olan ve Tayvan'ı dünyanın dördüncü en yüksek adası yapan 3.500 metrenin üzerinde birkaç zirvesi vardır. Bu sıraları oluşturan tektonik sınır hala aktiftir ve ada, birkaçı oldukça yıkıcı birçok depremi yaşamaktadır. Ayrıca Tayvan Boğazı'nda birçok aktif denizaltı yanardağı vardır.

Jian Nan subtropikal yaprak dökmeyen ormanları, Güney Çin Denizi Adaları, Güney Tayvan muson yağmur ormanları ve Tayvan subtropikal yaprak dökmeyen ormanları olmak üzere Tayvan’ın dört karasal ekolojik bölgesi vardır.[80] Doğudaki dağlar yoğun şekilde ormanlıktır ve çok çeşitli yaban hayatına ev sahipliği yaparken batı ve kuzey ovalarında ise arazi kullanımı yoğundur. Ülkenin, 2019 Orman Peyzaj Bütünlük Endeksi ortalama puanı 6,38/10 idi ve 172 ülke arasında dünyada 76. sıradaydı.[81]

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tayvan'ın Köppen iklim sınıflandırması

Tayvan, Yengeç Dönencesi'ndedir ve genel iklimi deniz tropikaldir.[14] Kuzey ve orta bölgeler subtropikal, güneyi tropikal, dağlık bölgeler ise ılımandır.[82] Adanın ortalama yağış miktarı yılda 2.600 milimetre (100 inç)’dir.

Yağmur mevsimi, Mayıs ve Haziran aylarında Doğu Asya musonunun başlangıcıyla aynı zamana denk gelir.[83] Adanın tamamı haziran ayından eylül ayına kadar sıcak ve nemli havaya maruz kalır. Tayfunlar en çok temmuz, ağustos ve eylül aylarında görülür.[83]

Kış aylarında (Kasım'dan Mart'a kadar), kuzeydoğuda sürekli yağmur yağarken, adanın orta ve güney kısımları çoğunlukla güneşlidir.

İklim değişikliği nedeniyle Tayvan'daki ortalama sıcaklık son 100 yılda 1,4 °C (2,5 °F) arttı. Bu, dünya çapındaki sıcaklık artışının iki katıdır.[84]

Tayvan hükümetinin hedefi, karbon emisyonlarını 2005 seviyelerine kıyasla 2030'da yüzde 20, 2050'de ise yüzde 50 azaltmaktır. Karbon emisyonları 2005 ile 2016 arasında yüzde 0,92 arttı.[85]

Jeoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Dabajian Dağı, Tayvan'ın 100 Zirvesinden biri olarak seçildi.

Tayvan adası, batıda ve kuzeyde Yangtze Plakası, kuzeydoğuda Okinawa Plakası ve doğu ve güneyde Filipin Hareketli Kuşağı arasında karmaşık bir tektonik bölgededir. Adadaki kabuğun üst kısmı, çoğunlukla Avrasya Levhası ile Filipin Deniz Levhası'nın öncüllerinin çarpışmasıyla birbirine zorlanan eski ada yaylarından oluşan bir dizi mikrolevhadan oluşur. Bunlar, Avrasya levhası'nın bir kısmının Filipin Deniz Levhası'nın kalıntılarının altına dalmasıyla ayrılmasının bir sonucu olarak daha da yükseldi. Bu, Tayvan'ın altındaki kabuğu daha canlı bırakan bir süreçti.[86]

Tayvan'ın doğusu ve güneyi, Luzon Volkanik Yayı'nın Kuzey Luzon Çukuru bölümü ile sırasıyla doğu Kıyı Sıradağları ve paralel olarak Tayvan'ın iç kesimlerindeki Boyuna Vadisi Luzon Yayı'nın ve Luzon ön yayının biriken bölümlerinin oluştuğu Güney Çin arasındaki aktif çarpışma bölgesinin bir parçası olarak oluşan karmaşık bir kuşak sistemidir.[87]

Tayvan'daki başlıca sismik faylar, çeşitli kuşaklar arasındaki çeşitli kenet bölgelerine karşılık gelir. Bunlar büyük depremlere neden oldu. 21 Eylül 1999'da "921 depremi" olarak bilinen 7,3 büyüklüğündeki depremde 2.400'den fazla kişi hayatını kaybetmişti. USGS'nin Tayvan için hazırladığı sismik tehlike haritası, adanın 9/10'unun en tehlikeli seviyede olduğunu göstermektedir.[88]

İdari bölümler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Tayvan'ın idari bölümleri
Tayvan adasını, Çin'i ve Moğolistan'ı gösteren bir harita. Tayvan ve yakındaki diğer küçük adalar koyu mavi renkle vurgulanmıştır ve ÇHC'nin "Serbest Bölge" olarak tanımlanmaktadır. Çin açık mavi renkle vurgulanmıştır ve ÇHC tarafından talep edilen ve ÇHC tarafından kontrol edilen bir alan olarak tanımlanmaktadır. Moğolistan kırmızıyla vurgulanmıştır. Diğer küçük alanlar, tarihsel olarak ÇHC tarafından hak iddia edildiği için farklı renklerle vurgulanmıştır ancak şu anda aralarında Rusya, Japonya veya Pakistan'ın da bulunduğu diğer ülkeler tarafından kontrol edilmektedir.
Çin Cumhuriyeti'nin tarihsel olarak hak iddia ettiği resmi bölümleri ve bölgeleri, bunların 2005 yılı itibarıyla durumlarıyla birlikte gösteren bir harita
Çin Cumhuriyeti ve Çin Halk Cumhuriyeti tarafından çizilen siyasi bölünmeler

