Suriye İç Savaşı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Absalao777 (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
k Absalao777 tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, 85.97.5.243 tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. |
||
| 3. satır: | 3. satır: | ||
|çatışma = Suriye iç savaşı |
|çatışma = Suriye iç savaşı |
||
|parçası = [[Arap Baharı]] |
|parçası = [[Arap Baharı]] |
||
|resim = [[ |
|resim = [[Dosya:Syrian Civil War.svg|350px]] |
||
|başlık = {{legend|#5fd35f|Suriye Ordusu'nun kontrol yerleri}}{{legend|#501616|Muhalif güçlerin kontrol yerleri}}{{legend|#DAA520|Kürt güçlerin kontrol yerleri}}{{legend|#0000ff|Devam eden çatışmalar}} |
|||
|başlık = |
|||
|tarih = 15 Mart 2011 - günümüz |
|tarih = 15 Mart 2011 - günümüz |
||
|yer = [[Suriye]] |
|yer = [[Suriye]] |
||
Sayfanın 21.03, 1 Ocak 2014 tarihindeki hâli
| Suriye iç savaşı | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Arap Baharı | ||||||||
 Suriye Ordusu'nun kontrol yerleri Muhalif güçlerin kontrol yerleri Kürt güçlerin kontrol yerleri Devam eden çatışmalar | ||||||||
| ||||||||
| Taraflar | ||||||||
|
Askeri kanat: Bağımsız silahlı gruplar: Ekonomik ve askeri destek:
Ekonomik ve askeri destek: |
|
Ekonomik ve askeri destek: | ||||||
| Komutanlar ve liderler | ||||||||
|
 Ebu DuaEl Kaide Irak Lideri |
 Haşim Bekhityerİstihbarat Başkanı (ölü) |
Salih Müslim Suriye Kürt Ulusal Konseyi Başkanı | ||||||
| Güçler | ||||||||
| 120,000 asker | 240,000 asker | 40,000 asker | ||||||
|
120,000'den fazla ölü (Eylül 2013)[10] Ayrıca 665–1,555 yabancı ülke vatandaşı öldü
5,1 milyon kişi evini kaybetti (Eylül 2013, iDMC)[20][21][22] | ||||||||
.svg){kind=small}
Suriye iç savaşı, Suriye Devrimi[25][26], Suriye isyanı[27] ya da Suriye krizi (Şablon:Lang-ar),[28] Suriye Baas Partisi'ne sadık askerler ve bu partiyi iktidardan indirmek isteyen muhalifler arasında süregiden silahlı mücadeledir. Gösteriler 15 Mart 2011'de başlamış ve Nisan 2011 tarihinde ülke çapına yayılmıştır. Gösteriler, Arap Baharı olarak bilinen, Orta Doğu'daki daha geniş bir protest hareketin parçasıdır. Göstericiler, ailesi 1971 yılından beri iktidarı elinde tutan Beşar Esad'ın istifasını ve 1963 yılından beri ülkeyi idare eden Baas Partisi'nin iktidarı bırakmasını talep etmektedir.
Nisan 2011 tarihinde Suriye Ordusu başkaldırıyı bastırmak için görevlendirilmiş ve askerler ülke genelinde göstericiler üzerine ateş açmıştır.[29] Aylarca süren askeri kuşatmaların ve baskının ardından[30] gösteriler silahlı isyana dönüşmüştür. Çoğunlukla firari askerler ve sivil gönüllülerden oluşan muhalif güçler, merkezi bir liderlik olmaksızın direnişe geçmişlerdir.[31] Ülke genelindeki hemen her kasaba ve şehirde yaşanan çatışmalar asimetrik savaş niteliğindedir.[32] 2013 yılında Hizbullah, Beşar Esad'a sadık güçlerin yanında savaşa dahil olmuştur.[33][34] Beşar Esad yönetimi Rusya ve İran'dan askeri ve parasal destek alırken, muhalifler Katar ve Suudi Arabistan'dan silah desteği almaktadır.[35] Haziran 2013 tarihi itibarıyla Beşar Esad yönetimi ülkenin %30-40'ını ve ülke nüfusunun %60'ını kontrol etmektedir.[36] 2012 sonlarındaki bir BM raporu, iç savaşın Nusayri Şebbiha milisleri ve Sünni muhalifler arasında süregiden[37] "bariz derecede mezhepsel"[38] bir çatışma olduğunu bildirmiş, fakat hem muhalefet, hem de hükümet bunu reddetmiştir.[39][40]
Birleşmiş Milletler'e göre ölü sayısı Eylül 2013 tarihi itibarıyla 120,000'e ulaşmıştır.[41]
Raporlara göre on binlerce gösterici devlet hapishanelerinde hapsedilmiş, bu göstericiler sistematik işkenceye ve teröre maruz bırakılmıştır.[42] Uluslararası organizasyonlar hem Baas Partisi hükûmetini, hem de muhalefeti insan hakları ihlalleriyle suçlamışlardır.[43] Birleşmiş Milletler'in ve Uluslararası Af Örgütü'nün hem 2012 yılında, hem de 2013 yılında Suriye'deki soruşturmaları ve saha araştırmaları sonucunda, insan hakları ihlallerinin, işkencelerin ve savaş suçlarının büyük kısmının Baas Partisi hükûmeti tarafından yapıldığı sonucuna ulaşılmıştır.[44][45][46][47][48] Savaşta kimyasal silahlar birden fazla kez kullanılmış ve bu, uluslararası tepki çekmiştir.[49]
Arkaplan
Esad yönetimi
Suriye 1946 yılında bağımsızlığını kazanmıştır. 1949 yılında CIA destekli bir darbe ile demokratik hükûmet devrilmiş ve bunu iki ayrı darbe daha takip etmiştir.[50][51][52][53] 1954 yılında bir halk isyanı ile askeri iktidar devrilmiş ve iktidar sivillere geçmiştir; 1958 yılından 1961 yılına kadar Mısır'la süren kısa bir birleşme deneyimi sırasında Suriye'nin parlamenter sistemi son derece merkezi bir başkanlık sistemi ile ikame edilmiştir.[54] 1963 yılında Suriye Baas Partisi bir darbe ile iktidarı ele geçirmiştir. 1966 yılında başka bir darbe ile partinin gelenekçi liderleri devrilmiştir.[55] Bir ıslahî devrimle Savunma Bakanı General Hafız Esad, Kasım 1970 tarihinde gücü ele geçirmiş ve Suriye Başbakanı olmuştur. Mart 1971 tarihinde Esad kendisini Başkan ilan etmiş ve 2000 yılındaki ölümüne kadar devam edecek olan Hafız Esad yönetimi başlamıştır. Bu tarihten itibaren Suriye Baas Partisi, Suriye'yi bir tek parti rejimi olarak idare etmiştir.[56]
