II. Dünya Savaşı: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
kDeğişiklik özeti yok
Değişiklik özeti yok
1. satır: 1. satır:
{{Ek kaynak gerekli}}{{hakkında|ikinci küresel savaş|İlk küresel savaş|I. Dünya Savaşı}}
{{Çalışma}}{{Ek kaynak gerekli}}{{hakkında|ikinci küresel savaş|İlk küresel savaş|I. Dünya Savaşı}}
{{Savaş bilgi kutusu
{{Çatışma bilgi kutusu
|çatışma = II. Dünya Savaşı
| çatışma = II. Dünya Savaşı
|parçası =
| parçası =
| resim = {{multiple image|border=infobox|perrow=2/2/2|total_width=300
|resim = Infobox collage for WWII.PNG
|image1= Changde battle.jpg
|başlık = '''Sol üstten saat yönünde:''' [[Wanjialing Muharebesi]]'nde Çinli askerler, [[I. El-Alameyn Muharebesi]]'nde Avustralyalı 25 poundluk top, [[Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Doğu Cephesi]]'nde Alman [[Junkers Ju 87|Stuka]] bombacı uçakları (1943-44 kışı), [[Lingayen Körfezi]]'nde Amerikan gemileri, [[Wilhelm Keitel]] [[Almanya'nın teslimiyet belgesi|teslimiyet belgesini]] imzalarken, [[Stalingrad Muharebesi]]'nde Sovyet askerleri
|alt1=
|tarih = '''Çatışma:''' 1 Eylül 1939 - 15 Ağustos 1945<br />'''Hukuken:''' 1 Eylül 1939 - 2 Eylül 1945
|image2=2-8 Field Regt.jpg
|yer = [[Avrupa]], [[Kuzey Afrika]], [[Pasifik Okyanusu]], [[Güneydoğu Asya]], [[Orta Doğu]] ve [[Akdeniz]]
|alt2=
|bölge =
|image3=Bundesarchiv Bild 183-R76619, Russland, Kesselschlacht Stalingrad.jpg
|sebep = [[Nazi Almanya]]'sının [[Polonya]]'nın danzig bölgesi istemesi sonucunda [[Polonya]]'nın vermemesi ve bunun üzerine [[Müttefik Devletler|Müttefikler]]'in [[Polonya]]'yı koruması
|alt3=
Sonucunda [[Nazi Almanya]]'sının [[Polonya]]'ya savaş ilan etmesi
|image4=Bundesarchiv Bild 101I-646-5188-17, Flugzeuge Junkers Ju 87.jpg
|sonuç = [[Müttefik Devletler|Müttefikler]] kazandı.
|alt4=
* [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] ve [[Sovyetler Birliği|SSCB]] iki [[süper güç]] hâlini aldı.
|image5=Wilhelm Keitel Kapitulation.jpg
* [[NATO]] ve [[Varşova Paktı]] olmak üzere iki kutuplu güç dengesi oluştu, bu da [[Soğuk Savaş]]'a ortam hazırladı.
|alt5=
* Almanya'da nasyonal sosyalist rejim, İtalya'da ise faşist rejim lağvedildi; bu ülkelerde yeni düzenler kuruldu. [[Nazi Almanyası|Üçüncü Reich]]'ın yıkılmasıyla Almanya, [[Doğu Almanya|Doğu]] ve [[Batı Almanya|Batı]] olmak üzere ikiye bölündü. Japonya'da militarist anlayış son buldu.
|image6=USS Pennsylvania moving into Lingayen Gulf.jpg
* [[Doğu Avrupa]] ülkelerinde [[Sovyetler Birliği|SSCB]] denetimiyle sosyalist rejimler kuruldu.
|alt6=}} Sol üstten saat yönünde: {{flatlist|
* [[Avrupa]] ve [[Asya]]'da [[ülke]] [[sınır]]ları değişti.
* [[Wanjialing Muharebesi]]'nde Çinli askerler
* [[Milletler Cemiyeti]], [[Birleşmiş Milletler]]'e dönüştü.
* [[I. El-Alameyn Muharebesi]]'nde Avustralyalı 25 poundluk top
|coğrafi_değişiklikler =
* [[Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Doğu Cephesi]]'nde Alman [[Junkers Ju 87|Stuka]] bombacı uçakları (1943-44 kışı)
|savaşan1 = '''[[Müttefik Devletler|Müttefikler]]''':<br />
* [[Lingayen Körfezi]]'nde Amerikan gemileri
{{bayraksimge|SSCB|1936}} [[Sovyetler Birliği|SSCB]] <small>(1941-45)</small><br />
* [[Wilhelm Keitel]] [[Almanya'nın teslimiyet belgesi|teslimiyet belgesini]] imzalarken
{{bayraksimge|Amerika Birleşik Devletleri|1912}} [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] <small>(1941-45)</small><br />
* [[Stalingrad Muharebesi]]'nde Sovyet askerleri
{{bayraksimge|Birleşik Krallık}} [[Birleşik Krallık]]<br />
{{bayraksimge resim|Flag of the Republic of China.svg}} [[Çin Cumhuriyeti (1912-1949)|Çin Cumhuriyeti]] <small>(1937-45)</small><br />
{{bayraksimge|Fransa}} [[Üçüncü Fransa Cumhuriyeti|Fransa]] <small>(1939-40)</small>
* {{bayraksimge resim|Flag of Free France (1940-1944).svg}} [[Özgür Fransa]] <small>(1940-44)</small>
{{bayraksimge resim|Flag of Poland (1928-1980).svg}} [[İkinci Polonya Cumhuriyeti|Polonya]] <small>(1939)</small><br />
* {{bayraksimge resim|Flaga PPP.svg}} [[Armia Krajowa|Polonyalı direnişçiler]] <small>(1942-45)</small>
{{bayraksimge|Yugoslavya Krallığı}} [[Yugoslavya Krallığı]] <small>(1941-45)</small><br />
{{bayraksimge|Kanada|1921}} [[Kanada]]<br />
{{bayraksimge|Avustralya}} [[Avustralya]]<br />
{{bayraksimge|Yeni Zelanda}} [[Yeni Zelanda]]<br />
{{bayraksimge|Yunan Krallığı}} [[Yunanistan Krallığı|Yunanistan]] <small>(1940-45)</small><br />
{{bayraksimge|Çekoslovakya}} [[Çekoslovakya]]<br />
{{bayraksimge|Güney Afrika|1928}} [[Güney Afrika Birliği|Güney Afrika]]<br />
{{bayraksimge|Norveç}} [[Norveç]] <small>(1940-45)</small><br />
{{bayraksimge|Hollanda}} [[Hollanda]] <small>(1940-45)</small><br />
{{bayraksimge|Belçika|state}} [[Belçika]] <small>(1940-45)</small><br />
{{bayraksimge|Brezilya}} [[Brezilya]] <small>(1942-45)</small><br />
----
Bağımlı ve kukla devletler<br />
{{bayraksimge|Filipinler|1919}} [[Filipinler]] <small>(1941-45)</small><br />
{{bayraksimge|Moğolistan|1949}} [[Moğolistan Halk Cumhuriyeti|Moğolistan]] <small>(1941-45)</small><br />
<small>[[Müttefik Devletler|''...ve diğerleri'']]</small>
|savaşan2 = '''[[Mihver Devletleri|Mihver]]''':<br />
{{bayraksimge|Nazi Almanyası}} [[Nazi Almanyası]]<br />
{{bayraksimge|Japon İmparatorluğu}} [[Japon İmparatorluğu]] <small>(1937-45)</small><br />
{{bayraksimge|İtalya Krallığı}} [[İtalya Krallığı]] <small>(1940-43)</small><br />
{{bayraksimge|Macaristan Krallığı}} [[Macaristan Krallığı]] <small>(1940-45)</small><br />
{{bayraksimge|Romanya Krallığı}} [[Romanya Krallığı]] <small>(1941-44)</small><br />
{{bayraksimge|Bulgaristan Krallığı}} [[Bulgaristan Krallığı]] <small>(1941-44)</small><br />
----
Askerî müttefikler<br />
{{bayraksimge|Finlandiya}} [[Finlandiya]] <small>(1941-44)</small><br />
{{bayraksimge|Tayland}} [[Tayland]] <small>(1942-45)</small><br />
{{bayraksimge|Irak Krallığı}} [[Irak Krallığı]] <small>(1941)</small><br />
----
Bağımlı ve kukla devletler<br />
{{bayraksimge resim|Flag of Manchukuo.svg}} [[Mançukuo]]<br />
{{bayraksimge|İtalyan Sosyal Cumhuriyeti}} [[İtalyan Sosyal Cumhuriyeti]] <small>(1943-45)</small><br />
{{bayraksimge|Hırvatistan|1941}} [[Hırvatistan Bağımsız Devleti|Hırvatistan]] <small>(1941-45)</small><br />
{{bayraksimge|Slovakya|1938}} [[Slovak Cumhuriyeti (1939-1945)|Slovak Cumhuriyeti]]<br />
<small>[[Mihver Devletleri|''...ve diğerleri'']]
|komutan1 = {{bayraksimge|SSCB|1936}} [[Josef Stalin]]<br />{{bayraksimge|ABD}} [[Franklin D. Roosevelt]]<br />{{bayraksimge|ABD}} [[Harry Truman]]<br />
{{bayraksimge|Birleşik Krallık}} [[Neville Chamberlain]]<br />
{{bayraksimge|Birleşik Krallık}} [[Winston Churchill]]
{{bayraksimge|Fransa}} [[Édouard Daladier]]
----
{{bayraksimge resim|Flag of the Republic of China.svg}} [[Çan Kay Şek]]<br />{{bayraksimge resim|Flag of Free France (1940-1944).svg}} [[Charles de Gaulle]]
|komutan2 = {{bayraksimge|Nazi Almanyası}} [[Adolf Hitler]]<br />{{bayraksimge|Japonya}} [[Hirohito]]<br />{{bayraksimge|İtalya Krallığı}} [[Benito Mussolini]]<br />
----
{{bayraksimge|Macaristan Krallığı}} [[Miklós Horthy]]<br />{{bayraksimge|Romanya Krallığı}} [[Ion Antonescu]]<br />{{bayraksimge|Finlandiya}} [[Carl Gustaf Emil Mannerheim|Carl Mannerheim]]<br />{{bayraksimge|Slovakya}} [[Jozef Tiso]]<br />{{bayraksimge|Nazi Almanyası}} 30 Nisan 1945'ten sonra [[Karl Dönitz]]
|komutan3 =
|güç1 =
|güç2 =
|güç3 =
|kayıp1 = '''Askerî kayıp:'''<br />- 16,000,000<br />'''Sivil kayıp:'''<br />- 45,000,000<br />'''Toplam Kayıp:'''<br />- 61,000,000
|kayıp2 = '''Askerî kayıp:'''<br />- 8,000,000<br />'''Sivil kayıp:'''<br />- 4,000,000<br />'''Toplam Kayıp:'''<br />- 12,000,000
|kayıp3 =
|notlar =
}}
}}
| tarih = 1 Eylül 1939-2 Eylül 1945 (6 yıl ve 1 gün)
[[Dosya:Map of participants in World War II.svg|küçükresim|400x400pik|{{Lejant|#009E60|[[Müttefik Devletler]]}} {{Lejant|#00FF00|[[Pearl Harbor Saldırısı]]'ndan sonra katılanlar, 1941-1945.}}
| yer = [[II. Dünya Savaşı'nda Avrupa Cephesi|Avrupa]], [[Pasifik Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Pasifik]], [[Atlantik Savaşı|Atlantik]], Hint Okyanusu, Güneydoğu Asya, [[İkinci Çin-Japon Savaşı|Çin]], Japonya, Orta Doğu, Akdeniz, [[Kuzey Afrika Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Kuzey Afrika]], Afrika Boynuzu, Orta Afrika, Avustralya, Kuzey ve Güney Amerika
{{Lejant|#007FFF|[[Mihver Devletleri]] (işgal ve ilhak edilen devletler dâhil.)}}
| sonuç = [[Müttefik Devletler|Müttefik]] zaferi
{{Lejant|#C0C0C0|Tarafsız devletler}}]]
* [[Nazi Almanyası]]'nın, [[İtalya Krallığı]]'nın ve [[Japon İmparatorluğu]]'nun çöküşü
'''II. Dünya Savaşı''', 1939'dan 1945'e kadar süren [[Dünya savaşı|küresel bir savaş]].{{sfn|Weinberg|2005|p=6}}<ref>Wells, Anne Sharp (2014) ''Historical Dictionary of World War II: The War against Germany and Italy''. Rowman & Littlefield Publishing. p. 7.</ref> [[Büyük güç]]ler dahil olmak üzere, dünya ülkelerinin birçoğu bir araya gelip iki karşıt askeri ittifak oluşturdular: [[Müttefik Devletler|Müttefikler]] ve [[Mihver Devletleri|Mihver]]. Savaşa dönemin tüm büyük güçleri olan [[Birleşik Krallık]], [[Sovyetler Birliği]], [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]], [[Çin Cumhuriyeti (1912-1949)|Çin Cumhuriyeti]] ve [[Fransa]], [[Müttefik Devletler]] olarak; [[Nazi Almanyası|Almanya]], [[İtalya Krallığı|İtalya]] ve [[Japon İmparatorluğu|Japonya]], [[Mihver Devletleri]] olarak katılmıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|ad1=John|soyadı1=Ferris|ad2=Evan|soyadı2=Mawdsley|başlık=The Cambridge History of the Second World War, Volume I: Fighting the War|yer=[[Cambridge]]|dil=İngilizce|yayıncı=[[Cambridge University Press]]|yıl=2015|kaynak=harv}}</ref> 100 milyondan fazla askerî personelin dâhil olduğu savaşta savaşa katılan ülkeler tüm ekonomik, endüstriyel ve bilimsel güçlerini, sivil ya da askerî kaynak farklılığı gözetmeksizin savaş için seferber etmiştir. [[Nükleer silah]]ların kullanıldığı tek savaş olmakla kalmayıp [[Holokost]] gibi kitlesel sivil ölümlerin gerçekleştirildiği II. Dünya Savaşı, insanlık tarihindeki en büyük ve en kanlı savaş olmuş ve 1939-1945 yılları arasındaki bu savaşta 40-50 milyon insan ölmüştür.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/648813/World-War-II "World-War-II"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150511010405/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/648813/World-War-II |tarih=11 Mayıs 2015 }} Britannica.com. Erişim: 18 Kasım 2013.</ref>
* [[İşgal Almanyası|Almanya]], [[İşgal Japonyası|Japonya]] ve [[Müttefik işgali altındaki Avusturya|Avusturya]]'da müttefik askeri işgalleri ve [[İtalya Krallığı]]'nın yıkılıp [[İtalya Cumhuriyeti]]'nin kurulması
* [[Atom Çağı]]'nın başlaması
* [[Milletler Cemiyeti]]'nin dağıtılıp [[Birleşmiş Milletler]]'in kurulması
* [[Amerika Birleşik Devletleri]] ve [[Sovyetler Birliği]]'nin rakip [[süper güç|süper güçler]] olması ve [[Soğuk Savaş]]'ın başlangıcı
| savaşan1 = [[Müttefik Devletler|'''Müttefikler''']]
| savaşan2 = [[Mihver Devletleri|'''Mihverler''']]
| komutan1 = '''Ana müttefik liderleri:'''{{yalın liste|
* {{flagicon|Sovyetler Birliği|1936|boyut=22px}} [[Josef Stalin]]
* {{flagicon|Amerika Birleşik Devletleri|1912|boyut=22px}} [[Franklin D. Roosevelt]]
* {{flagicon|Birleşik Krallık|boyut=22px}} [[Winston Churchill]]
* {{flagicon|Tayvan|boyut=22px}} [[Çan Kay Şek]]}}
| komutan2 = '''Ana mihver liderleri:'''{{yalın liste|
* {{flagicon|Nazi Almanyası|size=22px}} [[Adolf Hitler]]
* {{flagicon|Japon İmparatorluğu|size=22px}} [[Hirohito]]
* {{flagicon|İtalya Krallığı|size=22px}} [[Benito Mussolini]]}}
| kayıp1 = {{yalın liste|
* '''Askeri ölümler:'''
* 16,000,000'dan fazla
* '''Sivil ölümler:'''
* 45,000,000'dan fazla
* '''Toplam ölümler:'''
* 61,000,000'dan fazla
* (1937–1945)}}
| kayıp2 = {{yalın liste|
* '''Askeri ölümler:'''
* 8,000,000'dan fazla
* '''Sivil ölümler:'''
* 4,000,000'dan fazla
* '''Toplam ölümler:'''
* 12,000,000'dan fazla
* (1937–1945)}}
}}
'''II. Dünya Savaşı''', diğer adıyla '''Dünya Savaşı II''', 1939'dan 1945'e kadar süren [[Dünya savaşı|küresel savaş]]. Savaşa tüm [[Büyük güç|büyük güçler]] dahil dünya ülkelerinin büyük çoğunluğu dahil oldu ve iki karşıt askerî ittifak kurdular: [[Müttefik Devletler|Müttefikler]] ve [[Mihver Devletleri|Mihverler]]. 30'dan fazla ülkeden gelen 100 milyondan fazla [[Askerî personel|personelin]] doğrudan katıldığı bu [[topyekûn savaş]] durumunda, savaşın büyük tarafları tüm ekonomik, endüstriyel ve bilimsel kapasitelerini savaş için seferber ettiler, bu sivil ve askerî kaynaklar arasındaki farkı bulanıklaştırdı. 70 ila 85 milyon ölümle sonuçlanan II. Dünya Savaşı, insanlık tarihindeki [[Ölü Sayısına Göre Savaşlar Listesi|en ölümcül savaştı]] ve savaş boyunca askerî personelden çok sivil öldürüldü. On milyonlarca insan [[Soykırım|soykırımlardan]] ([[Holokost]] gibi), planlanmış [[açlık]] ölümlerinden, [[Katliam|katliamlardan]] ve [[Hastalık|hastalıklardan]] öldü. Uçaklar, nüfus merkezlerinin [[Stratejik bombardıman|stratejik bombardımanı]], [[Nükleer silah|nükleer silahların]] geliştirilmesi ve bunun savaşlardaki tek kullanımları gibi, savaşta önemli roller oynadı.


Genellikle II. Dünya Savaşı'nın 1 Eylül 1939'da [[Nazi Almanyası|Almanya]]'nın [[Polonya Seferi|Polonya'yı işgal etmesi]] ve ardından ayın 3'ünde Birleşik Krallık ve Fransa'nın Almanya'ya savaş ilan etmesiyle başladığı kabul edilir. 1939'un sonlarından 1941'in başlarına kadar; Almanya bir dizi [[Askerî harekât|harekât]] ve [[Tripartite Paktı|antlaşma]] ile [[Kıta Avrupası]]'nın çoğunu işgal etti veya kontrolü altına aldı ve [[İtalya Krallığı|İtalya]], [[Japon İmparatorluğu|Japonya]] ve daha sonra diğer ülkeler ile Mihverler ittifakını kurdu. Ağustos 1939'daki [[Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı]] ile Almanya ve [[Sovyetler Birliği]]; [[Sovyetler Birliği'nin Polonya'yı işgali|Polonya]], [[Kış Savaşı|Finlandiya]], [[Sovyet askerî işgalleri#Besarabya ve Kuzey Bukovina (1940)|Romanya]] ve [[Sovyetler Birliği'nin Baltık devletlerini işgali|Baltık devletlerini]] paylaşıp işgal ve ilhak ettiler. Kuzey Afrika ve Doğu Afrika'da harekâtların başlamasının ve 1940'ın ortalarında [[Fransa Muharebesi|Fransa'nın çöküşünün]] ardından savaş çoğunlukla Avrupalı Mihver devletleri ve [[Britanya İmparatorluğu]] arasında [[Balkan Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Balkanlar]]'daki harekâtlarla, [[Atlantik Savaşı]]'yla, [[Britanya Muharebesi|Britanya]]'da hava savaşıyla ve [[The Blitz|Blitz]]'le devam etti. 22 Haziran 1941'de başlarında Almanya, Avrupalı Mihver devletleri ile [[Barbarossa Harekâtı|Sovyetler Birliği'ni işgal ederek]] tarihin en büyük kara cephesi olan [[Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Doğu Cephesi]]'ni açtı ve Mihverleri, özellikle de Alman ''[[Wehrmacht]]''<nowiki/>'ını bir [[Yıpratma savaşı (askerî)|yıpratma savaşına]] soktu.
Savaşın başladığı tarih olarak genellikle [[Nazi Almanyası|Almanya]]'nın [[İkinci Polonya Cumhuriyeti|Polonya]]'yı [[Polonya Seferi|işgal ettiği]] 1 Eylül 1939 kabul görür.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.defense.gov/Explore/Features/Story/Article/2293108/significant-events-of-world-war-ii/|başlık=Significant Events of World War II|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=en-US|çalışma=U.S. DEPARTMENT OF DEFENSE}}</ref> Polonya'nın işgali ile birlikte Fransa ve [[Britanya İmparatorluğu]] ve [[İngiliz Milletler Topluluğu]]’na dahil olan çoğu ülke Almanya'ya ültimatom gönderdi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://time.com/5659728/poland-1939/|başlık=The Invasion of Poland Wasn't Hitler's First Aggression. Here's Why That Move Marked the Beginning of WWII|erişimtarihi=7 Şubat 2021|çalışma=Time}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.bl.uk/collection-items/wwii--ultimatum-letter|başlık=World War Two Ultimatum Letter to Germany|erişimtarihi=7 Şubat 2021|çalışma=The British Library}}</ref> Almanya, Avrupa'da büyük bir imparatorluk kurmayı amaçlıyordu ki 1939'un sonundan 1941'in başına kadar bir dizi muharebe ve antlaşma ile Avrupa topraklarının çoğunu ele geçirdi ya da bastırdı. [[Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı|Alman-Sovyet Antlaşması]] sürerken, Sovyetler Birliği, 6 komşu ülkesinin topraklarını tamamen ya da kısmen işgal ederek topraklarına katmıştır. Britanya ve İngiliz Milletler Topluluğu [[Kuzey Afrika]]'da ve genişleyen [[Atlantik Savaşı|deniz savaşlarında]] Mihver Devletleri'ne karşı savaşı sürdüren tek büyük güç olarak kalmıştır. 1941 Haziran ayında Avrupalı Mihver Devletleri, [[Sovyetler Birliği]]'ni işgal etmeye başladılar. [[Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Tarihteki en büyük kara savaşı cephesini]] başlatan bu işgal sonrası Mihver kuvvetleri askerî gücünün önemli bir bölümünü bu savaş için ayırmıştır. 7 Aralık 1941 tarihinde, 1937'den beri [[Çin-Japon Savaşı|Çin'le savaşan]] ve Asya'ya hükmetmeye çalışan Japonya, [[Pearl Harbor Saldırısı|Amerika Birleşik Devletleri’ne]] ve Pasifik Okyanusu'ndaki Avrupalı devletlerin topraklarına saldırmış ve kısa sürede bölgenin büyük bir bölümüne hakim olmuştur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/event/Pearl-Harbor-attack|başlık=Pearl Harbor attack {{!}} Date, History, Map, Casualties, Timeline, & Facts|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=İngilizce|çalışma=Encyclopedia Britannica}}</ref>


