Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti
Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükûmeti Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkate-i Millîyesi | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1918-1919 | |||||||||||||||
 Bayrak | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Başkent | Kars | ||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Osmanlıca | ||||||||||||||
| Hükûmet | Şura | ||||||||||||||
| Cumhurbaşkanı | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Para birimi | Kuruş, lira | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Makale serilerinden |
 |
Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti (Osmanlı Türkçesi: Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkate-i Millîyesi[1]/Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Cumhuriyesi[2]), 17-18 Ocak 1919 tarihleri arasında gerçekleştirilen Büyük Kars Kongresi'nin sonucunda kurulan ve 12 Nisan'da İngilizlerin Kars'ı işgal etmeleriyle son bulan geçici hükûmet.[1] Elviye-i Selâse'nin tamamını kapsamakta birlikte Kars (Hükûmet merkezi), Batum, Ahıska, Ahılkelek, Artvin, Ardahan, Acara, Posof, Çıldır, Göle, Oltu, Karakurt, Sarıkamış, Karapınar, Kağızman, Kulp, Iğdır, Serdarabat, Aralık, Nuraşen, Nahçıvan, Culfa ve Ordubad gibi yerleri kapsamaktaydı.[3] Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti[4][5][6] veya Kars Cumhuriyeti[7] adlarıyla da bilinir.
İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Somerset Arthur Gough-Calthorpe tarafından kaldırılmıştır.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]
9 Ekim 1918'de Ahıska Hükûmet-i Muvakkatası, 3 Kasım'da Aras Türk Hükûmeti, 5 Kasım'da Kars İslam Şurası kurulmuştur. 15 Kasım'da Birinci Kars Kongresi düzenlenmiş ve sekiz kişilik Muvakkat Heyeti seçilmiştir. 30 Kasım'da İkinci Kars Kongresi (Kars İslam Şurası Büyük Kongresi) düzenlenmiş ve Millî Şura Hükûmeti kurulmuştur. Aras ve Ahıska'daki hükûmetlerini birer şubesi sayarak Millî Şura Hükûmetine katılmıştır.[1]
I. Dünya Savaşı sonunda 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti ordusu birliklerinin Güney Kafkasya'dan çekilmesini öngörmüştür. Osmanlı Devleti bu hükme uyarak 4 Aralık 1918 tarihinde askerlerini 1877 yılından önceki Rusya sınırına aynı uzaklıktaki yere çekecektir. Fakat Kars'tan askerlerini 2 ay sonra çekme kararı almıştır.
Bu kararın nedeni halkın bölgede bir hükûmet kurmasına zaman vermektir. Çünkü askerlerin geri çekilmesi ile Elviye-i Selase denen Kars, Batum ve Ardahan, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti işgaline açık bir hale gelecektir. Bunun üzerine 29 Ekim 1918 tarihinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde Ahıska Hükümet-i Muvakkatası (Ahıska Geçici Hükûmeti), 3 Kasım 1918 tarihinde Emir Bey Ekberzâde başkanlığında, merkezi Iğdır olmak üzere Aras Türk Hükûmeti ve 5 Kasım 1918'de Kepenekçi Emin Ağa (Emin Ağa Borçalı) ve Piroğlu Fahreddin Bey başkanlıklarında merkezi Kars olmak üzere Kars İslâm Şûrası kurulmuştur. 30 Kasım 1918 tarihinde Kars'ta toplanan kongrede bu üç hükûmet Kars Millî İslâm Şûrası Merkez-i Umumisi adı altında birleşmiştir. Başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir.[8] 60 yöresel temsilcinin katıldığı[9] bu kongre ile Kars, Oltu, Kağızman, Igdır, Sarıkamış, Ardahan ile Türklerin veya Müslümanların yaşadığı Ahılkelek, Ahıska ve Batum gibi şehirlerde yaşayan halk örgütlenmiştir.[10] 17 Ocak 1919 ve 18 Ocak 1919 tarihlerinde Dr. Esat Oktay Bey başkanlığında[11] Kars'ta toplanan kongreye 131 temsilci katılmış ve kongrede Kars Millî İslam Şûrası'nın adı Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkata-i Milliyesi (Güneybatı Kafkasya Milli Geçici Hükûmeti) olarak değiştirilmiştir. Başkanlığına yine Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. Bu geçici hükûmet, 18 maddeden oluşan anayasası ve yeşil ve kırmızı zemin üzerinde bulunan ay-yıldızlı bayrağı kabul edip; 12 üyeli bir bakanlar kurulu ve halkın oyu ile seçilen 131 milletvekilli bir parlamento kurmuştur.[8] 25 Mart 1919 tarihinde bu meclis Cenûb-i Garbî Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi adını almıştır.[8][12] Hükûmet Kars'ın dışında Artvin, Ardahan, Batum, Gümrü, Sarıkamış, Nahcivan, Ordubad ve Iğdır'ı sınırları içinde saymıştır.