Ölümü ile Hafız Esad iktidarının sona ermesi, ülkede demokratik reformlar için umut doğurmuş ve yoğun sosyal ve politik tartışmaların yaşandığı "Şam Baharı" ortaya çıkmıştır.[57] Temmuz 2000 tarihinde başlayan Şam Baharı, pek çok politik forum ve salonun ortaya çıkması ile ülkenin geleceğinin özgürce tartışıldığı bir ortam doğurmuş, fakat bu siyasi hürriyet ortamı, özgür ve adil seçimler ile politik özgürlük talep eden pek çok aktivistin tutuklanması ile, Ağustos 2001 tarihinde sona ermiştir.[58]
Demografi
Esad ailesi, Şii İslam'ın bir kolu olan, Suriye toplumunun tahminen %12'lik bir kısmını oluşturan Alevi azınlığa mensuptur.[60] Aile, Suriye'nin güvenlik güçlerini sıkı bir kontrol ile elinde tutmuş ve bu yüzden ülkenin dörtte üçünü oluşturan Sünni çoğunluk üzerinde bir "dargınlığa"[61] sebep olmuştur. Etnik azınlık olan Suriye Kürtleri de etnik ayrımcılık ve kültürel hakları ile anadilleri üzerindeki yasaklar sebebiyle protest bir tutum takınmış ve şikayetçi olagelmişlerdir.[62][63]
Sosyoekonomi
Savaştan önce hükûmet aleyhtarlığının en yüksek olduğu yerler, çoğunlukla dindar Sünnilerin ikamet ettiği ülkenin fakir kısımları olmuştur.[64] Bu yerlerin başında çok yüksek yoksulluk oranlarıyla mücadele eden Dera ve Humus gibi şehirler gelirken, bu şehirlerin kırsal bölgeleri 2011 yılı başında kuraklık yaşamıştır. Devletin ekonomik politikaları çoğunlukla hükûmetle yakın ilişkilere sahip küçük bir azınlığına fayda sağlamıştır.[64] 2011 yılı başları itibarıyla Suriye, yaşam standartlarında ulusal çapta bir kötüleşme yaşamış, emtia fiyatları fahiş derecede artmış[65] ve yüksek genç işsizliği oranları görülmüştür.[66]
İnsan hakları
Suriye'de insan hakları konusu uzun süre uluslararası organizasyonlar ve bağımsız kuruluşlar tarafından sert eleştirilere konu yapılmıştır.[67] Ülke 1963 yılından itibaren olağanüstü hâl altında idare edilmiş ve bu durum, güvenlik güçlerine olağandışı tutuklama ve gözaltı yetkileri vermiştir.[68] Beşar Esad, yaygın kabule göre, demokratik reformlar konusunda başarısız olmuştur; 2012 yılındaki bir İnsan Hakları İzleme Örgütü raporuna göre Beşar Esad iktidarı devraldığından beri rejimin antidemokratik doğasında herhangi bir iyileşme sağlanamamıştır.[69] Suriye Baas Partisi dışındaki tüm siyasi partilerin yasaklı olduğu ülke, serbest seçimlerin olmadığı bir tek parti rejimi görüntüsünü korumuştur.[68]
İsyandan önce ülkede ifade hürriyeti, toplanma hürriyeti ve örgütlenme hürriyeti sıkı şekilde kontrol altında tutulmuştur.[70] 2006'dan itibaren muhaliflere uygulanan seyahat yasakları artırılmıştır; bu yasaklar Arap dünyasındaki en ağır seyahat yasakları olarak tanımlanmıştır.[71] Hükûmet güçleri, insan hakları savunucularını ve diğer hükûmet muhaliflerini baskı altında tutmuş ve hapsetmiş, sınırsız süre boyunca hapis cezasına mahkum etmiş, kötü hapishane koşullarında tutmuş, işkenceye maruz bırakmış[70] ve öldürmüştür.[72][73]
Kadınlar ve etnik azınlıklar kamu sektöründe ayrımcılığa maruz kalmıştır.[70] 1962 yılında binlerce Kürt vatandaşlıktan çıkarılmış ve onların soyundan gelenler "yabancılar" olarak fişlenmiştir.[74] 2004 yılından itibaren ülkenin Kürt bölgelerinde yaşanan ayaklanmalar tansiyonu yükseltmiştir.[75][76] Bu tarihten beri Kürt göstericiler ile güvenlik güçleri arasında zaman zaman çatışmalar yaşanmaya devam etmiştir.
Dinî özgürlüklerin kısıtlı olduğu ülkede Yehova Şahitleri ayrımcılığa ve baskıya maruz kalmıştır.[77] LGBT haklarının da zayıf olduğu ülkede, eşcinsel ilişkiler en az 3 yıl hapis cezasıyla cezalandırılırken, 2010 yılında polis güçleri 25 erkeği eşcinsel oldukları gerekçesiyle gözaltına almıştır.[78] Birleşmiş Milletler, 10'lu yaşlarındaki ve daha küçük yaştaki erkek çocukların Suriye güvenlik güçleri tarafından toplu halde tecavüze uğradıklarını belgelemiştir.[79] İnsan Hakları İzleme Örgütü bir başka raporunda, 2010 yılında dünyada en kötü insan hakları durumunun Suriye'de olduğunu bildirmiştir.[80]
Basın özgürlüğü
Ülkedeki tüm medya organlarının Baas Partisinin kontrolü altında bulunduğu ülkede[81] gazeteciler ve bloggerlar sistematik olarak tutuklanmış ve yargılanmıştır.[82] 2009 yılında Gazetecileri Koruma Komitesi, dünya üzerinde blogger olmak için en kötü 10 ülke listesinde Suriye'ye 3. sırada yer vermiştir.[83] İnternet sansürünün yoğun olduğu ülkede, politik sebeplerle internet siteleri yasaklanmış ve bu sitelere erişenler tutuklanmıştır. 2007 yılında kabul edilen bir yasa uyarınca internet kafeler, kullanıcılarının internet forumlarında yaptıkları tüm yorumları ve paylaşımları kaydetmek ve devlete bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır.[84] Wikipedia, YouTube, Facebook, Twitter gibi internet siteleri sınırsız süreyle kapalı tutularak sansürlenmiştir.[85][86][87] Suriye, Sınır Tanımayan Gazeteciler örügütünün İnternet Düşmanları listesinde, listenin ilk oluşturulduğu 2006 yılından beri yer bulmaktadır.[88] İnternet içeriğinin yaygın şekilde sansürlenmesine ek olarak, Baas Partisi hükûmeti ülkede internet kullananları yakından takip etmiş ve "görüş açıklamak ve çevrimiçi bilgi yaymak" suçlamalarıyla Suriye vatandaşlarını tutuklamıştır. Muğlak ifadelerle yazılan kanunlar hükûmete tutuklamalar için geniş bir sebepler demeti sunmuştur.[89][90]
Arap Baharı
Aralık 2010 tarihinde Tunus'ta hükûmet karşıtı gösteriler başlamış ve bu gösteriler Suriye de dahil olmak üzere Arap Dünyasına yayılmıştır. Mısır, Tunus, Yemen ve Libya'da devrim yaşanmış ve diğer Arap ülkelerinde hükûmet değişiklikleri, anayasal değişiklikler, sosyal ve politik hayatta köklü değişimler görülmüştür.