[[Büyük Doğu Asya Ortak Refahı Alanı|Asya ve Pasifik üzerinde hükmetmeyi]] amaçlayan Japonya, 1937'den beri [[Çin Cumhuriyeti (1912-1949)|Çin Cumhuriyeti]] ile [[İkinci Çin-Japon Savaşı|savaş]] içerisindeydi. Aralık 1941'de Japonya, Güneydoğu Asya ve Orta Pasifik'te Amerikan ve İngiliz topraklarına [[Pearl Harbor Saldırısı|Pearl Harbor'daki Amerikan filosuna saldırı]] gibi neredeyse eşzamanlı saldırılar düzenledi. ABD'nin ve Birleşik Krallık'ın Japonya'ya savaş ilanından sonra Avrupalı Mihver devletleri, müttefikleri ile dayanışma içinde ABD'ye savaş ilan etti. Japonya kısa süre içinde Batı Pasifik'in çoğunu ele geçirdi 1942'de kritik [[Midway Muharebesi]]'ni kaybetmelerinin ardından ilerlemeleri durduruldu; daha sonra Almanya ve İtalya [[II. El-Alameyn Muharebesi|Kuzey Afrika]]'da ve Sovyetler Birliği karşısında [[Stalingrad Muharebesi|Stalingrad]]'da yenilgiye uğratıldı. 1943'teki aksilikler (örneğin Doğu Cephesi'ndeki bir seri Alman yenilgisi, [[Husky Harekâtı|Müttefiklerin Sicilya'yı ve İtalyan anakarasını işgali]], ve Pasifik'teki müttefik harekâtı) Mihverleri bütün cephelerde stratejik geri çekilmeler yapmaya zorladı. 1944'te Batılı Müttefikler [[Overlord Harekâtı|Alman işgali altındaki Fransa'yı istila etti]] ve Sovyetler Birliği Mihverleri topraklarından tamamen atıp Mihver devletlerini işgal etmeye başladı. 1944 ve 1945 boyunca, Japonya'nın anakara Asya'daki ilerlemeleri tersine dönerken, Müttefikler Japon Donanması'na önemli darbeler vurdu ve önemli Batı Pasifik adalarını ele geçirdi.
Japonya'nın [[Pasifik Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Pasifik Cephesi]]'ndeki bir dizi yenilgisi ve Avrupalı [[Mihver Devletleri|Mihver]] ordularının [[Kuzey Afrika]] ve [[Stalingrad Muharebesi|Stalingrad]]'daki yenilgileriyle birlikte Mihver kuvvetlerinin ilerlemesi 1942 yılında durdurulmuştur. 1943 yılında [[Doğu Avrupa]]'daki [[Kursk Muharebesi|Alman yenilgileri]], İtalya'nın Müttefik kuvvetlerince işgal edilmesi ve [[Büyük Okyanus|Pasifik]]'teki Amerikan zaferleriyle birlikte Mihver Devletleri savaştaki kontrolü kaybetti ve tüm cephelerde geri çekilmek zorunda kalmıştır. 1944'te Batılı İttifak Kuvvetleri Fransa'yı, Sovyetler Birliği ise kaybettiği bölgeleri geri almakla kalmayıp [[İşgal Almanyası|Almanya'yı ve müttefiklerini işgal]] etmiştir.<ref>{{web kaynağı|başlık=History of German-American Relations » 1989–1994 – Reunification » "Two-plus-Four-Treaty": Treaty on the Final Settlement with Respect to Germany, September 12, 1990|url=http://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|yayıncı=usa.usembassy.de|erişimtarihi=6 Mayıs 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120507180629/http://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|arşivtarihi=7 Mayıs 2012|ölüurl=hayır|ölüurl=evet}}</ref>


Avrupa'daki savaş, Alman işgali altındaki bölgelerin özgürleştirilmesi, Sovyetler Birliği'nin ve [[Batılı Müttefiklerin Almanya'yı işgali]], [[Berlin Muharebesi]], [[Adolf Hitler'in ölümü|Adolf Hitler'in intiharı]] ve 8 Mayıs 1945'te [[Almanya'nın teslimiyet belgesi|Almanya'nın koşulsuz teslimiyetiyle]] sonuçlandı. 26 Temmuz 1945'te Müttefiklerin [[Potsdam Deklarasyonu]]'ndan ve Japonya'nın bu şartlara göre teslim olmayı reddetmesinin ardından, ABD ilk atom bombalarını 6 Ağustos 1945'te [[Hiroşima]]'ya ve 9 Ağustos'ta [[Nagazaki]]'ye [[Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı|attı]]. Japon adalarının potansiyel bir istilası, ek atom bombası saldırıları olasılığı ve 9 Ağustos'ta Japonya'ya karşı Sovyetlerin savaşa girmesi ve [[Mançurya Operasyonu|Mançurya'yı işgaliyle]] karşı karşıya kalan Japonya, 15 Ağustos 1945'te teslim olmaya niyetini açıkladı ve Asya'da Müttefikler zafer elde etti. Savaşın ardından, Almanya ve Japonya işgal edildi ve [[Nürnberg Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi|Alman]] ve [[Uzak Doğu Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi|Japon liderlere karşı savaş suçları mahkemeleri]] açıldı. Çoğunlukla Yunanistan ve Yugoslavya'da işlenmiş belgeli savaş suçlarına rağmen, İtalyan liderler ve generaller diplomatik faaliyetler sayesinde genellikle cezalar ile karşı karşıya kalmadılar.
Sovyetler Birliği ve Polonya kuvvetlerinin [[Berlin Muharebesi|Berlin’i ele geçirmesini]] takip eden Almanya'nın [[Zafer Günü (9 Mayıs)|8 Mayıs 1945]]'te [[Almanya'nın teslimiyet belgesi|koşulsuz teslimiyetiyle]] birlikte Avrupa’da savaş sona ermiş, Japon orduları ise Birleşik Devletler tarafından [[Leyte Körfezi Muharebesi|yenilgiye]] uğratılmıştır. Bunu takiben Japon Adaları işgal edilmeye başlanmıştır. Asya'da savaş, 15 Ağustos 1945 tarihinde Japonya’nın teslim olmayı kabul etmesiyle sona erdi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.theatlantic.com/photo/2011/10/world-war-ii-the-fall-of-imperial-japan/100175/|başlık=World War II: The Fall of Imperial Japan - The Atlantic|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=İngilizce|çalışma=www.theatlantic.com|ad=Alan|soyadı=Taylor}}</ref>


II. Dünya Savaşı, dünyanın siyasi gruplaşmasını ve sosyal yapısını değiştirdi. [[Birleşmiş Milletler]] (BM), uluslararası işbirliğini geliştirmek ve gelecekteki potansiyel çatışmaları önlemek için kuruldu ve muzaffer büyük güçler (Çin, Fransa, Sovyetler Birliği, Birleşik Krallık ve ABD) [[Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi|Güvenlik Konseyi]]'nin [[Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri|daimi üyeleri]] oldu. Sovyetler Birliği ve ABD rakip [[Süper güç|süper güçler]] olarak ortaya çıktı, ve bu neredeyse yarım yüzyıl süren [[Soğuk Savaş]] için zemin hazırladı. Avrupa'nın savaştan gördüğü büyük zararın ardından, büyük güçlerinin etkisi azaldı ve bu Asya ile [[Afrika'nın dekolonizasyonu|Afrika'nın dekolonizasyonunu]] tetikledi. Endüstrileri zarar gören çoğu ülke ekonomik iyileşme ve genişlemeye yöneldi. Siyasi bütünleşme, [[Avrupa bütünleşmesi|özellikle Avrupa'da]], gelecekteki düşmanlıkları önleme, savaş öncesi düşmanlıkları sona erdirme ve ortak bir kimlik oluşturma çabası ile başladı.
Savaş, 1945 yılında [[Müttefik Devletler]]'in Almanya ve Japonya'ya karşı kesin zaferiyle sonuçlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı dünyanın politik düzenini ve sosyal yapısını derinden etkiledi. Sonraki yıllarda oluşabilecek çatışmaların önüne geçmek ve uluslararası dayanışmayı sağlamak için [[Birleşmiş Milletler]] (BM) kuruldu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.un.org/un70/en/content/history/index.html|başlık=History of the UN {{!}} United Nations Seventieth Anniversary|erişimtarihi=8 Şubat 2021|çalışma=www.un.org}}</ref> Savaş sonrasında Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği gibi [[süper güç]]ler ortaya çıktı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.nationalww2museum.org/war/articles/new-global-power-after-world-war-ii-1945|başlık=Great Responsibilities and New Global Power|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=İngilizce|çalışma=The National WWII Museum {{!}} New Orleans}}</ref> Bu durum süper güçler arasında 46 yıl boyunca sürecek olan bir [[Soğuk Savaş]] dönemini başlattı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/event/Cold-War|başlık=Cold War {{!}} Summary, Causes, History, & Facts|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=İngilizce|çalışma=Encyclopedia Britannica}}</ref> Bu dönemde Avrupalı büyük güçlerin etkilerinin azalması sonucunda Asya ve Afrika'daki sömürgeler bağımsızlıklarını kazanmaya başladı. Savaş süresince endüstrisi hasar gören birçok ülke ekonomisini tekrar yapılandırma dönemine girişti. Politik bütünleşme, savaş sonrası ilişkileri düzenlemek amacıyla özellikle de Avrupa'da, önem kazanmıştır.


== Kronoloji ==
== Zamandizin ==
{{Ana|II. Dünya Savaşı kronolojisi}}
{{Ayrıca bakınız|II. Dünya Savaşı kronolojisi}}
[[Polonya Seferi|Almanya'nın Polonya'yı işgal ettiği]] 1 Eylül 1939 savaşın başladığı tarih olarak genel kabul görür. İki gün sonra Birleşik Krallık ve Fransa Almanya'ya savaş ilan eder. Japonya'nın Mançurya'yı işgal ettiği 13 Eylül 1931 ile [[Çin-Japon Savaşı|II. Çin-Japon Savaşı]]'nın başladığı 7 Haziran 1937 da bazı çevrelerce savaşın başladığı tarih olarak kabul edilir.<ref>Ghuhl, Wernar (2007) ''Imperial Japan's World War Two'' Transaction Publishers pp. 7, 30</ref><ref>Polmar, Norman; Thomas B. Allen (1991) World War II: America at war, 1941–1945 {{ISBN|978-0-394-58530-7}}</ref><ref name=sterling>{{haber kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20080613202437/http://educationforum.ipbhost.com/index.php?showtopic=9196|erişimtarihi=13 Haziran 2008|ad=Sterling|yazarbağı=Sterling Seagrave|soyadı=Seagrave|başlık=post Feb 5 2007, 03:15 PM|tarih=5 Şubat 2007|yayıncı=The Education Forum|alıntı=Americans think of WW2 in Asia as having begun with Pearl Harbor, the British with the fall of Singapore, and so forth. The Chinese would correct this by identifying the Marco Polo Bridge incident as the start, or the Japanese seizure of Manchuria earlier.}}</ref>
[[Avrupa]]’daki savaşın genellikle 1 Eylül 1939’da<ref>{{harvnb|Weinberg|2005|s=6}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Historical Dictionary of World War II: The War against Germany and Italy|dil=en|sayfa=7|yayıncı=Rowman & Littlefield Publishing|yıl=2014|ad=Anne Sharp|soyadı=Wells}}</ref> [[Polonya Seferi]] ile ve iki gün sonra Birleşik Krallık ve Fransa'nın Almanya'ya savaş ilanıyla başlandığı kabul edilir. Pasifik'te savaşın başlama tarihi olarak kabul edilen tarihlerin arasında ise, [[İkinci Çin-Japon Savaşı]]'nın başladığı 7 Temmuz 1937<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Cambridge History of the Second World War, Volume I: Fighting the War|dil=en|yayıncı=[[Cambridge University Press]]|yıl=2015|ad=Evan|soyadı=Mawdsley|ad2=John|soyadı2=Ferris}}</ref><ref>{{harvnb|Förster & Gessler|2005|s=64}}</ref> ve [[Japonya'nın Mançurya'yı istilası|Japonya'nın Mançurya'yı istila ettiği]] 19 Eylül 1931 yer alır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Imperial Japan's World War Two|erişimtarihi=|tarih=|dil=en|sayfa=|sayfalar=7, 30|çalışma=|yayıncı=Transaction Publishers|yıl=2007|ad=Wernar|soyadı=Ghuhl}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=World War II: America at war, 1941–1945|erişimtarihi=|tarih=|dil=en|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|yıl=1991|ad=Norman|soyadı=Polmar|isbn=978-0-394-58530-7|ad2=Thomas B.|soyadı2=Allen}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://educationforum.ipbhost.com/index.php?showtopic=9196|başlık=post Feb 5 2007, 03:15 PM|erişimtarihi=|arşivtarihi=13 Temmuz 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080613202437/http://educationforum.ipbhost.com/index.php?showtopic=9196|tarih=5 Şubat 2007|çalışma=|yayıncı=|alıntı=Americans think of WW2 in Asia as having begun with Pearl Harbor, the British with the fall of Singapore, and so forth. The Chinese would correct this by identifying the Marco Polo Bridge incident as the start, or the Japanese seizure of Manchuria earlier.|ad=Seagrave|soyadı=Sterling}}</ref>


Diğer bazı görüşler ise, Çin-Japon Savaşı ile Avrupa ve kolonilerindeki savaşın eşzamanlı olarak gerçekleştiğini ve iki savaşın 1941'de birleştiğini savunan İngiliz tarihçi [[A.J.P. Taylor]]'ın görüşlerini takip eder.<ref>{{harvnb|Taylor|1961|s=vii}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=American History the Easy Way|erişimtarihi=|tarih=|dil=|sayfa=236|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=Barron's Educational Series|yıl=2003|ad=William O|soyadı=Kellogg|isbn=0-7641-1973-7}}</ref> II. Dünya Savaşı için kullanılan diğer başlangıç tarihlerinin arasında [[II. İtalya-Habeşistan Savaşı]]'nın başladığı 3 Ekim 1945 bulunur.<ref>{{harvnb|Ben-Horin|1943|s=169}}</ref><ref>{{harvnb|Taylor|1979|s=124}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Asian and African Studies|erişimtarihi=|tarih=|dil=|sayfa=191|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|yıl=1965|ad=Hevrah Mizrahit|soyadı=Yisreelit}}</ref> Bunun yanında, Hem I. hem de II. Dünya Savaşı'nın aynı "[[Avrupa İç Savaşı]]" veya "[[İkinci Otuz Yıl Savaşı]]" nın bir parçası olduğu görüşü de vardır.<ref>{{harvnb|Canfora|2006|s=155}}</ref><ref>{{harvnb|Prins|2002|s=11}}</ref> İngiliz tarihçi [[Antony Beevor]], II. Dünya Savaşı'nın başlangıcını Mayıs'tan Eylül 1939'e kadar Sovyetler Birliği ile [[Moğolistan Halk Cumhuriyeti|Moğolistan]] ve Japonya güçleri arasında savaşılan [[Halhin Gol Muharebesi]] olarak belirler.<ref>{{harvnb|Beevor|2012|s=10}}</ref>
A. J. P. Taylor, savaşı Doğu Asya'daki Çin-Japon Savaşı ve Avrupa'daki İkinci Avrupa Savaşı olarak ikiye ayırır. Taylor bu iki savaşın 1941’de birleşerek 1945'e kadar süren tek bir küresel çatışma halini aldığını savunur.


Savaşın bitiş tarihi hakkında da evrensel bir fikir birliği yoktur. O zamanlarda savaşın, 2 Eylül 1945'te [[Japonya'nın teslim oluşu|Japonya'nın resmen teslim olarak]] Asya'daki savaşı resmen bitirmesi ile değil, 14 Ağustos 1945'deki [[mütareke]] ile sonlandığı kabul görüyordu. Japonya ve Müttefikler arasında [[San Francisco Barış Antlaşması|bir barış antlaşması]], 1951'de imzalandı.<ref>{{harvnb|Masaya|1990|s=4}}</ref> 1990'da Almanya'nın geleceğini ilgilendiren [[İki Artı Dört Antlaşması|bir antlaşma]], Doğu ve Batı Almanya'nın [[Alman yeniden birleşmesi|yeniden birleşmesine]] zemin hazırladı ve bu, II. Dünya Savaşı'nın sebep olduğu savaş sonrası sorunların çoğunu çözdü.<ref>{{Web kaynağı|url=http://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|başlık=History of German-American Relations » 1989–1994 – Reunification » "Two-plus-Four-Treaty": Treaty on the Final Settlement with Respect to Germany, September 12, 1990|erişimtarihi=|arşivtarihi=7 Mayıs 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120507180629/http://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|tarih=|çalışma=|yayıncı=usa.usembassy.de}}</ref> Japonya ile Sovyetler Birliği arasında hiçbir zaman resmi bir barış antlaşması imzalanmadı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.atimes.com/article/fact-box-japan-russia-never-signed-wwii-peace-treaty/|başlık=Why Japan and Russia never signed a WWII peace treaty|erişimtarihi=|arşivtarihi=4 Haziran 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180604072306/http://www.atimes.com/article/fact-box-japan-russia-never-signed-wwii-peace-treaty/|tarih=|çalışma=|yayıncı=Asia Times}}</ref>
23 Ağustos 1942'de başlayıp 2 Şubat 1943'te Almanların mutlak yenilgisiyle sonuçlanmış ve tüm [[6. Ordu (Almanya)|Alman 6. Ordusu]] elimine edilmiştir. [[Stalingrad Muharebesi]] ile Almanların taarruz gücü kırılmıştır, bu olay savaşın [[Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Doğu Cephesi]]'nde kırılma noktası olarak kabul edilir. Almanlar, [[Kursk Muharebesi]] ile Ruslara karşı son büyük taarruzları gerçekleştirmişler ancak başarılı olamamışlardır. Stalingrad Muharebesi ile Alman kuvvetleri sürekli olarak [[Berlin]]'e kadar geri çekilmek zorunda kalmışlardır.


== Arka plan ==
Başını ABD ve İngiltere'nin çektiği [[Müttefik Devletler|Batılı Müttefik Devletler]]'in 6 Haziran 1944'te Alman işgali altındaki Fransa'nın [[Normandiya Çıkarması|Normandiya]] sahillerine çıkarma yapması savaşın [[Batı Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Batı Cephesi]]'nde kırılma noktası olarak kabul edilir.


=== Avrupa ===
Savaşın bitiş tarihi üzerine genel kabul görmüş bir tarih yoktur. Japonya’nın resmen teslim olduğu 2 Eylül 1945 yerine 14 Ağustos 1945 mütarekesi ile savaşın bittiğini savunan bir görüş vardır. Bazı Avrupalı tarihçilere göre Almanya’nın koşulsuz teslimiyet tarihi olan 8 Mayıs 1945 savaşın bitiş tarihidir. [[San Francisco Barış Antlaşması|Japonya ile Barış Antlaşması]] 1951’e kadar imzalanmamıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://china.usc.edu/treaty-peace-japan-1951|başlık=Treaty of Peace with Japan, 1951 {{!}} US-China Institute|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=İngilizce|çalışma=china.usc.edu}}</ref>
[[I. Dünya Savaşı]], [[İttifak Devletleri]]'nin ([[Avusturya-Macaristan İmparatorluğu|Avusturya-Macaristan]], [[Alman İmparatorluğu|Almanya]], [[Bulgaristan Krallığı|Bulgaristan]] ve [[Osmanlı İmparatorluğu]]) yenilgisi ve 1917'de [[Ekim Devrimi|Bolşeviklerin Rusya'da iktidarı ele geçirerek]] Sovyetler Birliği'ni kurması ile Avrupa [[Jeopolitik|siyasi]] haritasını kökten değiştirdi. Bu sırada, Fransa, Belçika, İtalya, Romanya ve Yunanistan gibi muzaffer [[İtilaf Devletleri]] savaşın bir sonucu olarak yeni topraklar kazandılar, ve Avusturya-Macaristan, Osmanlı ve [[Rus İmparatorluğu|Rus İmparatorluklarının]] çöküşünden yeni ulus devletler meydana geldi.
[[Dosya:Bundesarchiv Bild 102-09042, Genf, Völkerbund, Sitzungssaal.jpg|küçükresim|[[Cenevre]]'de toplanan [[Milletler Cemiyeti]] meclisi, 1930]]
[[Milletler Cemiyeti]], gelecekteki potansiyel bir dünya savaşını önlemek için 1919'da [[Paris Barış Konferansı]] sırasında kuruldu. Organizasyonun temel amaçları, [[kolektif güvenlik]] yoluyla silahlı çatışmayı önlemek, silahsızlanmak ve barışçıl müzakereler ve tahkim yoluyla uluslararası anlaşmazlıkları çözmekti.


I. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan güçlü [[Pasifizm|pasifist]] görüşlere rağmen,<ref>{{harvnb|Ingram|2006|ss=76-78}}</ref> aynı dönemde birçok Avrupa ülkesinde [[irredantizm]] ve [[Rövanşizm|intikamcı]] [[milliyetçilik]] gelişmeye başladı. Bu görüşler özellikle, [[Versay Barış Antlaşması]] tarafından dayatılan önemli toprak, sömürge ve ekonomi kayıpları nedeniyle Almanya'da belirgindi. Antlaşma nedeniyle Almanya, Avrupa'daki topraklarının %13'ünü ve [[Alman sömürge imparatorluğu|denizaşırı topraklarının]] tümünü kaybetti, diğer devletleri ilhak etmesi yasaklandı, tazminat ödemek zorunda bırakıldı ve [[Reichswehr|ülkenin silahlı kuvvetlerinin]] büyüklüğüne ve ekipmanlarına sınırlar getirildi.<ref>{{harvnb|Kantowicz|1999|s=149}}</ref>
== Savaş öncesi olaylar ==
[[Dosya:German losses after WWI.svg|küçükresim|sol|150px|[[I. Dünya Savaşı]]ndan sonra [[Almanya]]'nın kaybettiği topraklar haritası ]]
[[Dosya:Anti-Comintern Pact signing 1936.jpg|küçükresim|150px|Japonya Berlin Büyükelçisi [[Kintomo Mushanokōji]] ve Almanya Dışişleri Bakanı [[Joachim von Ribbentrop]] [[Anti-Komintern Paktı]]nı imzalarken]]
[[Dosya:Испанская 11 интербригада в бою под Бельчите. 1937.jpg|küçükresim|sol|234x234px|11. [[Uluslararası Tugaylar|Uluslararası Tugaya]] bağlı [[T-26]], İspanya'da Belchite yakınında (Eylül, 1937)]]
[[Dosya:Attacking the Gate of China02.jpg|küçükresim|150px|[[Çin Cumhuriyeti]]nin başkenti [[Nankin]]'in Çonghua kapısına saldıran Japon zırhlı araçlar (12 Aralık 1937 saat 12.10)]]


[[1918-1919 Alman Devrimi]] ile Alman İmparatorluğu yıkıldı, ve daha sonra [[Weimar Cumhuriyeti]] olarak bilinecek olan demokratik bir hükümet kuruldu. [[İki savaş arası dönem]] boyunca, yeni kurulan cumhuriyetin destekçileri ile hem [[Sağcılık|sağ]] hem de [[Solculuk|sol]] görüşlü sert muhalifler arasında çekişme görüldü. Bir İtilaf müttefiki olan İtalya, savaş sonrası bazı toprak kazanımları elde etti; ancak İtalyan milliyetçileri, Birleşik Krallık ve Fransa'nın İtalyanların savaşa girişini sağlamak için [[Londra Paktı|verdikleri sözlerin]] barış antlaşmasında yerine getirilmemesi yüzünden öfkeliydiler. 1922'den 1925'e kadar, [[Benito Mussolini]] önderliğindeki [[İtalyan faşizmi|faşist]] hareket; temsili demokrasiyi ortadan kaldıran, sosyalist, sol ve liberal güçlere baskı uygulayan ve İtalya'yı bir [[büyük güç]] yapıp bir "[[İtalyan İmparatorluğu|Yeni Roma İmparatorluğu]]" yaratma sözü veren yayılmacı bir dış politika izleyen milliyetçi, [[Totalitarizm|totaliter]] ve sınıf işbirlikçisi bir ideoloji ile İtalya'da iktidarı ele geçirdi.<ref>{{harvnb|Shaw|2000|s=35}}</ref>
=== Versay Rejimi ve Adolf Hitler'in yükselişi ===
[[Dosya:Nürnberg Reichsparteitag Hitler retouched.jpg|küçükresim|sol|286x286px|[[Adolf Hitler]], [[Nürnberg]]'de bir Nazi siyasi mitinginde, Ağustos 1939]][[Adolf Hitler]], 1923'te Alman hükümetini devirmeye yönelik [[Birahane Darbesi|başarısız bir darbe girişiminden]] sonra 1933'te [[Adolf Hitler'in iktidara yükselişi|Almanya Şansölyesi oldu]]. Hitler ırk temelli ve radikal yeni bir dünya düzenini benimseyerek demokrasiyi kaldırdı ve kısa süre sonra büyük bir [[Alman tekrar silahlanması|tekrar silahlanma gayreti]] başlattı.<ref>{{harvnb|Brody|1999|s=4}}</ref> Bu sırada Fransa, ittifakını güvence altına almak için, İtalya'nın sömürge olarak istediği Etiyopya'yı işgal etmesine göz yumdu. Durum, 1935'in başlarında [[Saar Bölgesi]]'nin Almanya ile yasal olarak yeniden birleşmesi ve Hitler'in tekrar silahlanma programını hızlandırıp [[Zorunlu askerlik|zorunlu askerliği]] başlatarak Versay Antlaşması'nı ihlal etmesi ile daha da kötüleşti.<ref>{{harvnb|Zalampas|1989|s=62}}</ref>
[[Adolf Hitler]]'in 1933 yılında iktidara gelmesinden itibaren savaşın sonuna kadar izlediği strateji, üç aşamalı bir stratejidir. Hitler, iktidara gelmesinin hemen ardından Alman ekonomisinin büyümesini hedef almıştır. [[I. Dünya Savaşı]]’ndan yenik çıkmak ve [[1929 Dünya Ekonomik Bunalımı]] sonucunda Alman ekonomisi ciddi sıkıntılar içerisine girmiştir. Yaşanan yüksek [[enflasyon]], aşırı boyutlara varan işsizlik ve bunlara bağlı olarak sanayideki üretim-hammadde dengesizliği bu sıkıntıların başlıcalarıdır. Ayrıca orta sınıfların ve iş adamların sol ve komünizm korkusu Hitler'in yükselişinde çok önemli bir rol oynamıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/place/Germany|başlık=Germany - The end of the republic|erişimtarihi=7 Şubat 2021|dil=İngilizce|çalışma=Encyclopedia Britannica}}</ref>


Birleşik Krallık, Fransa ve İtalya, Almanya'yı kontrol altına almak için Nisan 1935'te [[askerî küreselleşme]] yolunda önemli bir adım olan [[Stresa Antlaşması]]'nı imzaladı; ancak aynı yılın Haziran ayında Birleşik Krallık ve Almanya arasında önceki kısıtlamaları hafifleten bağımsız bir denizcilik antlaşması imzalandı. Almanya'nın Doğu Avrupa'da geniş toprakları istila hedeflerinden endişelenmeye başlayan Sovyetler Birliği, Fransa ile bir karşılıklı yardım antlaşması hazırladı. Ancak, [[Fransa-Sovyet Karşılıklı Yardım Antlaşması|Fransız-Sovyet paktının]] yürürlüğe girmeden önce Milletler Cemiyeti bürokrasisinden geçmesi gerekiyordu ve bu da antlaşmayı etkisiz kılıyordu.<ref>{{harvnb|Mandelbaum|1988|s=96}}</ref><ref>{{harvnb|Record|2005|s=50}}</ref> Avrupa ve Asya'daki olaylarla yakından ilgilenen ABD, aynı yılın Ağustos ayında [[Yansızlık Yasaları]]'nı onadı.<ref>{{harvnb|Schmitz|2000|s=124}}</ref>
Ekonominin düzene sokulmasının ardından stratejisinin ilk adımında Hitler, Alman kara, deniz ve hava kuvvetlerinin, [[Versay Barış Antlaşması|Versay anlaşmasıyla]] getirilen sınırlamalardan kurtulmasını sağlamaya gayret etmiştir.


