Güneş-Dil Teorisi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Güneş-dil teorisi sayfasından yönlendirildi)
Bu madde serisinin
bir parçasıdır
Mustafa Kemal Atatürk

İnkılapları

Kemalizm

Mustafa Kemal Atatürk's signature

Güneş Dil Teorisi, Türkçenin dünya tarihindeki ilk dillerden biri olduğunu savunan sözdebilimsel[1] ve sözdedilbilimsel[2] bir teoridir. Teori, 1930'lu yıllarda Mustafa Kemal Atatürk tarafından desteklendi ve bizzat geliştirildi,[3] ancak dilbilimciler tarafından kabul görmedi ve kısa sürede önemini yitirdi.[4] Teori Türk aşırı milliyetçileri arasında yaygındı ve radikal milliyetçi ideolojileri savunmak için kullanıldı.[5][6][7] Terimin kökeni, "dili Güneşe saygı göstermek için yarattığı varsayılan Güneş'e tapan Orta Asyalılardı".[8]

Geçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulus gazetesinde 1935 yılında dillerin kökeni sorunu ile ilgili Notlarımızı anlatan izah başlığıyla imzasız makaleler yayınlandı. 14 Kasım 1935 tarihinde Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımından Türk Dili adıyla makaleler kitap hâline getirildi. TDK Genel Sekreteri İbrahim Necmi Dilmen, Tahsin Mayatepek ile yazışmasında bu notların ve açıklamalarının Atatürk'e ait olduğunu ancak "kendileri isimlerinin ilanını arzu buyurmadıklarından" imzasız yayınlandığını açıklar.[9] Bu notların hazırlanmasında Rus dilci Pekarski, Fransız Hilarie de Barenton ve B. Carra de Vaux'un eserlerinden faydalanılmıştı. Necmi Dilmen'in mektubunda Atatürk'ün yazdığı anlaşılan Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımdan Türk Dili isimli kitapta, Sırp asıllı Avusturyalı dil bilimci Dr. Phil. Hermann Kvergić'in Türk Dillerindeki Bazı Unsurların Psikolojisi (Fransızca:La Psychologie de Quelques Éléments des Langues Turques) isimli 41 sayfalık basılmamış Fransızca eserinden de faydalandığı açıklanmıştır.[10]

Bu tez, yazarı tarafından 1935 yılında Viyana’dan önce Türk Dil Kurumundan Ahmet Cevat Emre'ye gönderildi. Emre'nin kıymetsiz bulduğu mektubuna cevap alamayan Kvergić, bu kez eserini doğrudan Atatürk’e gönderdi.[11] Teorideki esas fikir bizzat Atatürk tarafından geliştirildi ve sunuldu.

Güneş Dil Teorisi, 1930'lu yıllarda Atatürk tarafından desteklenmiş, Türk Dilini Tetkik Cemiyetinin düzenlediği 3. Dil Kurultayı'nda katılımcılar tarafından tartışılmış ve hatta kurultay raporunda katılımcı dil bilimciler tarafından da araştırılmasını teşvik edilmiştir. Atatürk'ün 1938 yılındaki ölümünün ardından İbrahim Necmi Dilmen Ankara Üniversitesindeki Güneş-Dil Teorisi ile ilgili derslerine son verdi. Öğrencileri bunun sebebini sorduklarında "Güneş öldükten sonra onun teorisi nasıl hayatta kalabilirdi" diye cevap vermişti.[12]

1990'lı yıllarda bazı yazarlar tarafından, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş ilkeleri, ilk yıllarındaki icraatları ve Atatürk İlkeleri hakkında, Güneş-Dil Teorisi çalışmaları örnek verilerek resmî devlet ideolojisi ve etnisitenin inkâr edilmesi gibi tanımlama ve yorumlar getirilmiştir.[13][14] Bu amaçla Atatürk'ün desteklediği Güneş-Dil Teorisi ve Türk Tarih Tezi hakkında akıl dışı rivayetler uydurulduğu ve Atatürk'ün, "safsatalara inanan biri" olarak gösterilmek istendiği yazılmıştır. Bunların, Atatürk Devrimleri'ni ve onların etkilerini eleştirme maksadı taşıdığı ve postmodernist dalganın etkisiyle yapılan maksatlı yayınlar olduğu savunulur.[15]

Teorinin içeriği ve siyasi hedefleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Hermann Kvergić'in teorisinin ana fikri "Türk dilinin dünyada esas bir dil olduğu ve dünya dillerindeki birçok kelimenin de Türkçeden türediği"ydi.