İsyan ve iç savaş
Gösteriler ve sivil başkaldırı (Mart 2011–Temmuz 2011)
İsyan ilk olarak, Arap Baharı'ndan etkilenerek, Ocak 2011 tarihinden itibaren küçük gösteriler halinde başlayıp büyüyerek, yolsuzluğa ve insan hakları ihlallerine karşı bir sivil başkaldırı olarak başlamıştır. Geniş çaplı gösteriler ise 15 Mart 2011 tarihinde güney şehri Dera'da ortaya çıkmıştır, bu yüzden Dera ilerleyen safhalarda "Devrimin Beşiği" olarak anılmıştır; bu gösteriler kısa sürede ülke çapına yayılmıştır.[91] Hükûmet gösterilere geniş çaplı tutuklamalar, işkenceler, polis şiddeti ve sansürle cevap vermiş, fakat gösteriler büyümeye devam etmiştir. Nisan ayının sonuna doğru Beşşar Esad, direnen şehirlere ve kasabalara karşı büyük ölçekli askeri bir harekat başlatmış, harekata tanklar, piyadeler ve ağır silahlar katılmış, tüm bunlar kısa sürede büyük sayılarda sivil can kayıplarına neden olmuştur.[92]
Askeri baskıların ardından, pek çok asker göstericilere katılmak için firar etmiş ve pek çok gösterici de silahlanmaya başlamıştır. Cisr eş Şuğur kasabasında, ilk büyük gösterilerden 79 gün sonra, 4 Haziran 2011 tarihinde ülkedeki ilk silahlı çatışma yaşanmıştır. Suriye Ordusunun bir cenaze törenine katılan kalabalık üzerine ateş açması üzerine kızgın göstericiler, ateş açılan binayı ateşe vermiş ve 8 güvenlik görevlisini öldürmüştür; ele geçirilen polis istasyonundaki silahlara el konulmuş ve çevre kontrol altına alınmıştır. Göstericiler ve güvenlik güçleri arasındaki çatışmalar takip eden günlerde de devam etmiştir. Bazı güvenlik görevlileri, sivillere ateş etmeyi reddeden askerlerin gizli servis elemanları tarafından infaz edilmelerinin ardından firar ederek göstericilere katılmış ve muhalefeti büyütmüşlerdir.[59]
Silahlı direniş ve iç savaş (Temmuz 2011 - günümüz)
Çatışmalar devam ettikçe, Suriye yönetimi ayaklanmayı bastırmak için tanklar ve keskin nişancılar kullanmaya başladı. Çatışmaların yoğun olduğu bölgelerde su ve elektrik kesilmiş, güvenlik güçleri un ve değişik gıdalara el koymuştur.[93][94] Suriye Ordusu, bazı diğer yerleşimlerle birlikte, Dera, Duma, Baniyas, Hama, Humus, Halep, Talkalak, İdlip, Rastan, Cisr eş Şuğur, Deyrizor ve Lazkiye şehirlerini kuşatmıştır.[95][96][97][98][99] Görgü tanıklarına göre sivillere ateş açmayı reddeden askerler Suriye Ordusu tarafından infâz edilmiştir.[100][101][102] Suriye hükümeti ordudan askerlerin firar ettiği yönündeki haberleri yalanlamış ve "silahlı çeteleri" sorun yaratmakla suçlamıştır.[103]
2011 yılının yaz aylarından beridir, muhalif militanlar ve ordudan firar eden askerler düzenli Suriye Ordusu'na karşı direnen birlikler kurmuşlardır. Bunun bir sonucu olarak ülke çapında şiddetli çatışmalar yaşanmaya başlamış ve muhalif silahlı gruplar Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) çatısı altında birleşmiştir. 2011 yılının son dönemlerinde ÖSO İdlip valiliğindeki bazı kasaba ve köylerde kontrolü ele geçirmeyi başarmıştır. Ocak 2012'de ÖSO Rif Şam valiliğindeki Zabadani şehrini hükümet güçleriyle yaşanan çatışmaların ardından ele geçirerek ilk kez bir şehri tamamen kontrolü altına almıştır.[104] Bunların yanı sıra, 23 Ocak 2012 itibarı ile muhalif güçler, şehirdeki Suriye Hükümeti yetkililerinin açıklamalarına göre, ülkenin üçüncü en büyük şehri olan Humus'ün üçte ikisini kontrolleri altında tutmaktadır.[105] Ocak 2012'nin sonlarında Şam'ın daha fazla banliyösü muhalif silahlı güçlerin kontrolü altına geçmeye başlamıştır. Örneğin Şam'ın bir banliyösü olan Sakba kasabası ÖSO tarafından ele geçirilmiştir.[106] Şam'ın kırsal bölgelerinin valisine göre Şam'ın kırsal bölümünün çoğu muhalif kontrolü altında bulunmaktadır. Muhaliflerin bu bölgelerde Esed yönetimi yandaşlarını öldürdükleri de öne sürülmüştür. Buna rağmen Suriye Hükümeti Şam şehir merkezinde büyük ölçüde kontrolü elinde tutmaktadır.[107]
Birleşmiş Milletler'e göre ayaklanmanın başlangıcından beri çoğu muhalif silahlı güçlerinden oluşan 5,000 kişi ölmüş, çok daha fazla kişi yaralanmış, binlerce isyancı hapse atılmıştır. Güvenlik güçleri tarafından 300'den fazla da çocuk öldürülmüştür.[108] Bunun yanı sıra, bir kısmı politik sebeplerden hapiste olan 600'den fazla mahkum işkence nedeniyle hayatını kaybetmiştir.[109]
İsyan sırasında İstanbul'da oluşturulan muhalif sürgün hükümeti Suriye Ulusal Konseyi, dört BM üyesi ülke tarafından tanınmaktadır. BM Genel Sekreteri Ban Ki-Moon, göstericilere karşı şiddet kullanımını kınamıştır.[110]
3 Şubat 2011'i 4 Şubat'a bağlayan geceyse ayaklanmanın en kanlı günü olmuştur. 2012 Humus Kandil Gecesi Saldırısı'da yani 3 Şubat gecesi Suriye Ordusu Humus şehrine havan topları, tanklar ve makinalı tüfeklerle saldırmıştır. Saldırı sonucunda 200'den fazla insan hayatını kaybetmiştir. Bu olay sonrası BM Güvenlik Konseyi'nde Beşar Esad'a görevden çekilerek yetkilerini yardımcısına bırakması çağrısında bulunan tasarı oylanmış, on beş üyeden on üçü tasarıya evet derken Rusya ve Çin'in hayır demesi tasarının geçmesini engellemiştir.[111]
13 Kasım 2012'de Şanlıurfa'nın Ceylanpınar İlçesi yakınında bulunan Resulayn kasabasında içinde Özgür Suriye Ordusu tarafından öldürüldüğü iddia edilen sivillerin ve Suriye Ordusu askerlerinin gömüldüğü toplu mezarlar ortaya çıkmıştır.[112][113]
14 Kasım 2012'de, ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton ve Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande, muhalif unsurların, Suriye halkının "tek temsilcisi" olduğunu duyurmuş, muhaliflere silah yardımını gündeme getirmiştir.[114]
26 Kasım 2012'de ÖSO Şam'ın güneyinde bulunan Marj el Sultan Hava Üssü'nü tahrip edip ele geçirmiş böylece Suriye, İsrail'in olası hava saldırılarına karşı savunmasız kalmıştır.[115] 1 Şubat 2013'te, İsrail uçakları Suriye'ye saldırı düzenlemiştir. Suriye Hükümeti saldırının gerçekleştiğini onaylamış, resmi açıklamasında Şam'da bulunan askeri bir üssün bombalandığını duyurmuştur. İsrail kökenli haber kaynakları ise saldırının Lübnan-Suriye sınırında bulunan Hizbullah'a silah taşıyan bir konvoya karşı yapıldığını duyurmuştur.[116]
28 Kasım 2012'de, Şam kırsalında bulunan Hristiyan ve Dürzi nüfusun ağırlıklı olarak yaşadığı Ceramana kasabasında, merkez, Nahda ve Kureyyat mahallelerinde eş zamanlı olarak iki bombalı araç saldırısı ve iki yol kenarı bombalı düzenek saldırısı gerçekleştirmiş, saldırıda 44 kişi ölmüş, 83 kişi de yaralanmıştır.[117]
4 Aralık 2012'de, Şam'ın 20 km kuzeydoğusunda bulunan, 1967 Savaşı sırasında İsrail'in Golan Tepeleri'ni işgal etmesi ardınan bölgede yaşayan Suriyeliler'in göç ettiği El Vafidin kampında bulunan bir okula gerçekleştirilen havan topu saldırısında 28 öğrenci ve bir öğretmen hayatını kaybetmiştir.[118][119]
11 Aralık 2012'de Hama şehrine bağlı Arap Alevileri'nin çoğunlukla yaşadığı Akrab kasabasında yaşanan saldırıda farklı kaynaklara göre 125 ile 300 arası sivil ölmüştür.[120]