Mart 1936'da Hitler, [[Renanya]]'yı yeniden silahlandırarak Versay ve [[Locarno Antlaşmaları]]'nı ihlal etti ve [[yatıştırma politikası]] nedeniyle çok az uluslararası muhalefetle karşılaştı.<ref>{{harvnb|Adamthwaite|1992|s=52}}</ref> Ekim 1936'da, Almanya ve İtalya [[Mihver Devletleri|Roma-Berlin Mihveri]]'ni kurdu. Bir ay sonra, Almanya ve Japonya, İtalya'nın ertesi yıl katılacağı [[Anti-Komintern Paktı]]'nı imzaladı.<ref>{{harvnb|Shirer|1990|ss=298-99}}</ref>
=== İspanya İç Savaşı ===
{{Ana|İspanya İç Savaşı}}
Ülkede 1898'den beri önemli [[Koloni (politik)|koloni]]lerin kaybedilmesi ile hızlanan ekonomik ve sosyal çöküntü [[iç savaş]] ortamını hazırlamıştır. 1923'te [[diktatör]] General [[De Rivera]] başa geçene kadar 33 tane kabine değişmiştir. Ülkenin yeni [[monarşi]]k yapısında politik açıdan istikrarsız bir durumda oluşu, ekonomik ve sosyal durumu çok kötü bir biçimde etkilemiştir. Aynı zamanda asiller ve ordunun karşılıklı çıkarlar nedeniyle kralcı ve dolayısıyla sağ görüşlü olması gibi bir durum söz konusuydu. Ancak bu gruba karşıt [[Katalonya]] ve [[Bask]] bölgesindeki halk ve komünistler vardı. Bu gruplar De Rivera'nın döneminde biraz daha durulmuş gözükselerde yine de onun kendilerini zapt edememesi sonucu yönetimden gitmesi sonrası kurulan 2. Cumhuriyette Nasyonalistler ve sonrasında Cumhuriyetçiler yönetime gelmişler; ancak ülke içerisinde büyüyen karmaşayı engelleyememişlerdir. Bunun sonucunda [[Cumhuriyetçilik|Cumhuriyetçi]]ler ile [[Milliyetçi]]ler arasında iç savaş başlamıştır. İlk başlarda Cumhuriyetçiler avantajlı görünmüşlerdir; ancak daha sonra [[İspanya Afrikası]] ve İspanyol ordusunun bir kısmı milliyetçilere katılmıştır. Hitler ve Mussolini radikal eylemlerle Alman ve İtalyan pilotlarını savaşa sokmuş ilk zırhlılarını İspanya'da denemiştir. 1939'da [[General Franco]] önderliğinde milliyetçi güçler tamamen yönetimi ele geçirdiğinde toplam ölü sayısı 600.000 civarındadır.{{sfn|Beevor|2012|p=10}}


=== Anti-Komintern Paktı ===
=== Asya ===
Çin'deki [[Kuomintang]] partisi, 1920'lerin ortalarında bölgesel [[Savaş ağası|savaş ağalarına]] karşı [[Kuzey Seferi|bir birleşme harekâtı]] başlattı ve Çin'i birleştirdi, ancak kısa süre sonra ülkede, eski müttefikleri olan [[Çin Komünist Partisi]]<ref>{{harvnb|Preston|1998|s=104}}</ref> ve yeni ortaya çıkmış bölgesel savaş ağalarına karşı [[Çin İç Savaşı|bir iç savaş]] başladı. 1931'de, hükümetinin ülkenin Asya'yı yönetmeyi hakkı olarak gördüğü için Çin'de uzun süredir nüfuz elde etmek için fırsat arayan ve giderek [[Militarizm|militaristleşen]] [[Japon İmparatorluğu]],<ref>{{harvnb|Myers & Peattie|1987|s=458}}</ref> [[Japonya'nın Mançurya'yı istilası|Mançurya'yı istila etmek]] ve [[Mançukuo]] [[Kukla devlet|kukla devletini]] kurmak için bir bahane olarak bir [[sahte bayrak]] operasyonu olan [[Mukden Olayı]]'nı gerçekleştirdi.<ref>{{harvnb|Smith & Steadman|2004|s=28}}</ref>
{{Ana|Anti-Komintern Paktı}}


Çin, Japonya'nın Mançurya'yı istilasını durdurması için Milletler Cemiyeti'ne başvurdu. Japonya, Mançurya'ya olan istilasından dolayı kınandıktan sonra, Milletler Cemiyeti'nden çekildi. İki ülke daha sonra [[Şanghay]], [[Rehe (il)|Rehe]] ve [[Hebei]]'de 1933'teki [[Tanggu Ateşkesi]] imzalanana kadar birkaç muharebede çatıştı. Çinli gönüllüler daha sonra Mançurya, [[Chahar (il)|Chahar]] ve [[Suiyuan (il)|Suiyuan]]'da Japon saldırganlığına karşı direnişi sürdürdü.<ref>{{harvnb|Coogan|1993}} "Although some Chinese troops in the Northeast managed to retreat south, others were trapped by the advancing Japanese Army and were faced with the choice of resistance in defiance of orders, or surrender. A few commanders submitted, receiving high office in the puppet government, but others took up arms against the invader. The forces they commanded were the first of the volunteer armies."</ref> 1936'daki [[Xi'an Olayı]]'ndan sonra, Kuomintang ve komünist kuvvetler Japonya'ya karşı beraber savaşmak için ateşkes konusunda anlaştılar.<ref>{{harvnb|Busky|2002|s=10}}</ref>
Japon İmparatorluğu, Sibirya ve Moğolistan sınırlarında [[Sovyetler Birliği]]'le (SSCB) sürtüşmektedir. Bu gerilim Almanya'ya Japonya'yla yakınlaşma şansı tanır. 25 Kasım 1936 tarihinde Anti-Komintern Paktı'nı imzalarlar. Buna göre, her iki ülke, içlerinden birisi [[Sovyetler Birliği]] (SSCB) tarafından saldırıya uğrarsa diğerine destek sözü verir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.encyclopedia.com/history/modern-europe/wars-and-battles/anti-comintern-pact|başlık=Anti-comintern Pact {{!}} Encyclopedia.com|erişimtarihi=8 Şubat 2021|çalışma=www.encyclopedia.com}}</ref>


== Savaş öncesi olaylar ==
[[Berlin]], [[İtalya]]'nın da bu anlaşmaya katılımı için baskı yapar. [[Benito Mussolini|Mussolini]] bir yıl sonra, 6 Kasım 1937'de anlaşmayı imzalar. 1939 Şubat ayında [[Macaristan]] da Anti-Komitern Paktı'na katılır. [[Francisco Franco|Franco]]'nun [[İspanya]]'sı da bu ittifaka 27 Mart 1939'da katılır.


=== İtalya'nın Etiyopya'yı istilası (1935) ===
Ancak, II. Dünya savaşında Almanya [[Sovyetler Birliği|SSCB]]'yle savaşmasına karşın, İspanya bu savaşta tarafsız kalmıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.nber.org/digest/oct06/allies-spain-and-oil-world-war-ii|başlık=The Allies, Spain, And Oil In World War II|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=İngilizce|çalışma=NBER}}</ref>
[[Dosya:Mussolini truppe Etiopia.jpg|küçükresim|sol|[[Benito Mussolini]] askerlerini teftiş ediyor, 1935]]
{{Ana|II. İtalya-Habeşistan Savaşı}}
[[II. İtalya-Habeşistan Savaşı]], Ekim 1935'te başlayan ve Mayıs 1936'da son bulan bir sömürge savaşıydı. Savaş, [[İtalya Krallığı]]'nın silahlı kuvvetleri tarafından [[İtalyan Somalisi]] ve [[İtalyan Eritresi|Eritresi]]'nden başlatılan askerî harekât ile [[Etiyopya İmparatorluğu]]'nu istilası ile başladı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=GtCL2OYsH6wC|başlık=Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia|erişimtarihi=6 Nisan 2014|arşivtarihi=18 Ağustos 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180818210900/https://books.google.com/books?id=GtCL2OYsH6wC|tarih=|dil=|sayfa=308|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|yıl=2012|ad=Andrea L.|soyadı=Stanton|isbn=978-1-4129-8176-7|ad2=Edward|ad3=Peter|soyadı2=Ramsamy|soyadı3=J. Seybolt}}</ref> Etiyopya'nın askerî işgali ve yeni oluşturulan [[İtalyan Doğu Afrikası]]'na ilhakı ile sonuçlanan savaş, ayrıca Milletler Cemiyeti'nin barışı koruma gücü olarak zayıflığını da ortaya çıkardı. Hem İtalya hem de Etiyopya cemiyete üye ülkelerdi, ancak cemiyet İtalya cemiyet sözleşmesinin 10. maddesini açıkça ihlal ederken çok az şey yaptı.<ref>{{harvnb|Barker|1971|ss=131-32}}</ref> Birleşik Krallık ve Fransa, İtalya'ya işgal nedeniyle yaptırım uygulanmasını desteklediler, ancak yaptırımlar tam olarak uygulanmadı ve İtalyan istilasını sona erdirmedi.<ref>{{harvnb|Shirer|1990|s=289}}</ref> Daha sonra İtalya, Almanya'nın Avusturya'yı topraklarına katma hedefine olan itirazlarını sonlandırdı.<ref>{{harvnb|Kitson|2001|s=231}}</ref>


=== Çin-Japon Savaşı ===
=== İspanya İç Savaşı (1936-1939) ===
{{Ana|Çin-Japon Savaşı}}
{{Ana|İspanya İç Savaşı}}
[[Dosya:Bundesarchiv Bild 183-H25224, Guernica, Ruinen.jpg|küçükresim|1937'deki [[Guernica Bombardımanı]], Avrupa'nın diğer yerlerinde, bir sonraki büyük savaşın şehirlerin bombalanıp yüksek sivil kayıplar verdirmeye dayanacağına dair korkular uyandırdı.]]
[[İspanya İç Savaşı|İspanya'da iç savaş]] başladığında Hitler ve Mussolini, General [[Francisco Franco]] önderliğindeki Milliyetçi isyancılara askeri destek verdi. İtalya, Milliyetçilere Nazilerin verdiğinden daha çok destek verdi; Mussolini İspanya'ya toplamda 70.000'den fazla asker ve 6.000 havacılık personelinin yanı sıra yaklaşık 720 uçak gönderdi.<ref>{{harvnb|Neulen|2000|s=25}}</ref> Sovyetler Birliği ise, [[İkinci İspanya Cumhuriyeti|İspanya Cumhuriyeti]]'nin mevcut hükümetini destekledi. [[Uluslararası Tugaylar]] olarak bilinen 30.000'den fazla yabancı gönüllü de ayrıca Milliyetçilere karşı savaştı. Hem Almanya hem de Sovyetler Birliği, bu [[Vekâlet savaşı|vekâlet savaşını]] en gelişmiş silahlarını ve taktiklerini çatışmada test etmek için bir fırsat olarak kullandı. Milliyetçiler Nisan 1939'da savaşı kazandı ve artık diktatör olan Franco, savaş boyunca resmi olarak tarafsız kaldı ama çoğunlukla Mihverlere daha yakın davrandı.<ref>{{harvnb|Payne|2008|s=271}}</ref> Franco'nun Almanya ile olan en büyük işbirliği, [[Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Doğu Cephesi]]'nde savaşmak için [[Mavi Tümen|gönüllülerin]] gönderilmesiydi.<ref>{{harvnb|Payne|2008|s=146}}</ref>


=== Japonya'nın Çin'i istilası (1937) ===
'''Çin-Japon Savaşı''', [[Japonya]]'nın, [[Çin]] ve [[Mançurya]]'ya yayılma arzusundan ilerleme kaydetmişler, yerleşim birimlerine karşı zehirli gaz dahi kullanmışlardır. 1937'de [[Marko-Polo Köprüsü]] bölgesindeki bir olayı bahane ederek tekrar saldırıya geçen Japonlar, 1937'de [[Nankin]], 1938'de de [[Kanton]] ve [[Hankov]]'u aldılar. Ancak bu savaşlar klasik askeri taktikler ve strateji açısından özel bir öneme sahip değildir. Japonlar'ın Mançurya üzerinden [[Moğolistan]]'a doğru ilerlemeleri, onları [[Rusya]] ile karşı karşıya getirmiştir. Bu durum Rusya'yı iki cepheli savaşa zorladığından 1939 yazında [[Stalin]]'i [[Adolf Hitler|Hitler]] ile ittifak yapmaya zorlamıştır. Ancak Ruslar, 1939'da [[Kolkin]]'de Japonları yenmişler ve böylece [[Japon İmparatorluk Kara Kuvvetleri|Japon Kara Kuvvetleri]]nin modern bir güç karşısında başarılı olamayacaklarını ortaya koymuşlardır. Bu mağlubiyetten sonra Japonlar tekrar [[Büyük Okyanus|Pasifik]] ve [[Güneydoğu Asya]]'ya yöneldiler.
{{Ana|İkinci Çin-Japon Savaşı}}
[[Dosya:Shanghai1937IJA ruins.jpg|küçükresim|sol|[[Şanghay Muharebesi]] sırasında [[Japon İmparatorluk Ordusu]] askerleri, 1937]]Temmuz 1937'de Japonya, tüm Çin'i istila etmeye yönelik bir askerî harekât ile sonuçlanan [[Marco Polo Köprüsü Olayı]]'nın sonrasında eski Çin imparatorluk başkenti [[Pekin]]'i ele geçirdi.<ref>{{harvnb|Eastman|1986|ss=547-51}}</ref> Kısa süre içerisinde Sovyetler, Çin ile bir saldırmazlık paktı imzaladı ve Çin'e malzeme desteği vermeye başladı; bu Çin'in Almanya ile olan işbirliğini etkin bir şekilde sona erdirdi. Eylül'den Kasım'a kadar, Japon kuvvetleri [[Taiyuan]]'a saldırdı, [[Niangzi Geçidi]] civarında [[Ulusal Devrimci Ordu]] ile çatıştı<ref>{{harvnb|Hsu & Chang|1971|ss=195-200}}</ref> ve [[Pingxing Geçidi]]'nde komünist kuvvetler ile savaştı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=h5_tSnygvbIC&pg=PA1873|başlık=A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East [6 volumes]: From the Ancient World to the Modern Middle East|erişimtarihi=|arşivtarihi=18 Ağustos 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180818210935/https://books.google.com/books?id=h5_tSnygvbIC&pg=PA1873|tarih=|dil=|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=ABC-CLIO|yıl=2009|ad=Spencer C.|soyadı=Tucker|isbn=978-1-85109-672-5}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.yangkuisong.net/ztlw/sjyj/000223.htm|başlık=关于平型关战斗的史实重建问题|erişimtarihi=|arşivtarihi=31 Mayıs 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070531205006/http://www.yangkuisong.net/ztlw/sjyj/000223.htm|tarih=|çalışma=|yayıncı=|ad=Yang|soyadı=Kuisong}}</ref> [[Generalissimo]] [[Çan Kay Şek]] Şanghay'ı savunmak için en iyi ordusunu konuşlandırdı, ancak 3 aylık çatışmaların sonucunda şehir düştü. Japonlar, Çin kuvvetlerini geri püskürtmeye devam etti ve Aralık 1937'de başkent [[Nankin]]'i ele geçirdi. Nankin'in düşüşünden sonra, on binlerce veya yüz binlerce Çinli sivil ve silahsızlandırılmış asker Japonlar tarafından [[Nankin Katliamı|katledildi]].<ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=The Massacre in History|erişimtarihi=|tarih=|dil=|sayfa=|sayfalar=223-24|çalışma=|yayıncı=|yıl=1999|ad=Mark|soyadı=Levene|ad2=Penny|soyadı2=Roberts}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Dictionary of Genocide|erişimtarihi=|tarih=|dil=|sayfa=|sayfalar=298-99|çalışma=|yayıncı=|yıl=2008|ad=Samuel|soyadı=Totten}}</ref>


Mart 1938'de Milliyetçi Çin kuvvetleri [[Tai'erzhuang]]'da ilk önemli zaferlerini elde etti, ama daha sonra Mayıs'ta [[Xuzhou]] Japon kuvvetleri tarafından ele geçirildi.<ref>{{harvnb|Hsu & Chang|1971|ss=221-30}}</ref> Haziran 1938'de Çin kuvvetleri, [[Sarı Irmak]]'ta yapay bir sel başlatarak Japonların ilerlemesini durdurdu; bu hamle Çinlilere [[Vuhan]]'da savunmalarını hazırlamaları için zaman kazandırdı, ancak şehir buna rağmen Ekim ayında Japonlara düştü.<ref>{{harvnb|Eastman|1986|s=566}}</ref> Japon askerî zaferleri, Japonya'nın umduğunun aksine Çin direnişinin sonunu getirmedi; aksine Çin hükümeti iç bölgelerdeki [[Çongçing]]'e taşındı ve savaşmayı sürdürdü.<ref>{{harvnb|Taylor|2009|ss=150-52}}</ref><ref>{{harvnb|Sella|1983|ss=651-87}}</ref>
=== Avusturya'nın ilhakı ===
{{Ana|Avusturya'nın ilhakı}}
İlk kez 1919'larda ortaya atılan [[Avusturya'nın ilhakı|Anschluss]] düşüncesi uzun süre destek görmüştür. Avusturya tarafında Sosyalistler 1933'e kadar Anschluss'u desteklemişlerdir. Ancak [[Nazi Partisi]] iş başına geldikten sonra düşünceye soğuk bakılmaya başlanmıştır. Hitler Anschluss'u gerçekleştirmek için 1934'te Avusturya'da Nazilerin iktidarı ele geçirmesine yardım etmiş; ancak bu girişim başarısız olmuştur. 1937 yılında İtalya ile Almanya anlaşınca Hitler, Avusturya üzerindeki isteklerini sertleştirmeye başlamış ve Avusturya üzerinde baskı kurmuştur. Bunun üzerine Avusturya'da 12 Mart 1938'de [[plebist]] yapılması kararlaştırılmıştır. Ancak plebisit'ten bir gün önce Alman birlikleri Avusturya'yı işgal etmiş ve Avusturya Ordusu hiçbir direniş göstermemiştir. Ertesi gün yapılan plebisitte birleşme %99'dan fazla bir oy almıştır.