Güneş Dil Teorisi'nin tarih içerisinde oynadığı rol, Atatürk Devrimleri'ni anlamak açısından önemlidir. Ümmetten millete geçme aşamasında olan ve Batı karşısında kendisini aşağılanmış hisseden Türk milletine özgüven aşılamak Teori'nin amaçları arasında görülmüştür. Teori, Atatürk Devrimleri'nin yıktığı düzenle ve Avrupa merkezci tarih teorileriyle hesaplaşma çabası olarak değerlendirilmektedir. Atatürk Türk Tarih Tezi'ni desteklemek için Kvergić'in hipotezinin geliştirilmesini istiyordu. Çünkü kendisine güvenen ve saygı duyan bir millet bilincinin uyanmasını istiyordu. Avrupalı tarihçilerin Türkleri aşağılamasına yanıt olarak "Türk dili, Taş ve Maden devrinde kültür kelimelerini göç yolu ile yeryüzündeki dillere yayan kadim büyük bir kültür dilidir." mesajı verilecekti.[16]

Çalıştaylar tarafından tespit edilen örnek kelimeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Diller ve Anlamları[17]
Sümerce Türkçe Anlamı
ad ata ata, baba
ib ip ip
us us akıl
Maya Türkçe Anlamı
Aşak Uşak Uşak, Hizmetli
Çep Çapa Toprağı işlemek için kullanılan kazı aracı
Tepek Tepe Tepe

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Hintz, Lisel (2018). Identity Politics Inside Out: National Identity Contestation and Foreign Policy in Turkey (İngilizce). Oxford University Press. ss. 63-64. ISBN 978-0-19-065599-0. 
  2. ^ Asher, R. E.; Simpson, J. M. Y. (1994). The Encyclopedia of Language and Linguistics (İngilizce). 6. Pergamon Press. s. 3391. ISBN 978-0-08-035943-4. 
  3. ^ Lewis, Geoffrey, aynı eser, erişim tarihi 28 Ocak 2009 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)
    Alıntı: Atatürk'ün kuramla ilgili sorumluluğu tartışmasızdır ama açık ki işin tüm hamallığını da o yapmamıştır.
  4. ^ La théorie du langage-soleil et sa place dans la réforme de la langue turque (Güneş Dil Kuramı ve Türk dil reformundaki yeri), 11 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erik-Jan Zürcher, s. 87, erişim tarihi 1 Aralık 2007(Fransızca)
    Alıntı: Güneş Dil Kuramı hakkında 1935 ila 1938 yıllarında çok sayıda yayın yapılmış olsa da taraftarlarının savları çok zayıf kaldı.
  5. ^ "Sun Language Theory". Encyclopedia.com. 13 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2023. 
  6. ^ Hermann, Rainer (2014). Where is Turkey Headed?: Culture Battles in Turkey (İngilizce). Blue Dome Press. s. 79. ISBN 978-1-935295-72-3. the sun language theory, which was abandoned in 1938, claimed that all languages had developed from Turkish. This kind of ultra nationalism had two different cloaks... 
  7. ^ Somay, B. (2014). The Psychopolitics of the Oriental Father: Between Omnipotence and Emasculation (İngilizce). Springer. s. 215. ISBN 978-1-137-46266-4. 
  8. ^ Aytürk, İlker (November 2004). "Turkish Linguists against the West: The Origins of Linguistic Nationalism in Atatürk's Turkey". Middle Eastern Studies. 40 (6): 1-25. doi:10.1080/0026320042000282856. hdl:11693/49528 Özgürce erişilebilir. ISSN 0026-3206. OCLC 86539631. 
  9. ^ Kemal Şenoğlu, Mayatepek Raporları, Türk Tarih Tezi ve Mu Kıtası, 2006, ISBN 975-343-473-1, Kaynak Yayınları
  10. ^ Age, Şenoğlu, Ek-2:Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımından Türk Dili
  11. ^ Age, Zürcher, s.88 (Fransızca)
  12. ^ Geoffrey Lewis, The Turkish language reform: A catastrophic success, 11 Şubat 2002
  13. ^ Paradigmanın İflası, Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş, Fikret Başkaya, 1991, ISBN 975-8449-16-8
  14. ^ Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu, İsmail Beşikçi, 1991
  15. ^ Türk tarih tezi ve Mu kıtası, Kemal Şenoğlu, ISBN 975-343-473-1
  16. ^ Meydan Larousse, Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Güneş Dil Teorisi maddesi
  17. ^ Lewis, Geoffrey (2002). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Güneş-Dil_Teorisi&oldid=32501751" sayfasından alınmıştır