1947 anayasasına göre ÇHC'nin toprakları "mevcut ulusal sınırlara" göredir.[89] ÇC, hukuki olarak anayasal olarak eyaletlere (Çince: 省 (中華民國), özel belediyelere (bunlar ayrıca yerel yönetim bölgelerine bölünmüştür) ve eyalet düzeyindeki Tibet Bölgesi'ne bölünmüştür. Her il, şehirlere ve ilçelere bölünmüştür; bunlar ayrıca ilçelere ve ilçe tarafından yönetilen şehirlere bölünmüştür; her biri ilçeyle görevleri paylaşan seçilmiş belediye başkanları ve belediye meclis üyelerine sahiptir. Bazı bölümler, standart bölümlere göre farklı derecelerde özerkliğe sahip olan yerel bölümlerdir. Ayrıca ilçeler, şehirler ve kasabalar da köy ve mahallelere bölünmüştür.

Eyaletler "düzenlendi" ve artık işlevsel değillerdir.[90] Benzer şekilde, Çin'in İç Moğolistan'ı için Moğol bayrakları da vardı[91] ancak bunlar 2006'da kaldırıldı ve ÇHC, 1946 anayasasında belirtildiği gibi 2002'de Moğolistan'ı (eski adıyla Tayvan'da Dış Moğolistan olarak biliniyordu) tanıdığını yeniden teyit etti.[92][93][94]

İşlevsel olmayan eyaletlerle Tayvan, pratikte her biri seçilmiş bir lider tarafından yönetilen kendi kendini yöneten bir organa ve seçilmiş üyelerden oluşan bir yasama organına sahip 22 alt ulusal bölüme ayrılmıştır. Yerel yönetimlerin görevleri arasında sosyal hizmetler, eğitim, şehir planlaması, kamu inşaatı, su yönetimi, çevre koruma, ulaşım, kamu güvenliği ve daha fazlası yer alır.

ÇHC 1949'da Tayvan'a çekildiğinde, hak iddia ettiği bölge 35 il, 12 özel belediye, 1 özel idari bölge ve 2 özerk bölgeden oluşuyordu. Ancak, geri çekilmesinden bu yana, ÇHC yalnızca Tayvan ili ve Fujian ili'nin bazı adalarına hükmetti. ÇHC aynı zamanda tartışmalı Güney Çin Denizi Adaları'nın bir parçası olan Spratly Adaları'ndaki Pratas Adaları ve Taiping Adası'nı da yönetmektedir. Tayvan'a çekildikten sonra Kaohsiung yönetimine girdiler.[95]

Demografi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Tayvan'daki şehirler listesi
Tayvan’ın nüfus yoğunluk haritası (kilometre kare başına kişi sayısı)

Tayvan'ın çoğu Tayvan adasında yaklaşık 23,4 milyon nüfusu vardır[96]. Geri kalanlar uzaktaki Penghu (101.758), Kinmen (127.723) ve Matsu (12.506) adalarında yaşamaktadır.[97]

En büyük şehirler ve ilçeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıdaki rakamlar en kalabalık yirmi idari bölüme ilişkin Mart 2019 tahminleridir; Toplam metropol alanı nüfusu dikkate alındığında farklı bir sıralama mevcuttur (bu tür sıralamalarda Taipei-Keelung metropol alanı açık ara en büyük yığılmadır). Rakamlar, her şehirdeki gerçek sakinlerin sayısından farklı olabilecek hane kayıt sayısını yansıtmaktadır.


Tayvan büyük şehir ve merkezleri
2020 sayımı[98]
Sıra Şehir ismi İlçe Nüfus Sıra Şehir ismi İlçe Nüfus
Yeni Taipei
Yeni Taipei

Tayçung
Tayçung

1 Yeni Taipei Yeni Taipei 4,020,572 11 Pingtung Pingtung 198,795 Kaohsiung
Kaohsiung

Taipei
Taipei

2 Tayçung Tayçung 2,815,704 12 Zhubei Hsinchu 194,941
3 Kaohsiung Kaohsiung 2,774,571 13 Yuanlin Changhua 125,071
4 Taipei Taipei 2,642,877 14 Douliu Yunlin 108,634
5 Taoyuan Taoyuan 2,250,954 15 Taitung Taitung 105,138
6 Tainan Tainan 1,880,216 16 Toufen Miaoli 103,806
7 Hsinchu Hsinchu 449,113 17 Hualien Hualien 103,324
8 Keelung Keelung 368,932 18 Nantou Nantou 99,224
9 Chiayi Chiayi 267,653 19 Yilan Yilan 95,589
10 Changhua Changhua 235,022 20 Miaoli Miaoli 87,960

Etnik gruplar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Tayvanlılar, Han Çinlisi ve Tayvan aborjinleri

ÇHC hükûmeti nüfusun yüzde 95'inin etnik Han Çinlisi olduğunu bildirmektedir.[99] Ayrıca yüzde 2,4'ü yerli Avustronezya halkları ve yüzde 2,6'sı başta Çin ve Güneydoğu Asya'dan gelen yeni göçmenler vardır.[100]