=== Sovyet-Japon sınır çatışmaları ===
=== Münih Antlaşması ve Çekoslovakya'nın bölünmesi ===
{{Ana|Sovyetler Birliği-Japonya sınır çatışmaları}}
{{Ana|Münih Antlaşması (1938)}}
[[Dosya:Battle of Lake Khasan-Red Army gunners in the interval.jpg|küçükresim|[[Hasan Gölü Muharebesi]]'nde [[Kızıl Ordu]] topçu birlikleri, 1938]]1930'ların ortalarından sonuna kadar, [[Mançukuo]]'daki Japon kuvvetleri zaman zaman Sovyetler Birliği ve [[Moğolistan Halk Cumhuriyeti|Moğolistan]] ile sınır çatışmaları yaşadı. Japonya'nın kuzeye doğru genişlemesine dayanan [[Hokushin-ron]] doktrinine o zamanda İmparatorluk Ordusu tarafından sıcak bakılıyordu. 1939'da [[Hasan Gölü Muharebesi|Hasan Gölü]]'nde Japonların yenilmesi, devam eden İkinci Çin-Japon Savaşı<ref>{{harvnb|Beevor|2012|s=342}}</ref> ve Japon müttefiki Nazi Almanyası'nın Sovyetler ile tarafsızlık peşinde koşması nedeniyle bu politikayı sürdürmek zor olacaktı. Japonya ve Sovyetler Birliği sonunda Nisan 1941'de [[Sovyet-Japon Tarafsızlık Anlaşması|bir tarafsızlık paktı]] imzaladı; ve Japonya, [[Japon İmparatorluk Deniz Kuvvetleri|Deniz Kuvvetleri]] tarafından desteklenen ve kuzeyin aksine güneye odaklanan [[Nanshin-ron]] doktrinini benimsedi, ve bu sonunda Japonya'nın ABD ve Batılı Müttefikler ile savaşına yol açtı.<ref>{{Dergi kaynağı|url=http://thediplomat.com/2012/08/the-forgotten-soviet-japanese-war-of-1939/|başlık=The Forgotten Soviet-Japanese War of 1939|erişimtarihi=|arşivtarihi=29 Haziran 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150629092821/http://thediplomat.com/2012/08/the-forgotten-soviet-japanese-war-of-1939/|tarih=28 Ağustos 2012|çalışma=|yayıncı=The Diplomat|ad=Stuart D.|soyadı=Goldman}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.militaryhistoryonline.com/20thcentury/articles/nomonhan.aspx|başlık=Nomonhan: The Second Russo-Japanese War|erişimtarihi=|arşivtarihi=24 Kasım 2005|arşivurl=https://web.archive.org/web/20051124070956/http://www.militaryhistoryonline.com/20thcentury/articles/nomonhan.aspx|tarih=|çalışma=|yayıncı=MilitaryHistoryOnline.com|ad=Timothy|soyadı=Neeno}}</ref>


=== Avrupa'da işgaller ve antlaşmalar ===
[[Almanca]] konuşan nüfusun yaşamakta olduğu bölgelerin, Alman topraklarına katılmasıdır. Bu stratejik evrenin adımları, 12 Mart 1938'de, Avusturya'nın ilhak edilmesiyle başlamıştır. Ardından ikinci adım [[Çekoslovakya]] toprakları içindeki Südet bölgesidir. Hitler'in baskısıyla 29 Eylül 1938 günü imzalanan [[Münih Anlaşması]]yla Südet bölgesi Almanya'ya verilmiştir. Konferans, Alman, İtalyan, İngiliz ve Fransız başbakanlarının katıldığı, Çekoslovakya'nın temsilci bulundurmadığı bir anlaşmadır. Anlaşmanın hayata geçirilmesi konusunda Hitler, hiç zaman kaybetmemiştir. Anlaşma, 1 Ekim 1938'de yine silah kullanılmaksızın, uluslararası anlaşmalara dayanılarak, nüfusunun yüzde elliden fazlasını Almanların oluşturduğu Südet bölgesinin Almanlarca işgal edilmesine dayanmıştır. 15 Mart 1939'da ise Çekoslovakya'nın kalanını da topraklarına eklemeleri anlaşmada yer almıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.theguardian.com/world/from-the-archive-blog/2018/sep/21/munich-chamberlain-hitler-appeasement-1938|başlık=The Munich Agreement - archive, September 1938|erişimtarihi=10 Şubat 2021|tarih=21 Eylül 2018|dil=İngilizce|çalışma=the Guardian}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://time.com/5684506/munich-appeasement/|başlık=What the British and the French Actually Thought About the Decision to Appease Hitler at Munich in 1938|erişimtarihi=10 Şubat 2021|çalışma=Time}}</ref>
[[Dosya:Bundesarchiv Bild 183-R69173, Münchener Abkommen, Staatschefs.jpg|küçükresim|sol|(Soldan sağa) [[Neville Chamberlain|Chamberlain]], [[Édouard Daladier|Daladier]], [[Hitler]], [[Benito Mussolini|Mussolini]] ve [[Galeazzo Ciano|Ciano]], [[Münih Antlaşması (1938)|Münih Antlaşması]]'nı imzalamalarından hemen önce, 29 Eylül 1938]]
Avrupa'da, İtalya ve Almanya giderek daha da saldırganlaşıyorlardı. Mart 1938'de Almanya, [[Avusturya'nın ilhakı|Avusturya'yı ilhak etti]] ve bu, diğer Avrupa ülkelerinden çok az tepki aldı.<ref>{{harvnb|Collier & Pedley|2000|s=144}}</ref> Bundan cesaretlenen Hitler, [[Çekoslovakya]]'ya, etnik Alman nüfusunun yaşadığı bir bölge olan [[Südetler]] yüzünden baskı yapmaya başladı. Daha sonra Birleşik Krallık ve Fransa, İngiliz Başbakanı [[Neville Chamberlain]]'in [[Yatıştırma politikası|yatıştırma politikasını]] izledi ve bu bölgeyi, Nazilerin başka bir toprak talebi olmaması karşılığında Çekoslovak hükümetinin isteklerine karşı yapılan [[Münih Antlaşması (1938)|Münih Antlaşması]] ile Almanya'ya teslim etti.<ref>{{harvnb|Kershaw|2001|ss=121-22}}</ref> Kısa süre sonra Almanya ve İtalya, Çekoslovakya'yı Macaristan'a daha fazla toprak vermeye zorladı ve Polonya, Çekoslovakya'nın [[Zaolzie]] bölgesini ilhak etti.<ref>{{harvnb|Kershaw|2001|s=157}}</ref>


Almanya'nın beyan ettiği tüm talepleri Münih Antlaşması ile karşılanmış olsa da, Hitler şahsi olarak İngiliz müdahalesi yüzünden tek bir operasyonda Çekoslovakya'nın tamamını ele geçiremediği için öfkeliydi. Sonraki konuşmalarında Hitler, İngiliz ve Yahudi "savaş tacirlerine" tepki gösterdi ve Ocak 1939'da İngiliz donanmasının üstünlüğünü ortadan kaldırmak için [[Plan Z|Alman donanmasının gizlice büyütülmesini]] emretti. Mart 1939'da Almanya, Çekoslovakya'nın geri kalanını istila etti ve ardından [[Bohemya ve Moravya Protektorası]] ile Alman yanlısı bir [[bağımlı devlet]] olan [[Slovak Cumhuriyeti (1939-1945)|Slovak Cumhuriyeti]]'ni oluşturarak ülkeyi böldü.<ref>{{harvnb|Davies|2006|ss=143-44 (2008 yayını)}}</ref> Hitler ayrıca 20 Mart 1939'da Litvanya'ya önceden Memel Bölgesi olarak bilinen [[Klaipėda Bölgesi]]'nin Almanya'ya ilhakını zorlayan [[Almanya'nın Litvanya'ya verdiği ültimatom|bir ültimatom]] verdi.<ref>{{harvnb|Shirer|1990|ss=461-62}}</ref>
Bu olaylara kadar Hitler, stratejisinin adımlarını atarken, silah kullanmamıştır. Ancak geriye tek sorunlu bölge kalmıştır: Danzig bölgesi. Versay Anlaşmasıyla Polonya'ya verilen Danzig bölgesi, hâlâ Alman yönetiminde olan [[Doğu Prusya]] ile Almanya arasındaki kara bağlantısını kestiğinden, Alman hükumeti, Polonya hükumetinden, Doğu Prusya'yla arada bir kara bağlantısı oluşturulması yönünde bir teklifi görüşmesini istemiş ve böylece [[Danzig Sorunu]] ortaya çıkmıştır.
[[Dosya:Bundesarchiv Bild 183-H27337, Moskau, Stalin und Ribbentrop im Kreml.jpg|küçükresim|223x223pik|[[Joachim von Ribbentrop]] ve Sovyet lideri [[Josef Stalin]][[Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı]]'nı imzaladıktan sonra, 23 Ağustos 1939]]


Paniğe kapılan Birleşik Krallık ve Fransa, Hitler'in [[Danzig Serbest Şehri]] üzerinde yeni iddialarda bulunması üzerine Polonya'nın bağımsızlığını desteklediklerini garanti etti; Nisan 1939'da İtalya [[İtalya'nın Arnavutluk'u işgali|Arnavutluk'u istila ettiğinde]] aynı garanti [[Romanya Krallığı|Romanya]] ve [[Yunanistan Krallığı|Yunanistan]]'a da verildi.<ref>{{harvnb|Lowe & Marzari|2002|s=330}}</ref> Fransa ve Birleşik Krallık'ın Polonya ile kurduğu ittifaklardan kısa süre sonra, Almanya ve İtalya [[Çelik Pakt]] ile kendi ittifaklarını resmileştirdi.<ref>{{harvnb|Dear & Foot|2001|ss=234}}</ref> Hitler, Birleşik Krallık ve Polonya'yı, Almanya'yı "kuşatmaya" çalışmakla suçladı ve Birleşik Krallık'la imzaladığı deniz antlaşması ile Polonya'yla imzaladığı saldırganlık paktını iptal etti.<ref>{{harvnb|Shirer|1990|s=471}}</ref>
=== Alman-Sovyet Paktı ===
[[Dosya:MolotovRibbentropStalin.jpg|küçükresim|sağ|150px|İmzalayan [[Vyaçeslav Molotov|Molotov]], arkada [[Ribbentrop]] ve [[Josef Stalin|Stalin]] (23 Ağustos 1939, [[Moskova]])]]
{{Ana|Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı}}


Alman askerleri Polonya sınırına doğru hareket etmeye devam ederken, durum Ağustos sonunda genel bir kriz hâline geldi. 23 Ağustos'ta Fransa, Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği arasında potansiyel bir askeri ittifakla ilgili üçlü müzakereler durduğunda,<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Molotov's Apprenticeship in Foreign Policy: The Triple Alliance Negotiations in 1939|erişimtarihi=|tarih=|sayfalar=695-722|çalışma=|yayıncı=Europe-Asia Studies|yıl=2000|cilt=52|ad=Derek|soyadı=Watson|jstor=153322|doi=10.1080/713663077}}</ref> Sovyetler Birliği Almanya ile [[Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı|bir saldırmazlık paktı]] imzaladı.<ref>{{harvnb|Shore|2003|s=108}}</ref> Bu paktın, Alman ve Sovyet "nüfuz alanlarını" (Almanya için batı [[İkinci Polonya Cumhuriyeti|Polonya]] ve Litvanya; Sovyetler Birliği için doğu Polonya, Estonya, Letonya ve [[Besarabya]]) tanımlayan ve Polonya bağımsızlığının sürdürülüp sürdürülmeyeceği sorusunu gündeme getiren gizli bir protokolü vardı.<ref>{{harvnb|Dear & Foot|2001|s=608}}</ref> Pakt, Sovyetlerin Polonya'ya karşı gerçekleştirilen bir askerî harekâta karşı çıkma olasılığını geçersiz kıldı ve I. Dünya Savaşı'nda olduğu gibi, Almanya'nın iki cepheli bir savaşla yüzleşmek zorunda kalmayacağına dair bir güvence verdi. Bundan hemen sonra Hitler, saldırının 26 Ağustos'ta başlamasını emretti; ama Birleşik Krallık'ın Polonya ile bir karşılıklı yardım antlaşması imzaladığını ve İtalya'nın tarafsızlığını koruyacağını duyunca saldırıyı ertelemeye karar verdi.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/DAP-Poland/Campaign-II.html#chapter5|başlık=The German Campaign In Poland (1939)|erişimtarihi=|arşivtarihi=24 Mayıs 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140524013551/http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/DAP-Poland/Campaign-II.html#chapter5|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
3 Mayıs 1939'da Sovyet Dışişleri Komiseri olan Litvinov görevden alınarak yerine Vyaçeslav Mihayloviç Molotov atanmıştır. Bu atama Sovyet dış politikasında keskin bir dönüşe işaret etmiştir. Litvinov döneminde [[Sovyetler Birliği|SSCB]], Alman yayılmacılığına karşı Birleşik Krallık ve Fransa ile bir protokol oluşturmak için girişimlerde bulunmuş, ne var ki her seferinde reddedilmişti. Molotov döneminde ise [[Sovyetler Birliği|SSCB]], Alman hükûmeti ile bir saldırmazlık paktı için çalışmıştır. Uzun diplomatik görüşmeler sonucunda 23 Ağustos 1939 günü [[Sovyetler Birliği|SSCB]] ile Almanya arasında bir saldırmazlık paktı imzalanması karara bağlanmıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.history.com/topics/world-war-ii/german-soviet-nonaggression-pact|başlık=German-Soviet Nonaggression Pact|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=İngilizce|çalışma=HISTORY|ad=History com|soyadı=Editors}}</ref>


Birleşik Krallık'ın savaştan kaçınabilmek için yaptığı doğrudan müzakere taleplerine yanıt olarak Almanya, ilişkileri kötüleştirmek için bir bahane olmaları için Polonya'dan bazı taleplerde bulundu.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=http://ww2db.com/battle_spec.php?battle_id=162|başlık=The Danzig Crisis|erişimtarihi=|arşivtarihi=5 Mayıs 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160505010109/http://ww2db.com/battle_spec.php?battle_id=162|tarih=|çalışma=|yayıncı=ww2db.com}}</ref> 29 Ağustos'ta Hitler, tam yetkili bir Polonyalı diplomatın Danzig'in Almanya tarafından ilhakını müzakere etmek üzere derhal Berlin'e gelmesini ve [[Danzig Koridoru]]'nda Alman azınlığın ayrılık için oy vereceği bir [[Referandum|referanduma]] izin verilmesini istedi.<ref name=":0" /> Polonya Alman taleplerine uymayı reddetti, ve 30-31 Ağustos gecesi İngiliz büyükelçisi [[Nevile Henderson]] ile bir görüşme sırasında Ribbentrop, Almanya'nın toprak iddialarını reddedilmiş olarak gördüğünü söyledi.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.ibiblio.org/pha/events/1939.html|başlık=Major international events of 1939, with explanation|erişimtarihi=|arşivtarihi=10 Mart 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130310103815/http://www.ibiblio.org/pha/events/1939.html|tarih=|çalışma=|yayıncı=Ibiblio.org}}</ref>
=== Genel sebepler ===
* '''[[Nazi Almanyası|Almanya]]''': [[Adolf Hitler]], öncelikle [[Orta Avrupa]], ardından [[Doğu Avrupa|Doğu]] ve [[Batı Avrupa]]'yı Almanya topraklarına katmak amacındadır. İkincil planı ise Asya'yı, özellikle [[Sovyetler Birliği]] ve [[Yakın Doğu]]'daki stratejik noktaları ele geçirmektir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/z92hw6f/revision/1|başlık=Foreign policy aims - Hitler’s foreign policy - WJEC - GCSE History Revision - WJEC|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=en-GB|çalışma=BBC Bitesize}}</ref>
* '''[[Japon İmparatorluğu|Japonya]]''': [[I. Dünya Savaşı]] sonunda Almanya'nın [[Uzak Doğu]] sömürgeleri Japonya'ya verilmişti. Üstelik [[Çin]]'in bir bölümü de Japonya'nın hakimiyetindeydi. Ancak bu kadar sömürge bile hızla sanayileşen ve büyüyen Japon ekonomisini doyuramıyordu. Ekonomik çıkarlar için [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] ile yakınlaşan Japonya, savaşın patlak vermesi ile Almanya'ya yakınlaşmıştır. [[Pearl Harbor Saldırısı]] ile kesin olarak savaşa girmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.historians.org/about-aha-and-membership/aha-history-and-archives/gi-roundtable-series/pamphlets/em-15-what-shall-be-done-about-japan-after-victory-(1945)/why-did-japan-choose-war|başlık=Why Did Japan Choose War? {{!}} AHA|erişimtarihi=8 Şubat 2021|çalışma=www.historians.org}}</ref>
* '''[[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]''': Savaşın başında tarafsız kalan ABD, sonraları Fransa ve Birleşik Krallık'a silah yardımı yapmıştır. Japonya tarafından Pearl Harbor'da saldırıya uğramış ve kesin olarak savaşa girmiştir. ABD'nin savaşa girmesi ve Almanların Sovyetler Birliği'ni istila etmesi savaşın seyrini değiştirmiş, Almanya genişleme politikası yerine var olan sınırlarını koruma politikasını uygulamıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.nationalww2museum.org/war/articles/great-debate|başlık=The Great Debate|erişimtarihi=8 Şubat 2021|dil=İngilizce|çalışma=The National WWII Museum {{!}} New Orleans}}</ref>
* '''[[Sovyetler Birliği]]''': [[I. Dünya Savaşı]]'ndan sonra batı yerine Orta Asya'ya yönelik politikalar izlemiştir. Zengin petrol rezervleri sayesinde savaşta lojistik ve teknoloji alanlarında en güçlü devletlerden biri olmuştur. Almanya ile saldırmazlık anlaşması yapmasına rağmen Alman istilasına uğramıştır. Almanlar'ın bu istilası ve [[Sovyetler Birliği|SSCB]]'ye karşı aldığı yenilgiler II. Dünya Savaşı'nın seyrini değiştirmiştir.
* '''[[Birleşik Krallık]]''': [[Adolf Hitler]] tarafından Avrupa'daki tek rakip olarak görülen Birleşik Krallık, Almanya'nın Avrupa'nın tamamına yayılmasını önlemiştir. ABD tarafından sürekli mühimmatla desteklenen Birleşik Krallık, ABD'nin savaşa girmesine kadar özellikle [[Kraliyet Hava Kuvvetleri]] ile ön plana çıkmış, Orta Avrupa'da kesin bir hava hakimiyeti sağlamıştır. ABD'nin savaşa girmesiyle birlikte kara kuvvetleriyle ön plana çıkan Birleşik Krallık, II. Dünya Savaşı'nın en büyük aktörü olmuştur.
* '''[[İtalya Krallığı|İtalya]]''': [[I. Dünya Savaşı]]'ndan istediğini alamayan İtalya dar bir sömürge alanıyla sanayisini beslemeye çalışıyordu. Ayrıca I. Dünya Savaşı'nda [[İtilaf devletleri]] ile görüş ayrılığına düşen İtalya, [[Benito Mussolini|Mussolini]]'nin faşist politikaları nedeniyle Avrupa'da sorun teşkil ediyordu. İtalya'nın eski [[Roma İmparatorluğu]] gibi güçlü bir devlet olmasını isteyen Mussolini, Almanya ile yakınlaşarak Mihver blokunda savaşa girmiştir.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/1976/06/20/archives/mussolinis-roman-empire-the-trouble-was-trying-to-keep-up-with-the.html|başlık=Mussolini's Roman Empire (Published 1976)|erişimtarihi=8 Şubat 2021|tarih=20 Haziran 1976|dil=en-US|çalışma=The New York Times|ad=James|soyadı=Joll|issn=0362-4331}}</ref> İtalya; Kuzey Afrika ve Balkanlar'da ilerlemiştir.


== Avrupa'da savaşın başlaması ==
== Avrupa'da savaşın başlaması ==
514. satır: 488. satır:


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
=== Özel ===
{{Kaynakça}}
{{reflist|21em}}

