Tunus başbakanı
| Tunus Cumhuriyeti Başbakanı Arapça: رئيس حكومة تونس | |
|---|---|
 | |
| Tunus Kabinesi | |
| Tür | Hükûmet başkanı (de jure) |
| Statü | Hükûmet başkanı |
| Üyelik | Kabine |
| Rapor verilen | |
| Resmî ikamet | Darü'l-Bey |
| Atayan | Tunus devlet başkanı |
| Görev süresi | Sabit bir görev süresi yok |
| Oluşum | 12 Şubat 1759) |
| İlk sahibi | Receb Haznedar |
| Maaş | Aylık 8000 TND[1] |
| Websitesi | pm.gov.tn |
|
|---|
|
|
Tunus başbakanı (Arapça: رئيس حكومة تونس, romanize: re’īs ḥukūmet Tūnis) Tunus hükümetinin yürütme organının başıdır. Başbakan, cumhurbaşkanı ile birlikte yürütme organını yönetir ve başbakanın kabinesi ile birlikte Halk Temsilcileri Meclisine, başbakanın siyasi partisine ve nihayetinde yürütme ve yasamanın politikaları ve eylemleri için seçmenlere karşı sorumludur.
Bu makam, 1759 yılında Receb Haznedar'ın ilk makam sahibi olarak atanmasıyla Hükümdar II. Ali bin Hüseyin tarafından kurulmuştur. Makam, cumhuriyetçi sistemde Habib Burgiba tarafından 1969 yılında Bahi Ladgam'ın atanmasıyla yeniden canlandırılmıştır. 1959 Anayasası, cumhurbaşkanının hem cumhurbaşkanı hem de hükûmet başkanı olduğu bir başkanlık sistemi kurdu. Burgiba yetkilerinin bir kısmını törensel bir rolü olan başbakana devretmiştir. 2011'deki Tunus Devrimi'nden sonra başbakana önemli yetkiler verildi ve yürütme yetkisini cumhurbaşkanı ile paylaştı. 2022 Tunus anayasa referandumu Tunus'u bir başkanlık cumhuriyetine dönüştürmüş, cumhurbaşkanına geniş yetkiler verirken parlamentonun rolünü büyük ölçüde sınırlamıştır.
Cumhurbaşkanı, parlamento seçimlerinde kazanan partinin adayı olan ve mecliste en fazla sandalyeye sahip olan başbakanı atar. Atanan başbakanın kabineyi kurmak ve güvenoyu için parlamentoya sunmak üzere bir aylık süresi vardır. Güvenoyu alması halinde kabine cumhurbaşkanı tarafından yemin ettirilir. Başbakan ve kabine, Halk Temsilcileri Meclisinde güvensizlik oyu ile düşürülebilir.
1759 yılından bu yana 47 kişi bu görevi yürütmüştür. Mevcut başbakan 21 Mart 2025 tarihinden bu yana Sara Zafarani'dir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Tunus monarşisi döneminde başbakan, hükûmetin işlerinden sorumlu olan ve Bey tarafından atanan ve görevden alınan hükûmetin başıdır. Bu makam 1759'da II. Ali'nin yönetiminin başlamasıyla oluşturuldu ve Receb Haznedar bu göreve ilk gelen kişi olarak Tunus tarihinin ilk başbakanı oldu.
Kuruluşuyla birlikte bu makam, kraliyet ailesi ve Mahzen'e hizmet etmek üzere genç yaşta Tunus'a getirilen Mustafa Haznedar, Hayreddin Paşa ve diğerleri gibi yabancı kökenli Memlüklerin himayesindeydi.
Muhammed Aziz Buattur, 1882 yılında bu göreve gelen ilk yerli Tunuslu olarak kabul edilmektedir. Yaklaşık 25 yıllık görev süresiyle Tunus tarihinde en uzun süre görev yapan başbakan olan Buattur'un döneminde Tunus'ta Fransız himayesi kurulmuştur.
