Güney Azerbaycan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde Azerbaycan adlı bölge hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Azerbaycan (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.
Azerbaycan
آذربایجان
Bölge
İran üzerinde Güney Azerbaycan
İran üzerinde Güney Azerbaycan
Ülkeİran
Yüzölçümü
 • Toplam122,620,47 km²
Nüfus
 (2020)
 • Toplam8,874,000[48]
9,991,000[48] (Zencan eyaleti ile)
Etnikler
 • ÇoğunlukAzeriler
 • AzınlıkKürtler، Talışlar، Tatlar، Ermeniler، Süryaniler
DillerÇoğunluk: Azerice
Azınlık: Kürt dilleri، Talışça، Tatca، Ermenice، Suret language

Azerbaycan (Farsça: آذربایجان Āzarbāijān), Güney Azerbaycan[49] (Azerice: Güney Azərbaycan گۆنئی آزربایجان, Cənubi Azərbaycan جَنوبي آذربایجان) veya İran Azerbaycanı, İran'ın kuzeybatısında yer alan tarihi bölge. Günümüzde İran'ın Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil ve Zencan eyaletlerini kapsamaktadır.[50][51] [52] Bölgede İran Azerileri, Kürtler, Ermeniler, Talışlar, Farslar yaşamaktadır.

Siyasi coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Azerbaycan Bölgesi 170.000 - 220.000 km²lik[53] bir sahayı kapsar ve kuzeyde Aras Nehri, güneyde Hamse, doğuda Gilan ve Hazar Denizi, batıda Türkiye ve Irak ile çevirilir.[53]

Doğal coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan, İran'ın kuzeybatısında ve Alborz, Zagros ve Kafkas sıradağlarının kesiştiği noktada yer alır ve ağırlıklı olarak dağlık bir ülkedir. Azerbaycan nehirleri çoğunlukla Urmiye Gölü ve Hazar Gölü'nün su toplama alanında akar. Azerbaycan'ın batı ve kuzeybatı bölgelerinin çoğunun iklimi nemli Akdeniz, güney bölgelerinde ise yazları sıcak olan Akdeniz iklimidir.[54] Avrupa rotası üzerinde olması bu bölgeye özel bir stratejik konum kazandırmıştır.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Azerbaycan Bölgesinde çoğunlukta olan İran Azerileri[55][56] dışında Kürtler (%7) ve Ermeniler (%0,1) gibi çeşitli etnik gruplar yaşamaktadır.[kaynak belirtilmeli]

Güney Azerbaycan Türkleri 15-17 milyon olarak tahmin edilmektedir.[57][58][59][60][61][62][63][64][65][66][67][68][69]

Bölgede yaşayan Türk boyları[değiştir | kaynağı değiştir]

Afşar boyu, Kaşkaylar, Şahseven, Kaçarlar, Karapapaklar, Hamse Türkmenleri, Mişkinler, Delikanlu aşireti, Kelişanlu aşireti, Şabsanlı, Mukriler, Kapanaklar, Çardovlu, Mukaddem boyu, Küresünniler, Darilu, Beybağlu, Çeğini, İmarluları, Kasımluları, Kiresunlu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, İlhanlı, Kızılayak, Başoğuz, Uğurlu, Kovanlı, Karasanlı, Karadolaklı, Tahtakapılı, Karababalı, Kalaçlı, Muganlı, Hıtaylı, Avkanlı, Kızılkeçili, Karaenikli, Karaçaylı, Osanlı, Umanlı, Kıyamandili, Çarıklı, Porsunlu, Develi

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır.

  • Medya döneminde bugün İran'ın Doğu ve Batı Azerbaycan eyaletlerinin bulunduğu bölgede Atropates (Yunanca: Ατροπατης/Atropatēs) adlı savaşçı isyan çıkardıktan sonra Aturpatene (Ατροπατηνη/Atropatēnē) olarak hitap edildiği söylenmektedir. Pehlevice ve Partça'da Atropatenes, "Ādur (Ateş, Alev) koruyucusu" anlamına gelen "Ādur-pād", "Aturpatene" ise "Āturpādakān" ya da "Ādurbādagān" olarak telaffuz edilmiştir.[kaynak belirtilmeli]
  • Sasani döneminde bölgede ateşgahlar bulunmuş ve Şiz ve "Ādur Gushāsp"ın Taht-ı Süleyman arkeolojik sitesi olduğu düşünülmektedir. İslam dininin bölgeye girişinden sonra Farsça "آذربيجان Ādharbayjān" ve Pehlevice "آذرباذكان Ādhurbādhakān" olmak üzere iki ad kullanılmıştır.[kaynak belirtilmeli]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

İran'ın son zamanlarda oluşturulan Kafkasya devletinin "Azerbaycan" olarak adlandırılmasıyla ilgili resmi protestosu (1918'de Osmanlı İmparatorluğu'na gönderildi).