Han Tayvanlılarının çoğu, güney Fujian'ın kıyı bölgelerine özgü Hoklo halkının ve doğu Guangdong'un yerlisi olan Hakka halkının soyundan gelmektedir. Hoklo ve Hakka göçmenleri 17. ve 18. yüzyılda çok sayıda geldi. Hoklo'nun torunları artık Tayvan nüfusunun yaklaşık yüzde 70'ini oluşturmaktadır.[14] Hakka'nın torunları nüfusun yaklaşık yüzde 15'ini oluşturmaktadır. Waishengren adı verilen bir diğer azınlık grubu ise 1940'larda Çin'den gelen veya onların soyundan gelenlerden oluşuyor.[101] Genetik araştırmalar Hoklo ve Hakka halkının Avustronezyalılar ile Han halkının bir karışımı olduğunu göstermektedir.[102]

Tayvan Yerli halklarının sayısı yaklaşık 584.000'dir ve hükûmet 16 grubu tanımaktadır.[103] Ami, Atayal, Bunun, Kanakanavu, Kavalan, Paiwan, Puyuma, Rukai, Saisiyat, Saaroa, Sakizaya, Sediq, Thao, Truku ve Tsou çoğunlukla adanın doğu yarısında yaşarken, Yami Orkide Adası'nda yaşar.[104][105]

Uluslararası ilişkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Tayvan'ın siyasi durumu

Günümüz itibarıyla aşağıdaki 13 ülke Çin Cumhuriyeti'ni tanımakta ve resmî diplomatik ilişkilerde bulunmaktadır. Tarihler, ilişkilerin başladığı veya sürekli olduğu dönemleri yıldız işaretiyle (*) Taipei'de büyükelçiliği olan ülkeleri belirtir:

Afrika (1 devlet)


Avrupa (1 devlet)


Okyanusya (4 devlet)


Orta, Güney Amerika ve Karayipler (7 devlet)

Bunların hâricinde aralarında Birleşik Devletler, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin çoğu ve 47 devlet Tayvan ile ekonomik ve kültürel ilişkiler kurmaya devam ederler. Bu ülkelerin pek çoğu Tayvan'da büyükelçilik benzeri, ekonomik ve kültürel ilişkilerin gerçekleştirildiği ofisler bulundururlar.

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Tayvan ekonomisi
Photo of Taipei 101 tower against a blue sky.
Taipei 101, 2004'ten 2010'a kadar dünya‘nın en yüksek gökdeleni rekorunu elinde tuttu.

Tayvan'ın 20. yüzyılın ikinci yarısındaki hızlı sanayileşmesi ve hızlı büyümesi "Tayvan Mucizesi" olarak adlandırıldı. Tayvan, Hong Kong, Güney Kore ve Singapur ile birlikte "Dört Asya Kaplanı"ndan biridir. Ekim 2022 itibarıyla Tayvan, nominal GSYİH açısından dünyanın 21. büyük ekonomisidir.[106]

Tarım, 1951'de yüzde 32 iken, 2001'den bu yana GSYİH'nın yüzde 2'sinden azını oluşturdu.[107] Komşuları Güney Kore ve Japonya'nın aksine Tayvan ekonomisi, büyük iş gruplarından ziyade küçük ve orta ölçekli işletmelerin hakimiyetindedir.[108] Geleneksel emek yoğun endüstriler düzenli şekilde kıyı dışına taşınmakta ve onların yerini daha fazla sermaye ve teknoloji yoğun endüstriler almaktadır. Tayvan'da yüksek teknolojili bilim parkları ortaya çıktı.

Bugün Tayvan, yatırım ve dış ticarette devletin giderek azalan katılımıyla dinamik, kapitalist, ihracata dayalı bir ekonomiye sahiptir. Bu eğilime uygun olarak, devlete ait bazı büyük bankalar ve sanayi firmaları özelleştirilmektedir.[109]

İhracat sanayileşmenin temel itici gücü olmuştur. Ticaret fazlası oldukça büyüktür ve Tayvan dünyanın en büyük döviz rezervi sahiplerinden biri olmaya devam etmektedir.[110]

Tayvan'ın 2022'deki toplam ticareti 907 milyar ABD dolarına ulaştı. Yıl içinde hem ihracat hem de ithalat, sırasıyla 479,52 milyar ABD Doları ve 427,60 milyar ABD Doları ile rekor seviyelere ulaştı.[111]

Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya, Tayvan'ın en büyük üç ticaret ortağıdır ve toplam ticaretin yüzde 40'ından fazlasını gerçekleştirmektedir.[112]

1990'lı yılların başından bu yana Tayvan ile Çin arasındaki ekonomik bağlar oldukça gelişmiştir. 2002 yılında Çin, ilk kez ABD'yi geçerek Tayvan'ın en büyük ihracat pazarı haline geldi.[113]

Çin aynı zamanda dışarıya yönelik doğrudan yabancı yatırımların da en önemli hedefidir.[114] 1991'den 2022'ye kadar Tayvanlı şirketler Çin'e 200 milyar ABD dolarından fazla yatırım yaptı.[115]

Çin’de, yaklaşık 4.200 Tayvanlı işletme ve 240.000'den fazla Tayvanlı çalışan bulunmaktadır.[116][117] Her ne kadar Tayvan ekonomisi bu durumdan yararlansa da bazıları adanın giderek anakara Çin ekonomisine bağımlı hale geldiği görüşünü dile getirmektedir.[118] Diğerleri, Tayvan ile Çin ana karası arasındaki yakın ekonomik bağların, PLA'nun Tayvan'a karşı herhangi bir askeri müdahalesini çok maliyetli ve dolayısıyla daha az olası hale getireceğini savunmaktadır.[119]

