Türkistan
Türkistan (Arapça: بِلَادِ التُّرْك, romanize: Bilādi-d Turk, Türk ülkesi, Farsça: ترکستان, romanize: Torkestān, Türklerin oturduğu yer), Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı İdil'den başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağları'na, güneyde Kopet-Hindukuş-Kunlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6.000.000 km²'den geniş coğrafî ve tarihî bölge.[1] Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802'dur.
Türkistan kelimesinin kökeni ve terimbilimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Farsça kökenli (bkz. -stan), "Türkistan" (ترکستان) terimi hiçbir zaman tek bir ulus devlete atıfta bulunmamıştır.[2] Bu kelimeyi ilk olarak İranlı coğrafyacılar Türk halklarının yerini tanımlamak için kullanmışlardır.[3]
Coğrafî konum[değiştir | kaynağı değiştir]
Bölge, Batı ve Doğu Türkistan olarak ikiye ayrılmaktadır.
Batı Türkistan[değiştir | kaynağı değiştir]
Batı Türkistan; bugünkü Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Tacikistan'ın tamamı ile Kazakistan'ın büyük bir bölümü ve Afganistan'ın bir kısmını kapsamaktadır. Batı Türkistan'ın Afganistan'da bulunan bölümü Güney Türkistan olarak anılır ve Mezar-ı Şerif ve civarından oluşur.
Bunun dışında Anadolu ile Batı Türkistan arasında kalan İran'ın kuzey bölgesine de İran Türkistanı denmektedir. Aras ırmağının Hazar denizine döküldüğü noktadan başlayarak İran'ın kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğu bölgeleri olan Azerbaycan, Mazenderan, Türkmen sahrası ve Horasan'ı da içine alan bölge yaklaşık 800 bin km² olup 40 milyona yaklaşan Türk nüfus yaşamaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Kuzeyde Doğu Rusya'dan başlayıp Ural dağlarına, güneyde Aras Irmağı ve Karadeniz sahillerine, batıda Moldova Gagauzeli ve doğuda Ural dağları ile Hazar denizinin sınırlarını oluşturan bölgeye de Türkeli denmektedir. Bazı coğrafyacılar Türk Dünyasını Türkiye ve Türkistan olarak iki ana bölgeye ayırmaktadır. Türkeli olarak anılan bölge ise daha çok Türkiye'nin etki alanı olarak kabul edilmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Doğu Türkistan[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğu Türkistan, Çin'e bağlı olan, daha çok Uygur Türklerinin yaşadığı Sincan Uygur Özerk Bölgesi topraklarına verilen isimdir.
Etnik gruplar[değiştir | kaynağı değiştir]
Nüfusun çoğunluğunu bölgenin asli unsuru olan Türk halkları, (Azeriler, Türkmenler, Özbekler, Kazaklar, Uygurlar, Kırgızlar, Karakalpaklar) ve ikinci sırada İran halkları (Tacikler, Afganlar, Farslar) oluşturur. Bunun haricinde uzun süren Rus İmparatorluğu hakimiyeti boyunca yerleşen Ruslar, Ukraynalılar, Almanlar ve SSCB döneminde sürgün edilerek yerleştirilen Kırım Tatarları, Ahıska Türkleri gibi pek çok etnik grup yaşamaktadır. Çin tarafından ise Doğu Türkistan'ın kontrolü için çok sayıda Çinli bölgeye yerleştirilmiştir.[4] Bütün istila, işgal, sömürgelere rağmen yine de Türkistan coğrafyasında Türkler nüfus çoğunluğuna sahiptir. Kazakistan'da Türk nüfusu hızlı artış[5] gösterip % 70'i geçmiştir. Özbekistan'da % 90'ı, Kırgızistan'da % 90'i, Türkmenistan'da % 95'i, Tacikistan'da % 25'i, Doğu Türkistan'da % 55'i, Tuva'da % 85'i aşmış durumda bulunan Türk nüfus oranı yer alır.[6]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Rusya İmparatorluğu[değiştir | kaynağı değiştir]
Çarlık Rusya bölgeden bir dönem Туркестан (Okunuşu=Turkéstan) diye bahsetmiştir.
Rus Devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]
1917'de eski Buhara, Hive ve Hokand hanlıkların topraklarında Türkistan adında özerk yapı oluşturmuşlardı.
Şiirlerde Türkistan[değiştir | kaynağı değiştir]
Kazak Türklerinin millî şairi Magcan Cumabay'ın Türkistan[7] şiiri bütün Türkistan coğrafyası ve Türk Dünyasında iyi bilinir. Mehmet Buğra'nın Vatan Bizimdir (Vatan Bizningdir)[8] adlı şiirinde de Türkistan en iyi şekilde tasavvur edilir.
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Soğdiana
- Maveraünnehir
- Harezm
- Horasan
- Oğuzlar
- Türk halkları
- Türk dilleri
- Türk devletleri
- Türk dünyası
- Türk birliği
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Cevat R. Gülsoy, 'Türkistan', Türk Ansiklopedisi, C. 32, Millî Eğitim Basımevi, Ankara, 1983, s. 309.
- ^ Lands and Peoples: The world in color,. Türkistan adı sadece Türk halkları'nın.yeri anlamına gelir. s. 163.
- ^ "Soviet Affairs Study Group". Türkistan adı Farsça kökenlidir ve görünüşe göre ilk olarak İranlı coğrafyacılar tarafından "Türklerin ülkesi"ni tanımlamak için kullanılmıştır. Rus İmparatorluğu kelimeyi 1867'de kurulan genel valilik için uygun bir isim olarak yeniden canlandırdı(Rusça: Туркестанское генерал-губернаторство);Özbekistan, Türkmenistan, etc., terimler ancak 1924'ten sonra kullanılmaya başlandı. Central Asian Research Centre.
- ^ "Doğu Türkistan'ı tanıyor muyuz?". Yeni Şafak. 11 Temmuz 2009. 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2012.
- ^ Kazakistan nüfus değişimi http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt11/sayi1/099-114.pdf 3 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Ülke wikipedileri
- ^ Türkistan şiiri http://www.turkbirlik.gen.tr/lang-tr/medeniyet/siir/122-kazakca-siirler/485-turkistan.html 9 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2012.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Türkistan'a hoşgeldiniz
- Türkistan belgeleri, edebiyatı, Teksas Teknoloji Üniversitesi9 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