=== Genel ===
*
{{refbegin|30em|indent=yes}}
*{{Cite book|last=Adamthwaite|first=Anthony P.|year=1992|title=The Making of the Second World War|isbn=978-0-415-90716-3|publisher=Routledge|location=New York|url=https://archive.org/details/makingofsecondwo00adam_0}}
*{{Cite journal|last=Anderson|first=Irvine H., Jr.|year=1975|title=The 1941 De Facto Embargo on Oil to Japan: A Bureaucratic Reflex|journal=The Pacific Historical Review|volume=44|issue=2|pages=201–31|jstor=3638003|doi=10.2307/3638003}}
*{{Cite book|last=Applebaum|first=Anne|year=2003|title=Gulag: A History of the Soviet Camps|location=London|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9322-6}}
*{{Cite book|last=Applebaum|first=Anne|author-mask=3|year=2012|title=Iron Curtain: The Crushing of Eastern Europe 1944–56|location=London|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9868-9}}
*{{Cite journal|last=Bacon|first=Edwin|year=1992|title=Glasnost' and the Gulag: New Information on Soviet Forced Labour around World War II|journal=Soviet Studies|volume=44|issue=6|pages=1069–86|jstor=152330|doi=10.1080/09668139208412066}}
*{{Cite book|last=Badsey|first=Stephen|year=1990|title=Normandy 1944: Allied Landings and Breakout|location=Oxford|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-0-85045-921-0}}
*{{Cite book|last=Balabkins|first=Nicholas|year=1964|title=Germany Under Direct Controls: Economic Aspects of Industrial Disarmament 1945–1948|url=https://archive.org/details/germanyunderdire0000bala|location=New Brunswick, NJ|publisher=Rutgers University Press|isbn=978-0-8135-0449-0}}
*{{Cite book|last1=Barber|first1=John|last2=Harrison|first2=Mark|year=2006|chapter=Patriotic War, 1941–1945|editor=Ronald Grigor Suny |title=The Cambridge History of Russia |volume=III: The Twentieth Century |pages=217–42|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-81144-6}}
*{{Cite book|last=Barker|first=A.J.|year=1971|title=The Rape of Ethiopia 1936|location=New York|publisher=Ballantine Books|isbn=978-0-345-02462-6}}
*{{Cite book|last=Beevor|first=Antony|year=1998|title=Stalingrad|location=New York|publisher=Viking PressViking|isbn=978-0-670-87095-0}}
*{{Cite book|last=Beevor|first=Antony|author-mask=3|year=2012|title=The Second World War|location=London|publisher=Weidenfeld & Nicolson|isbn=978-0-297-84497-6}}
*{{Cite book|last=Belco|first=Victoria|year=2010|title=War, Massacre, and Recovery in Central Italy: 1943–1948|location=Toronto|publisher=University of Toronto Press|isbn=978-0-8020-9314-1}}
*{{Cite book|last=Bellamy|first=Chris T.|year=2007|title=Absolute War: Soviet Russia in the Second World War|location=New York|publisher=Alfred A. Knopf|isbn=978-0-375-41086-4}}
*{{Cite book|last=Ben-Horin|first=Eliahu|year=1943|title=The Middle East: Crossroads of History|location=New York|publisher=W.W. Norton}}
*{{Cite book|last=Berend|first=Ivan T.|year=1996|title=Central and Eastern Europe, 1944–1993: Detour from the Periphery to the Periphery|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-55066-6}}
*{{Cite book|last=Bernstein|first=Gail Lee|year=1991|title=Recreating Japanese Women, 1600–1945|location=Berkeley & Los Angeles|publisher=University of California Press]]|isbn=978-0-520-07017-2}}
*{{Cite book|last1=Bilhartz|first1=Terry D.|last2=Elliott|first2=Alan C.|year=2007|title=Currents in American History: A Brief History of the United States|location=Armonk, NY|publisher=M.E. Sharpe|isbn=978-0-7656-1821-4}}
*{{Cite book|last=Bilinsky|first=Yaroslav|year=1999|title=Endgame in NATO's Enlargement: The Baltic States and Ukraine|location=Westport, CT|publisher=[[Greenwood Publishing Group]]|isbn=978-0-275-96363-7}}
*{{Cite book|last=Bix|first=Herbert P.|year=2000|title=Hirohito and the Making of Modern Japan|location=New York|publisher=[[HarperCollins]]|isbn=978-0-06-019314-0}}
*{{Cite book|last=Black|first=Jeremy|year=2003|title=World War Two: A Military History|location= Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-30534-1}}
*{{Cite book|year=2006|orig-year=1984|title=Mussolini and Fascist Italy|edition=3rd|location=Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-26206-4}}
*{{Cite book|last1=Bonner|first1=Kit|last2=Bonner|first2=Carolyn|year=2001|title=Warship Boneyards|location=Osceola, WI|publisher=MBI Publishing Company|isbn=978-0-7603-0870-7}}
*{{Cite book|last=Borstelmann|first=Thomas|year=2005|chapter=The United States, the Cold War, and the colour line|editor1=Melvyn P. Leffler |editor2=David S. Painter |title=Origins of the Cold War: An International History |pages=317–32 |edition=2nd|location=Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-34109-7}}
*{{Cite book|title=The Cambridge History of the Second World War Volume 2: Politics and Ideology|series=The Cambridge History of the Second World War (3 vol) |first1=Richard|last1=Bosworth|first2=Joseph|last2=Maiolo|location=[[Cambridge]]|language=en|publisher=[[Cambridge University Press]]|pages=313–14|year=2015|url=http://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/subject_title_list.jsf?subjectCode=15&heading=Warfare&tSort=title+closed&aSort=author+default_list&ySort=year+default_list}}
*{{Cite book|last=Brayley|first=Martin J.|year=2002|title=The British Army 1939–45, Volume 3: The Far East|location=Oxford|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-1-84176-238-8}}
*{{Cite book|last=British Bombing Survey Unit|year=1998|title=The Strategic Air War Against Germany, 1939–1945|location=London & Portland, OR|publisher=Frank Cass Publishers|isbn=978-0-7146-4722-7|ref=CITEREFBBSU1998}}
*{{Cite book|last=Brody|first=J. Kenneth|year=1999|title=The Avoidable War: Pierre Laval and the Politics of Reality, 1935–1936|location=New Brunswick, NJ|publisher=Transaction Publishers|isbn=978-0-7658-0622-2}}
*{{Cite book|last=Brown|first=David|year=2004|title=The Road to Oran: Anglo-French Naval Relations, September 1939 – July 1940|location=London & New York|publisher=[[Frank Cass]]|isbn=978-0-7146-5461-4}}
*{{Cite book|last=Buchanan|first=Tom|year=2006|title=Europe's Troubled Peace, 1945–2000|location=Oxford & Malden, MA|publisher=Blackwell Publishing|isbn=978-0-631-22162-3}}
*{{Cite book|last1=Bueno de Mesquita|first1=Bruce|last2=Smith|first2=Alastair|last3=Siverson|first3=Randolph M.|last4=Morrow|first4=James D.|year=2003|title=The Logic of Political Survival|location=Cambridge, MA|publisher=MIT Press|isbn=978-0-262-02546-1}}
*{{Cite book|last1=Bull|first1=Martin J.|last2=Newell|first2=James L.|year=2005|title=Italian Politics: Adjustment Under Duress|publisher=Polity|isbn=978-0-7456-1298-0}}
*{{Cite book |last=Bullock |first=Alan |year=1990 |title=Hitler: A Study in Tyranny |location=London |publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-013564-0}}
*{{Cite book|last1=Burcher|first1=Roy|last2=Rydill|first2=Louis|year=1995|title=Concepts in Submarine Design|journal=Journal of Applied Mechanics|volume=62|issue=1|pages=268|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-55926-3|bibcode=1995JAM....62R.268B|doi=10.1115/1.2895927}}
*{{Cite book|last=Busky|first=Donald F.|year=2002|title=Communism in History and Theory: Asia, Africa, and the Americas|location=Westport, CT|publisher=Praeger Publishers|isbn=978-0-275-97733-7}}
*{{Cite book|last=Canfora|first=Luciano|year=2006|orig-year=2004|title=Democracy in Europe: A History|location=Oxford & Malden MA|publisher=Blackwell Publishing|isbn=978-1-4051-1131-7}}
*{{Cite journal|last=Cantril|first=Hadley|year=1940|title=America Faces the War: A Study in Public Opinion|journal=Public Opinion Quarterly|volume=4|issue=3|pages=387–407|jstor=2745078|doi=10.1086/265420}}
*{{Cite book|last=Chang|first=Iris|year=1997|title=The Rape of Nanking: The Forgotten Holocaust of World War II|location=New York|publisher=Basic Books|isbn=978-0-465-06835-7|url=https://archive.org/details/rapeofnankingfor00chan}}
*{{Cite book|last1=Christofferson|first1=Thomas R.|last2=Christofferson|first2=Michael S.|year=2006|title=France During World War II: From Defeat to Liberation|location=New York|publisher=Fordham University Press|isbn=978-0-8232-2562-0}}
*{{Cite book|last=Chubarov|first=Alexander|year=2001|title=Russia's Bitter Path to Modernity: A History of the Soviet and Post-Soviet Eras|location=London & New York|publisher=Continuum International Publishing Group|isbn=978-0-8264-1350-5|url=https://archive.org/details/russiasbitterpat0000chub}}
*{{Cite book|last=Ch'i|first=Hsi-Sheng|year=1992|chapter=The Military Dimension, 1942–1945|editor1=James C. Hsiung |editor2=Steven I. Levine |title=China's Bitter Victory: War with Japan, 1937–45 |pages=157–84|location=Armonk, NY|publisher=M.E. Sharpe|isbn=978-1-56324-246-5}}
*{{Cite journal|last=Cienciala|first=Anna M.|year=2010|title=Another look at the Poles and Poland during World War II|journal=|volume=55|issue=1|pages=123–43|jstor=25779864}}
*{{Cite book|last=Clogg|first=Richard|year=2002|title=A Concise History of Greece|edition=2nd|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-80872-9|url=https://archive.org/details/concisehistoryof00clog_0}}
*{{Cite book|last=Coble|first=Parks M.|year=2003|title=Chinese Capitalists in Japan's New Order: The Occupied Lower Yangzi, 1937–1945|location=Berkeley & Los Angeles|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-23268-6}}
*{{Cite book|last=Collier|first=Paul|year=2003|title=The Second World War (4): The Mediterranean 1940–1945|location=Oxford|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-1-84176-539-6}}
*{{Cite book|last1=Collier|first1=Martin|last2=Pedley|first2=Philip|year=2000|title=Germany 1919–45|url=https://archive.org/details/germany1919450000coll|location=Oxford|publisher=Heinemann|isbn=978-0-435-32721-7}}
*{{Cite book|last=Commager|first=Henry Steele|year=2004|title=The Story of the Second World War|publisher=Brassey's|isbn=978-1-57488-741-9}}
*{{Cite journal|last=Coogan|first=Anthony|year=1993|title=The Volunteer Armies of Northeast China|url=https://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5000186948|journal=History Today|volume=43|access-date=6 May 2012}}
*{{Cite book|last1=Cook|first1=Chris|last2=Bewes|first2=Diccon|year=1997|title=What Happened Where: A Guide to Places and Events in Twentieth-Century History|location=London|publisher=UCL Press|isbn=978-1-85728-532-1}}
*{{Cite book|editor1-last=Cowley|editor1-first=Robert|editor2-last=Parker|editor2-first=Geoffrey|year=2001|title=The Reader's Companion to Military History|location=Boston|publisher=Houghton Mifflin Company|isbn=978-0-618-12742-9}}
*{{Cite book|last=Darwin|first=John|year=2007|title=After Tamerlane: The Rise & Fall of Global Empires 1400–2000|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-101022-9}}
*{{Cite book|last=Davies|first=Norman|year=2006|title=Europe at War 1939–1945: No Simple Victory|location=London|publisher=Macmillan Publishers|isbn=978-0-333-69285-1 |oclc= 70401618 |no-pp=yes|pages= ix+544 pages}}
*{{Cite book|editor1-last=Dear|editor1-first=I.C.B.|editor2-last=Foot|editor2-first=M.R.D.|year=2001|orig-year=1995|title=The Oxford Companion to World War II|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-860446-4}}
*{{Cite book|last1=DeLong|first1=J. Bradford|last2=Eichengreen|first2=Barry|year=1993|chapter=The Marshall Plan: History's Most Successful Structural Adjustment Program|editor=Rudiger Dornbusch |editor2=Wilhelm Nölling |editor3=Richard Layard |title=Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today |pages=189–230 |location=Cambridge, MA|publisher=MIT Press|isbn=978-0-262-04136-2}}
*{{Cite book|last=Dower|first=John W.|year=1986|title=War Without Mercy: Race and Power in the Pacific War|url=https://archive.org/details/warwithoutmercyr0000dowe|location=New York|publisher=Pantheon Books|isbn=978-0-394-50030-0}}
*{{Cite book|last=Drea|first=Edward J.|year=2003|title=In the Service of the Emperor: Essays on the Imperial Japanese Army|location=Lincoln, NE|publisher=University of Nebraska Press|isbn=978-0-8032-6638-4}}
*{{Cite journal|last1=de Grazia|first1=Victoria|last2=Paggi|first2=Leonardo|title=Story of an Ordinary Massacre: Civitella della Chiana, 29 June, 1944|journal=Cardozo Studies in Law and Literature|date=Autumn 1991 |pages=153–69|jstor=743479|volume=3|issue=2|doi=10.1525/lal.1991.3.2.02a00030}}
*{{Cite book|last=Dunn|first=Dennis J.|year=1998|title=Caught Between Roosevelt & Stalin: America's Ambassadors to Moscow|location=Lexington, KY|publisher=University Press of Kentucky]]|isbn=978-0-8131-2023-2}}
*{{Cite book|last=Eastman|first=Lloyd E.|year=1986|chapter=Nationalist China during the Sino-Japanese War 1937–1945|editor=John K. Fairbank|editor2=Denis Twitchett |title=The Cambridge History of China |volume=13: Republican China 1912–1949, Part 2|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-24338-4}}
*{{Cite journal|last=Ellman|first=Michael|year=2002|title=Soviet Repression Statistics: Some Comments|url=http://artukraine.com/old/famineart/SovietCrimes.pdf|journal=Europe-Asia Studies|volume=54|issue=7|pages=1151–1172|jstor=826310|doi=10.1080/0966813022000017177|s2cid=43510161|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20121122071204/http://artukraine.com/old/famineart/SovietCrimes.pdf|archive-date=22 November 2012}} [https://web.archive.org/web/20130115023408/http://www.docstoc.com/docs/81203576/Soviet-Repression-Statistics-Some-Comments Copy]
*{{Cite journal|last1=Ellman|first1=Michael|author-mask=3|last2=Maksudov|first2=S.|year=1994|title=Soviet Deaths in the Great Patriotic War: A Note|url=http://sovietinfo.tripod.com/ELM-War_Deaths.pdf|journal=Europe-Asia Studies|volume=46|issue=4|pages=671–80|jstor=152934|doi=10.1080/09668139408412190|pmid=12288331}}
*{{Cite book|last=Emadi-Coffin|first=Barbara|year=2002|title=Rethinking International Organization: Deregulation and Global Governance|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-19540-9}}
*{{Cite book |last=Erickson |first=John |editor1-last=Shukman |editor1-first=Harold |year=2001 |chapter=Moskalenko |title=Stalin's Generals |pages=137–54 |location=London |publisher=Weidenfeld & Nicolson |isbn=978-1-84212-513-7}}
*{{Cite book |last=Erickson |first=John|author-mask=3|year=2003|title=The Road to Stalingrad|location=London|publisher=Cassell Military Paperbacks|isbn=978-0-304-36541-8}}
*{{Cite book|last1=Evans|first1=David C.|last2=Peattie|first2=Mark R.|year=2012|orig-year=1997|title=Kaigun: Strategy, Tactics, and Technology in the Imperial Japanese Navy|location=Annapolis, MD|publisher=Naval Institute Press|isbn=978-1-59114-244-7}}
*{{Cite book|last=Evans|first=Richard J.|year=2008|title=The Third Reich at War|location=London|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9742-2}}
*{{Cite book|last1=Fairbank|first1=John King|last2=Goldman|first2=Merle|year=2006|orig-year=1994|title=China: A New History|edition=2nd|location=Cambridge|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-01828-0}}
*{{Cite journal|last=Farrell|first=Brian P.|year=1993|title=Yes, Prime Minister: Barbarossa, Whipcord, and the Basis of British Grand Strategy, Autumn 1941|journal=Journal of Military History|volume=57|issue=4|pages=599–625|jstor=2944096|doi=10.2307/2944096}}
*{{Cite book|last=Ferguson|first=Niall|year=2006|title=The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West|url=https://archive.org/details/warofworldtwenti00nial|publisher=Penguin|isbn=978-0-14-311239-6}}
*{{Cite book|last1=Forrest|first1=Glen|last2=Evans|first2=Anthony|last3=Gibbons|first3=David|year=2012|title=The Illustrated Timeline of Military History|location=New York|publisher=The Rosen Publishing Group|isbn=978-1-4488-4794-5}}
*{{Cite book|last1=Förster|first1=Stig|last2=Gessler|first2=Myriam|year=2005|chapter=The Ultimate Horror: Reflections on Total War and Genocide|editor=Roger Chickering|editor2=Stig Förster|editor3=Bernd Greiner |title=A World at Total War: Global Conflict and the Politics of Destruction, 1937–1945 |pages=53–68 |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-83432-2}}
*{{Cite book|last=Frei|first=Norbert|year=2002|title=Adenauer's Germany and the Nazi Past: The Politics of Amnesty and Integration|location=New York|publisher=[[Columbia University Press]]|isbn=978-0-231-11882-8|url=https://archive.org/details/adenauersgermany00frei}}
*{{Cite book|editor1-last=Gardiner|editor1-first=Robert|editor2-last=Brown|editor2-first=David K.|year=2004|title=The Eclipse of the Big Gun: The Warship 1906–1945|location=London|publisher=[[Conway Maritime Press]]|isbn=978-0-85177-953-9}}
*{{Cite book|last=Garver|first=John W.|year=1988|title=Chinese-Soviet Relations, 1937–1945: The Diplomacy of Chinese Nationalism|location=New York|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-505432-3}}
*{{cite book |last=Gilbert |first=Martin |title=Second World War |year=1989 |location=London |publisher=Weidenfeld and Nicolson |isbn=978-0-297-79616-9|url=https://archive.org/details/secondworldwar00gilb_0 }}
*{{Cite web|last=Glantz |first=David M. |year=1986 |title=Soviet Defensive Tactics at Kursk, July 1943 |url=http://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz2/glantz2.asp |series=CSI Report No. 11 |website=Combined Arms Research Library |publisher=Command and General Staff College |oclc=278029256 |access-date=15 July 2013|url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080306082607/http://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz2/glantz2.asp |archive-date=6 March 2008 }}
*{{Cite book|last=Glantz |first=David M. |author-mask=3|year=1989|title=Soviet Military Deception in the Second World War|location=Abingdon & New York|publisher=[[Frank Cass]]|isbn=978-0-7146-3347-3}}
*{{Cite book|last=Glantz |first=David M. |author-mask=3|year=1998|title=When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler|location=Lawrence, KS|publisher=[[University Press of Kansas]]|isbn=978-0-7006-0899-7 |url=https://archive.org/details/whentitansclashe00glan_0}}
*{{cite web|last=Glantz |first=David M. |author-mask=3|year=2001|title=The Soviet-German War 1941–45 Myths and Realities: A Survey Essay|url=http://www.strom.clemson.edu/publications/sg-war41-45.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20110709141048/http://www.strom.clemson.edu/publications/sg-war41-45.pdf|archive-date=9 July 2011}}
*{{Cite book|last=Glantz |first=David M. |author-mask=3|year=2002|title=The Battle for Leningrad: 1941–1944|location=Lawrence, KS|publisher=[[University Press of Kansas]]|isbn=978-0-7006-1208-6 |url=https://archive.org/details/battleforleningr00glan}}
*{{Cite web|last=Glantz |first=David M. |author-mask=3|year=2005 |title=August Storm: The Soviet Strategic Offensive in Manchuria |url=http://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz3/glantz3.asp |series=Leavenworth Papers |website=Combined Arms Research Library |publisher=Command and General Staff College |oclc=78918907 |access-date=15 July 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080302130751/http://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz3/glantz3.asp |archive-date=2 March 2008 }}
*{{Cite book|last=Goldstein|first=Margaret J.|year=2004|title=World War II: Europe|location=Minneapolis|publisher=[[Lerner Publishing Group|Lerner Publications]]|isbn=978-0-8225-0139-8}}
*{{Cite book|last=Gordon|first=Andrew|year=2004|chapter=The greatest military armada ever launched|editor=Jane Penrose |title=The D-Day Companion|pages=[https://archive.org/details/ddaycompanion00jane/page/127 127–144]|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-779-6|chapter-url=https://archive.org/details/ddaycompanion00jane/page/127}}
*{{Cite book|last=Gordon|first=Robert S.C.|year=2012|title=The Holocaust in Italian Culture, 1944–2010|location=Stanford, CA|publisher=[[Stanford University Press]]|isbn=978-0-8047-6346-2}}
*{{Cite book|last=Grove|first=Eric J.|year=1995|chapter=A Service Vindicated, 1939–1946|editor=J.R. Hill |title=The Oxford Illustrated History of the Royal Navy |pages=348–80|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-211675-8}}
*{{Cite book|last=Hane|first=Mikiso|year=2001|title=Modern Japan: A Historical Survey|edition=3rd|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-3756-2|url=https://archive.org/details/modernjapanhisto00hane_0}}
*{{Cite book|last=Hanhimäki|first=Jussi M.|year=1997|title=Containing Coexistence: America, Russia, and the "Finnish Solution"|location=Kent, OH|publisher=[[Kent State University Press]]|isbn=978-0-87338-558-9}}
*{{Cite book|last=Harris|first=Sheldon H.|year=2002|title=Factories of Death: Japanese Biological Warfare, 1932–1945, and the American Cover-up|edition=2nd|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-93214-1}}
*{{Cite book|last=Harrison|first=Mark|year=1998|chapter=The economics of World War II: an overview|editor=Mark Harrison |title=The Economics of World War II: Six Great Powers in International Comparison |pages=1–42|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-62046-8}}
*{{Cite book|last1=Hart|first1=Stephen|last2=Hart|first2=Russell|last3=Hughes|first3=Matthew|year=2000|title=The German Soldier in World War II|location=Osceola, WI|publisher=[[MBI Publishing Company]]|isbn=978-1-86227-073-2}}
*{{Cite journal|last=Hauner|first=Milan|year=1978|title=Did Hitler Want a World Dominion?|journal=[[Journal of Contemporary History]]|volume=13|issue=1|pages=15–32|jstor=260090|doi=10.1177/002200947801300102|s2cid=154865385}}
*{{Cite book|last=Healy|first=Mark|year=1992|title=Kursk 1943: The Tide Turns in the East|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-85532-211-0}}
*{{Cite book|last=Hearn|first=Chester G.|year=2007|title=Carriers in Combat: The Air War at Sea|location=Mechanicsburg, PA|publisher=[[Stackpole Books]]|isbn=978-0-8117-3398-4}}
*{{Cite book|last=Hempel|first=Andrew|year=2005|title=Poland in World War II: An Illustrated Military History|location=New York|publisher=[[Hippocrene Books]]|isbn=978-0-7818-1004-3}}
*{{Cite book|last=Herbert|first=Ulrich|year=1994|chapter=Labor as spoils of conquest, 1933–1945|editor=David F. Crew |title=Nazism and German Society, 1933–1945 |pages=219–73|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-08239-6}}
*{{Cite journal|last=Herf|first=Jeffrey|year=2003|title=The Nazi Extermination Camps and the Ally to the East. Could the Red Army and Air Force Have Stopped or Slowed the Final Solution?|journal=[[Kritika (journal)|Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History]]|volume=4|issue=4|pages=913–30|doi=10.1353/kri.2003.0059|s2cid=159958616}}
*{{Cite book|last=Hill|first=Alexander|title=The War Behind The Eastern Front: The Soviet Partisan Movement In North-West Russia 1941–1944|location=London & New York|publisher=[[Frank Cass]]|year=2005|isbn=978-0-7146-5711-0}}
*{{Cite book|last=Holland|first=James|year=2008|title=Italy's Sorrow: A Year of War 1944–45|location=London|publisher=[[HarperPress]]|isbn=978-0-00-717645-8}}
*{{Cite book|last=Hosking|first=Geoffrey A.|year=2006|title=Rulers and Victims: The Russians in the Soviet Union|location=Cambridge|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-02178-5|url=https://archive.org/details/rulersvictimsrus00hosk}}
*{{Cite book|last=Howard|first=Joshua H.|year=2004|title=Workers at War: Labor in China's Arsenals, 1937–1953|location=Stanford, CA|publisher=[[Stanford University Press]]|isbn=978-0-8047-4896-4}}
*{{Cite book|last1=Hsu|first1=Long-hsuen|last2=Chang|first2=Ming-kai|year=1971|title=History of The Sino-Japanese War (1937–1945) |edition=2nd |asin=B00005W210|publisher=Chung Wu Publishers}}
*{{Cite book|last=Ingram|first=Norman|year=2006|chapter=Pacifism|editor=Lawrence D. Kritzman|editor2=Brian J. Reilly |title=The Columbia History Of Twentieth-Century French Thought|pages=[https://archive.org/details/columbiahistoryo2006unse/page/76 76–78]|location=New York|publisher=[[Columbia University Press]]|isbn=978-0-231-10791-4}}
*{{Cite book|last=Iriye|first=Akira|year=1981|title=Power and Culture: The Japanese-American War, 1941–1945|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-69580-1|url=https://archive.org/details/powerculture00akir}}
*{{Cite book|last=Jackson|first=Ashley|year=2006|title=The British Empire and the Second World War|location=London & New York|publisher=[[Hambledon Continuum]]|isbn=978-1-85285-417-1}}
*{{Cite book|last=Joes|first=Anthony James|year=2004|title=Resisting Rebellion: The History And Politics of Counterinsurgency|location=Lexington|publisher=[[University Press of Kentucky]]|isbn=978-0-8131-2339-4}}
*{{Cite book|last=Jowett|first=Philip S.|year=2001|title=The Italian Army 1940–45, Volume 2: Africa 1940–43|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-85532-865-5}}
*{{Cite book|last1=Jowett|first1=Philip S.|author-mask=3|last2=Andrew|first2=Stephen|year=2002|title=The Japanese Army, 1931–45|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-353-8}}
*{{Cite book|last=Jukes|first=Geoffrey|year=2001|chapter=Kuznetzov|editor=Harold Shukman |title=Stalin's Generals |pages=109–16 |location=London|publisher=[[Weidenfeld & Nicolson|Phoenix Press]]|isbn=978-1-84212-513-7}}
*{{Cite book|last=Kantowicz|first=Edward R.|year=1999|title=The Rage of Nations|location=Grand Rapids, MI|publisher=[[William B. Eerdmans Publishing Company]]|isbn=978-0-8028-4455-2|url=https://archive.org/details/rageofnations0000kant}}
*{{Cite book|last=Kantowicz|first=Edward R.|author-mask=3|year=2000|title=Coming Apart, Coming Together|location=Grand Rapids, MI|publisher=[[William B. Eerdmans Publishing Company]]|isbn=978-0-8028-4456-9|url=https://archive.org/details/comingapartcomin0000kant}}
*{{Cite book|last=Keeble|first=Curtis|year=1990|chapter=The historical perspective|editor=Alex Pravda |editor2=Peter J. Duncan |title=Soviet-British Relations Since the 1970s|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-37494-1}}
*{{Cite book|last=Keegan|first=John|year=1997|title=The Second World War|location=London|publisher=[[Random House|Pimlico]]|isbn=978-0-7126-7348-8}}
*{{Cite book|last=Kennedy|first=David M.|year=2001|title=Freedom from Fear: The American People in Depression and War, 1929–1945|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-514403-1}}
*{{Cite book|last=Kennedy-Pipe|first=Caroline|year=1995|title=Stalin's Cold War: Soviet Strategies in Europe, 1943–56|location=Manchester|publisher=[[Manchester University Press]]|isbn=978-0-7190-4201-0}}
*{{Cite book|last=Kershaw|first=Ian|year=2001|title=Hitler, 1936–1945: Nemesis|location=New York|publisher=W.W. Norton]|isbn=978-0-393-04994-7|url=https://archive.org/details/hitler193645neme00kers}}
*{{Cite book|last=Kershaw|first=Ian|author-mask=3|year=2007|title=Fateful Choices: Ten Decisions That Changed the World, 1940–1941|location=London|publisher=[[Penguin Books|Allen Lane]]|isbn=978-0-7139-9712-5}}
*{{Cite book|last=Kitson|first=Alison|year=2001|title=Germany 1858–1990: Hope, Terror, and Revival|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-913417-5}}
*{{Cite journal|last1=Klavans|first1=Richard A.|last2=Di Benedetto|first2=C. Anthony|last3=Prudom|first3=Melanie J.|year=1997|title=Understanding Competitive Interactions: The U.S. Commercial Aircraft Market|journal=Journal of Managerial Issues|volume=9|issue=1|pages=13–361|jstor=40604127}}
*{{Cite journal|last=Kleinfeld|first=Gerald R.|year=1983|title=Hitler's Strike for Tikhvin|journal=Military Affairs|volume=47|issue=3|pages=122–128|jstor=1988082|doi=10.2307/1988082}}