Hsinchu Bilim Parkı'nda TSMC fab 5 bulunmaktadır

1980'lerden bu yana, Tayvan merkezli bir dizi teknoloji firması dünya çapındaki erişim alanlarını genişletti.[120] Tayvan, gelişmiş çiplerin tedarik zincirinde önemli bir oyuncudur. Tayvan'ın kilit yarı iletken endüstrisindeki yükselişi büyük ölçüde Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. (TSMC) ve United Microelectronic Corporation'a (UMC) bağlanır.[121] TSMC 21 Şubat 1987'de kuruldu ve Aralık 2021 itibarıyla piyasa değeri Tayvan'ın GSYİH'sının yaklaşık %90'ına eşitti.[122] Şirket, piyasa değeri[123] bakımından dünyanın en büyük 9. şirketi olmasının yanı sıra, Intel ve Samsung'u geride bırakan dünyanın en büyük yarı iletken üretim şirketidir.[124] Tayvan'ın yüksek teknoloji ihracatında ve küresel yarı iletkenlerde bir diğer büyük şirket olan UMC, daha az gelişmiş yarı iletken işlemler ve silikon levhalarda Amerikan GlobalFoundries ve diğerleriyle rekabet etmektedir.[125] Merkezi Tayvan'da bulunan diğer tanınmış uluslararası teknoloji şirketleri arasında kişisel bilgisayar üreticileri Acer Inc. ve Asus ile elektronik üretim devi Foxconn bulunmaktadır.[126]

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tayvan Taoyuan Uluslararası Havalimanı'nda China Airlines uçak sırası

Çin Cumhuriyeti Ulaştırma ve Haberleşme Bakanlığı, Tayvan'daki ulaştırma ağının kabine düzeyindeki yönetim organıdır.

Tayvan'da sivil ulaşım, scooterların yoğun kullanımıyla nitelenir. Mart 2019'da 13,86 milyon araç tescil edildi; bu, araba sayısının iki katıdır.[127]

Hem karayolları hem de demiryolları, 1.619 km (1.006 mi) otoyol ile nüfusun çoğunluğunun ikamet ettiği kıyıların yakınında yoğunlaşmıştır.

Tayvan'daki demiryolları öncelikle yolcu hizmetleri için kullanılır. Tayvan Demiryolları İdaresi (TRA) ada çevresinde dairesel bir rota işletmektedir ve Tayvan yüksek hızlı demiryolu (THSR) batı kıyısında yüksek hızlı hizmetler yürütür. Kentsel toplu taşıma sistemleri arasında Taipei Metrosu, Kaohsiung Metrosu, Taoyuan Metrosu, Yeni Taipei Metrosu ve Taichung Metrosu bulunmaktadır.

