Vikikaynak
 | |
 Vikikaynak giriş sayfası ekran görüntüsü. | |
Site türü | Sayısal kütüphane |
|---|---|
| Diller | Türkçe ve diğer diller |
| Sahip(ler)i | Wikimedia Foundation |
| Oluşturan | Kullanıcılar tarafından oluşturulur. |
| Slogan | Özgür Kütüphane |
| URL | Türkçe Vikikaynak |
| Kayıt | İsteğe bağlı |
| Başlatılma | 24 Kasım 2003)[1] |
| Durumu | Çevrimiçi |
Vikikaynak (Wikisource), Wikimedia Vakfı'nın projelerinden biri olan, özgür içerikli metinsel kaynaklardan oluşan çevrimiçi, viki tabanlı bir dijital kütüphanedir. Şiir, ayet, bildiri, yasa ve telif hakkı koruması kalkmış kitaplar gibi kaynak metinlerin katılımcılar tarafından eklendiği özgür bir kütüphanedir. Projenin amacı, birçok dilde ve çeviride her türlü özgür metni barındırmaktır. Başlangıçta yararlı veya önemli tarihsel metinleri depolamak için bir arşiv olarak tasarlanan proje, daha sonra genel içerikli bir kütüphane haline geldi. Proje, resmi olarak 24 Kasım 2003'te Gutenberg Projesi'nin İngilizce adı olan Project Gutenberg'den esinlenerek "Project Sourceberg" adıyla başladı. Ardından aynı yılın ilerleyen zamanlarında Vikikaynak'ın İngilizce karşılığı olan "Wikisource" adını aldı.
Proje, kamu malı veya özgür lisanslı eserler barındırmaktadır. Bunlar profesyonel olarak yayınlanmış eserler veya tarihi kaynak belgelerdir, gösteriş amaçlı ürünler değildir. Doğrulama başlangıçta çevrimdışı olarak veya diğer dijital kütüphanelerin güvenilirliğine güvenilerek yapılıyordu. Günümüzde eserler, projenin metinlerinin güvenilirliğini ve doğruluğunu sağlayan ProofreadPage eklentisi aracılığıyla çevrimiçi taramalarla desteklenmektedir.
Her biri belirli bir dili temsil eden bazı bağımsız Vikikaynaklar, artık yalnızca taramalarla desteklenen çalışmalara izin vermektedir. Vikikaynak koleksiyonunun büyük bir kısmı metinlerden oluştursa da, çizgi romanlar, filmler ve sesli kitap gibi diğer medya türleri de yer almaktadır. Bazı Vikikaynaklar, ilgili Vikikaynak'ın belirli politikalarına tabi olmak üzere, kullanıcı tarafından oluşturulan açıklamalara izin vermektedir. Proje zaman zaman güvenilirlik eksikliği nedeniyle eleştirilere maruz kalsa da Ulusal Arşivler ve Kayıtlar İdaresi gibi kuruluşlar tarafından referans gösterilmektedir.[2]
Vikikaynak 70'ten fazla dilde hizmet vermektedir. 6 Mayıs 2006 tarihinde açılan Türkçe Vikikaynak'ta 27 Temmuz 2025 itibarıyla 478 kişinin yazdığı 19.778 madde bulunmaktadır.[3]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Vikikaynak'ın orijinal konsepti, faydalı veya önemli tarihsel metinlerin depolanmasıydı. Bu metinler birincil kanıt ve orijinal kaynak metinleri sağlayarak Vikipedi maddelerini desteklemeyi ve kendi başına bir arşiv oluşturmayı amaçlıyordu. Koleksiyon, başlangıçta önemli tarihsel ve kültürel materyallere odaklanmıştı ve bu da onu Gutenberg Projesi gibi diğer dijital arşivlerden ayırıyordu.[1]
Proje, planlama aşamasında başlangıçta Sourceberg Projesi (Gutenberg Projesi'nin kelime oyunu) olarak adlandırılıyordu.[1]