29 Ocak 2013'te Halep'in Özgür Suriye Ordusu kontrolündeki Bustan’ul Kasi bölgesinde Kuveys nehri kıyısında elleri arkasına bağlı şekilde infaz edilmiş çoğunluğun 18 yaş altında olduğu tahmin edilen en az 80 ceset bulunmuştur.[121] Suriye hükümeti, cinayetlerin ÖSO kontrolündeki bir bölgede işlendiğini işaret ederek toplu infazların El Kaide ile bağlantılı El Nusra Cephesi tarafından gerçekleştirildiğini iddia etmiştir.[122][123][124] Bazı haber kaynakları, bir grup aktivistin verdiği bilgilere dayanarak, toplu infazın Suriye Hükümeti'ne bağlı silahlı gruplar tarafından gerçekleştirildiğini yazmıştır.[125]
20 Şubat 2013'te başkent Şam'ın sabah saatlerinde Mezra semtinde bulunan Sevra Caddesi'nde Baas Partisi binası yakınında düzenlenen bomba yüklü araç saldırısında, aralarında çocukların da bulunduğu 31 kişi ölmüş, 208 kişi yaralanmıştır.[126][127]
18 Mart 2013'te Halep yakınlarında Han el Essal bölgesinde yer alan ormanlık bir alanda gerçekleştirilen kimyasal saldırıda 16'sı Suriye Ordusu askeri 26 kişi ölmüş, 100'den fazla kişi de yaralanmıştır. Olay ardından Suriye Hükümeti saldırılardan muhalifleri sorumlu tutmuş, muhalifler ise suriye Hükümeti'ni suçlamıştır.[128][129]
28 Mart 2013'te Şam Üniversitesi'ne muhaliflerce yapılan havan topu saldırısında, 15 öğrenci ölmüş, 20'den fazla kişi de yaralanmıştır.[130]
8 Nisan 2013'te Şam'da Sebi Bahrat Meydanı ile Şahbender Bölgesi arasında gerçekleştirilen bomba yüklü araç saldırısında aralarında çocukların da bulunduğu 15 kişi ölmüş, farklı kaynaklara göre 53 ile 146 kişi arası yaralanmıştır.[131]
Gelişmiş silahların kullanımı ve kitle imha
Kimyasal silahlar
Baas Partisi hükûmeti, en ciddisi Guta Saldırıları olmaz üzere birden çok kez kimyasal saldırılarda bulunmakla suçlanmıştır.
29 Nisan 2013 tarihinde, Baas Partisi güçlerinin Saraqib'e düzenlediği bir saldırıda 2 kişi ölmüş ve 13 kişi yaralanmıştır; yaralıları tedavi eden ve ölülerin kanlarını analiz eden Türk doktorlar kurbanların kanlarında sarin bulmuşlardır.[132] Fransız istihbaratı da bölgeden kan, irin, toprak ve sarf malzemesi numuneleri toplamış ve laboratuvarlardaki analizler sarin kullanımını teyit etmiştir.[133]
13 Haziran 2013 tarihinde, Birleşik Devletler, Esad güçlerinin pek çok kez muhaliflere karşı sınırlı kimyasal saldırılar düzenlediğini ve bu saldırılarda 100-150 kişinin hayatını yitirdiğini kesin kanıtlarla duyurmuştur.[134]
5 Ağustos 2013 tarihinde Esad güçlerinin, Şam'ın Adra ve Houma mahallelerinde kimyasal saldırılar düzenlediği ve saldırılardan 400 kadar kişinin etkilendiği belirtilmiştir. Saldırıda kimyasal silahlara maruz kalanların video görüntüleri internete yüklenmiş ve yayılmıştır, fakat kimyasal silahın türü tespit edilememiştir.[135]
21 Ağustos 2013 tarihinde, Suriyeli insan hakları savunucuları Esad rejiminin Doğu Guta bölgesinin Jobar, Zamalka, 'Ain Tirma ve Hazzah bölgelerine sistematik bir kimyasal saldırı düzenlediğini ve en az 635 kişinin saldırının ilk anında hayatını kaybettiğini acil olarak duyurmuşlardır. Saldırılar Baas Partisi tarafından yalanlanmış ve video görüntülerinin sahte olduğu iddia edilmişse de, Birleşmiş Milletler'in üç haftalık soruşturmaları ve saha araştırmaları sonucunda saldırı kesinleşmiş ve saldırıda kullanılan kimyasal gazın sarin gazı olduğu netlik kazanmıştır.[136] Birleşmiş Milletler misyonunun yaptığı araştırmalar, “saldırının bir düzenli ordunun düzenleyebileceği tarzda olduğu, saldırıda kullanılan roketlerin yeni yapım Rus roketleri olduğu, roketlerin Suriye Ordusu kontrolündeki bölgeden ateşlendiği ve büyük ihtimalle saldırıdan Baas Partisi'nin sorumlu olduğu” sonucuna ulaşmıştır.[137][138]
Amerika Birleşik Devletleri'nin, Baas Partisi'ni bu kimyasal saldırı nedeniyle cezalandıracağını ilan etmesinin ardından Suriye kimyasal silahlarından vazgeçmeyi kabul etmiş ve bir BM misyonu ülkeye gelerek Suriye'nin kimyasal kapasitesini yok etmeye başlamıştır.[139][140][141]
Misket bombaları
Baas Partisi askerleri Eylül 2012 tarihinde misket bombaları kullanmaya başlamıştır. İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün Silahlar bölümü başkanı Steve Goose, “Esad, her yerde yasak olan misket bombasını acımasızca kullanmayı artarak sürdürüyor ve bunun bedelini masum siviller canları ya da organlarını kaybederek ödüyor,” demiştir. Silahın kullanımın ilk kurbanlarının son kurbanlar olmadığı, silahın patladıktan sonra ardında bıraktığı küçük misketlerin daha sonra da patlayarak sivilleri öldürmeyi ve sakat bırakmayı sürdürdüğü bildirilmiştir.[142]
Scud füzeleri
Aralık 2012 tarihinde Baas Partisi güçleri, özellikle Halep şehrine karşı olmak üzere, muhaliflerin yönettiği şehirlere karşı scud füzeleriyle saldırılar düzenlemeye başlamıştır.[143] Aralık ve Ocak ayları arasında şehri vuran Scud füzelerinin sayısının 40'dan fazla olduğu bildirilmiştir.[144] Birleşmiş Milletler scud füzeleriyle düzenlenen bu büyük saldırıları kınamıştır.[145] Scud füzeleriyle düzenlenen saldırılar ülkede binlerce sivilin ölümüne neden olmuştur.[146][147][148]
Canlı bombalar
Baas Partisi güçleri, Guta'ya düzenlenen kimyasal saldırı nedeniyle Birleşik Devletler'in tehdidiyle muhatap olduğunda, 8.000'den fazla canlı bombaya sahip olduğunu bildirerek tehditte bulunmuştur.[149]
Vakum bombası
Hava-yakan bomba olarak da bilinen termobarik silahlar, Baas Partisi güçleri tarafından muhalif şehirler üzerinde kullanılmıştır. 2012 tarihinden itibaren, Esad yönetimine sadık hava güçlerinin muhalefet gösteren sivil yerleşim yerlerine vakum bombaları bıraktığı bildirilmiştir.[150] Silahlar yoğun olarak Halep Muharebesi ve Kafr Batna Savaşı'nda kullanılmıştır.[151] Birleşmiş Milletler insan hakları soruşturmaları paneli, Beşar Esad'a sadık güçlerin vakum bombalarıyla muhalif Kusayr şehrinin yerleşim yerlerini Mart 2013 tarihinde defalarca kez bombaladığını doğrulamıştır.[152]
Napalm bombası
Ağustos 2013 tarihinde, Baas Partisi güçlerinin Napalm-benzeri yangın çıkaran bir bombayla Kuzey Suriye'de bir okula saldırı düzenlediği bildirilmiştir.[153]
Suriye muhalefeti
Suriye'de çatı muhalefet örgütü Suriye Devrimi Muhalefet Güçleri Koalisyonu'dur. Birçok farklı siyasi ve silahlı grup kurulmuştur. Genel olarak muhalefet kendi içinde üçe ayrılır. Genelde sadece rejimi devirip, demokratik sistem koymak isteyen normal muhalifler (her düşünce, millet ve dinden), aşırı islamcı, şeriat düzenine yatkın muhalifler ve özgürlük isteyen Kürt muhalifler. Tüm muhalefet bütün değildir. Bunun dışında çok tanınmayan ve bu üç kategori içine giren küçük gruplarda vardır. Ancak muhalefetin ortak bir yönü de vardır. Bütün muhalefet, devlet başkanı Beşşar Esed karşıtıdır ve devrilmesini istemektedir. Fakat zaman zaman Özgür Suriye Ordusuyla,PYD de çatışma halindedir.Özellikle Suudi Selefi mücahitler Kürt gruplarla savaş halindedir.