*{{Cite journal|last=Koch|first=H.W.|year=1983|title=Hitler's 'Programme' and the Genesis of Operation 'Barbarossa'|journal=[[The Historical Journal]]|volume=26|issue=4|pages=891–920|jstor=2639289|doi=10.1017/S0018246X00012747}}
*{{Cite book|last=Kolko|first=Gabriel|year=1990|orig-year=1968|title=The Politics of War: The World and United States Foreign Policy, 1943–1945|location=New York|publisher=[[Random House]]|isbn=978-0-679-72757-6|url=https://archive.org/details/politicsofwarwor00kolkrich}}
*{{Cite book|last=Laurier|first=Jim|year=2001|title=Tobruk 1941: Rommel's Opening Move|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-092-6}}
*{{Cite book|last=Lee|first=En-han|year=2002|chapter=The Nanking Massacre Reassessed: A Study of the Sino-Japanese Controversy over the Factual Number of Massacred Victims|editor=Robert Sabella|editor2=Fei Fei Li|editor3=David Liu |title=Nanking 1937: Memory and Healing |pages=47–74 |location=Armonk, NY|publisher=[[M.E. Sharpe]]|isbn=978-0-7656-0816-1}}
*{{Cite book|editor1-last=Leffler|editor1-first=Melvyn P.|editor2-last=Westad|editor2-first=Odd Arne|year=2010|title=The Cambridge History of the Cold War |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-83938-9|postscript=,}} in 3 volumes.
*{{Cite book|last=Levine|first=Alan J.|year=1992|title=The Strategic Bombing of Germany, 1940–1945|location=Westport, CT|publisher=[[Praeger Publishers|Praeger]]|isbn=978-0-275-94319-6}}
*{{Cite book|editor1-last=Greenfield|editor1-first=Kent Roberts|last=Lewis|first=Morton|year=1953|chapter=Japanese Plans and American Defenses|chapter-url=http://www.history.army.mil/books/wwii/5-2/5-2_29.htm|title=The Fall of the Philippines|url=http://www.history.army.mil/books/wwii/5-2/5-2_Contents.htm|location=Washington, DC|publisher=[[US Government Printing Office]]|lccn=53-63678}}
*{{Cite book|last=Liberman|first=Peter|year=1996|title=Does Conquest Pay?: The Exploitation of Occupied Industrial Societies|location=Princeton, NJ|publisher=[[Princeton University Press]]|isbn=978-0-691-02986-3}}
*{{cite book|last=Liddell Hart|first=Basil|title=History of the Second World War|edition=4th|date=1977|publisher=Pan|location=London|isbn=978-0-330-23770-3}}
*{{Cite book|last=Lightbody|first=Bradley|year=2004|title=The Second World War: Ambitions to Nemesis|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-22404-8}}
*{{Cite book|last1=Lindberg|first1=Michael|last2=Todd|first2=Daniel|year=2001|title=Brown-, Green- and Blue-Water Fleets: the Influence of Geography on Naval Warfare, 1861 to the Present|location=Westport, CT|publisher=[[Praeger Publishers|Praeger]]|isbn=978-0-275-96486-3}}
*{{Cite book|last1=Lowe|first1=C.J.|last2=Marzari|first2=F.|year=2002|title=Italian Foreign Policy 1870–1940|location=London|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-26681-9}}
*{{Cite book|last=Lynch|first=Michael|year=2010|title=The Chinese Civil War 1945–49|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-671-3}}
*{{Cite book|last=Maddox|first=Robert James|year=1992|title=The United States and World War II|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-0437-3|url=https://archive.org/details/unitedstateswor00madd}}
*{{Cite book|last=Maingot|first=Anthony P.|year=1994|title=The United States and the Caribbean: Challenges of an Asymmetrical Relationship|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-2241-4}}
*{{Cite book|last=Mandelbaum|first=Michael|year=1988|title=The Fate of Nations: The Search for National Security in the Nineteenth and Twentieth Centuries|publisher=[[Cambridge University Press]]|page=[https://archive.org/details/isbn_9780521357906/page/96 96]|isbn=978-0-521-35790-6|url=https://archive.org/details/isbn_9780521357906/page/96}}
*{{Cite book|last=Marston|first=Daniel|year=2005|title=The Pacific War Companion: From Pearl Harbor to Hiroshima|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-882-3}}
*{{Cite book|last=Masaya|first=Shiraishi|year=1990|title=Japanese Relations with Vietnam, 1951–1987|location=Ithaca, NY|publisher=[[Cornell Southeast Asia Program|SEAP Publications]]|isbn=978-0-87727-122-2}}
*{{Cite journal|last=May|first=Ernest R. |year=1955|title=The United States, the Soviet Union, and the Far Eastern War, 1941–1945|journal=[[Pacific Historical Review]]|volume=24|issue=2|pages=153–74|jstor=3634575|doi=10.2307/3634575}}
*{{Cite book|last=Mazower|first=Mark|year=2008|title=Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe|location=London|publisher=[[Penguin Group|Allen Lane]]|isbn=978-1-59420-188-2}}
*{{Cite book|last=Milner|first=Marc|year=1990|chapter=The Battle of the Atlantic|editor-first=John |editor-last=Gooch |title=Decisive Campaigns of the Second World War |pages=45–66|location=Abingdon|publisher=[[Frank Cass]]|isbn=978-0-7146-3369-5}}
*{{Cite journal|last=Milward|first=A.S.|year=1964|title=The End of the Blitzkrieg|journal=[[The Economic History Review]]|volume=16|issue=3|pages=499–518|jstor=2592851}}
*{{Cite book|last=Milward|first=A.S.|author-mask=3|year=1992|orig-year=1977|title=War, Economy, and Society, 1939–1945|location=Berkeley, CA|publisher=[[University of California]] Press|isbn=978-0-520-03942-1}}
*{{Cite book|last=Minford|first=Patrick|year=1993|chapter=Reconstruction and the UK Postwar Welfare State: False Start and New Beginning|editor=Rudiger Dornbusch|editor2=Wilhelm Nölling|editor3=Richard Layard |title=Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today |pages=115–38 |location=Cambridge, MA|publisher=[[MIT Press]]|isbn=978-0-262-04136-2}}
*{{Cite book|last1=Mingst|first1=Karen A.|last2=Karns|first2=Margaret P.|year=2007|title=United Nations in the Twenty-First Century|edition=3rd|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-4346-4|url=https://archive.org/details/unitednationsin20000ming}}
*{{Cite book|last=Miscamble|first=Wilson D.|year=2007|title=From Roosevelt to Truman: Potsdam, Hiroshima, and the Cold War|location=New York|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-86244-8}}
*{{Cite book|last=Mitcham|first=Samuel W.|year=2007|orig-year=1982|title=Rommel's Desert War: The Life and Death of the Afrika Korps|location=Mechanicsburg, PA|publisher=[[Stackpole Books]]|isbn=978-0-8117-3413-4}}
*{{cite book | last = Mitter | first = Rana| title =Forgotten Ally: China's World War II, 1937–1945 | publisher = Mariner Books| year = 2014 | isbn = 978-0-544-33450-2}}
*{{Cite book|last=Molinari|first=Andrea|year=2007|title=Desert Raiders: Axis and Allied Special Forces 1940–43|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84603-006-2}}
*{{Cite book|last=Murray|first=Williamson|year=1983|title=Strategy for Defeat: The Luftwaffe, 1933–1945|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/AAF/AAF-Luftwaffe/|location=[[Maxwell Air Force Base]], AL|publisher=[[Air University Press]]|isbn=978-1-4294-9235-5}}
*{{Cite book|last1=Murray|first1=Williamson|author-mask=3|last2=Millett|first2=Allan Reed|year=2001|title=A War to Be Won: Fighting the Second World War|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-00680-5}}
*{{Cite book|last1=Myers|first1=Ramon|last2=Peattie|first2=Mark|year=1987|title=The Japanese Colonial Empire, 1895–1945|location=Princeton, NJ|publisher=[[Princeton University Press]]|isbn=978-0-691-10222-1}}
*{{Cite book|last1=Naimark|first1=Norman|year=2010|chapter=The Sovietization of Eastern Europe, 1944–1953|editor=Melvyn P. Leffler|editor2=Odd Arne Westad |title=The Cambridge History of the Cold War |volume=I: Origins |pages=175–97 |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn= 978-0-521-83719-4}}
*{{Cite book|last=Neary|first=Ian|year=1992|chapter=Japan|editor=Martin Harrop |title=Power and Policy in Liberal Democracies |pages=49–70 |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-34579-8}}
*{{Cite book|last=Neillands|first=Robin|year=2005|title=The Dieppe Raid: The Story of the Disastrous 1942 Expedition|location=Bloomington, IN|publisher=[[Indiana University Press]]|isbn=978-0-253-34781-7|url=https://archive.org/details/diepperaidstoryo00robi}}
**{{Cite book|last=Neulen |first=Hans Werner|title=In the skies of Europe – Air Forces allied to the Luftwaffe 1939–1945|year=2000 |publisher= The Crowood Press|location= Ramsbury, Marlborough, UK|isbn=1-86126-799-1}}
*{{Cite book|last1=Niewyk|first1=Donald L.|last2=Nicosia|first2=Francis|year=2000|title=The Columbia Guide to the Holocaust|location=New York|publisher=[[Columbia University Press]]|isbn=978-0-231-11200-0|url=https://archive.org/details/columbiaguidetot00niew}}
*{{Cite book|last=Overy|first=Richard|year=1994|title=War and Economy in the Third Reich|location=New York|publisher=[[Clarendon Press]]|isbn=978-0-19-820290-5|url=https://archive.org/details/wareconomyinthir00over}}
*{{Cite book|last=Overy|first=Richard|author-mask=3|year=1995|title=Why the Allies Won|location=London|publisher=Pimlico|isbn=978-0-7126-7453-9}}
*{{Cite book|last=Overy|first=Richard|author-mask=3|year=2004|title=The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia|location=New York|publisher=W.W. Norton|isbn=978-0-393-02030-4|url=https://archive.org/details/dictators00rich}}
*{{Cite book|last1=Overy|first1=Richard|author-mask=3|last2=Wheatcroft|first2=Andrew|year=1999|title=The Road to War|edition=2nd|location=London|publisher=[[Penguin Books]]|isbn=978-0-14-028530-7|url=https://archive.org/details/roadtowar00over}}
*{{Cite book|last=O'Reilly|first=Charles T.|year=2001|title=Forgotten Battles: Italy's War of Liberation, 1943–1945|location=Lanham, MD|publisher=[[Lexington Books]]|isbn=978-0-7391-0195-7}}
*{{Cite journal|last=Painter|first=David S.|year=2012|title=Oil and the American Century|url=http://jah.oxfordjournals.org/content/99/1/24.full.pdf|journal=[[The Journal of American History]]|volume=99|issue=1|pages=24–39|doi= 10.1093/jahist/jas073}}
*{{Cite book|last=Padfield|first=Peter|year=1998|title=War Beneath the Sea: Submarine Conflict During World War II|location=New York|publisher=[[John Wiley & Sons|John Wiley]]|isbn=978-0-471-24945-0}}
*{{Cite journal|last=Pape|first=Robert A.|year=1993|title=Why Japan Surrendered|journal=[[International Security]]|volume=18|issue=2|pages=154–201|jstor=2539100|doi=10.2307/2539100|s2cid=153741180}}
*{{Cite book|last=Parker|first=Danny S.|year=2004|title=Battle of the Bulge: Hitler's Ardennes Offensive, 1944–1945|edition=New|location=Cambridge, MA|publisher=[[Da Capo Press]]|isbn=978-0-306-81391-7}}
*{{Cite book|last=Payne|first=Stanley G.|year=2008|title=Franco and Hitler: Spain, Germany, and World War II|location=New Haven, CT|publisher=[[Yale University Press]]|isbn=978-0-300-12282-4}}
*{{Cite book|last=Perez|first=Louis G.|year=1998|title=The History of Japan|location=Westport, CT|publisher=[[Greenwood Publishing Group]]|isbn=978-0-313-30296-1|url=https://archive.org/details/historyofjapan00pere}}
*{{Cite book|last=Petrov|first=Vladimir|year=1967|title=Money and Conquest: Allied Occupation Currencies in World War II|location=Baltimore, MD|publisher=[[Johns Hopkins University Press]]|isbn=978-0-8018-0530-1}}
*{{Cite book|last=Polley|first=Martin|year=2000|title=An A–Z of Modern Europe Since 1789|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-18597-4}}
*{{Cite book|last=Portelli|first=Alessandro|year=2003|title=The Order Has Been Carried Out: History, Memory, and Meaning of a Nazi Massacre in Rome|location=Basingstoke & New York|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|isbn=978-1-4039-8008-3}}
*{{Cite book|last=Preston|first=P. W.|year=1998|title=Pacific Asia in the Global System: An Introduction|location=Oxford & Malden, MA|publisher=[[Wiley-Blackwell|Blackwell Publishers]]|isbn=978-0-631-20238-7}}
*{{Cite book|last=Prins|first=Gwyn|year=2002|title=The Heart of War: On Power, Conflict and Obligation in the Twenty-First Century|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-36960-2}}
*{{Cite book|last=Radtke|first=K.W.|year=1997|chapter='Strategic' concepts underlying the so-called Hirota foreign policy, 1933–7|editor=Aiko Ikeo |title=Economic Development in Twentieth Century East Asia: The International Context |pages=100–20 |location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-14900-6}}
*{{Cite book|last=Rahn|first=Werner|year=2001|chapter=The War in the Pacific|editor=Horst Boog|editor2=Werner Rahn|editor3=Reinhard Stumpf|editor4=Bernd Wegner |title=Germany and the Second World War |volume=VI: The Global War |pages=191–298 |location=Oxford|publisher=[[Clarendon Press]]|isbn=978-0-19-822888-2}}
*{{Cite book|last=Ratcliff|first=R.A.|year=2006|title=Delusions of Intelligence: Enigma, Ultra, and the End of Secure Ciphers|location=New York|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-85522-8}}
*{{Cite book|last=Read|first=Anthony|year=2004|title=The Devil's Disciples: Hitler's Inner Circle|location=New York|publisher=W.W. Norton|isbn=978-0-393-04800-1|url=https://archive.org/details/devilsdisciplesh00read}}
*{{Cite book|last1=Read|first1=Anthony|last2=Fisher|first2=David|year=2002|orig-year=1992|title=The Fall Of Berlin|location=London|publisher=[[Pimlico (publishing imprint)|Pimlico]]|isbn=978-0-7126-0695-0}}
*{{Cite book|last=Record|first=Jeffery|year=2005|title=Appeasement Reconsidered: Investigating the Mythology of the 1930s|publisher=Diane Publishing|page=50|isbn=978-1-58487-216-0|url=http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/PUB622.pdf|access-date=15 November 2009}}
*{{Cite book|last=Rees|first=Laurence|year=2008|title=World War II Behind Closed Doors: Stalin, the Nazis and the West|location=London|publisher=[[BBC Books]]|isbn=978-0-563-49335-8}}
*{{Cite book|last=Regan|first=Geoffrey|year=2004|title=The Brassey's Book of Military Blunders|publisher=Brassey's|isbn=978-1-57488-252-0|url=https://archive.org/details/brasseysbookofmi00geof}}
*{{Cite book|last=Reinhardt|first=Klaus|year=1992|title=Moscow – The Turning Point: The Failure of Hitler's Strategy in the Winter of 1941–42|location=Oxford|publisher=[[Berg Publishers|Berg]]|isbn=978-0-85496-695-0}}
*{{Cite book|last=Reynolds|first=David|year=2006|title=From World War to Cold War: Churchill, Roosevelt, and the International History of the 1940s|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-928411-5}}
*{{Cite book|last=Rich|first=Norman|year=1992|orig-year=1973|title=Hitler's War Aims, Volume I: Ideology, the Nazi State, and the Course of Expansion|location=New York|publisher=W.W. Norton|isbn=978-0-393-00802-9|url=https://archive.org/details/hitlerswaraimsid00rich}}
*{{Cite book|last=Ritchie|first=Ella|year=1992|chapter=France|editor=Martin Harrop |title=Power and Policy in Liberal Democracies |pages=23–48 |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-34579-8}}
*{{Cite journal|last=Roberts|first=Cynthia A.|year=1995|title=Planning for War: The Red Army and the Catastrophe of 1941|journal=[[Europe-Asia Studies]]|volume=47|issue=8|pages=1293–1326|jstor=153299|doi=10.1080/09668139508412322}}
*{{Cite book|last=Roberts|first=Geoffrey|year=2006|title=Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953|location=New Haven, CT|publisher=[[Yale University Press]]|isbn=978-0-300-11204-7}}
*{{Cite book|last=Roberts|first=J.M.|year=1997|title=The Penguin History of Europe|location=London|publisher=[[Penguin Books]]|isbn=978-0-14-026561-3|url=https://archive.org/details/penguinhistoryof00robe_1}}
*{{Cite book|last=Ropp|first=Theodore|year=2000|title=War in the Modern World|edition=Revised|location=Baltimore, MD|publisher=[[Johns Hopkins University Press]]|isbn=978-0-8018-6445-2}}
*{{Cite book|last=Roskill|first=S.W.|year=1954|title=The War at Sea 1939–1945, Volume 1: The Defensive|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/UK/UK-RN-I/index.html|series=History of the Second World War. United Kingdom Military Series|location=London|publisher=[[HMSO]]}}
*{{Cite book|last=Ross|first=Steven T.|year=1997|title=American War Plans, 1941–1945: The Test of Battle|location=Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-7146-4634-3}}
*{{Cite book|last=Rottman|first=Gordon L.|year=2002|title=World War II Pacific Island Guide: A Geo-Military Study|location=Westport, CT|publisher=[[Greenwood Press]]|isbn=978-0-313-31395-0}}
*{{Cite journal|last=Rotundo|first=Louis|year=1986|title=The Creation of Soviet Reserves and the 1941 Campaign|journal=Military Affairs|volume=50|issue=1|pages=21–28|jstor=1988530|doi=10.2307/1988530}}
*{{Cite book|last=Salecker|first=Gene Eric|year=2001|title=Fortress Against the Sun: The B-17 Flying Fortress in the Pacific|location=Conshohocken, PA|publisher=Combined Publishing|isbn=978-1-58097-049-5}}
*{{Cite book|editor-last=Schain|editor-first=Martin A.|year=2001|title=The Marshall Plan Fifty Years Later|location=London|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|isbn=978-0-333-92983-4}}
*{{Cite book|last=Schmitz|first=David F.|year=2000|title=Henry L. Stimson: The First Wise Man|location=Lanham, MD|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|isbn=978-0-8420-2632-1}}
*{{Cite book|last=Schoppa|first=R. Keith|year=2011|title=In a Sea of Bitterness, Refugees during the Sino-Japanese War|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-05988-7}}
*{{Cite journal|last=Sella|first=Amnon|year=1978|title="Barbarossa": Surprise Attack and Communication|journal=[[Journal of Contemporary History]]|volume=13|issue=3|pages=555–83|jstor=260209|doi=10.1177/002200947801300308|s2cid=220880174}}
*{{Cite journal|last=Sella|first=Amnon|author-mask=3|year=1983|title=Khalkhin-Gol: The Forgotten War|journal=[[Journal of Contemporary History]]|volume=18|issue=4|pages=651–87|jstor=260307}}
*{{Cite book|last=Senn|first=Alfred Erich|year=2007|title=Lithuania 1940: Revolution from Above|location=Amsterdam & New York|publisher=[[Rodopi (publisher)|Rodopi]]|isbn=978-90-420-2225-6}}
*{{Cite book|last=Shaw|first=Anthony|year=2000|title=World War II: Day by Day|location=Osceola, WI|publisher=[[MBI Publishing Company]]|isbn=978-0-7603-0939-1}}
*{{Cite journal|last=Shepardson|first=Donald E.|year=1998|title=The Fall of Berlin and the Rise of a Myth|journal=[[Journal of Military History]]|volume=62|issue=1|pages=135–54|jstor=120398|doi=10.2307/120398}}
*{{Cite book|last=Shirer|first=William L.|year=1990|orig-year=1960|title=The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany|location=New York|publisher=[[Simon & Schuster]]|isbn=978-0-671-72868-7}}
*{{Cite book|last=Shore|first=Zachary|year=2003|title=What Hitler Knew: The Battle for Information in Nazi Foreign Policy|url=https://archive.org/details/whathitlerknewba00shor_0|location=New York|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-518261-3}}
*{{Cite book|last=Slim|first=William|year=1956|title=Defeat into Victory|location=London|publisher=Cassell|isbn=978-0-304-29114-4}}
*{{Cite book|last=Smith|first=Alan|year=1993|title=Russia and the World Economy: Problems of Integration|url=https://archive.org/details/russiaworldecono00smit|location=London|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-08924-1}}
*{{Cite book|last=Smith|first=J.W.|year=1994|title=The World's Wasted Wealth 2: Save Our Wealth, Save Our Environment|publisher=Institute for Economic Democracy|isbn=978-0-9624423-2-2}}
*{{Cite book|last=Smith|first=Peter C.|year=2002|orig-year=1970|title=Pedestal: The Convoy That Saved Malta|edition=5th|location=Manchester|publisher=Goodall|isbn=978-0-907579-19-9}}
*{{Cite book|last1=Smith|first1=David J.|last2=Pabriks|first2=Artis|last3=Purs|first3=Aldis|last4=Lane|first4=Thomas|year=2002|title=The Baltic States: Estonia, Latvia and Lithuania|location=London|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-28580-3}}
*{{Cite book|last1=Smith|first1=Winston|last2=Steadman|first2=Ralph|year=2004|title=All Riot on the Western Front, Volume 3|publisher=Last Gasp|isbn=978-0-86719-616-0}}
*{{Cite book|last=Snyder|first=Timothy|year=2010|title=Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin|location=London|publisher=[[The Bodley Head]]|isbn=978-0-224-08141-2}}
*{{Cite journal|last=Spring|first=D. W.|s2cid=154270850|year=1986|title=The Soviet Decision for War against Finland, 30 November 1939|journal=[[Soviet Studies]]|volume=38|issue=2|pages=207–26|jstor=151203|doi=10.1080/09668138608411636}}
*{{Cite journal|last=Steinberg|first=Jonathan|year=1995|title=The Third Reich Reflected: German Civil Administration in the Occupied Soviet Union, 1941–4|journal=[[The English Historical Review]]|volume=110|issue=437 |pages=620–51|jstor=578338|doi=10.1093/ehr/cx.437.620}}
*{{Cite journal|last=Steury|first=Donald P.|year=1987|title=Naval Intelligence, the Atlantic Campaign and the Sinking of the Bismarck: A Study in the Integration of Intelligence into the Conduct of Naval Warfare|journal=[[Journal of Contemporary History]]|volume=22|issue=2|pages=209–33|jstor=260931|doi=10.1177/002200948702200202|s2cid=159943895}}
*{{Cite book|last=Stueck|first=William|year=2010|chapter=The Korean War|editor=Melvyn P. Leffler|editor2=Odd Arne Westad |title=The Cambridge History of the Cold War |volume=I: Origins |pages=266–87 |location= Cambridge |publisher= [[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-83719-4}}
*{{Cite book|last1=Sumner|first1=Ian|last2=Baker|first2=Alix|year=2001|title=The Royal Navy 1939–45|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-195-4}}
*{{Cite book|last=Swain|first=Bruce|year=2001|title=A Chronology of Australian Armed Forces at War 1939–45|location=Crows Nest|publisher=[[Allen & Unwin]]|isbn=978-1-86508-352-0}}
*{{Cite journal|last=Swain|first=Geoffrey|year=1992|title=The Cominform: Tito's International?|journal=[[The Historical Journal]]|volume=35|issue=3|pages=641–63|doi=10.1017/S0018246X00026017}}
*{{Cite book|last=Tanaka|first=Yuki|year=1996|title=Hidden Horrors: Japanese War Crimes in World War II|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-2717-4}}
*{{Cite book|last=Taylor|first=A.J.P.|year=1961|title=The Origins of the Second World War|location=London|publisher=[[Hamish Hamilton]]}}
*{{Cite book|last=Taylor|first=A.J.P.|author-mask=3|year=1979|title=How Wars Begin|location=London|publisher=[[Hamish Hamilton]]|isbn=978-0-241-10017-2}}
*{{Cite book|last=Taylor|first=Jay|year=2009|title=The Generalissimo: Chiang Kai-shek and the Struggle for Modern China|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-03338-2|url=https://archive.org/details/generalissimochi00tayl}}
*{{Cite book|last1=Thomas|first1=Nigel|last2=Andrew|first2=Stephen|year=1998|title=German Army 1939–1945 (2): North Africa & Balkans|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-85532-640-8}}
*{{Cite book|last1=Thompson|first1=John Herd|last2=Randall|first2=Stephen J.|year=2008|title=Canada and the United States: Ambivalent Allies|edition=4th|location=Athens, GA|publisher=[[University of Georgia Press]]|isbn=978-0-8203-3113-3|url=https://archive.org/details/canadaunitedsta00thom}}
*{{Cite book|last=Trachtenberg|first=Marc|year=1999|title=A Constructed Peace: The Making of the European Settlement, 1945–1963|location=Princeton, NJ|publisher=[[Princeton University Press]]|isbn=978-0-691-00273-6}}
*{{Cite book|last1=Tucker|first1=Spencer C.|last2=Roberts|first2=Priscilla Mary|title=Encyclopedia of World War II: A Political, Social, and Military History|year=2004|publisher=ABC-CIO|isbn=978-1-57607-999-7}}
*{{Cite book|last=Umbreit|first=Hans|year=1991|chapter=The Battle for Hegemony in Western Europe|editor=P. S. Falla |title=Germany and the Second World War |volume=2: Germany's Initial Conquests in Europe |pages=227–326 |location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-822885-1}}
*{{Cite book|author=United States Army|year=1986|orig-year=1953|title=The German Campaigns in the Balkans (Spring 1941)|url=http://www.history.army.mil/books/wwii/balkan/intro.htm|location=Washington, DC|publisher=[[Department of the Army]]|ref=CITEREFUS_Army1986}}
*{{Cite journal|last=Waltz|first=Susan|year=2002|title=Reclaiming and Rebuilding the History of the Universal Declaration of Human Rights|journal=[[Third World Quarterly]]|volume=23|issue=3|pages=437–48|jstor=3993535|doi=10.1080/01436590220138378|s2cid=145398136}}
*{{Cite book|last=Ward|first=Thomas A.|year=2010|title=Aerospace Propulsion Systems|location=Singapore|publisher=[[John Wiley & Sons]]|isbn=978-0-470-82497-9}}
*{{Cite book|last=Watson|first=William E.|year=2003|title=Tricolor and Crescent: France and the Islamic World|location=Westport, CT|publisher=[[Praeger Publishers|Praeger]]|isbn=978-0-275-97470-1}}
*{{Cite book|last=Weinberg|first=Gerhard L.|year=2005|title=A World at Arms: A Global History of World War II|edition=2nd|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-85316-3}}; comprehensive overview with emphasis on diplomacy
*{{Cite book|last=Wettig|first=Gerhard|year=2008|title=Stalin and the Cold War in Europe: The Emergence and Development of East-West Conflict, 1939–1953|location=Lanham, MD|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|isbn=978-0-7425-5542-6}}
*{{Cite book|last1=Wiest|first1=Andrew|last2=Barbier|first2=M.K.|year=2002|title=Strategy and Tactics: Infantry Warfare|location=St Paul, MN|publisher=[[MBI Publishing Company]]|isbn=978-0-7603-1401-2}}
*{{Cite book|last=Williams|first=Andrew|year=2006|title=Liberalism and War: The Victors and the Vanquished|location=Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-35980-1}}
*{{Cite journal|last=Wilt|first=Alan F.|year=1981|title=Hitler's Late Summer Pause in 1941|journal=Military Affairs|volume=45|issue=4|pages=187–91|jstor=1987464|doi=10.2307/1987464}}
*{{Cite book|last=Wohlstetter|first=Roberta|year=1962|title=Pearl Harbor: Warning and Decision|url=https://archive.org/details/pearlharborwarni0000wohl|location=Palo Alto, CA|publisher=[[Stanford University Press]]|isbn=978-0-8047-0597-4}}
*{{Cite book|last=Wolf|first=Holger C.|year=1993|chapter=The Lucky Miracle: Germany 1945–1951|editor=Rudiger Dornbusch |editor2=Wilhelm Nölling |editor3=Richard Layard |title=Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today |pages=29–56 |location=Cambridge|publisher=[[MIT Press]]|isbn=978-0-262-04136-2}}
*{{Cite book|last=Wood|first=James B.|year=2007|title=Japanese Military Strategy in the Pacific War: Was Defeat Inevitable?|location=Lanham, MD|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|isbn=978-0-7425-5339-2}}
*{{Cite book|last=Yoder|first=Amos|year=1997|title=The Evolution of the United Nations System|edition=3rd|location=London & Washington, DC|publisher=[[Taylor & Francis]]|isbn=978-1-56032-546-8}}
*{{Cite book|last=Zalampas|first=Michael|year=1989|title=Adolf Hitler and the Third Reich in American magazines, 1923–1939|publisher=Bowling Green University Popular Press|isbn=978-0-87972-462-7}}
*{{Cite book|last=Zaloga|first=Steven J.|year=1996|title=Bagration 1944: The Destruction of Army Group Centre|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-85532-478-7}}
*{{Cite book|last=Zaloga|first=Steven J.|author-mask=3|year=2002|title=Poland 1939: The Birth of Blitzkrieg|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-408-5}}
*{{Cite book|last=Zeiler|first=Thomas W.|year=2004|title=Unconditional Defeat: Japan, America, and the End of World War II|location=Wilmington, DE|publisher=Scholarly Resources|isbn=978-0-8420-2991-9}}
*{{Cite book|last1=Zetterling|first1=Niklas|last2=Tamelander|first2=Michael|year=2009|title=''Bismarck'': The Final Days of Germany's Greatest Battleship|location=Drexel Hill, PA|publisher=[[Casemate Publishers|Casemate]]|isbn=978-1-935149-04-0}}
{{refend}}