Başlıca havaalanları Taiwan Taoyuan, Kaohsiung, Taipei Songshan ve Taichung'dur. Şu anda Tayvan'da yedi yolcu havayolu bulunmaktadır; en büyükleri China Airlines ve EVA Air'dir. Yedi uluslararası liman bulunmaktadır: Keelung, Taipei, Suao, Taichung, Kaohsiung, Anping ve Hualien.[128] Kaohsiung Limanı, yaklaşık 440 milyon nakliye tonuyla Tayvan'daki en büyük kargo hacmini elleçledi ve bu, Tayvan'ın 2021'deki toplam üretiminin %58,6'sını oluşturdu.[129] Nakliye tonajını Taichung (%18,6), Taipei (%12) ve Keelung (%8,7) takip edmektedir.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Republic of China ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Taipei, Çin Cumhuriyeti'nin resmi hükümet merkezi olmasına rağmen Çin Cumhuriyeti Anayasası'nda hukuki başkent belirtilmemektedir.[1]
  2. ^ Çincenin standart çeşidi olarak Mandarin[3]
    Yerel Çince (çoğu durumda kullanılır)
    Klasik Çince (resmi veya törensel durumlarda, dini veya kültürel törenlerde, resmi belgelerde, yasal ve mahkeme kararlarında ve adli belgelerde kullanılır)[4]
  3. ^ a b c d Belirlenmemiştir ancak yasal tanıma uygundur.
  4. ^ Halk dilinde "Tayvanlı" olarak bilinen bu tür, Hokkien çeşidi olarak kabul edilir.
  5. ^ Tayvan'daki ulusal dil, yasal olarak "Tayvan'ın orijinal bir insan grubu ve Tayvan İşaret Dili tarafından kullanılan doğal bir dil" olarak tanımlanır.[11]
  6. ^ Mixed indigenous-Han ancestry is included in the figure for Han.
  7. ^ Üç meclisli parlamento hukuki olarak varlığını sürdürürken, Ulusal Meclis (seçim kurulu) 2005 yılında fiilen askıya alındı ve Kontrol Yuan'ı (üst meclis), 1993 yılında fiilen bir parlamento odası olmaktan çıktı ve Yasama Yuan'ını (alt meclis) fiili tek meclisli meclis olarak bıraktı.
  8. ^ Çin Cumhuriyeti'nin resmi devlet ilanı 1 Ocak 1912'de gerçekleşti.
  9. ^ Bunun, bölgenin egemenliğinin tamamen Çin Cumhuriyeti'ne devredilmesini gerektirip gerektirmediğine ilişkin yorumlar farklılık göstermektedir. Japonya, 1952'deki San Francisco Antlaşması'nda Tayvan ve Pescador'lara yönelik iddialarından vazgeçti; bkz. Gerileme Günü, Tayvan'ın Belirsiz Durumu Teorisi ve Tayvan'ın siyasi durumu.
  10. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; HDI-1 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Since the implementation of the Act Governing Principles for Editing Geographical Educational Texts (地理敎科書編審原則) in 1997, the guiding principle for all maps in geographical textbooks was that Taipei was to be marked as the capital with a label stating: "Location of the Central Government"". 4 Aralık 2013. 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "Interior minister reaffirms Taipei is ROC's capital". Taipei Times. 5 Aralık 2013. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. 
  3. ^ "推動雙語國家政策問題研析". ly.gov.tw (Çince). 23 Temmuz 2013. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. 
  4. ^ "法律統一用語表-常見公文用語說明" (PDF) (Çince). 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2021. 
  5. ^ "Chapter 2: People and Language". The Republic of China Yearbook 2012 (İngilizce). Government Information Office. 2012. s. 24. ISBN 978-986-03-4590-2. 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2013. 
  6. ^ Government Information Office (2010). "Chapter 2: People and Language" (PDF). The Republic of China Yearbook 2010 (İngilizce). 中華民國政府出版品. s. 42. ISBN 978-986-02-5278-1. 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  7. ^ Liao, Silvie (2008). "A Perceptual Dialect Study of Taiwan Mandarin: Language Attitudes in the Era of Political Battle". Chan, Marjorie K. M.; Kang, Hana (Ed.). Proceedings of the 20th North American Conference on Chinese Linguistics (NACCL-20) (PDF) (İngilizce). 1. The Ohio State University. s. 393. ISBN 978-0-9824715-0-0. 24 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  8. ^ "行政院第3251次院會決議". ey.gov.tw (Çince). Aralık 2011. 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021. 
  9. ^ "Hakka Basic Act". law.moj.gov.tw. 13 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2019. 
  10. ^ "Indigenous Languages Development Act". law.moj.gov.tw. 13 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2019. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". law.moj.gov.tw (Çince). 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2019.  Bilinmeyen parametre |başkaalfabebaşlık= görmezden gelindi (yardım)
  12. ^ The Republic of China Yearbook 2016. Executive Yuan, R.O.C. 2016. s. 10. ISBN 978-986-04-9949-0. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2020. Ethnicity: 70 percent Hoklo; 15 percent Hakka 10–15 percent mainlanders; 2 percent indigenous Austronesian peoples 
  13. ^ "Religious Composition by Country, 2010–2050". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 2 Nisan 2015. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ a b c d "Taiwan". The World Factbook. United States Central Intelligence Agency. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2019. 
  15. ^ Kucera, Ondrej (1 Temmuz 2006). "Is Taiwan a Presidential System?". China Perspectives (Fransızca). 2006 (4). doi:10.4000/chinaperspectives.1036. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. 
  16. ^ "Taiwan - Chiang Kai-shek's Government, Democratization, and Constitutional Reforms". Britannica. 19 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2023. 
  17. ^ a b "TAIWAN SNAPSHOT". 15 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020. 
  18. ^ "Population of Taiwan as of July 2022". 27 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. 
  19. ^ "General Statistical analysis report, Population and Housing Census" (PDF). National Statistics, ROC (Taiwan). 26 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2016. 
  20. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Taiwan)". Uluslararası Para Fonu. 10 Ekim 2023. 17 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. 