Kürtler
Kuzey Suriye'de muhalif grupların yanında, bazı bağımsız Kürt grupların kontrolü önemli bölgelerde ele geçirmesi[154] Türkiye'nin güvenlik seviyesini yükseltmesine neden olmuştur.
Uluslararası durum
Birçok ülke ve uluslararası kuruluş, cumhurbaşkanı Beşşar Esed ve yönetimini halka zulm çektiriyor söylemiyle yaptırımlara uğratmıştır; Beşşar Esed ve tüm çevresinin mal varlıkları dondurulmuştur.
Bazı ülkeler muhalif gruplara silah yardımı yapmıştır. Net olmasa dahi bazı iddialara göre bu ülkeler Suudi Arabistan, Katar, ve Türkiye'dir. BM Güvenlik Konseyi, Suriye rejimine yaptırım kararı almak için toplansa da, rejime yakın Rusya ve Çin bunları veto etmiştir.
Konseyde net karar alınamayınca Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa Suriye Halkının Dostları Grubu adlı bir grup oluşturmuştur. Birçok kez grup toplanıp yaptırım karar almıştır. Son olarak Suriye, Türkiye'nin F-4 savaş uçağını düşürmesiyle (Haziran 2012 Türk uçağının düşürülmesi), NATO olağan üstü toplanmış ve olayı çok sert bir şekilde olayı kınamıştır.
Birleşmiş Milletler, Suriye'deki Baas Partisi Hükümeti'ni meşru otorite olarak tanımaktadır.[155]
Suriye Hükümeti'ni destekleyenler
Suriye devletini destekleyen 15-20 ülke vardır en çok 3 ülke Suriye'yi destekler ve dış müdahaleye karşı çıkar bunlar; Rusya, Çin ve İran.[156] Ayrıca Hizbullah ve beraberinde birkaç aşiret[157] (Lübnan'dan) rejimin yanında savaşmaktadır.
Muhalifleri destekleyenler
Muhalifleri destekleyen ülkelerin Suudi Arabistan, Katar, ABD, Birleşik Krallık[158], Fransa, Almanya, Libya ve Türkiye'dir. Askeri ve ticari destek veren ülkeler ise sadece Türkiye, Katar, Suudi Arabistan[159] ve Libya'dır.
Mezhep çatışmaları
Suriye
Suriye'de muhalif kesimin Baas Partisi rejimine karşı başkaldırmasında Sünni gruplar etkilidir. Muhalefetin neredeyse tamamı Sünni, rejimin de neredeyse tamamının Arap Alevisi olduğu yönünde iddialar vardır, ancak buna karşıt görüşler de bulunmaktadır.[160] Bu yüzden olaylar bazı uzmanlar ve kuruluşlar tarafından mezhep kavgası şeklinde yorumlanmıştır.[kaynak belirtilmeli] Nusayri gruplar, iktidarı ellerinde tutmak için Suriye Hükümeti'nin yanında gözükmüşlerdir.[kaynak belirtilmeli] Eski başbakan Riyad Ferid Hicab'ın ülkeyi terk etmesi ve mezhep gruplarının birbirlerine karşı katliamlar yapması, mezhep kavgasını netleştirmiştir.[kaynak belirtilmeli] Ülkede bazı muhalif unsurların, gösterilerinde "Aleviler tabuta, Hıristiyanlar Beyrut'a" sloganı attığı, ülkedeki kiliseleri bombaladığı ve Şii/Alevi nüfusun ağırlıklı yaşadığı bölgelerde silahlı eylemler gerçekleştirdiği ileri sürülmektedir.[161]
Lübnan
Ülkede yaşanan çatışmalar, bölgede yayılmıştır. Lübnan'da mezhep kökenli çatışmalar yaşanmıştır. Muhalefet yanlıları Sünniler ve rejim yanlısı Nusayriler bu bahaneyle çatışmaya girmişlerdir. Güvenlik güçleri olaylara müdehale etmişlerdir.[kaynak belirtilmeli]
Çatışmalarda bazı tarikat ve dini önderlerin öldürülmesiyle, şiddet yükselmiştir. Yaklaşık 70 kişi ölmüş, 410 kişi yaralanmıştır. Çatışmalar özellikle mahalle aralarında gerçekleşmektedir. Bazı aşiretlerde çatışmalarda taraf olmuştur.[162]
Türkiye-Suriye ilişkilerindeki gerilim
Olayların başladığı günden bu yana Türkiye'de AKP Hükümeti ve Suriye'de Baas Hükümeti arasında gerilimler yaşanmıştır.
El Kaide ve diğer örgütlerin etkisi
Ülkede muhaliflerin safına katılan radikal İslamcı terörist gruplar yer almaktadır.[163] El Kaide ve El-Nusra Cephesi gibi aşırı İslamcı grupların, rejim sonrası şeriat devleti kurma ihtimali bazı muhalif kesimleri rahatsız etmektedir. Suriye Ulusal Konseyi ile bağlantıları olmadığından İslamcı militanlar bağımsız hareket etmektedir. ABD ve batılı güçler El Kaide'nin muhaliflere destek olmasından rahatsızlık duymaktadır. Özgür Suriye Ordusu komutanlarından Ebu Ammar, Eğer bize batıdan yeterli yardım gelmezse, El Kaide ile işbirliği yaparız açıklamasını yapmıştır.[164]
Mülteciler
Çatışmaların başladığı zamandan bu yana, şiddet ve yaşam sorunları nedeniyle onbinlerce sivil komşu ülkelere sığınmıştır. Türkiye, Ürdün, Lübnan, Irak, Ermenistan ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi dahil toplamda 1,000,000'un üzerinde sivil komşu ülkelere sığınmıştır, ayrıca Suriye içinde 3,000,000'a yakın sivil mülteci durumuna düşmüştür.
2011-2012 Suriye çatışmaları sırasında halk gıda, yakıt, işsizlik ve barınak sıkıntısı yaşamıştır. Çatışmaların şiddetinden kaçan Suriye halkı Türkiye, Ürdün, Lübnan ve Irak gibi komşu ülkelere sığınmıştır.[165] Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'nın (AFAD) verilerine göre, Türkiye'de yaşayan Suriyeli mültecilerin sayısı 600.000'i geçmiş bulunmakta ve bunların 400.000'den fazlası mülteci kampları dışında yaşamaktadır.[166]
Suriye'deki iç savaştan kaçan mülteci kadınların birçoğu fuhuşa ve zorla evliliğe itilmektedir.[167]
Ölü sayısı
Çatışmalarda 120,000'den fazla kişi kişi ölmüştür. Bunların çoğu sivildir. Muhalif gruplar sayının daha fazla olduğunu açıklamıştır.[168] Ülke genelinde her gün 60 - 100 kişi ölmektedir.