{{II. Dünya Savaşı}}
{{II. Dünya Savaşı}}

Sayfanın 18.42, 14 Şubat 2021 tarihindeki hâli

Bu madde ikinci küresel savaş hakkındadır. İlk küresel savaş için I. Dünya Savaşı sayfasına bakınız.
II. Dünya Savaşı
Sol üstten saat yönünde:
Tarih1 Eylül 1939-2 Eylül 1945 (6 yıl ve 1 gün)
Bölge
Avrupa, Pasifik, Atlantik, Hint Okyanusu, Güneydoğu Asya, Çin, Japonya, Orta Doğu, Akdeniz, Kuzey Afrika, Afrika Boynuzu, Orta Afrika, Avustralya, Kuzey ve Güney Amerika
Sonuç

Müttefik zaferi

Taraflar
Müttefikler Mihverler
Komutanlar ve liderler
Ana müttefik liderleri:
 Ana mihver liderleri:
Kayıplar
  • Askeri ölümler:
  • 16,000,000'dan fazla
  • Sivil ölümler:
  • 45,000,000'dan fazla
  • Toplam ölümler:
  • 61,000,000'dan fazla
  • (1937–1945)
  • Askeri ölümler:
  • 8,000,000'dan fazla
  • Sivil ölümler:
  • 4,000,000'dan fazla
  • Toplam ölümler:
  • 12,000,000'dan fazla
  • (1937–1945)

II. Dünya Savaşı, diğer adıyla Dünya Savaşı II, 1939'dan 1945'e kadar süren küresel savaş. Savaşa tüm büyük güçler dahil dünya ülkelerinin büyük çoğunluğu dahil oldu ve iki karşıt askerî ittifak kurdular: Müttefikler ve Mihverler. 30'dan fazla ülkeden gelen 100 milyondan fazla personelin doğrudan katıldığı bu topyekûn savaş durumunda, savaşın büyük tarafları tüm ekonomik, endüstriyel ve bilimsel kapasitelerini savaş için seferber ettiler, bu sivil ve askerî kaynaklar arasındaki farkı bulanıklaştırdı. 70 ila 85 milyon ölümle sonuçlanan II. Dünya Savaşı, insanlık tarihindeki en ölümcül savaştı ve savaş boyunca askerî personelden çok sivil öldürüldü. On milyonlarca insan soykırımlardan (Holokost gibi), planlanmış açlık ölümlerinden, katliamlardan ve hastalıklardan öldü. Uçaklar, nüfus merkezlerinin stratejik bombardımanı, nükleer silahların geliştirilmesi ve bunun savaşlardaki tek kullanımları gibi, savaşta önemli roller oynadı.

Genellikle II. Dünya Savaşı'nın 1 Eylül 1939'da Almanya'nın Polonya'yı işgal etmesi ve ardından ayın 3'ünde Birleşik Krallık ve Fransa'nın Almanya'ya savaş ilan etmesiyle başladığı kabul edilir. 1939'un sonlarından 1941'in başlarına kadar; Almanya bir dizi harekât ve antlaşma ile Kıta Avrupası'nın çoğunu işgal etti veya kontrolü altına aldı ve İtalya, Japonya ve daha sonra diğer ülkeler ile Mihverler ittifakını kurdu. Ağustos 1939'daki Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı ile Almanya ve Sovyetler Birliği; Polonya, Finlandiya, Romanya ve Baltık devletlerini paylaşıp işgal ve ilhak ettiler. Kuzey Afrika ve Doğu Afrika'da harekâtların başlamasının ve 1940'ın ortalarında Fransa'nın çöküşünün ardından savaş çoğunlukla Avrupalı Mihver devletleri ve Britanya İmparatorluğu arasında Balkanlar'daki harekâtlarla, Atlantik Savaşı'yla, Britanya'da hava savaşıyla ve Blitz'le devam etti. 22 Haziran 1941'de başlarında Almanya, Avrupalı Mihver devletleri ile Sovyetler Birliği'ni işgal ederek tarihin en büyük kara cephesi olan Doğu Cephesi'ni açtı ve Mihverleri, özellikle de Alman Wehrmacht'ını bir yıpratma savaşına soktu.

Asya ve Pasifik üzerinde hükmetmeyi amaçlayan Japonya, 1937'den beri Çin Cumhuriyeti ile savaş içerisindeydi. Aralık 1941'de Japonya, Güneydoğu Asya ve Orta Pasifik'te Amerikan ve İngiliz topraklarına Pearl Harbor'daki Amerikan filosuna saldırı gibi neredeyse eşzamanlı saldırılar düzenledi. ABD'nin ve Birleşik Krallık'ın Japonya'ya savaş ilanından sonra Avrupalı Mihver devletleri, müttefikleri ile dayanışma içinde ABD'ye savaş ilan etti. Japonya kısa süre içinde Batı Pasifik'in çoğunu ele geçirdi 1942'de kritik Midway Muharebesi'ni kaybetmelerinin ardından ilerlemeleri durduruldu; daha sonra Almanya ve İtalya Kuzey Afrika'da ve Sovyetler Birliği karşısında Stalingrad'da yenilgiye uğratıldı. 1943'teki aksilikler (örneğin Doğu Cephesi'ndeki bir seri Alman yenilgisi, Müttefiklerin Sicilya'yı ve İtalyan anakarasını işgali, ve Pasifik'teki müttefik harekâtı) Mihverleri bütün cephelerde stratejik geri çekilmeler yapmaya zorladı. 1944'te Batılı Müttefikler Alman işgali altındaki Fransa'yı istila etti ve Sovyetler Birliği Mihverleri topraklarından tamamen atıp Mihver devletlerini işgal etmeye başladı. 1944 ve 1945 boyunca, Japonya'nın anakara Asya'daki ilerlemeleri tersine dönerken, Müttefikler Japon Donanması'na önemli darbeler vurdu ve önemli Batı Pasifik adalarını ele geçirdi.

Avrupa'daki savaş, Alman işgali altındaki bölgelerin özgürleştirilmesi, Sovyetler Birliği'nin ve Batılı Müttefiklerin Almanya'yı işgali, Berlin Muharebesi, Adolf Hitler'in intiharı ve 8 Mayıs 1945'te Almanya'nın koşulsuz teslimiyetiyle sonuçlandı. 26 Temmuz 1945'te Müttefiklerin Potsdam Deklarasyonu'ndan ve Japonya'nın bu şartlara göre teslim olmayı reddetmesinin ardından, ABD ilk atom bombalarını 6 Ağustos 1945'te Hiroşima'ya ve 9 Ağustos'ta Nagazaki'ye attı. Japon adalarının potansiyel bir istilası, ek atom bombası saldırıları olasılığı ve 9 Ağustos'ta Japonya'ya karşı Sovyetlerin savaşa girmesi ve Mançurya'yı işgaliyle karşı karşıya kalan Japonya, 15 Ağustos 1945'te teslim olmaya niyetini açıkladı ve Asya'da Müttefikler zafer elde etti. Savaşın ardından, Almanya ve Japonya işgal edildi ve Alman ve Japon liderlere karşı savaş suçları mahkemeleri açıldı. Çoğunlukla Yunanistan ve Yugoslavya'da işlenmiş belgeli savaş suçlarına rağmen, İtalyan liderler ve generaller diplomatik faaliyetler sayesinde genellikle cezalar ile karşı karşıya kalmadılar.

II. Dünya Savaşı, dünyanın siyasi gruplaşmasını ve sosyal yapısını değiştirdi. Birleşmiş Milletler (BM), uluslararası işbirliğini geliştirmek ve gelecekteki potansiyel çatışmaları önlemek için kuruldu ve muzaffer büyük güçler (Çin, Fransa, Sovyetler Birliği, Birleşik Krallık ve ABD) Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri oldu. Sovyetler Birliği ve ABD rakip süper güçler olarak ortaya çıktı, ve bu neredeyse yarım yüzyıl süren Soğuk Savaş için zemin hazırladı. Avrupa'nın savaştan gördüğü büyük zararın ardından, büyük güçlerinin etkisi azaldı ve bu Asya ile Afrika'nın dekolonizasyonunu tetikledi. Endüstrileri zarar gören çoğu ülke ekonomik iyileşme ve genişlemeye yöneldi. Siyasi bütünleşme, özellikle Avrupa'da, gelecekteki düşmanlıkları önleme, savaş öncesi düşmanlıkları sona erdirme ve ortak bir kimlik oluşturma çabası ile başladı.

Zamandizin

Ayrıca bakınız: II. Dünya Savaşı kronolojisi

Avrupa’daki savaşın genellikle 1 Eylül 1939’da[1][2] Polonya Seferi ile ve iki gün sonra Birleşik Krallık ve Fransa'nın Almanya'ya savaş ilanıyla başlandığı kabul edilir. Pasifik'te savaşın başlama tarihi olarak kabul edilen tarihlerin arasında ise, İkinci Çin-Japon Savaşı'nın başladığı 7 Temmuz 1937[3][4] ve Japonya'nın Mançurya'yı istila ettiği 19 Eylül 1931 yer alır.[5][6][7]

Diğer bazı görüşler ise, Çin-Japon Savaşı ile Avrupa ve kolonilerindeki savaşın eşzamanlı olarak gerçekleştiğini ve iki savaşın 1941'de birleştiğini savunan İngiliz tarihçi A.J.P. Taylor'ın görüşlerini takip eder.[8][9] II. Dünya Savaşı için kullanılan diğer başlangıç tarihlerinin arasında II. İtalya-Habeşistan Savaşı'nın başladığı 3 Ekim 1945 bulunur.[10][11][12] Bunun yanında, Hem I. hem de II. Dünya Savaşı'nın aynı "Avrupa İç Savaşı" veya "İkinci Otuz Yıl Savaşı" nın bir parçası olduğu görüşü de vardır.[13][14] İngiliz tarihçi Antony Beevor, II. Dünya Savaşı'nın başlangıcını Mayıs'tan Eylül 1939'e kadar Sovyetler Birliği ile Moğolistan ve Japonya güçleri arasında savaşılan Halhin Gol Muharebesi olarak belirler.[15]

Savaşın bitiş tarihi hakkında da evrensel bir fikir birliği yoktur. O zamanlarda savaşın, 2 Eylül 1945'te Japonya'nın resmen teslim olarak Asya'daki savaşı resmen bitirmesi ile değil, 14 Ağustos 1945'deki mütareke ile sonlandığı kabul görüyordu. Japonya ve Müttefikler arasında bir barış antlaşması, 1951'de imzalandı.[16] 1990'da Almanya'nın geleceğini ilgilendiren bir antlaşma, Doğu ve Batı Almanya'nın yeniden birleşmesine zemin hazırladı ve bu, II. Dünya Savaşı'nın sebep olduğu savaş sonrası sorunların çoğunu çözdü.[17] Japonya ile Sovyetler Birliği arasında hiçbir zaman resmi bir barış antlaşması imzalanmadı.[18]

Arka plan

Avrupa

I. Dünya Savaşı, İttifak Devletleri'nin (Avusturya-Macaristan, Almanya, Bulgaristan ve Osmanlı İmparatorluğu) yenilgisi ve 1917'de Bolşeviklerin Rusya'da iktidarı ele geçirerek Sovyetler Birliği'ni kurması ile Avrupa siyasi haritasını kökten değiştirdi. Bu sırada, Fransa, Belçika, İtalya, Romanya ve Yunanistan gibi muzaffer İtilaf Devletleri savaşın bir sonucu olarak yeni topraklar kazandılar, ve Avusturya-Macaristan, Osmanlı ve Rus İmparatorluklarının çöküşünden yeni ulus devletler meydana geldi.

Cenevre'de toplanan Milletler Cemiyeti meclisi, 1930

Milletler Cemiyeti, gelecekteki potansiyel bir dünya savaşını önlemek için 1919'da Paris Barış Konferansı sırasında kuruldu. Organizasyonun temel amaçları, kolektif güvenlik yoluyla silahlı çatışmayı önlemek, silahsızlanmak ve barışçıl müzakereler ve tahkim yoluyla uluslararası anlaşmazlıkları çözmekti.

I. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan güçlü pasifist görüşlere rağmen,[19] aynı dönemde birçok Avrupa ülkesinde irredantizm ve intikamcı milliyetçilik gelişmeye başladı. Bu görüşler özellikle, Versay Barış Antlaşması tarafından dayatılan önemli toprak, sömürge ve ekonomi kayıpları nedeniyle Almanya'da belirgindi. Antlaşma nedeniyle Almanya, Avrupa'daki topraklarının %13'ünü ve denizaşırı topraklarının tümünü kaybetti, diğer devletleri ilhak etmesi yasaklandı, tazminat ödemek zorunda bırakıldı ve ülkenin silahlı kuvvetlerinin büyüklüğüne ve ekipmanlarına sınırlar getirildi.[20]

1918-1919 Alman Devrimi ile Alman İmparatorluğu yıkıldı, ve daha sonra Weimar Cumhuriyeti olarak bilinecek olan demokratik bir hükümet kuruldu. İki savaş arası dönem boyunca, yeni kurulan cumhuriyetin destekçileri ile hem sağ hem de sol görüşlü sert muhalifler arasında çekişme görüldü. Bir İtilaf müttefiki olan İtalya, savaş sonrası bazı toprak kazanımları elde etti; ancak İtalyan milliyetçileri, Birleşik Krallık ve Fransa'nın İtalyanların savaşa girişini sağlamak için verdikleri sözlerin barış antlaşmasında yerine getirilmemesi yüzünden öfkeliydiler. 1922'den 1925'e kadar, Benito Mussolini önderliğindeki faşist hareket; temsili demokrasiyi ortadan kaldıran, sosyalist, sol ve liberal güçlere baskı uygulayan ve İtalya'yı bir büyük güç yapıp bir "Yeni Roma İmparatorluğu" yaratma sözü veren yayılmacı bir dış politika izleyen milliyetçi, totaliter ve sınıf işbirlikçisi bir ideoloji ile İtalya'da iktidarı ele geçirdi.[21]

Adolf Hitler, Nürnberg'de bir Nazi siyasi mitinginde, Ağustos 1939

Adolf Hitler, 1923'te Alman hükümetini devirmeye yönelik başarısız bir darbe girişiminden sonra 1933'te Almanya Şansölyesi oldu. Hitler ırk temelli ve radikal yeni bir dünya düzenini benimseyerek demokrasiyi kaldırdı ve kısa süre sonra büyük bir tekrar silahlanma gayreti başlattı.[22] Bu sırada Fransa, ittifakını güvence altına almak için, İtalya'nın sömürge olarak istediği Etiyopya'yı işgal etmesine göz yumdu. Durum, 1935'in başlarında Saar Bölgesi'nin Almanya ile yasal olarak yeniden birleşmesi ve Hitler'in tekrar silahlanma programını hızlandırıp zorunlu askerliği başlatarak Versay Antlaşması'nı ihlal etmesi ile daha da kötüleşti.[23]

Birleşik Krallık, Fransa ve İtalya, Almanya'yı kontrol altına almak için Nisan 1935'te askerî küreselleşme yolunda önemli bir adım olan Stresa Antlaşması'nı imzaladı; ancak aynı yılın Haziran ayında Birleşik Krallık ve Almanya arasında önceki kısıtlamaları hafifleten bağımsız bir denizcilik antlaşması imzalandı. Almanya'nın Doğu Avrupa'da geniş toprakları istila hedeflerinden endişelenmeye başlayan Sovyetler Birliği, Fransa ile bir karşılıklı yardım antlaşması hazırladı. Ancak, Fransız-Sovyet paktının yürürlüğe girmeden önce Milletler Cemiyeti bürokrasisinden geçmesi gerekiyordu ve bu da antlaşmayı etkisiz kılıyordu.[24][25] Avrupa ve Asya'daki olaylarla yakından ilgilenen ABD, aynı yılın Ağustos ayında Yansızlık Yasaları'nı onadı.[26]

Mart 1936'da Hitler, Renanya'yı yeniden silahlandırarak Versay ve Locarno Antlaşmaları'nı ihlal etti ve yatıştırma politikası nedeniyle çok az uluslararası muhalefetle karşılaştı.[27] Ekim 1936'da, Almanya ve İtalya Roma-Berlin Mihveri'ni kurdu. Bir ay sonra, Almanya ve Japonya, İtalya'nın ertesi yıl katılacağı Anti-Komintern Paktı'nı imzaladı.[28]

Asya

Çin'deki Kuomintang partisi, 1920'lerin ortalarında bölgesel savaş ağalarına karşı bir birleşme harekâtı başlattı ve Çin'i birleştirdi, ancak kısa süre sonra ülkede, eski müttefikleri olan Çin Komünist Partisi[29] ve yeni ortaya çıkmış bölgesel savaş ağalarına karşı bir iç savaş başladı. 1931'de, hükümetinin ülkenin Asya'yı yönetmeyi hakkı olarak gördüğü için Çin'de uzun süredir nüfuz elde etmek için fırsat arayan ve giderek militaristleşen Japon İmparatorluğu,[30] Mançurya'yı istila etmek ve Mançukuo kukla devletini kurmak için bir bahane olarak bir sahte bayrak operasyonu olan Mukden Olayı'nı gerçekleştirdi.[31]

Çin, Japonya'nın Mançurya'yı istilasını durdurması için Milletler Cemiyeti'ne başvurdu. Japonya, Mançurya'ya olan istilasından dolayı kınandıktan sonra, Milletler Cemiyeti'nden çekildi. İki ülke daha sonra Şanghay, Rehe ve Hebei'de 1933'teki Tanggu Ateşkesi imzalanana kadar birkaç muharebede çatıştı. Çinli gönüllüler daha sonra Mançurya, Chahar ve Suiyuan'da Japon saldırganlığına karşı direnişi sürdürdü.[32] 1936'daki Xi'an Olayı'ndan sonra, Kuomintang ve komünist kuvvetler Japonya'ya karşı beraber savaşmak için ateşkes konusunda anlaştılar.[33]

Savaş öncesi olaylar

İtalya'nın Etiyopya'yı istilası (1935)

Benito Mussolini askerlerini teftiş ediyor, 1935
Ana madde: II. İtalya-Habeşistan Savaşı

II. İtalya-Habeşistan Savaşı, Ekim 1935'te başlayan ve Mayıs 1936'da son bulan bir sömürge savaşıydı. Savaş, İtalya Krallığı'nın silahlı kuvvetleri tarafından İtalyan Somalisi ve Eritresi'nden başlatılan askerî harekât ile Etiyopya İmparatorluğu'nu istilası ile başladı.[34] Etiyopya'nın askerî işgali ve yeni oluşturulan İtalyan Doğu Afrikası'na ilhakı ile sonuçlanan savaş, ayrıca Milletler Cemiyeti'nin barışı koruma gücü olarak zayıflığını da ortaya çıkardı. Hem İtalya hem de Etiyopya cemiyete üye ülkelerdi, ancak cemiyet İtalya cemiyet sözleşmesinin 10. maddesini açıkça ihlal ederken çok az şey yaptı.[35] Birleşik Krallık ve Fransa, İtalya'ya işgal nedeniyle yaptırım uygulanmasını desteklediler, ancak yaptırımlar tam olarak uygulanmadı ve İtalyan istilasını sona erdirmedi.[36] Daha sonra İtalya, Almanya'nın Avusturya'yı topraklarına katma hedefine olan itirazlarını sonlandırdı.[37]

İspanya İç Savaşı (1936-1939)

Ana madde: İspanya İç Savaşı
1937'deki Guernica Bombardımanı, Avrupa'nın diğer yerlerinde, bir sonraki büyük savaşın şehirlerin bombalanıp yüksek sivil kayıplar verdirmeye dayanacağına dair korkular uyandırdı.