  21. ^ "Percentage share of disposable income by quintile groups of income recipients and measures of income distribution". stat.gov.tw. 14 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2019. 
  22. ^ "國情統計通報（第 195 號）" (PDF). Directorate General of Budget, Accounting and Statistics, Executive Yuan, Taiwan (ROC). 14 Ekim 2021. 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. 
  23. ^ "ICANN Board Meeting Minutes". ICANN. 25 Haziran 2010. 7 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. 
  24. ^ Taiwan country profile 21 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC News. Erişim: 12 Temmuz 2007
  25. ^ Rosemary Gillespie; Rosemary G. Gillespie; D. A. Clague (2009). Encyclopedia of Islands. University of California Press. s. 904. ISBN 978-0-520-25649-1. 
  26. ^ Bagyo Prasetyo; Titi Surti Nastiti; Truman Simanjuntak (2021). AUSTRONESIAN DIASPORA: A New Perspective. UGM PRESS. s. 125. ISBN 978-602-386-202-3. 
  27. ^ Olsen, John W.; Miller-Antonio, Sari (1992). "The Palaeolithic in Southern China". Asian Perspectives. 31 (2). s. 152. hdl:10125/17011. 16 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2024. 
  28. ^ Bellwood, Peter (2017). "Neolithic Cultures in Southeast China, Taiwan, and Luzon". First Islanders: Prehistory and Human Migration in Island Southeast Asia (İngilizce). Wiley-Blackwell. ss. 232-240. ISBN 978-1-119-25154-5. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2024. In Taiwan, the only known Paleolithic burial recovered so far comes from the Xiaoma cave complex in the southeast of the island, this being an adult male buried in a crouched posture about 4000 bce. My research with Matsumura suggests that this individual was of Australo‐Papuan affinity, most closely related with Negrito populations in the Philippines.  pp. 234–235.
  29. ^ Kaifu, Yousuke; Fujita, Masaki; Yoneda, Minoru; Yamasaki, Shinji (2015). "Pleistocene Seafaring and Colonization of the Ryukyu Islands, Southwestern Japan". Kaifu, Yousuke; Izuho, Masami; Goebel, Ted; Sato, Hiroyuki; Ono, Akira (Ed.). Emergence and Diversity of Modern Human Behavior in Paleolithic Asia. Texas A&M University Press. ss. 345-361. ISBN 978-1-62349-276-2. 
  30. ^ Li, Paul Jen-kuei (2011). 台灣南島民族的族群與遷徙 (Revised bas.). Çince: 前衛出版社 [Avanguard Publishing House]. ss. 46, 48. ISBN 978-957-801-660-6. 
  31. ^ Jiao 2007, ss. 89–90.
  32. ^ Liu, Yichang (2009). "Changbin Culture". Encyclopedia of Taiwan. 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  33. ^ Liu, Yichang (2009). "Wangxing Culture". Encyclopedia of Taiwan. 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2012. 
  34. ^ Jiao (2007), ss. 91–94.
  35. ^ Diamond, Jared M (2000). "Taiwan's gift to the world" (PDF). Nature. 403 (6771). ss. 709-710. Bibcode:2000Natur.403..709D. doi:10.1038/35001685. PMID 10693781. 16 Eylül 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  36. ^ Fox, James J (2004). Current Developments in Comparative Austronesian Studies (PDF). Symposium Austronesia. Avustralya Ulusal Üniversitesi. 30 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mayıs 2024. 
  37. ^ Bellwood, Peter; Hung, Hsiao-chun; Iizuka, Yoshiyuki (2011). "Taiwan Jade in the Philippines: 3,000 Years of Trade and Long-distance Interaction". Benitez-Johannot, Purissima (Ed.). Paths of Origins: The Austronesian Heritage in the Collections of the National Museum of the Philippines,the Museum Nasional Indonesia,and the Netherlands Rijksmuseum voor Volkenkunde (İngilizce). Avustralya Ulusal Üniversitesi: ArtPostAsia. ss. 35-37, 41. hdl:1885/32545. ISBN 978-971-94292-0-3. 
  38. ^ Iizuka, Yoshiyuki, H. C. Hung, and Peter Bellwood. "A Noninvasive Mineralogical Study of Nephrite Artifacts from the Philippines and Surroundings: The Distribution of Taiwan Nephrite and the Implications for the Island Southeast Asian Archaeology." Scientific Research on the Sculptural Arts of Asia (2007): 12–19.
  39. ^ Jiao (2007), ss. 94–103.
  40. ^ Li 2019, ss. 26–27.
  41. ^ a b "Arşivlenmiş kopya" 認識平埔族 (Çince). Institute of Ethnology, Academia Sinica. 2012. 9 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2012. 
  42. ^ Liu 2012, s. 170-171.
  43. ^ Hsu (1980), s. 6.
  44. ^ Wills (2006), s. 86.
  45. ^ a b "歷史沿革". 澎湖縣政府全球資訊網. Penghu County Government. 13 Temmuz 2017. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  46. ^ Wills (2006), s. 88.
  47. ^ Rubinstein 1999, s. 86.
  48. ^ a b Shepherd, John R. (1993). Statecraft and Political Economy on the Taiwan Frontier, 1600–1800. Stanford University Press. ss. 7-8. ISBN 978-0-8047-2066-3.  Reprinted Taipei: SMC Publishing, 1995.
  49. ^ Hsu 1980, s. 10.
  50. ^ Andrade (2008), Kısım 6 Not 5.
  51. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; chendi isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  52. ^ Clulow, Adam (13 Eylül 2013). Statecraft and Spectacle in East Asia: Studies in Taiwan-Japan Relations. Routledge. ISBN 9781317986256. 30 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. 
  53. ^ Li 2019, s. 50.
  54. ^ Wills (2006), s. 89.
  55. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Oosterhoff isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  56. ^ Campbell, William (1903). Formosa Under the Dutch: Described from Contemporary Records, with Explanatory Notes and a Bibliography of the Island. Kegan Paul, Trench, Trubner. ss. 6-7. ISBN 978-957-638-083-9. 
  57. ^ Andrade (2008), Chapter 6 Note 5.
  58. ^ Andrade 2008, Chapter 6.
  59. ^ Wills (2006), s. 98.
  60. ^ Koo, Hui-wen (2015). "Weather, Harvests, and Taxes: A Chinese Revolt in Colonial Taiwan". The Journal of Interdisciplinary History. 46 (1). ss. 39-59. doi:10.1162/JINH_a_00795. JSTOR 43829712. 
  61. ^ Andrade, Tonio (2006). "The Rise and Fall of Dutch Taiwan, 1624–1662: Cooperative Colonization and the Statist Model of European Expansion". Journal of World History. 17 (4). ss. 429-450. doi:10.1353/jwh.2006.0052. JSTOR 20079399. 