Galeri
- widths="200px"
-
Humus şehrinden alevler yükseliyor
-
Azaz şehrinde çatışmalarda yıkılmış bir ev -
Muhalifler Banyas şehrinde gösteri yapıyor -
Muhalifler Humus şehrinde gösteri yapıyor -
Beşşar Esed yandaşları Lazkiye'de miting yapıyor. -
Humus'ta çatışmalar -
Suriye polisi -
Şam'da yüksek güvenlik -
-
![ÖSO'ya tedarik edilen[169] Stinger füzesi](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/FIM-92_%28JASDF%29.jpg/120px-FIM-92_%28JASDF%29.jpg)
-
Yıkılmış camii avlusu -
Suriye Askerleri -
Hükümet güçlerinin üssü -
Mülteci kampı (Türkiye) -
Az'az kasabası -
ÖSO askerlerinin kamyoneti
_%D9%85%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%B3_%D8%AC%D9%85%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B6%D8%A8_-_29_%D9%86%D9%8A%D8%B3%D8%A7%D9%86_2011.jpg)
.jpg)
.jpg)
![ÖSO'ya tedarik edilen[169] Stinger füzesi](/wiki/Dosya:FIM-92_(JASDF).jpg){kind=small}
.jpg)
Kaynakça
- ^ Une photo du pseudo-journaliste Anglais Paul Conroy en compagnie du membre de la Qaïda Abdelhakim Belhadj en Libye
- ^ Foreign-backed Syria opposition pledges allegiance to Israel
- ^ a b Syrian conflict: Tensions beyond its borders
- ^ a b Israel's former MI chief: Iran could build nuclear bomb within 4-6 months
- ^ Turkish report: Israel aiding Kurdish rebels
- ^ IDF and Syrian rebel officers meet clandestinely in Jordan
- ^ Free Syrian Army denies claims Israeli weapons seized in Homs
- ^ Israel denies urge for Syrian 'regime change'
- ^ ¿Comandos israelíes y turcos en las calles sirias?
- ^ France urges action on Syria, says 120,000 dead Wed, 25th Sep 2013 07:21
- ^ "Iraqi Soldier Killed by Fire from Syria". Naharnet.com. 3 March 2013.
- ^ Zeina Karam (17 September 2012). "Syrian jets bomb northern city overrun by rebels". Washington Examiner. Associated Press.
- ^ "Syria rebels fire on Iraq border posts, one killed". Channelnewsasia.com. 2013-06-09. Erişim tarihi: 2013-08-30.
- ^ "Iraqi border guard killed in Syria violence spillover". Presstv.ir. 2013-07-13. Erişim tarihi: 2013-08-30.
- ^ "Arsal ambush kills two Lebanese soldiers hunting wanted fugitive". Daily Star. Erişim tarihi: 2013-03-08.
- ^ Violence in Lebanese Border Towns Adds to Fears of Syrian Encroachment
- ^ "Assad regrets downing of Turkish jet, says won't allow open combat with Ankara". English.alarabiya.net. 2012-07-03.
- ^ "Turkish police killed in clashes on Syrian border". Worldbulletin.net. 2013-05-02.
- ^ "Syria's civil war spills violence across borders into Jordan, Lebanon". Associated Press. 22 October 2012. Erişim tarihi: 23 October 2012.
- ^ "Syrian Refugees in Lebanon," The New York Times, September 5, 2013: UN says: 6.5 million displaced, of whom 2 million fled out of the country
- ^ "Syria: A full-scale displacement and humanitarian crisis with no solutions in sight"., iDMC, Sep 2013: 5.1 million internally displaced ("forced to flee their homes because their lives were at danger, but did not cross international borders")
- ^ "Dispatch: Syria's Internally Displaced Depend on Handouts"., UN, Feb 2013: 2.5 million internally displaced
- ^ "Syria Regional Refugee Response". UNHCR. 18 August 2013.
- ^ "Syria's Meltdown Requires a U.S.-Led Response". Washington Institute for Near East Policy. 22 March 2013.
- ^ "Syrian opposition to attend peace talks 'under Syrian Revolution banner'". 9 December 2013.
- ^ "Suriye muhalefet Hükümeti İstanbul'da toplandı". 15 Kasım 2013.
- ^ "bomber targets Damascus shrine as 35 killed". 15 June 2012.
- ^ الأزمة السورية United Nations, 4 September 2012
- ^ "We've Never Seen Such Horror". Human Rights Watch. 2011-06-01.
- ^ http://www.thejakartapost.com/news/2012/02/22/bombardment-syria-s-homs-kills-21-people.html
- ^ "Syrian defections hurt army morale". July 5, 2012.
- ^ "Syria what you need to know". Erişim tarihi: 10 September 2013.
- ^ "Al Nusrah Front claims 3 more suicide attacks in Daraa". 27 November 2012.
- ^ "Hezbollah's elite leading the battle in Qusayr region of Syria". Ya Libnan. 2013-04-22.
- ^ "In Turnabout, Syria Rebels Get Libyan Weapons". 2013-06-21. Erişim tarihi: 2013-06-25.
- ^ Hubbard, Ben (17 July 2013). "Momentum Shifts in Syria, Bolstering Assad's Position". New York Times. Erişim tarihi: 10 August 2013.
- ^ Sunni v Shia, here and there retrieved 14 September 2013
- ^ "UN says Syria conflict is 'overtly sectarian'". 2012-12-20. Erişim tarihi: 2013-09-09.
- ^ https://now.mmedia.me/lb/en/lebanonnews/nasrallah-says-hezbollah-will-not-bow-to-sectarian-threats
- ^ http://www.naharnet.com/stories/en/65685
- ^ http://www.lse.co.uk/AllNews.asp?code=loegkpgo&headline=France_urges_action_on_Syria_says_120000_dead
- ^ "Syria torture archipelago".
- ^ Staff (May 24, 2012). "UN human rights probe panel reports continuing 'gross' violations in Syria". United Nations. Erişim tarihi: September 12, 2013.
- ^ http://www.globalpost.com/dispatch/news/afp/130313/un-must-refer-syria-war-crimes-icc-amnesty
- ^ http://www.cnn.com/2013/03/16/world/meast/syria-civil-war/index.html
- ^ "Syrian troops committed war crimes, says UN report". the Independent. 15 August 2012.
- ^ http://www.trust.org/item/?map=syrian-govt-forces-and-rebels-committing-war-crimes-un-report
- ^ http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/CIonSyriaciviliansunrelentingspiralofviolence.aspx
- ^ Obama: US cannot ignore Syria chemical weapons
- ^ Douglas Little (1990). "Cold War and Covert Action: The United States and Syria, 1945-1958". Middle East Journal. 44 (1).
- ^ 1949-1958, Syria: Early Experiments in Cover Action, Douglas Little, Professor, Department of History, Clark University
- ^ Gendzier, Irene L. (1997). Notes from the Minefield: United States Intervention in Lebanon and the Middle East, 1945–1958. Columbia University Press. s. 98. Erişim tarihi: February 13, 2012.
Recent investigation..indicates that CIA agents Miles Copeland and Stephen Meade..were directly involved in the coup in which Syrian colonel Husni Za'im seized power. According to then former CIA agent Wilbur Eveland, the coup was carried out in order to obtain Syrian ratification of TAPLINE.
- ^ Gerolymatos, André (2010). Castles Made of Sand: A Century of Anglo-American Espionage and Intervention in the Middle East. Thomas Dunne books (MacMillan). Erişim tarihi: February 13, 2012.
