Ahılkelek
Ahılkelek (Osmanlıca: آخلكلك / آخالقلاك; Ahalkalak), tam adı Ahalkalak livası ya da Ahalkalak sancağı, Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklarda kurduğu Çıldır Eyaleti’nin livalarından biridir. 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre sekiz livadan (sancak) oluşan Çıldır Eyaleti’nin diğer livaları Hertvis, Ahısha, Çıldır, Poshov, Petre, Ardahan-i Büzürg ve Penek’ti.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüzde kullanılan Ahılkelek adı Gürcüce Ahalkalaki'den gelir. Ahalkalaki adı 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine Ahalkalak (آخلكلك) biçiminde girmiştir.[2] Ne var ki Ahalkalak adı Latin harfli Türkçeye Ahılkelek olarak aktarılmış ve anlamı belirsiz bir biçime dönüşmüştür. Bununla birlikte, Osmanlıca "آخالقلاك" biçimindeki yazılışı doğru okumayla Latin harfli Türkçeye Ahalkalak olarak aktaran kaynaklar da vardır.[3] Öte yandan Osmanlıca Ahalkalaki (آخالقلاكي) biçiminde de yazılmıştır.[4]
Ahalkalak livası, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre üç nahiyeden oluşuyordu. Bunlar Akşehir, Tümek (Mtogvi) ve Niyaliskur (Nialiskuri) nahiyeleriydi. Nahiye-i Akşehir (ناخیۀ اقشهر) ya da Akşehir nahiyesi, 83 köyü kapsıyordu ve köy sayısı açısından livanın en büyük nahiyesiydi. Nahiye-i Tümek (ناخیۀ تومك) ya da Tümek nahiyesi, küçük bir idari birimdi ve sadece 22 köyü kapsıyordu. Nahiye-i Niyaliskur (ناخیۀ نیالسقور) ya da Niyaliskur nahiyesi, köy sayısı açısından diğer iki nahiye arasında yer alıyor ve 33 köyden oluşuyordu.[5]
Ahalkalak livası toprakları yaklaşık 250 yıl Osmanlı egemenliğinde kaldı. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’ında Ruslar bu bölgeyi ele geçirdi. Osmanlı döneminde Müslümanlaşan nüfusun bir kısmı Osmanlı ülkesine göç etti. Bu bölgeye Rus idaresi tarafından Erzurum vilayetinden göç eden Ermenileri yerleştirildi. II. Dünya Savaşı’nda, 1944 yılında, eski Ahalakalak livasındaki Müslüman nüfusu Sovyet yönetimi tarafından Orta Asya’ya sürüldü. Günümüzde bölgenin nüfusunun çoğunluğu Ermenilerden oluşmaktadır.[6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, I. Cilt, s. 215.
- ^ Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları, Ankara, 2017, s. 13, ISBN 9789751966827.
- ^ "Şemseddin Sami, Kamusü'l-Âlâm, 1889-1898, 1. cilt, s. 45". 1 Ekim 2019.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, III. cilt (1958), s. 303-378
- ^ Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 38, ISBN 978-9941-0-8626-7