Yıkılışı[değiştir | kaynağı değiştir]
Bölgede bulunan İngilizler, yerel hükûmetin çalışmalarına bir süre göz yumdular. Ancak 19 Nisan 1919’da Kars’ı işgal ederek hükûmetin varlığına son verdiler.[13] Hükûmetin 12 üyesini tutuklayarak önce Batum’a, sonra da Malta’ya sürdüler.
İngilizlerin Ermenilere devrettiği Kars, 1920 sonbaharında Kâzım Karabekir komutasındaki Türk birliklerinin bölgeyi ele geçirmesine kadar bir buçuk yıl işgal altında kaldı.
Malta Sürgünü[değiştir | kaynağı değiştir]
Malta'ya sürgüne gönderilen isimler aşağıdaki gibidir.[14]
| # | İsim | Sürgün Tarihi | Sürgün No | Görevi |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Cihangirzade Aziz Bey | 2 Haziran 1919 | 27 19 | Adalet Bakanı |
| 2 | Alibeyzade Mehmed Bey | 2 Haziran 1919 | 27 16 | Kars Valisi |
| 3 | Cihangirzade Hasan Han | 2 Haziran 1919 | 27 18 | Savunma Bakanı |
| 4 | Cihangirzade İbrahim Bey | 2 Haziran 1919 | 27 17 | Cumhurbaşkanı |
| 5 | Mehmetoğlu Muhlis Bey | 2 Haziran 1919 | 27 27 | PTT Genel Müdürü |
| 6 | Matvey Radjinski | 2 Haziran 1919 | 27 25 | Rus Şura üyesi |
| 7 | Musa Salah Bey | 2 Haziran 1919 | 27 20 | Polis Müdürü |
| 8 | Pavlo Camusev | 2 Haziran 1919 | 27 14 | Rum Şura Üyesi |
| 9 | Tevhidüddin Mamiloğlu | 2 Haziran 1919 | 27 22 | Emniyet Müdürü (Orenburglu Kazak Türkü) |
| 10 | Stefani Vafiades | 2 Haziran 1919 | 27 26 | Rum Şura Üyesi, Sosyal Yardım Bakanı |
| 11 | Yusufoğlu Yusuf Bey | 2 Haziran 1919 | 27 21 | Şura Üyesi, Gıda Bakanı |
Zaman Çizelgesi[değiştir | kaynağı değiştir]
- Mart 1878, Rusya Kars'ı Osmanlı'dan ilhak eder.
- 3 Mart 1918, Rusya Brest-Litovsk Antlaşması'nın şartlarına uyarak Kars'ı terk eder.
- 14 Nisan 1918, Osmanlı Kars'ı tekrar topraklarına dahil eder.
- 30 Ekim 1918, Mondoros Mütakeresi imzalanır ve 1. Dünya Savaşı'nın Orta Doğu Cephesi sona erer.