Miles Copeland, formerly a CIA agent, has outlined how he and Stephen Meade backed Zaim, and American archival sources confirm that it was during this period that Meade established links with extremist right-wing elements of the Syrian army, who ultimately carried out the coup.
58. harf sırasında bulunan|quote=parametresi line feed character içeriyor (yardım) - ^ "Syria Profile". BBC. 13 September 2013. Erişim tarihi: 13 September 2013.
- ^ Wilson, Scott (25 April 2011). "Syria escalates attacks against demonstrators". The Seattle Times.
- ^ "Protests in Syria Pose Challenges for the U.S". NPR.
- ^ "No Room to Breathe: State Repression of Human Rights Activism in Syria". 19 (6). Human Rights Watch. October 2007: 8–13.
- ^ George, Alan (2003). Syria:Neither Bread nor Freedom. New York, NY: Zed Books. ss. 56–58. ISBN 1-84277-213-9.
- ^ a b Holliday, Joseph (December 2011). "The Struggle for Syria in 2011" (PDF). Institute for the Study of War.
- ^ Heneghan, Tom (23 December 2011). "Syria's Alawites are secretive, unorthodox sect". Reuters. Erişim tarihi: 8 August 2013.
- ^ Worth, Robert F. (24 April 2011). "Syrian Crisis Tests the Mettle of Its Autocratic Ruler". New York Times. Erişim tarihi: 10 August 2013.
- ^ "Syria Kurd leader vows to keep up democracy struggle". Reuters. 7 April 2011. Erişim tarihi: 10 August 2013.
- ^ "US will not intervene in Syria as it has in Libya, says Hillary Clinton". The Guardian. London. 27 March 2011.
- ^ a b "Rebels in Syria's largest city of Aleppo mostly poor, pious and from rural backgrounds". Fox News. Associated Press. 16 October 2012. Erişim tarihi: 28 January 2013.
- ^ Saleeby, Suzanne (16 February 2012). "Sowing the Seeds of Dissent: Economic Grievances and the Syrian Social Contract's Unraveling". Jadaliyya.
- ^ "Youth Exclusion in Syria: Social, Economic, and Institutional Dimensions". Journalist's Resource. Erişim tarihi: 11 August 2012.
- ^ "World Report 2010 Human Rights Watch World Report 2010", p. 555.
- ^ a b "Syria". Amnesty International. 2009. Erişim tarihi: 1 February 2012.
- ^ Black, Ian (16 July 2010). "Syrian human rights record unchanged under Assad, report says". The Guardian. London.
- ^ a b c Human Rights Watch World Report 2005 Events of 2004, Human Rights Watch 2005. ISBN 1-56432-331-5.
- ^ "How Syria controls its dissidents – Banning travel". The Economist. 30 September 2010.
- ^ "A Wasted Decade". Human Rights Watch. 16 July 2010. s. 8.
- ^ "2010 Country Reports on Human Rights Practices - Syria". United Nations High Commissioner for Refugees. 8 April 2011.
- ^ "Stateless Kurds in Syria granted citizenship". CNN. 7 April 2011. Erişim tarihi: 13 November 2011.
- ^ Brandon, James (21 February 2007). "The PKK and Syria's Kurds". Terrorism Monitor. Washington, DC: The Jamestown Foundation. 5 (3). Erişim tarihi: 1 February 2012.
- ^ Isseroff, Ami (24 March 2004). "Kurdish agony – the forgotten massacre of Qamishlo". MideastWeb. Erişim tarihi: 16 February 2012.
- ^ United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor. Syria: International Religious Freedom Report 2007. This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ^ Brocklebank, Christopher (2010-06-23). "Syrian authorities crack down on gay men". Pink News. Erişim tarihi: 2010-12-07.
- ^ Joe Lauria (November 29, 2011). "More than 250 children among dead, U.N. says". The Wall Street Journal. Erişim tarihi: November 29, 2011.
- ^ "Syria among worst for rights abuses: HRW report". Reuters. 2011-01-24.
- ^ Ten years after Bashar el-Assad’s installation, the government still decides who can be a journalist, Reporters Without Borders USA.
- ^ Black, Ian (2010-07-16). "Syrian human rights record unchanged under Assad, report says". The Guardian. London.
- ^ "10 Worst Countries to be a Blogger", Committee to Protect Journalists, 30 April 2009
- ^ "Bashar Al-Assad, President, Syria". Reporters Without Borders. Erişim tarihi: 26 October 2012.
- ^ "Red lines that cannot be crossed – The authorities don't want you to read or see too much". The Economist. 24 July 2008.
- ^ Jennifer Preston (9 February 2011). "Syria Restores Access to Facebook and YouTube". The New York Times.
- ^ "Internet Enemies - Syria". Reporters Without Borders. Erişim tarihi: 29 April 2011.
- ^ "Internet Enemies: Syria", Reporters Without Boarders, March 2011
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;ONI-Syriaisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Syrian jailed for internet usage". BBC News. 21 June 2004.
- ^ "Mid-East unrest: Syrian protests in Damascus and Aleppo". BBC. 15 March 2011. Erişim tarihi: 15 March 2013.
- ^ "Observations on the Air War in Syria" (PDF). Air & Space Power Journal. March–April 2013.
- ^ "Video, Syria: Troops Storm Damascus Suburb And Arrest Hundreds Of People". Sky News. Erişim tarihi: 8 May 2011.
- ^ "Fresh Violence Hits Syrian Town". Al Jazeera. Erişim tarihi: 3 May 2011.
- ^ Husain, Nausheen (16 January 2012). "Zabadani, Former Syria Resort, Now Rebel Stronghold". Huffingtonpost.com. Erişim tarihi: 2012-01-20.
- ^ Khaled Yacoub Oweis (10 June 2011). "Helicopters open fire to disperse Syrian protesters". Reuters.
- ^ "Syrian Tanks Enter 'Protest Hub' Baniyas". Al Jazeera English. Erişim tarihi: 8 May 2011.
- ^ "BBC News - Syrian army tanks 'moving towards Hama'". Bbc.co.uk. 2011-05-10. Erişim tarihi: 2012-01-20.
- ^ "'Dozens killed' in Syrian border town". Al Jazeera. 17 May 2011. Erişim tarihi: 12 June 2011.
- ^ "'Defected Syria security agent' speaks out". Al Jazeera English. 8 June 2011. Erişim tarihi: 21 June 2011.
- ^ Kreitner, Ricky (8 June 2011). "Syrian Army Turned Helicopter Gunships On Defecting Soldiers". Business Insider. Erişim tarihi: 21 June 2011.
- ^ "Al Jazeera airs call by defecting Syrian officer". Reuters. 7 June 2011. Erişim tarihi: 21 June 2011.
- ^ "Syrian army starts crackdown in northern town". Al Jazeera English. Erişim tarihi: 12 June 2011.
- ^ [1]
- ^ Gunfire, funerals and fear in Syria's protest centre
- ^ Syrian Rebels Make Inroads With Help of Armed Fighters
- ^ Outside Syria's capital, suburbs look like war zone
- ^ "UN says 307 children killed during Syrian crackdown". CBC News. The Associated Press. 2 December 2011. Erişim tarihi: 20 January 2012.
- ^ Fahim, Kareem (5 January 2012). "Hundreds Tortured in Syria, Human Rights Group Says". The New York Times.
- ^ "UN chief slams Syria's crackdown on protests". Aljazeera. 18 March 2011.
