Sarı Saltuk

Sarı Saltuk Baba (Sultan Sarı Saltık Muhammed Buhârî, Saltık Bay Sultan, Sarı Saltuk Dede, ö. 1297/1298) Balkanların Osmanlılar tarafından fethedilmesinden önce başlıca Balkanlarda ve civârındaki bölgelerde seyahat ederek insanlara İslâm'ı tebliğ eden bir derviştir.

Birçok kaynak tarafından Hacı Bektaş-ı Veli'nin talebelerinden Mahmud Hayranî'nin müridi veya Rufai tarikâtının kurucusu olan Ahmed Er Rufai'nin tâkipçisi olarak anılan Türkmen-Bektaşi inanç önderi.

Yaşamı ve kişiliği

Efsanevî şahsiyet kimliğini daha yaşarken elde ettiği söylenmektedir. Hayatını anlatan Saltuknâme destanı, bu 13. yüzyıl alpereninin savaşlarını ve çeşitli kerâmetlerini konu almaktadır.

Hacı Bektaş-ı Veli'nin müridlerinden olan Sarı Saltuk'un Anadolu ve Balkanlarda çok sayıda türbesi bulunmaktadır. Bu türbelerin bâzıları Müslümanların yanı sıra Hristiyan ahâliler için de ziyaret yeri konumundadır. Saltuknâme’de Sarı Saltuk’un on iki mezarı olduğu belirtilmektedir. Sarı Saltuk, beylerin ve kralların mezarına sahip çıkmak isteyeceklerini söyleyerek her isteyene verilmek üzere birer tabut hazırlamalarını vasiyet etmiştir. En ünlü Sarı Saltuk türbesi, halkının 13. yüzyılda İslamiyet'e geçmesine önayak olduğu rivayet edilen İznik'te bulunmaktadır. Saltukname’nin çeşitli yerlerinde Sarı Saltuk'un yer altından şifalı sular çıkardığı anlatılmaktadır. Sarı Saltuk türbelerinden birisinin yer aldığı, Bosna-Hersek'te Blagay şehrinde bulunan Blagay Tekkesi'nin yanında Buna Nehri'nin kaynağı yer almaktadır.

Asıl mezarının Romanya'nın kuzeyinde Dobruca bölgesindeki Babadağ kasabasında olduğu sanılmaktadır. Kendisine bağlı Bektaşilerin yaşadığı Türkiye'de İznik'in yanı sıra Diyarbakır'da, Tunceli'de, Bor'da (Niğde), Rumeli Feneri'nde (İstanbul) Babaeski'de, Manisa'nın Alaşehir ilçesinin Yeşilyurt kasabasında; Makedonya'da Ohri'de; Arnavutluk'ta; Bosna-Hersek'te Blagay'da türbeleri bulunmaktadır.

Sarı Saltuk'un hayatını anlatan Saltukname Fatih Sultan Mehmed'in oğlu Şehzâde Cem'in (sonradan Cem Sultan ismiyle tarihe geçecektir) şehzadeliği esnasında verdiği talimat üzerine Ebu'l Hayr er-Rumi tarafından yedi senelik bir çalışma sonucunda Türk sözlü geleneğinden toplanarak 1480 yılında tamamlanmış ve kitaplaştırılmıştır. Bu eserin bir başka ilginç noktası da, yazıya geçirilmiş ilk Nasreddin Hoca hikâyesini içermesidir. Saltukname yeni Türk harfleriyle tam metin olarak yayına Şükrü Halûk Akalın tarafından hazırlanmıştır. Bu çalışma 1987-1990 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından üç cilt olarak yayımlanmıştır. Sarı Saltuk hakkında bilgi veren başka önemli kaynak da Evliya Çelebi'nin eseri Seyahatname’dir. Ayrıca, bazı tarih kitaplarinda da Sarı Saltuk ile ilgili çeşitli bilgiler bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak Yazıcıoğlu Ali'nin Tevârih-i Al-i Selçuk adlı eseri sayılabilir. İslami rivâyetlere göre Sarı Saltuk, Peygamber ve Hacı Bektaş neslinden gelen Türkmen bir er olarak bilinir. Bu erin şeceresi bizzat Nakibü'l Eşraflık kayıtlarında geçer. Sarı Saltuk soyunun bir kolu Tunceli ilinin Hozat ilçesindedir. Burada Sarı Saltuk'un türbesi ve onun soyundan gelenler bulunmaktadır. Bu aileler Sarısaltık, Akdoğan,Yurt, Yer, Kılıçaslan, gibi temsilcilere sahiptir.