2001 yılında, birincil kaynak materyallerinin eklenmesi konusunda Vikipedi'de bir anlaşmazlık çıktı ve bu da bunların dahil edilip edilmeyeceği veya silineceği konusunda değişiklik savaşlarına yol açtı. Gutenberg Projesi bu soruna bir çözüm olarak önerildi. Önerilen projeyi anlatan The Cunctator adlı kullanıcı, "Vikipedi'nin Nupedia için olduğu gibi, Gutenberg Projesi için de aynı şey olacak"[4] diyerek, kısa süre sonra bu ifadeyi "Gutenberg Projesi'nin çabalarını kopyalamak istemiyoruz; aksine, onları tamamlamak istiyoruz. Belki de Gutenberg Projesi, Vikipedi'den bir Gutenberg Projesi dosyasına kolayca bağlantı kurmak ve kullanıcıların Gutenberg Projesi'ne yeni çalışmalarını kolayca göndermelerini sağlamak için bir arayüz olarak kullanılabilir." diyerek açıkladı.[5] İlk yorumlar şüpheciydi; Larry Sanger, projenin gerekliliğini sorgulayarak "Sanırım zor soru şu: Gutenberg Projesi zaten mevcutken neden tekerleği yeniden icat ediyoruz? Gutenberg Projesi'ni tamamlamak istiyoruz; tam olarak nasıl?" diye yazdı,[6] ve Jimmy Wales, "Larry gibi ben de Gutenberg Projesi'ne ne ekleyebileceğimizi görmek için üzerinde düşünmemizi istiyorum. Birincil kaynakların genel olarak herkes tarafından düzenlenebilir olması pek olası görünmüyor; yani Shakespeare, Shakespeare'dir; eserine ilişkin yorumlarımız ise bizim istediğimiz gibi olur." diye ekledi.[7]
Proje, faaliyetlerine ps.wikipedia.org adresinden başladı. Katkıda bulunanlar, "PS" alt alan adının birincil kaynaklar anlamına gelen "Primary Sources" veya Gutenberg Projesi anlamına gelen "Project Sourceberg" anlamına geldiğini anladılar.[4] Ancak bu, Project Sourceberg'in Peştuca Vikipedi'nin alt alan adını işgal etmesine neden oldu (Peştuca dilinin ISO dil kodu "ps"dir).
Gutenberg Projesi, resmi olarak 24 Kasım 2003'te, sources.wikipedia.org adresinde kendi geçici URL'sini aldığında başlatıldı ve ps.wikipedia.org adresinde barındırılan tüm metinler ve tartışmalar bu geçici adrese taşındı. Projenin adı, 6 Aralık 2003'te yapılan bir oylamayla Wikisource olarak değiştirildi. İsim değişikliğine rağmen, proje 23 Temmuz 2004'e kadar kalıcı URL'sine (http://wikisource.org/) taşınmadı.[8]
Logo ve slogan
[değiştir | kaynağı değiştir]Vikikaynak başlangıçta "Project Sourceberg" olarak adlandırıldığından, ilk logosu bir buzdağı resmiydi.[1] Bir halef seçmek için yapılan iki oylama kesin sonuç vermedi ve orijinal logo 2006 yılına kadar kaldı. Son olarak, hem yasal hem de resmin lisansının bir Wikimedia Vakfı logosu için uygun olmaması ve fotoğrafın düzgün ölçeklenememesi gibi teknik nedenlerle, orijinal resimden esinlenerek stilize edilmiş bir vektör buzdağının projenin logosu olarak kullanılması zorunlu oldu.
Vikikaynak'ın sloganı olan "Özgür Kütüphane" ifadesinin ilk belirgin kullanımı, projenin çok dilli portalının 27 Ağustos 2005'teki sürümünde Wikipedia portalına dayalı olarak yeniden tasarlandığında gerçekleşti.[9] Wikipedia portalında olduğu gibi, Wikisource sloganı projenin en büyük on dilindeki logonun etrafında yer almaktadır.
İngilizce sürümündeki portalın merkez görsellerine, yani ortadaki buzdağı logosu ve sayfanın üst kısmındaki "Wikisource" başlığına tıklandığında, "Wikisource" ve "The Free Library" terimlerinin 60 dildeki çevirilerinin listesine ulaşılmaktadır.
Araçlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikikaynak için geliştirici ThomasV tarafından, proje tarafından transkripsiyonların daha iyi değerlendirilmesi amacıyla, ProofreadPage adlı bir MediaWiki eklentisi geliştirildi. Bu eklenti, taranmış eserlerin sayfalarını, ilgili sayfaya ait metinle yan yana göstererek metnin daha sonra bağımsız olarak başka bir editör tarafından kontrol edilmesini, doğrulanmasını ve tashih edilmesini sağlar.[10][11][12] Bir kitap veya başka bir metin tarandıktan sonra, sayfa dönüşleri ve diğer sorunlar düzeltilmek üzere ham görüntüler görüntü işleme yazılımıyla değiştirilebilir. Rötuşlanan görüntüler daha sonra PDF veya DjVu dosyasına dönüştürülebilir ve Vikikaynak veya Wikimedia Commons'a yüklenebilir.[10] Bu sistem, editörlerin Vikikaynak'daki metinlerin doğruluğunu sağlamalarına yardımcı olur. Tamamlanmış eserlerin orijinal sayfa taramaları, hataların daha sonra düzeltilebilmesi ve okuyucuların metinleri orijinalleriyle karşılaştırabilmesi için tüm kullanıcıların erişimine açıktır.
Önemli kilometre taşları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Projenin sources.wikipedia.org'da resmi olarak başlamasından iki hafta sonra, 1.000'den fazla sayfa oluşturuldu ve bunların yaklaşık 200'ü gerçek madde olarak belirlendi. Vikikaynak 4 Ocak 2004'te 100. kayıtlı kullanıcısına ulaştı. Temmuz 2004 başında madde sayısı 2.400'ü aştı ve 500'den fazla kullanıcı kaydoldu.
30 Nisan 2005'te, 18 yönetici dahil, 2667 kayıtlı kullanıcı ve yaklaşık 19.000 madde vardı. Proje aynı gün 96.000'inci düzenlemesini gerçekleştirdi.
27 Kasım 2005'te İngilizce Vikikaynak varlığının üçüncü ayında 20.000 metin birimine ulaştı ve Nisan ayında (dil alt alanlarına geçişten önce) tüm projenin sahip olduğundan daha fazla metin barındırıyordu.
10 Mayıs 2006'da ilk Vikikaynak Portalı oluşturuldu.
14 Şubat 2008'de, İngilizce Vikikaynak, ressam Francis Bicknell Carpenter'ın kitabı olan Six Months at the White House eserinin 74. Bölümü ile 100.000 metin birimini geçti.[13]
Kasım 2011'de 250.000 metin birimi hedefine ulaşıldı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Ayers, Phoebe; Matthews, Charles; Yates, Ben (2008). How Wikipedia Works. No Starch Press. ss. 435-436. ISBN 978-1-59327-176-3.
- ^ "Transcribe | Citizen Archivist". 31 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2025.
- ^ "Vikikaynak". tr.wikisource.org. WikiMedia. 27 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2025.
- ^ a b The Cunctator (16 Ekim 2001). "Primary sources Pedia, or Project Sourceberg". Wikipedia. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2011.
- ^ The Cunctator (16 Ekim 2001). "Primary sources Pedia, or Project Sourceberg". Vikipedi. 20 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2012.
- ^ Sanger, Larry (17 Ekim 2001). "Primary sources Pedia, or Project Sourceberg". Wikipedia. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2012.
- ^ Wales, Jimmy (17 Ekim 2001). "Primary sources Pedia, or Project Sourceberg". Wikipedia. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2012.
- ^ Starling, Tim (23 Temmuz 2004). "Scriptorium". Wikisource. 15 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2011.
- ^ "Wikisource.org". Wikisource.org. 27 Ağustos 2005. 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2025.
- ^ a b Bernier, Alex; Burger, Dominique; Marmol, Bruno (2010). "Wiki, a New Way to Produce Accessible Documents". Miesenberger, Klaus; Klaus, Joachim; Zagler, Wolfgang; Karshmer, Arthur (Ed.). Computers Helping People with Special Needs. Springer. ss. 22-24. ISBN 978-3-642-14096-9.
- ^ Proofread Page extension at MediaWiki. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2025.
- ^ ProofreadPage at Wikisource.org. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2025.
- ^ "100K" discussion on Scriptorium. English Wikisource. 14 Şubat 2008. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2025.