- ^ "Esad öldürüyor dünya susuyor". Milliyet. 05/02/2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|date=(yardım) - ^ http://www.hurriyet.com.tr/planet/21916578.asp Suriye sınırından tüyler ürperten görüntüler. (Hürriyet, 13 Kasım 1012)
- ^ http://www.trtturk.com.tr/haber/suriyede-sok-toplu-mezar-goruntuleri.html Suriye'de şok toplu mezar görüntüleri.(TRT Türk, 13 Kasım 2012)
- ^ http://www.hurriyet.com.tr/planet/21918741.asp ABD ve Fransa, muhalefeti tanıdı, Hürriyet
- ^ http://haber.sol.org.tr/dunyadan/osodan-ucusa-yasak-bolge-hazirligi-haberi-63105 ÖSO’dan 'uçuşa yasak bölge' hazırlığı!
- ^ http://www.haaretz.com/blogs/east-side-story/why-did-israel-attack-syria-now-and-why-did-the-syrians-admit-it.premium-1.500708 Why did Israel attack Syria now, and why did the Syrians admit it?, Haaretz, Amos Harel
- ^ http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1109744&CategoryID=81 Suriye'de dört patlama: 44 ölü 83 yaralı
- ^ http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-20596612 Mortar attack on school outside Damascus 'kills 29'
- ^ http://www.ntvmsnbc.com/id/25403428 Suriye'de okulda katliam: 29 ölü
- ^ http://dunya.milliyet.com.tr/suriye-de-alevi-koyune-saldiri-/dunya/dunyadetay/12.12.2012/1640757/default.htm Suriye'de Alevî köyüne saldırı!, Milliyet
- ^ Nehirde onlarca ceset, Radikal
- ^ Toplu katliam kan dondurdu, Milliyet
- ^ Media Source.. Jabhat al-Nusra Terrorists Perpetrate Mass Execution in Aleppo, Suriye Haber Ajansı
- ^ Bound bodies found in Syrian city, Herald.ie
- ^ Syria crisis: 'Bodies of executed men' found in Aleppo, BBC
- ^ Şam'ın merkezinde büyük patlama, BBC Türkçe
- ^ Terör Patlamasına Kınamalar Yağıyor, Suriye Haber Ajansı
- ^ Katliamın Sorumluluğu Muhalefeti Silahlandıran Ülkelerdedir, Suriye Haber Ajansı, 19 Mart 2013, erişim tarihi 20 Mart 2013
- ^ Başbakan'dan önemli açıklamalar, Zaman, 19 Mart 2013, erişim tarihi 20 Mart 2013
- ^ Şam Üniversitesi'ne saldırı, Hürriyet, 28 Mart 2013, erişim tarihi 28 Mart 2013
- ^ Şam'da bombalı araç terörü: 15 ölü, Radikal
- ^ "Turkish doctors say no nerve gas in Syrian victims' blood". GlobalPost. 2013-05-05. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ^ Willsher, Kim (2 September 2013). "Syria crisis: French intelligence dossier blames Assad for chemical attack". The Guardian.
- ^ "Syria Has Used Chemical Arms on Rebels, U.S. and Allies Find". New York Times. 13 June 2013.
- ^ Ari Soffer (5 August 2013). "Syria: Rebels Allege Another Chemical Attack by Regime". Israelnationalnews.com. Erişim tarihi: 15 August 2013.
- ^ "UN Chemical Weapons Report Will Confirm Sarin Gas Used in Aug. 21 Attack". September 16, 2013. Erişim tarihi: 17 September 2013.
- ^ Gladstone, Rick; Chivers, C.J. (September 16, 2013). "Forensic Details in U.N. Report Point to Assad's Use of Gas". New York Times. Erişim tarihi: 17 September 2013.
- ^ Drum, Kevin (September 16, 2013). "Yep, the Ghouta Gas Attacks Were Carried Out By the Assad Regime". Mother Jones. Erişim tarihi: 17 September 2013.
- ^ http://www.rferl.org/content/lavrov-syria-attack-terror-lavrov-warning/25099919.html
- ^ Isachenkov, Vladmir. "Russia To Push Syria To Put Chemical Weapons Under International Control". Huffington Post.
- ^ John Solomon. "US, Russia reach deal on Syria chemical weapons", The Washington Times. September 14, 2013.
- ^ "Syria: Mounting Casualties from Cluster Munitions". Hrw.org. 2013-03-16. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ^ Saad, Waida; Rick, Gladstone (22 February 2013). "Scud Missile Attack Reported in Aleppo". New York Times. Erişim tarihi: 8 August 2013.
- ^ Sevil Küçükkoşum. "Syria fired more than 40 Scud missiles in two months". Hurriyet Daily News. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ^ "U.S. condemns Scud attack in Syria, invites opposition for talks". NBC News. 2013-02-24. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ^ "20 dead in Scud missile attack in Syria, activists say". Los Angeles Times. 29 March 2013.
- ^ "NGO: Missile fired on Syria town kills 4 civilians". Al Arabiya. 2013-04-28. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ^ "Syrian missile kills 26 in village near Aleppo 3 June 2013". France24.com. 2012-12-06. Erişim tarihi: 2013-06-04.
- ^ Mona Mahmood and Robert Booth. "Syrian army may use kamikaze pilots against west, Assad officer claims". The Guardian. Erişim tarihi: 2013-08-30.
- ^ Syria rebels say Assad using 'mass-killing weapons' in Aleppo - Israel News, Ynetnews. Ynetnews.com (1995-06-20). Retrieved on 2013-08-19.
- ^ Dropping Thermobaric Bombs on Residential Areas in Syria_ Nov. 5. 2012 - Syria Videos : Firstpost Topic - Page 1. Firstpost.com. Retrieved on 2013-08-19.
- ^ Cumming-Bruce, Nick (4 June 2013). "U.N. Panel Reports Increasing Brutality by Both Sides in Syria". New York Times.
- ^ BBC news, 29 August 2013, BBC News, 30 September 2013 [2]
- ^ "Kürtler kontrolü ele geçirdi". Renklihaber. Erişim tarihi: 24/08/2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ http://www.un.int/syria/ Permanent Mission of the Syrian Arab Republic to the United Nations
- ^ "İran'dan Esed'e Asker Desteği". TRT Haber. Erişim tarihi: 24/08/2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ "Suriye'den Lübnan'a Bulaşıyor". bianet.0rg. Erişim tarihi: 24/08/2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ "İngiltere muhaliflere yardımı artırıyor". Cumhuriyet. Erişim tarihi: 24.08.2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ "Suudi Arabistan, Suriyeli muhaliflere yardım ediyor". İran Türkçe. Erişim tarihi: 24/08/2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID=1103781&CategoryID=100 Suriyeli Aleviler: En yetim azınlık!, Fehim Taştekin, Radikal Gazetesi
- ^ http://www.abna.ir/data.asp?lang=10&Id=323413 Aleviler tabuta, Hıristiyanlar Beyrut'a, AhlulBayt News Agency
- ^ "Lübnan'ın Esed savaşı". Ankara Haber. Erişim tarihi: 24/08/2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ "El Kaide üyesi Türk Suriye'de öldürüldü". Hürriyet Planet. Erişim tarihi: 24/08/2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ "El Kaide'yle işbirliği yaparız". NTVMSNBC. Erişim tarihi: 24/08/2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ "944 Suriyeli Daha Türkiye'ye Geldi". TRT Haber. Erişim tarihi: 23.08.2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ "AFAD: Türkiye'de mülteci sayısı 600 bini geçti".
- ^ "Suriyeli kadınlar fuhuşa ve zorla evliliğe itiliyor".
- ^ "Casualties of the Syrian civil war". Wikipedia. Erişim tarihi: 24/08/2012. Tarih değerini gözden geçirin:
|accessdate=(yardım) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;debkaisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
| Ülkelere göre olaylar |
|
|---|---|
| Gruplar |
|
| Önemli insanlar |
|
| Etki |
|
| BM Kararları | |
| Uluslararası tepkiler | |
| Yurtiçi tepkiler | |
| Ülkelerine göre kronolojiler | |