Galeri

• 
  Blagay'da Buna Nehri'nin kaynağı ve Sarı Saltuk Tekkesi (Bosna Hersek)
• Sarı Saltuk Dede'nin İstanbul Rumeli Feneri içindeki türbesi (Türkiye)
  Sarı Saltuk Dede'nin İstanbul Rumeli Feneri içindeki türbesi (Türkiye)
• 
  Ohri Gölü kıyısında Sveti Naum Manastırı, Sarı Saltuk'un gömülü olduğuna inanılan yerlerdendir (Makedonya)
• 
  Akçahisar'daki Bektâşî Tekkesi, bir Sarı Saltuk makâmıdır (Arnavutluk)
• 
  Kaligra Burnu'ndaki Kaligra Kalesi, bir Sarı Saltuk makâmıdır (Bulgaristan)
• 
  Sarı Saltuk Baba'nın hakikî mezarının bulunduğu kabûl edilen Babadağ'dan bir görünüm (Romanya)

Başvuru kitapları

• Ebü'l-Hayr-ı Rûmî, Saltuknâme I-II-III, hazırlayan Şükrü Halûk Akalın, Ankara - İstanbul, 1987 - 1988 - 1990
• Evliya Çelebi, Seyahatnâme, Haz. İsmet Parmaksızoğlu, 1000 Temel Eser, İstanbul, 1971, s. 102
• Yazıcıoğlu Ali, Tevârih-i Al-i Selçuk, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Revan Köşkü bölümü no.1391, 233a
• Grace M. Smith, Some Türbes/Maqams of Sarı Saltuq an Early Anatolian Turkish Gazi-Saint, Turcica, XIV, 1982, ss.216-225
• Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyetnâme”, Hazırlayan Abdülbâki Gölpınarlı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1990, s.47
• Machiel Kiel, “The Türbe of Sarı Saltuk At Babadag-Dobrudja. Brief Historical and Architectonikal Notes”, Güney-Doğu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6-7, İstanbul, 1978, s. 212; F.W. Hasluck, a.g.e., s. 115.
• Ö.Lütfi Barkan, “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 2, Ankara, 1942, s.283.
• Yrd. Doç.Dr. Mehmet Z. İbrahimgil, "Balkanlar'da Sarı Saltuk Türbeleri"
• Şükrü Halûk Akalın, Sarı Saltuk'un Türbe ve Makamları Üzerine, I. Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi, 12-17 Ağustos 1998, Kültür Bakanlığı-ERVAK, Ankara
• Şükrü Halûk Akalın, Sledite na Sarı Saltuk v Rumeliya i Svetata Obitel na Sveti Naum / Sarı Saltuk v Ohrid, İslyam i Kultura İzsledvaniya, Sofia, Bulgaria, 1999, s. 26-51,
• Şükrü Halûk Akalın, Saltukname'nin Yeni Bulunan Nüshaları ve Bazı Düşünceler, Türk Kültürü Araştırmaları, c.XXIV/2, s. 229, Ankara, 1989
• İbn Battuta - Seyahatnâme
• Şükrü Halûk Akalın, "''Saltukname''’deki Atasözleri", Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, S.4, s. 55-69, Adana, 1996
• Şükrü Halûk Akalın, Ebü'l-Hayr-ı Rûmî'nin Saltukname’si, TDAY Belleten 1992, Türk Dil Kurumu yayını, Ankara, 1995, ss. 37-59
• Şükrü Halûk Akalın, Sarı Saltuk ve Ebü’l-Hayr-ı Rûmî’nin Saltuknamesi, Kriterion, Renkler, s.156-176, Bucharest, Romania, 1995
• Şükrü Halûk Akalın, "Ebülhayr Rumi", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.10, s.360-362

Dış bağlantılar

• http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/6.php
• http://turkoloji.cu.edu.tr/kisisel/akalin/dedekorkut1.htm
• http://www.akmb.gov.tr/turkce/books/balkanlar/m.ibrahimgil.htm
• http://www.iznik.gen.tr/ENG/sarisaltuk.htm
• http://www.dervisan.com/yazi2/kolonizator.html
• http://www.iznik.gen.tr