  62. ^ Koo, Hui-wen (2011). "Deer Hunting and Preserving the Commons in Dutch Colonial Taiwan". The Journal of Interdisciplinary History. 43 (2). ss. 185-203. doi:10.1162/JINH_a_00211. JSTOR 41291189. 
  63. ^ "Fort San Domingo". Tamsui Historical Museum. 3 Temmuz 2018. 10 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. Fort San Domingo, located at the hilltop overlooking Tamsui River estuary, was established by the Spanish in 1628. 
  64. ^ Convicts or Conquistadores? Spanish Soldiers in the Seventeenth-Century Pacific By Stephanie J. Mawson 3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. AGI, México, leg. 25, núm. 62; AGI, Filipinas, leg. 8, ramo 3, núm. 50; leg. 10, ramo 1, núm. 6; leg. 22, ramo 1, núm. 1, fos. 408 r −428 v ; núm. 21; leg. 32, núm. 30; leg. 285, núm. 1, fos. 30 r −41 v .
  65. ^ a b Wills (2006), s. 91.
  66. ^ Yan Xing. "Çince:臺南與鄭成功" [Tainan and Zheng Chenggong (Koxinga)]. Tainan Literature and History Research Database. National Museum of Taiwan History. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2021. .
  67. ^ Wills, John E. (2001). The Dutch Reoccupation of Chi-lung, 1664–1668. University of California. ISBN 978-0-936127-09-5. 
  68. ^ Shepherd 1993, p. 95.
  69. ^ 2020–2021 Taiwan at a Glance (PDF). Ministry of Foreign Affairs, Republic of China (Taiwan). Eylül 2020. s. 14. ISBN 978-986-5447-15-1. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  70. ^ Andrade (2008), Preface Note 1: "Second, this book is also about how Taiwan first came under Chinese political control, thanks to the Ming loyalist regime of Zheng Chenggong."
  71. ^ Wills (2006), ss. 94–95.
  72. ^ Struve, Lynn (1988). "The Southern Ming". Mote, Frederic W.; Twitchett, Denis (Ed.). Cambridge History of China, Volume 7, The Ming Dynasty, 1368–1644. Cambridge University Press. ss. 641-725. ISBN 978-0-521-24332-2.  pp. 722–725.
  73. ^ Hang, Xing (2010). Between Trade and Legitimacy, Maritime and Continent: The Zheng Organization in Seventeenth-Century East Asia (PhD). University of California, Berkeley. 23 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2022. 
  74. ^ Hang, Xing (2016). "Contradictory Contingencies: The Seventeenth-Century Zheng Family and Contested Cross-Strait Legacies". American Journal of Chinese Studies. Cilt 23. ss. 173-182. JSTOR 44289147. 
  75. ^ Mark Almond, Revolution:500 Years of Struggle for Change, Londra: De Agostini Editions, 1996, s. 147
  76. ^ a.g.e., s. 147
  77. ^ a.g.e., s. 148
  78. ^ "The Manchurian Incident". ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA. BRITANNICA. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020. 
  79. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; NDC2021 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  80. ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534-545. doi:10.1093/biosci/bix014 Özgürce erişilebilir. ISSN 0006-3568. PMC 5451287 $2. PMID 28608869. 
  81. ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057 $2. PMID 33293507. 
  82. ^ Exec. Yuan (2014), s. 44.
  83. ^ a b Exec. Yuan (2014), s. 45.
  84. ^ "Climate of Taiwan". USA Today (İngilizce). 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020. 
  85. ^ "Is Taiwan Doing Enough to Address Climate Change in The Hottest Summer Ever?｜Politics & Society｜2020-08-19｜web only". CommonWealth Magazine. 6 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020. 
  86. ^ "Geology of Taiwan". University of Arizona. 5 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2010. 
  87. ^ Clift, Schouten and Draut (2003) in Intra-Oceanic Subduction Systems: Tectonic and Magmatic Processes, 1-86239-147-5 p84–86
  88. ^ "USGS seismic hazard map of Eastern Asia". Seismo.ethz.ch. 3 Mart 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
  89. ^ "Article 4 of the constitution". 22 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2024. 
  90. ^ "Taiwan Provincial Government Official Website". 29 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2018. 
  91. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; I Mongol isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  92. ^
    “ Insert the text of the quote here, without quotation marks. „
  93. ^ "Mongolian office to ride into Taipei by end of the year". Taipei Times. 11 Ekim 2002. 10 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009. In October 1945, the people of Outer Mongolia voted for independence, gaining the recognition of many countries, including the Republic of China. (...) Due to a souring of relations with the Soviet Union in the early 1950s, however, the ROC revoked recognition of Outer Mongolia, reclaiming it as ROC territory. {...} Long a province of China, Mongolia declared its independence in 1921 with Soviet backing. After the Ministry of the Interior's recent decision to exclude Mongolia from the official ROC map, on 3 Oct, the Ministry of Foreign Affairs announced that Taiwan recognizes Mongolia as an independent country – 81 years after Mongolia declared its independence. 
  94. ^ "有關外蒙古是否為中華民國領土問題說明新聞參考資料" [Reference materials about the territory of the Republic of China excluding Outer Mongolia] (PDF) (Çince). Mainland Affairs Council. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Mayıs 2012. 
  95. ^ "World: Asia-Pacific Analysis: Flashpoint Spratly". BBC. 14 Şubat 1999. 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2024. 
  96. ^ Exec. Yuan (2014), s. 36.
  97. ^ "Number of Villages, Neighborhoods, Households and Resident Population". MOI Statistical Information Service. 29 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2014. 
  98. ^ "人口統計資料". 中華民國內政部戶政司 (Çince). 1 Mayıs 2018. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2020. 
  99. ^ "PEOPLE". Government Portal of the Republic of China (Taiwan) (İngilizce). 21 Şubat 2024. 13 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2024. 