Azerbaycan Millî Hükûmeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Azerbaycan Millî Hükûmeti

1941'de İran Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip bölünmüştür. 1946'da İran'ın Azerbaycan Bölgesinde Sovyetler Birliği Azerbaycan Millî Hükûmetini kurdurmuştur. Devletin başkanı olarak da büyük Azeri düşünürü Seyit Cafer Pişeveri olmuştur.Ünlü Azeri Türk şairi Muhammed Biriya devletin eğitim bakanı olmuştur. Başkent olarak Tebriz şehri seçilmiştir. Fakat Sovyetler'in Doğu Avrupa'daki çıkarları karşılığında bölgeden geri çekilmesiyle Azerbaycan Millî Hükûmeti Batı Bloku ve İran devletine teslim etmiştir. Sovyetler'in desteği kesilince İran'ın düzenli ordusu karşısında aciz kalan Azeri Türk’ü vatanseverler yine de çatışmış ancak yaptıkları savaşlarında kayıp etmiş ve Seyit Cafer Pişeveri Kuzey Azerbaycan'a gelmiştir ancak 1947 yılında geçirdiği trafik kazası sonucunda ölmüştür. Pehleviler Azerice eğitim veren okulları kapatmıştır.[kaynak belirtilmeli]

İran İslam Devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: İran İslam Devrimi

İran İslam Devrimi de bu topraklardan başlayıp[kaynak belirtilmeli] İran'ın diğer bölgelerine sıçradı. Ancak Devrim sonrasında da beklentileri karşılanmayan İran Azerileri bir daha ayaklanmaya başladılar.[kaynak belirtilmeli]

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehriyar, Nebati gibi şairler bu bölgede doğmuştur.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölgenin en yaygın dini İslam, yaygın mezhebi Şiilik'tir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Masahat isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  2. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Rostam isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  3. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Natanzi isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  4. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Khanate isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  5. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Afzal isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  6. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Naja isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  7. ^ شعبان محمدی، احمد رضایی، بررسی عوامل خارجی مؤثر بر قومیت گرایی در آذربایجان ایران 8 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان، مجله مطالعات اجتماعی اقوام، دوره اول، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۷، ص ۷۷.
  8. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Javidan isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  9. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Yeganeh isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  10. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Alyari isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  11. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Jamalzadeh isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  12. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Tabataba isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  13. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Tabari isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  14. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; DehkhodaZanjan isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  15. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Safipour isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  16. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Dabir isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  17. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Gitashenasi isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  18. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; MirAhmadi isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  19. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; MFA isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  20. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Faghih isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  21. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Nevisandegan isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  22. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ShirvaniZanjan isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  23. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Azadistan isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  24. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Khodmokhtar isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  25. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Joneyd isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  26. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Etemad2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  27. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Mazar isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  28. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Khaleghi isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  29. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Jam isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  30. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Kashani isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  31. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Homam isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  32. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; TabrizIslam isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  33. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Rajabnia isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  34. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; pourjavadi2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  35. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Motaleat isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  36. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Jabbari isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  37. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Bahram isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  38. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; EbnAsir isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  39. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Bedlisi isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  40. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Tashayyo isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  41. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Aqabozorg isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  42. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Heydar isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  43. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Sourat isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  44. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Bedlisi2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  45. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Tarom isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  46. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Coene isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  47. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Sourat2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  48. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Jamiyat isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  49. ^ Brown, Cameron S. 2002 (Dec.). "Observations from Azerbaijan." Middle East Review of International Affairs: v. 6, no. 4, (LINK 4 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  50. ^ "Azerbaijan: Region, Iran". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2019. 
  51. ^ The Encyclopaedia of Islam, Volume XI (Brill Publishers, Leiden, 2002). Article: "Zandjan", page 446:

    The mediaeval geographers mostly placed Zandjan in Djibal province, usually linking it with Abhar [q.v] or Awhar some 80 km/50 miles to its south-east, but they usually stated that it was on the frontier with Adharbaydjan, and some authorities attributed it to Daylam or to Rayy.
  52. ^ Tadeusz Swietochowski; Brian C. Collins (1999). Historical Dictionary of Azerbaijan. Scarecrow Press. s. 65. ISBN 978-0-8108-3550-4. 6 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2019. 
  53. ^ a b Ahmet Caferoğlu, Türk Kavimleri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 64 - 72.
  54. ^ Peel, M. C. , Finlayson, B. L. , and McMahon, T. A. : Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification, Hydrol. Earth Syst. Sci. , 11, 1633-1644, doi:10.5194/hess-11-1633-2007, 2007.
  55. ^ Britanika ansiklopediyası 6 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Özet: The population consists mainly of Azeri-speaking Turks...
  56. ^ Nesib Nesibzade,Meseleye-Azerbaycan-der iran,№ 3,tehran 1381,s 73
  57. ^ "Peoples of Iran" 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009.
  58. ^ "Iran: People" 19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CIA: The World Factbook: 24% of Iran's total population. Retrieved on 22 January 2009.
  59. ^ G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran" 14 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 25% of Iran's total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.
  60. ^ "Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity" in The Azerbaijani Population by Brenda Shaffer, pp. 221–225. The MIT Press (2003), ISBN 0-262-19477-5.
  61. ^ Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (1999). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. ISBN 0-8108-3550-9. pg 28: "15 million (1999)"
  62. ^ The Continuum political encyclopedia of the Middle East 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Avraham Sela Publisher: Continuum International Publishing Group; Rev Upd edition (October 2002) ISBN 0-8264-1413-3 ISBN 978-0-8264-1413-7"
  63. ^ The security of the Caspian Sea Region 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute"
  64. ^ "UNPO: Southern Azerbaijan". unpo.org. 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020. 
  65. ^ "BABEK, NATIONAL HERO OF SOUTHERN AZERBAIJAN, DISTURBS IRAN". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011. 
  66. ^ "AZERBAIJAN AND THE CHALLENGE OF MULTIPLE IDENTITIES: IN SEARCH OF A GLOBAL SOUL 5". 6 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011. 
  67. ^ "AZERBAIJANI PUBLIC OUTRAGED BY SLAUGHTER OF AZERIS IN IRAN". Jamestown. 3 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020. 
  68. ^ "The 50 Most Widely Spoken Languages in the World". www.photius.com. 18 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020. 
  69. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Güney_Azerbaycan&oldid=30594256" sayfasından alınmıştır