Bu dönem boyunca, Habib Burgiba'nın 1956 seçimleriyle atanan ilk başbakan olduğu bağımsızlığa kadar parlamento seçimlerinin yapılmamasına ek olarak, başbakan hükümdar tarafından atandığı için partizan değildi.
Düstur Partisinin bir parçası olan ve Bey tarafından atanan Muhammed Çenik (1943 ve 1950) ve 1954'te Tahir bin Ammar ile ilgili iki istisna vardı ve bu, özellikle 1943'te VII. Muhammed el-Münsif'in yeni başbakanın atanması konusunda Fransız Mukim Elçi ile koordine olmaması nedeniyle bir krize neden oldu ve bu da görevden alınmasına yol açan siyasi bir krize neden oldu.
Parlamento monarşiyi lağvedip cumhuriyeti kurduktan ve başbakan Burgiba'yı Tunus Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı olarak atadıktan sonra bu makam lağvedilmiştir. Başkanlık sisteminden yarı başkanlık sistemine geçildikten sonra 1969 yılına kadar bu makam sahipsizdir.
Atanma
[değiştir | kaynağı değiştir]Seçimden sonra cumhurbaşkanı, en çok oyu alan partinin adayını bir ay içinde hükûmeti kurmakla görevlendirir. Aday, cumhurbaşkanı tarafından resmen başbakan olarak atanmadan önce programını Halk Temsilcileri Meclisine sunmalı ve üyelerin çoğunluğunun güvenini almalıdır. Hükûmet kurulamazsa ya da güvenoyu alamazsa cumhurbaşkanı en iyi adayı bulmak için siyasi partilerle istişarelere başlar. Seçimden dört ay sonra Meclis başbakana güvenoyu vermezse cumhurbaşkanı yeni bir seçim çağrısı yapabilir.
Başbakan, cumhurbaşkanının huzurunda aşağıdaki yemini eder:
Tunus'un iyiliği için sadakatle çalışacağıma, anayasasına ve yasalarına saygı göstereceğime, çıkarlarını titizlikle gözeteceğime ve sadakatle hizmet edeceğime Yüce Allah adına yemin ederim.
Anayasal yetkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Başbakanın yetkileri Tunus Anayasası ile belirlenmiştir. Başbakan öncelikli olarak iç politikadan sorumluyken dış politika, savunma ve iç güvenlik cumhurbaşkanı tarafından yürütülmektedir.[2]
Başbakan şunlardan sorumludur:
- Bakanlıkların kurulması, değiştirilmesi ve lağvedilmesi (Cumhurbaşkanının onayını gerektiren Savunma ve Dışişleri bakanlıkları hariç).
- Kamu kurumlarının, kamu tüzel kişiliklerinin ve idari birimlerin oluşturulması, değiştirilmesi ve feshedilmesi.
- Bakanlar Kuruluna danıştıktan sonra hükûmet kararnameleri çıkarmak.
- Uygun olduğu hallerde, bakanlar tarafından çıkarılan düzenleyici emirleri onaylamak ve imzalamak.
- Parlamentodan hükûmetine güvenoyu vermesini talep etmek.
Başbakan, cumhurbaşkanı ile birlikte Tunus'u yurt içinde ve yurt dışında temsil eder.
Cumhurbaşkanının geçici olarak görevlerini yerine getirememesi durumunda, başbakan en fazla 60 gün süreyle cumhurbaşkanına vekalet eder. Sorunun kalıcı olması ya da cumhurbaşkanının istifası veya ölümü sonucu ortaya çıkması halinde, Halk Temsilcileri Meclisi başkanı yeni seçimlere kadar 45 ila 90 günlük bir süre için geçici cumhurbaşkanı olur.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "La Misère de nos députés". Leaders.
- ^ Anthony Dworkin (12 Eylül 2019). "Tunisia's unpredictable elections". European Council on Foreign Relations. 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2019.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dünya Devlet Adamları - Tunus (İngilizce)