- 30 Ekim 1918, Osmanlı Ordusu Kafkaslar'dan çekilir.
- 1 Aralık 1918, Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti ilan edilir.
- 13 Ocak, 1919, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nden Ermeniler Kars'a gönderilir.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Brest-Litovsk Antlaşması
- Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi
- Gümrü Antlaşması
- Kars Antlaşması
- Malta sürgünleri
- Kurtuluş Savaşı
- Türk Kurtuluş Savaşı kronolojisi
- Iğdır Millî Cumhuriyeti
- Aras Türk Cumhuriyeti
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
- ^ a b c Mustafa Budak, İdealden Gerçeüğe: Misâk-ı Millî'den Lozan'a Dış Politika, Küre Yayınları, ISBN 975-6614-05-6, s. 31-32.
- ^ Toplu eserler: Osmanlı ve cumhuriyet tarihi yazıları (2006), Turhan Kitabevi, sf. 252
- ^ Budak, A.g.e., s. 175. (Ahmet Ender Gökdemir, Cenûb-i Garbi Kafkas Hükümeti, Ankara, 1989)
- ^ İ.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü yıllığı, 8. cilt (1993), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, sf. 74
- ^ Yükseler, Kayhan. Güneybatı Kafkas'ta Taşnak mezalimi (2006), Kaynak Yayınları, sf. 125
- ^ Yılmaz, Salih. Türkiye ve Kafkasya'da yaşayan Karapapak (Terekeme) Türkleri tarihi ve kültürü (2007), sf. 60
- ^ Kelebek ömürlü cumhuriyet 27 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Erkan Karagöz.
- ^ a b c Milli Mücadele'de Elviye-i Selase 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). ATAM.
- ^ Ulusal ve Yerel Kongreler Kronolojisi[ölü/kırık bağlantı] (Türkçe). TBMM.
- ^ W.E.D. Allen, P. Muratoff, "Caucasian Battlefields", Cambridge, 1953.
- ^ A. Ender Gökdemir, Cenûb – i Garb – i Kafkas Hükûmeti, Ankara,1998, s. 90.
- ^ H. Pehlivanli, "The Post Armistice situation on South-West Caucasia" in "Kars and Eastern Anatolia in the Recent History of Turkey", Ankara, 1994.
- ^ Chapter Six: The Final War in the East. — Kars, page 211. // Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821–1922. Author: Justin McCarthy. Princeton: Darwin Press, 1995, XV+368 pages.ISBN 9780878500949
“ The Muslims of Kars had unquestionably been a majority before the war. Upon the Ottoman defeat, they formed a Muslim National Council (the Shura) in Kars Province. The British, who began a de facto occupation of Kars on 19 April 1919, gave civil and military power in the province to the Armenians, because it was expected that Kars would become part of the new Armenian Republic; the Muslim majority was not consulted on this issue. Muslims were disarmed and their weapons given to Armenians, so that in effect the only armed forces in the province were Armenian bands and some Kurdish tribes. ” - ^ Şimşir, Bilal. Malta Sürgünleri. Bilgi. ISBN 975494902X.
Documents on British Foreing Office 371/5091/E, 15117 - Horace Rumbold'tan Curzon'a Rapor: İStanbul, 24.Kasım 1920, No.1552/W/3662
 Azerbaycan konuları | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|  | |||||||||||||
| Siyaset ve yönetim |
| |||||||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||||||
| Ekonomi | ||||||||||||||
| Toplum |
| |||||||||||||
| Semboller | ||||||||||||||
- Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi
- Türk Kurtuluş Savaşı
- Kars tarihi
- Ardahan tarihi
- Rus İmparatorluğu sonrası devletler
- Geçici hükûmetler
- Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti
- Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti
- 1918'de kurulan bölgeler ve ülkeler
- 1918'de Asya'da kurulan oluşumlar
- Kukla devletler
- Tarihteki Türk devletleri