Ana Türkçe

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Ön Türkçe sayfasından yönlendirildi)

Ana Türkçe, Ön Türkçe veya Proto Türkçe, Türkî diller ailesinin Oğuz ve Oğur dallarına ayrılmadan önceki dönemlerine ait varsayımsal bir ana dildir. Diğer proto (ana) diller gibi, geçmişteki konuşma dili ile birebir aynı olmayabilir.[1] "İlk" ve "en eski" anlamlarına gelen proto sözcüğünün ifade ettiği gibi, ilk Türkçe olarak görülebilir.[2]

Ana Türkçe
Bölge Moğolistan (tahmini)
Dönem M.Ö. 500
Dil ailesi
Altay?
  • Ana Türkçe
Dil kodları
ISO 639-3 –

Kapsam[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçenin elde mevcut en eski yazılı kaydı; 682-691 yıllarında yazılmış olan Çoyr Yazıtıdır.[3] Fakat bu yazıt Orhun yazıtları kadar hareketlilik ve canlılık göstermediğinden çoğu zaman Orhun yazıtları Türkçenin ilk yazılı kaynağı kabul edilir. Orhun Yazıtları Türk dillerinin doğu branşının özelliklerini gösterir. Geçmişte Proto Türkçenin oluşturulma çalışmaları daha çok Eski Doğu Türkçesi ve Oğuz dillerine dayanıyorken günümüzde yaşayan tüm yazılı ve sözlü Türkî dillerin kapsamlı olarak incelenmesine başlandı.[4] Eski doğu Türkçenin Runik, Uygur ve Mani belgeleri yeniden oluşturulma çalışmalarında anahtar rol oynarken Çuvaş ve Hazar dilleri gibi Eski Batı dilleri ile ilgili yazılı kaynaklar yetersizdir.[4]

Zaman aralığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünyadaki tüm proto dillerin bir üst zaman limiti yani takribi başlangıç noktası vardır ve bu aralık genellikle Mezolitik dönemin sonu veya Neolitik dönemin başıdır.[5] Neolitik Devrim denen dönemde oluşan sosyo-dilsel şartlar, bugün bildiğimiz anlamda dillerin ortaya çıkması sonucunu doğurmuştur.[5] Proto-Türk dili, Proto-Türkler tarafından konuşulan Türk dillerinin ortak atasının dilidir Proto-Türk, Oğur (batı) ve Ortak(common) Türk (doğu) şubelerine ayrıldı. Proto-Türkçenin ilk olarak 2,500 yıl önce Doğu Asya'da konuşulmaya başlandığı düşünülüyor.[6]

Fonoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçenin *r ve *z ağzına ayrılması daha Altay döneminde olmuştur ve en azından M.Ö. 2. bin yıllarına dayanmaktadır. Bazı araştırmacılara göre Türkçede bu ses değişimi r'nin z'den önce olması fikrindedirler. Aksini iddia edenler de vardır.[7]

Kelime bilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Adıllar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana Türkçe Türkçe Azerice Türkmence Kazakça Çuvaşça Karahanlı Türkçesi Özbekçe Başkurtça Kırgızca Sahaca (Yakut)
*bẹ,[8][9] *ben-[10][11] ben, ban- mən men men, ma- e-pĕ, man- men, man- men min men min
*sẹ,[8][12] *sen- sen, san- sən sen sen, sa-, siz e-sĕ, san- sen, san- sen, siz hin sen, siz en
*an-, *o-l on-, o on-, o ol on-, o-l un-, văl an-, ol u ul al kini, ol[13]
*biŕ biz biz biz biz pir- biz biz beð biz bihigi
*siŕ siz siz siz sender, sizder sir- siz sizlar heð siler, sizder ehigi
*o-lar[14] on-lar onlar olar olar vĕsem, vĕsen- olar ular ular alar kiniler, ollor

Sayılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana Türkçe Türkçe Azerice Türkmence Çuvaşça Karahanlı Türkçesi Kazakça Özbekçe Başkurtça Kırgızca Yakutça (Sahaca)
1 *bīr bir bir bir pĕr bīr bir bir ber bir biir
2 *ẹki iki iki iki ikĕ ikkī eki ikki ike eki ikki
3 *üç üç üç üç viśĕ üč üsh uch ös üč üs
4 *dȫrt dört dörd dört tăvată tȫrt tört to'rt dürt tört tüört
5 *bēĺ(k) beş beş bäş pilĕk bḗš bes besh biş beş bies
6 *altï altı altı alty ultă altï̄ altı olti altı altı alta
7 *yẹti yedi yeddi ýedi śičĕ yétī zheti yetti yete jeti sette
8 *sekiŕ sekiz səkkiz sekiz sakăr sekiz segiz sakkiz higeð segiz aаğıs
9 *tokuŕ dokuz doqquz dokuz tăhăr tokūz toğız to'qqiz tuğıð toguz toğus
10 *ōn on on on vună ōn on o'n un on uon
20 *yėgirmi yirmi iyirmi ýigrimi śirĕm yegirmī zhıyırma yigirma yegerme jıyırma süürbe
30 *otuŕ otuz otuz otuz văḍăr ottuz otız o'ttiz utıð otuz otut
40 *kïrk kırk qırx kyrk hĕrĕh kïrk qırıq qirq qırq kırk -
50 *ellig elli əlli elli allă ellig eliw ellik ille elüü -
60 *altmïĺ altmış altmış altmyş utmăl altmïš alpıs oltmish altmış altımış -
70 *yẹtmiĺ yetmiş yetmiş ýetmiş śitmĕl yetmiš zhetpis yetmish yetmeş jetimiş -
80 *sekiŕ ōn seksen səksən segsen sakărvun seksȫn seksen sakson hikhän seksen ağıs uon
90 *dokuŕ ōn doksan doxsan dogsan tăhărvun toksōn toqsan to'qson tuqhan tokson toğus uon
100 *yǖŕ yüz yüz ýüz śĕr yǖz zhüz yuz yöð jüz süüs
1000 *bïŋ bin min müň pin miŋ mıŋ ming meŋ miñ muŋ

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ The Turkic Languages Lars Johanson. s 67. 1998. ISBN 0-415-08200-5
  2. ^ "proto-." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  3. ^ Ölmez, Mehmet. "Türkçenin ve Türk dillerinin yaşı konusu" (PDF). http://turkoloji.cu.edu.tr/. Çukurova Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Merkezi. 31 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016.  |website= dış bağlantı (yardım)
  4. ^ a b The Turkic Languages Lars Johanson. s 69. 1998. ISBN 0-415-08200-5
  5. ^ a b The Turkic Languages Lars Johanson. s 68. 1998. ISBN 0-415-08200-5
  6. ^ Janhunen, Juha (2013). "Personal pronouns in Core Altaic". In Martine Irma Robbeets; Hubert Cuyckens (eds.). Shared Grammaticalization: With special focus on the Transeurasian languages. 27 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. p. 223. ISBN 9789027272140
  7. ^ "Karadeniz Araştırmaları, Sayı 3 (Güz 2004), s.71-77. Fuzuli BAYAT: Oğuz kelimesinin etimolijisi. UZ ~ ĞUZ ~ OĞUZ ~ KAVIM ADININ ETIMOLOJISI. sayfa 74" (PDF). 20 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014. 
  8. ^ a b Georg, Stefan (22 Aralık 2004). "Review of Starostin, Dybo, Mudrak, Gruntov & Glumov (2003): Etymological Dictionary of the Altaic Languages". Diachronica. 21 (2): 445-450. doi:10.1075/dia.21.2.12geo. ISSN 0176-4225. 
  9. ^ "Turkic etymology : Query result". starling.rinet.ru. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  10. ^ "Reconstruction:Proto-Turkic/ben", Wiktionary (İngilizce), 20 Ağustos 2021, 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Eylül 2021 
  11. ^ "Proto-Turkic/Pronouns and numbers - Wikibooks, open books for an open world". en.wikibooks.org (İngilizce). 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  12. ^ "Turkic etymology : Query result". starling.rinet.ru. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  13. ^ In Sakha (AKA Yakut), kini(ler) is used for animate referents whereas ol(lor) is used for inanimate referents. While the latter is cognate with other third person forms given here, the former descends from Proto-Turkic *gẹntü, *kẹntü '(him/her)self' and is thus cognate, for example, with Turkish kendi.
  14. ^ This pronoun are constructed by adding a plural suffix to *o-l "he/she/it". However, an Oghur language Chuvash uses a completely different plural suffix that lacks vowel harmony, -sem. According to Róna-Tas (1998), -sem is a late replacement to *-lAr.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ana_Türkçe&oldid=27860465" sayfasından alınmıştır