  100. ^ 2021–2022 Taiwan at a Glance (PDF). Ministry of Foreign Affairs, Republic of China (Taiwan). Ekim 2021. s. 16. ISBN 978-986-5447-31-1. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024. 
  101. ^ Yan, Margaret Mian (2006). Introduction to Chinese Dialectology. LINCOM Europa. s. 169. ISBN 978-3-89586-629-6. 
  102. ^ Lo, Yun-Hua (2021). "Detecting Genetic Ancestry and Adaptation in the Taiwanese Han People". Molecular Biology and Evolution. 38 (10). ss. 4149-4165. doi:10.1093/molbev/msaa276. PMC 8476137 $2. PMID 33170928. 17 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2022.  Quote: "Özellikle, Tayvanlı Han'ın çoğu bireyinde (ortalama %15, aralık %0,1-62) önemli oranda ISEA soyunun (aynı zamanda Avustronezya dili konuşan birçok nüfus tarafından yüksek oranlarda taşındığı) tespit ettik. Tayvanlı Han'da gözlemlenen karışık soylar, ya nüfus karışımına ya da soyundan gelen popülasyonların farklılaşmasından önceki ortak ataya atfedilebilir."
  103. ^ "原住民人口數統計資料". Council of Indigenous Peoples (Çince). 20 Aralık 2010. 28 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  104. ^ "Indigenous People". MOI Statistical Information Service. Şubat 2012. 20 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2012. 
  105. ^ "An Overview of Taiwan's Indigenous Groups". Government Information Office. 2006. 11 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2012. 
  106. ^ "World Economic Outlook Database". Uluslararası Para Fonu. Nisan 2023. 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2023. 
  107. ^ "US-Taiwan FTA would have limited impact". bilaterals.org. 10 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009. 
  108. ^ "SMEs Serve as the Backbone of Taiwan's Stable Economic Development". Ministry of Economic Affairs, R.O.C. 28 Ekim 2022. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
  109. ^ Her, Kelly (12 Ocak 2005). "Privatization Set in Motion". Taiwan Review. 30 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2009. 
  110. ^ "Reserves of foreign exchange and gold". The World Factbook. CIA. 4 Eylül 2008. 13 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2011. Rank 5 Taiwan $274,700,000,000 31 Aralık 2007 
  111. ^ "Taiwan exports hit high in 2022 despite weakness in 2nd half". Focus Taiwan. 7 Ocak 2023. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
  112. ^ "Trade Statistices". The Bureau of Foreign Trade, MOEA. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
  113. ^ Tung, Chen-yuan (2005). "Trade Relations between Taiwan and China". Luo, Jing (Ed.). China Today: An Encyclopedia of Life in the People's Republic. Greenwood Press. ss. 625-628. 
  114. ^ Kuo, Anthony; Kao, Ming-Sung (23 Nisan 2018). "Taiwan's FDI: Why Outflows are Greater than Inflows". taiwaninsight.org. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
  115. ^ "Statistics". Investment Commission, Ministry of Economic Affairs. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
  116. ^ Chang, Hannah (8 Temmuz 2021). "Taiwan businesses: Exiting China not an option amid struggle for survival". CommonWealth Magazine. 17 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
  117. ^ Chase, Steven (29 Eylül 2022). "Fraying ties? More Taiwanese people are leaving successful careers in China to return home". The Globe and Mail. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
  118. ^ DoIT 2008, s. 5 "Although used-to-be-hostile tension between Taiwan and China has been eased to a certain degree, Taiwan should seek to maintain stable relation with China while continuing to protect national security, and avoiding excessive "Sinicization" of Taiwanese economy. Strategies to avoid excessive "Sinicization" of the Taiwanese economy could include efforts to increase geographic diversity of overseas Taiwanese employment, diversifying Taiwan's export markets and investment. "
  119. ^ "What's behind China-Taiwan tensions?". BBC News. 2 Ağustos 2022. 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. Some Taiwanese people worry their economy is now dependent on China. Others believe that closer business ties make Chinese military action less likely, because of the cost to China's own economy. 
  120. ^ Feigenbaum, Evan A. (2020). "Historical Context of Taiwan's Technological Success". Assuring Taiwan's Innovation Future. Carnegie Endowment for International Peace. ss. 5-9. 14 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2024. 
  121. ^
    “ Insert the text of the quote here, without quotation marks. „
  122. ^ Mak, Robyn (17 Aralık 2021). "Breakingviews – TSMC can fix Taiwan's stalled green transition". Reuters. 20 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2022. 
  123. ^ "TSMC (TSM) – Market capitalization". companiesmarketcap.com. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2022. 
  124. ^ "TSMC Announces Intention to Build and Operate an Advanced Semiconductor Fab in the United States". Taiwan Semiconductor Manufacturing Company Limited. 20 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2022. 
  125. ^ LaPedus, Mark (9 Eylül 2009). "GlobalFoundries to give UMC a run for its money". EETimes. 23 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022. 
  126. ^ "What is Foxconn? Only the world's No. 1 contract electronics maker". Chicago Tribune. 27 Temmuz 2017. 27 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022. 
  127. ^ 交通部統計查詢網. stat.motc.gov.tw (Çince). 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2019. 
  128. ^ "2018 Annual Report of the Maritime and Port Bureau, MOTC" (PDF) (Çince). Maritime and Port Bureau, MOTC. s. 33. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Ekim 2022. 
  129. ^ "Port throughput soars to record". Taipei Times. Central News Agency. 15 Şubat 2022. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tayvan&oldid=33914575" sayfasından alınmıştır