İspanya'da iç savaş başladığında Hitler ve Mussolini, General Francisco Franco önderliğindeki Milliyetçi isyancılara askeri destek verdi. İtalya, Milliyetçilere Nazilerin verdiğinden daha çok destek verdi; Mussolini İspanya'ya toplamda 70.000'den fazla asker ve 6.000 havacılık personelinin yanı sıra yaklaşık 720 uçak gönderdi.[38] Sovyetler Birliği ise, İspanya Cumhuriyeti'nin mevcut hükümetini destekledi. Uluslararası Tugaylar olarak bilinen 30.000'den fazla yabancı gönüllü de ayrıca Milliyetçilere karşı savaştı. Hem Almanya hem de Sovyetler Birliği, bu vekâlet savaşını en gelişmiş silahlarını ve taktiklerini çatışmada test etmek için bir fırsat olarak kullandı. Milliyetçiler Nisan 1939'da savaşı kazandı ve artık diktatör olan Franco, savaş boyunca resmi olarak tarafsız kaldı ama çoğunlukla Mihverlere daha yakın davrandı.[39] Franco'nun Almanya ile olan en büyük işbirliği, Doğu Cephesi'nde savaşmak için gönüllülerin gönderilmesiydi.[40]

Japonya'nın Çin'i istilası (1937)

Ana madde: İkinci Çin-Japon Savaşı
Şanghay Muharebesi sırasında Japon İmparatorluk Ordusu askerleri, 1937

Temmuz 1937'de Japonya, tüm Çin'i istila etmeye yönelik bir askerî harekât ile sonuçlanan Marco Polo Köprüsü Olayı'nın sonrasında eski Çin imparatorluk başkenti Pekin'i ele geçirdi.[41] Kısa süre içerisinde Sovyetler, Çin ile bir saldırmazlık paktı imzaladı ve Çin'e malzeme desteği vermeye başladı; bu Çin'in Almanya ile olan işbirliğini etkin bir şekilde sona erdirdi. Eylül'den Kasım'a kadar, Japon kuvvetleri Taiyuan'a saldırdı, Niangzi Geçidi civarında Ulusal Devrimci Ordu ile çatıştı[42] ve Pingxing Geçidi'nde komünist kuvvetler ile savaştı.[43][44] Generalissimo Çan Kay Şek Şanghay'ı savunmak için en iyi ordusunu konuşlandırdı, ancak 3 aylık çatışmaların sonucunda şehir düştü. Japonlar, Çin kuvvetlerini geri püskürtmeye devam etti ve Aralık 1937'de başkent Nankin'i ele geçirdi. Nankin'in düşüşünden sonra, on binlerce veya yüz binlerce Çinli sivil ve silahsızlandırılmış asker Japonlar tarafından katledildi.[45][46]

Mart 1938'de Milliyetçi Çin kuvvetleri Tai'erzhuang'da ilk önemli zaferlerini elde etti, ama daha sonra Mayıs'ta Xuzhou Japon kuvvetleri tarafından ele geçirildi.[47] Haziran 1938'de Çin kuvvetleri, Sarı Irmak'ta yapay bir sel başlatarak Japonların ilerlemesini durdurdu; bu hamle Çinlilere Vuhan'da savunmalarını hazırlamaları için zaman kazandırdı, ancak şehir buna rağmen Ekim ayında Japonlara düştü.[48] Japon askerî zaferleri, Japonya'nın umduğunun aksine Çin direnişinin sonunu getirmedi; aksine Çin hükümeti iç bölgelerdeki Çongçing'e taşındı ve savaşmayı sürdürdü.[49][50]

Sovyet-Japon sınır çatışmaları

Ana madde: Sovyetler Birliği-Japonya sınır çatışmaları
Hasan Gölü Muharebesi'nde Kızıl Ordu topçu birlikleri, 1938

1930'ların ortalarından sonuna kadar, Mançukuo'daki Japon kuvvetleri zaman zaman Sovyetler Birliği ve Moğolistan ile sınır çatışmaları yaşadı. Japonya'nın kuzeye doğru genişlemesine dayanan Hokushin-ron doktrinine o zamanda İmparatorluk Ordusu tarafından sıcak bakılıyordu. 1939'da Hasan Gölü'nde Japonların yenilmesi, devam eden İkinci Çin-Japon Savaşı[51] ve Japon müttefiki Nazi Almanyası'nın Sovyetler ile tarafsızlık peşinde koşması nedeniyle bu politikayı sürdürmek zor olacaktı. Japonya ve Sovyetler Birliği sonunda Nisan 1941'de bir tarafsızlık paktı imzaladı; ve Japonya, Deniz Kuvvetleri tarafından desteklenen ve kuzeyin aksine güneye odaklanan Nanshin-ron doktrinini benimsedi, ve bu sonunda Japonya'nın ABD ve Batılı Müttefikler ile savaşına yol açtı.[52][53]

Avrupa'da işgaller ve antlaşmalar

(Soldan sağa) Chamberlain, Daladier, Hitler, Mussolini ve Ciano, Münih Antlaşması'nı imzalamalarından hemen önce, 29 Eylül 1938

Avrupa'da, İtalya ve Almanya giderek daha da saldırganlaşıyorlardı. Mart 1938'de Almanya, Avusturya'yı ilhak etti ve bu, diğer Avrupa ülkelerinden çok az tepki aldı.[54] Bundan cesaretlenen Hitler, Çekoslovakya'ya, etnik Alman nüfusunun yaşadığı bir bölge olan Südetler yüzünden baskı yapmaya başladı. Daha sonra Birleşik Krallık ve Fransa, İngiliz Başbakanı Neville Chamberlain'in yatıştırma politikasını izledi ve bu bölgeyi, Nazilerin başka bir toprak talebi olmaması karşılığında Çekoslovak hükümetinin isteklerine karşı yapılan Münih Antlaşması ile Almanya'ya teslim etti.[55] Kısa süre sonra Almanya ve İtalya, Çekoslovakya'yı Macaristan'a daha fazla toprak vermeye zorladı ve Polonya, Çekoslovakya'nın Zaolzie bölgesini ilhak etti.[56]

Almanya'nın beyan ettiği tüm talepleri Münih Antlaşması ile karşılanmış olsa da, Hitler şahsi olarak İngiliz müdahalesi yüzünden tek bir operasyonda Çekoslovakya'nın tamamını ele geçiremediği için öfkeliydi. Sonraki konuşmalarında Hitler, İngiliz ve Yahudi "savaş tacirlerine" tepki gösterdi ve Ocak 1939'da İngiliz donanmasının üstünlüğünü ortadan kaldırmak için Alman donanmasının gizlice büyütülmesini emretti. Mart 1939'da Almanya, Çekoslovakya'nın geri kalanını istila etti ve ardından Bohemya ve Moravya Protektorası ile Alman yanlısı bir bağımlı devlet olan Slovak Cumhuriyeti'ni oluşturarak ülkeyi böldü.[57] Hitler ayrıca 20 Mart 1939'da Litvanya'ya önceden Memel Bölgesi olarak bilinen Klaipėda Bölgesi'nin Almanya'ya ilhakını zorlayan bir ültimatom verdi.[58]

Joachim von Ribbentrop ve Sovyet lideri Josef StalinAlman-Sovyet Saldırmazlık Paktı'nı imzaladıktan sonra, 23 Ağustos 1939

Paniğe kapılan Birleşik Krallık ve Fransa, Hitler'in Danzig Serbest Şehri üzerinde yeni iddialarda bulunması üzerine Polonya'nın bağımsızlığını desteklediklerini garanti etti; Nisan 1939'da İtalya Arnavutluk'u istila ettiğinde aynı garanti Romanya ve Yunanistan'a da verildi.[59] Fransa ve Birleşik Krallık'ın Polonya ile kurduğu ittifaklardan kısa süre sonra, Almanya ve İtalya Çelik Pakt ile kendi ittifaklarını resmileştirdi.[60] Hitler, Birleşik Krallık ve Polonya'yı, Almanya'yı "kuşatmaya" çalışmakla suçladı ve Birleşik Krallık'la imzaladığı deniz antlaşması ile Polonya'yla imzaladığı saldırganlık paktını iptal etti.[61]

Alman askerleri Polonya sınırına doğru hareket etmeye devam ederken, durum Ağustos sonunda genel bir kriz hâline geldi. 23 Ağustos'ta Fransa, Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği arasında potansiyel bir askeri ittifakla ilgili üçlü müzakereler durduğunda,[62] Sovyetler Birliği Almanya ile bir saldırmazlık paktı imzaladı.[63] Bu paktın, Alman ve Sovyet "nüfuz alanlarını" (Almanya için batı Polonya ve Litvanya; Sovyetler Birliği için doğu Polonya, Estonya, Letonya ve Besarabya) tanımlayan ve Polonya bağımsızlığının sürdürülüp sürdürülmeyeceği sorusunu gündeme getiren gizli bir protokolü vardı.[64] Pakt, Sovyetlerin Polonya'ya karşı gerçekleştirilen bir askerî harekâta karşı çıkma olasılığını geçersiz kıldı ve I. Dünya Savaşı'nda olduğu gibi, Almanya'nın iki cepheli bir savaşla yüzleşmek zorunda kalmayacağına dair bir güvence verdi. Bundan hemen sonra Hitler, saldırının 26 Ağustos'ta başlamasını emretti; ama Birleşik Krallık'ın Polonya ile bir karşılıklı yardım antlaşması imzaladığını ve İtalya'nın tarafsızlığını koruyacağını duyunca saldırıyı ertelemeye karar verdi.[65]

Birleşik Krallık'ın savaştan kaçınabilmek için yaptığı doğrudan müzakere taleplerine yanıt olarak Almanya, ilişkileri kötüleştirmek için bir bahane olmaları için Polonya'dan bazı taleplerde bulundu.[66] 29 Ağustos'ta Hitler, tam yetkili bir Polonyalı diplomatın Danzig'in Almanya tarafından ilhakını müzakere etmek üzere derhal Berlin'e gelmesini ve Danzig Koridoru'nda Alman azınlığın ayrılık için oy vereceği bir referanduma izin verilmesini istedi.[66] Polonya Alman taleplerine uymayı reddetti, ve 30-31 Ağustos gecesi İngiliz büyükelçisi Nevile Henderson ile bir görüşme sırasında Ribbentrop, Almanya'nın toprak iddialarını reddedilmiş olarak gördüğünü söyledi.[67]

Avrupa'da savaşın başlaması

Polonya

II. Dünya Savaşı'nın gelişim süreci
1 Eylül 1939 sabah saat 4.45'te Westerplatte'yi bombalayan Alman SMS Schleswig-Holstein zırhlısı.
Almanya'nın 1938-1942 yılları arasında Avrupa'da işgal ettiği ülkeler.
Edward Rydz-Śmigły
Haziran 1942'de Müttefik ve Mihver güçleri. Mavi: Batılı Müttefikler. Kırmızı: Sovyetler ve müttefikleri. Siyah: Mihver Devletleri ve işgal alanları.
Ana madde: Polonya'nın İşgali

Alman ordusu o dönemin en güçlü ordusuydu. Danzig Sorunu'nun diplomatik yollarla çözümünün uzun sürmesi üzerine Alman orduları 1 Eylül 1939 sabahı Polonya sınırlarını geçtiler. Yıldırım savaşı tekniklerinin ilk kez hayata geçirilişi olan Polonya Seferi, bu ülkenin toprak bütünlüğünü uluslararası platformda garanti etmiş olan Birleşik Krallık ve Fransa'yı harekete geçirmiştir. 3 Eylül'de Birleşik Krallık, bir gün sonra da Fransa, Almanya'ya savaş ilan etmiş ve seferberlik hazırlıklarını başlatmıştır. Ancak Alman panzer birlikleri, harekâtın ilk haftasının sonunda Polonya cephelerini yarmış ve geniş kuşatmalara girişmiştir. Müttefikler'in askeri bir müdahalesi için artık olanak görünmemektedir.

17 Eylül 1939 günü, Sovyet Kızıl Ordusuna bağlı birlikler Polonya'nın doğu sınırlarından saldırırlar. İki ateş arasında kalan Polonya, 27 Eylül 1939'da teslim olur, direnen birlikler de 5 Ekim 1939 günü teslim olurlar.

1940 yılının Haziran ayında Stalin, Baltık Ülkelerine gönderdiği notada, SSCB'ye yakın hükumetlerin işbaşına getirilmesini ister. Hemen ardından da Kızıl Ordu Litvanya, Letonya ve Estonya topraklarına girer. 14 Temmuz'da bu ülkelerde yaptırılan genel seçimlerle işbaşına gelen hükumetler SSCB'ye katılma kararı alacaklardır. Böylece I. Dünya Savaşı sonunda yeni Sovyet hükumetinin elinden çıkan bu topraklar tekrar kazanılmıştır ve bu topraklar SSCB'nin Baltık Denizine açılmasında, Leningrad limanının güvenliği anlamına gelmektedir.

Baltık Denizi konusunda Stalin'in öngördüğü diğer bir önlem ise onu, Finlandiya hükumetiyle görüşmelere yönlendirecektir. Görüşmelere 9 Ekim 1939'da başlanmıştır. Görüşmelerden bir sonuç alınamayacağı kanısına varan Stalin yönetimi tarafından, 28 Kasım 1939'da, 1932 yılında imzalanmış olan saldırmazlık anlaşmasının tek taraflı olarak kaldırıldığı Fin hükumetine bildirilir ve 30 Kasım 1939 da Kızıl Ordu Finlandiya'ya saldırır. Bu hareket Paris ve Londra'yı, Moskava'ya karşı takınılacak tavır konusunda düşünmeye sevk etti. Birleşik Krallık hükûmeti Moskova ile siyasal münasebetlerini kesmeyi reddetti. Ancak her iki memleket halkoyunda Finlandiya lehinde şiddetli bir heyecan uyanması, Polonya'nın yok edilmesi sırasında Almanya'yla bir savaşı göze alabilecek kuvvette olmadıkları inancıyla hareketsiz kalmayı tercih etmiş Fransa ve Britanya hükumetlerini, Finlandiya meselesinde harekete geçmeye zorladı. Her iki hükûmet de SSCB'ye savaş ilan etmeden Finlandiya'ya 100.000 kişilik bir askeri kuvvet yollama kararı aldılar. Böylece Fransa ve Birleşik Krallık küçümsedikleri Sovyet ordusuyla ve SSCB'yle, Almanya'nın yanı başında savaşmayı göze almış oluyordu. Ancak Sovyet Rusya'dan çekinen İsveç ve Norveç, Müttefik kuvvetlerin kendi topraklarından geçmesine izin vermediler. Bu ret, Müttefikler'in çok hazırlıksız oldukları bir sırada Sovyet Rusya'yla savaşa girişmelerine engel olarak ağır bir tarihi hatayı önlemiş oldu. SSCB'nin Finlandiya Seferi 6 Mart 1940'ta Finlandiya hükumetinin, Ruslarla barış görüşmeleri için masaya oturmak zorunda kalmasıyla son bulacaktır.

Kış Savaşı

Ana madde: Kış Savaşı

SSCB’nin Kuzey batıda Baltık Denizine dar bir alanda Leningrad körfezi sahili vardı. Bunun hemen kuzeyinde ise Finlandiya toprakları başlıyordu. Finlandiya sınırı Leningrad'ın sadece 32 km batısından başlamaktaydı.

Bu bölge SSCB için hayati önem taşımaktaydı. Bu yüzden Stalin bu toprakların SSCB'ye bağlı olmasının gerekli olduğu görüşündeydi. Stalin’in Finlerden istediği bu topraklar 1.700 kilometre karedir. Bunun karşılığında Finlandiya-Rusya sınırının orta kesimlerinden 3.500 kilometre karelik bir araziyi teklif etmektedir. Finlandiya hükûmeti, böyle bir anlaşmaya varmanın, taviz vermek istemedikleri tarafsızlık tutumuyla bağdaşmayacağı gerekçesiyle konuya sıcak yaklaşmadılar. Bunun üzerine Stalin bu toprakları satın almak istedi. Bu önerisi de reddedildi.

Finlandiya’nın tutumu karşısında Stalin’in tutumu hızla sertleşti. 28 Kasım 1939'da, 1932 yılında imzalanmış olan saldırmazlık anlaşmasının tek taraflı olarak kaldırıldığı Fin hükûmetine bildirildi ve 30 Kasım 1939'da Sovyet orduları savaş ilan etmeksizin Finlandiya’ya saldırdı ve ertesi gün Finlandiya'nın sınır şehri Terijoki (bugün Zelenogorsk)'ye girerek, orada Fin komünist Otto Ville Kuusinen'in başkanlığında kukla bir devlet olan Fin Demokratik Cumhuriyeti'ni ilan ettirdi.

6 Mart 1940'ta Fin hükûmeti, Ruslar’la barış görüşmeleri için masaya oturmaya razı oldu. Bu sırada Rus kuvvetleri Koivisto (bugün Primorsk)'yu ele geçirmiş ve Viipuri'ye dayanmıştı.

Fin hükûmeti anlaşmayı çaresiz kabul eder. Savaş boyunca Fin kayıpları 25 bin ölü ve yaralıdır. Sovyet kayıpları ise 49 bin ölü, 158 bin yaralı. Ancak Finlerin kaybettikleri toprakları geri alma arzusu yüzünden barış sadece 1 yıl sürdü ve Finlandiya, Almanya'nın yanında savaşa girdi.

Kuzey Avrupa

Ana madde: Norveç'in istilası
"Weserübung" Harekâtı'nın sorumlularından Büyükamiral Erich Raeder
Alman Kruvazör Blücher, Norveç Ordusu'na ait Oscarsborg Müstahkem Mevkii'nin top ateşi ve torpido saldırısının sonucu batmak üzereyken (9 Nisan 1940)

Fransız Başbakanı Reynaud, Parlamentoda gitgide artan gerginliği ve halkoyunda gizli Stuttgart radyosunun (Bu radyo, Almanlarla işbirliği yapan bir Fransız tarafından işletiliyordu. Stuttgart haini olarak adıyla anılan bu Fransız, savaştan sonra yakalanarak kurşuna dizilmiştir) kışkırtıcı yayınlarıyla çoğalan açık hoşnutsuzluğu gidermek için, bekleme politikasını terk ederek, daha dinamik ve haşin bir politikayı denemek istedi. Bu amaçla Londra hükûmetini, İsveç çeliğinin Almanya'ya akmasını önlemek için Norveç'e bir çıkartma yapmaya ikna etti. Ancak Müttefik kuvvetlerden önce davranan Almanlar, 9 Nisan 1940 sabahı Norveç'e, deniz yolunun güvenliği için de Danimarka'ya saldırdı. Norveç'in istilasındaki stratejik amaçları İsveç'ten ithal ettikleri demir cevheri yolunun güven altına alınması ve Norveç fiyortlarında denizaltıları için üsler oluşturabilmekti. Danimarka kısa sürede teslim olurken Norveç direnme gösterdi. 10 Haziran 1940'ta Norveç de teslim oldu. Müttefikler'in Norveç'te oynadığı kumar, askeri bir bozgun ve manevi bir yıkılışla sona ererken, Norveç'i de Alman işgali altında esir bir ülke durumuna getirdi. 24 Nisanda Norveç bir hükûmet komiserinin emrine verildi ve Quisling'in başkanlığında bir nasyonal sosyalist hükûmet kuruldu. Meclislerin güvensizliği karşısında Reynaud hükûmeti 9 mayısta, Chamberlain hükûmeti 10 mayısta istifa ettiler. Aynı gün Alman saldırısı beklenmedik bir anda batıya döndü. Reynaud istifasını derhal geri aldı; Chamberlain yerine İngiliz kabinesini Churchill kurdu. Avrupa ve bütün dünya için karanlık ve felaketli günler başlıyordu. Belçika ise 27 Mayıs'ta teslim oldu.

Batı Cephesi

Benelux ve Fransa Savaşları

Ana madde: Fransa Seferi
Dunkerque'da esir düşen Britanya ve Fransa askerleri (Haziran 1940)
Fall Gelb (Sarı Durum: Benelux'a saldırı) ve Fall Rot (Kırmızı Durum: Fransa'ya saldırı) planlayan Tümgeneral Erich von Manstein
Hitler'in Paris ziyareti (solda Albert Speer, sağda Walter Frentz, 23 Haziran 1940, Palais de Chaillot, Paris)
Hitler ve generalları, Compiegne ormanında tarihî vagonda ateşkes imzalamadan önce Mareşal Ferdinand Foch'un heykeline bakarken

10 Mayıs 1940 günü, 110 yedek tümen tarafından desteklenen 190 tümenden meydana gelmiş bir Alman ordusu; 91 Fransız tümeni, 12 Belçika tümeni, 12 Britanya tümeni, 1 Polonya tümeni ve küçük bir Hollanda ordusu tarafından müdafaa edilmekte olan batı cephesine taarruza geçti. Almanların savaş planı ise ancak şubatta kesin şeklini alıyordu. Belçika ve Hollanda'ya yönelen saldırılarla Manş Limanını (Fransa Seferi) ve Paris'i ele geçirmek. Asıl taarruz ise daha güneyde, Arden Ormanları üzerinden Sedan yönünde Fransa topraklarına yönelikti. Hitler, Birleşik Krallık ve Fransa'nın Almanya'ya Hollanda ve Belçika'yı geçerek hücum edeceğini bildiğinden kuvvetlerinin çoğunu Belçika üzerine sevk etti. Bunun üzerine Fransa ve Birleşik Krallık ordusunun en mükemmel silahlandırılmış motorize birlikleri derhal, Alman ordusunu kuzeyden kuşatmak ve gerisinde Ruhr Bölgesini ele geçirmek amacıyla Belçika üzerinden hücuma geçti. Ancak Alman birlikleri korkunç bir hızla ilerliyordu. Paraşütçü birliklerinin göz açtırmayan hücumları sonunda Meuse üzerinde birçok köprüler ve Hollanda'nın meşhur "Eben Emael" kalesi Almanların eline geçti. Hava bombardımanlarıyla yerle bir edilen Rotterdam ve hemen ardından Lahey işgal edildi. Hollanda bir baştan bir başa Almanlar tarafından işgal edildi. Kraliçe Vilhelmina, Birleşik Krallık'a sığındı, ordu yok edildi, Müttefikler'in zırhlı birlikleri süratle güneye çekilmeye başladı. Bir başka Alman ordusu da Lüksemburg üzerinden geçerek Meuse Nehrine varmış, nehri Namur'la Sedan arasındaki birçok noktadan geçmişti. Sedan Harekâtı 15 Mayıs'ta tam bir bozgun halini aldı. Fransız sınırının delinmesi, Belçika birliklerini Anvers-Louvain müdafa hattını terk ederek Lys'e ve İngiliz birliklerini Douai-Peronne hattına çekilmek zorunda bıraktı. Paul Reynaud 16 Mayıs'ta Suriye'de bulunan General Weygand'ı General Gamelin'in yerine tayin etti. Weygand Abbeville'den kuzeye ve Ypres'den güneye giden iki hat üzerinde taarruza geçti; ancak önemli bir sonuç alamadı. Belçika orduları 25 ile 28 mayıs arasında ümitsiz bir savaşla Lys üzerinde karşı koydu. 26 Mayıs'ta İngiliz birlikleri anavatana dönme kararı aldı. 27 mayısta Belçika sınırı birçok noktada delindi. Belçika'nın, düşmana karşı koymasına artık imkân yoktu. Kral Leopold, 28 mayısta Almanlarla teslim anlaşmasını imzaladı. Bu üç ülkenin tümüyle istilasını önlemek için İngiliz Yurtdışı Sefer Kuvveti ve Fransız orduları kuzeye ilerleyince, taarruz çıkış hattı Arden Ormanları olan ve Manş Kanalı yönünde ilerleyen Alman zırhlı birlikleri tarafından kuşatılmış oldu. Gerçek şuydu ki Belçika, Müttefik ordularının mağlubiyeti ile, izleri savaştan sonra dahi silinmeyecek çok ağır ve feci şartlar altında kaderiyle baş başa bırakılmıştı. Belçika'nın işgali üzerine Britanyalılar kıtadaki 235.000 kişilik ordularını ve Fransızlar 115.000 kişiye varan kuvvetlerini Almanların aralıksız bombardımanları altında, büyük zorluklarla, Dunkerque limanından deniz yoluyla tahliye edebildiler; ancak bütün silah, cephane ve mühimmat kaybedilmişti. Bu, Müttefikler'in meşhur kuzey ordusunun sonu demekti.

Fransa'da, Başkan Paul Reynaud, kendisini bekleyen çok zor olaylara karşı koyabilmek için 18 Mayıs'ta Mareşal Philippe Petain'i hükûmete davet etmişti. 15 haziranda ise orduda zırhlı birliklerin ısrarla kullanılmasını isteyen General de Gaulle'ü Savaş Bakanlığı Müşteşarlığına tayın etti. Hükûmetin değişmesi Fransa'nın kaderini değiştirmedi. 14 Haziran 1940'ta Alman birlikleri Paris'e girdi. Aynı gün hükûmet Bordeaux'a çekildi. Alman askerleri Paris'e girmeden 4 gün önce (10 haziran) İtalya, Birleşik Krallık ve Fransa'ya savaş ilan etti. Bu sırada Alman ordusu Loire yönünde ilerliyor, Maginot hattını geçerek İsviçre sınırına doğru yürüyordu. Fransa çöküyordu. Reynaud, 16 haziranda istifa etti. Yeni kabineyi Mareşal Petain kurdu ve 17 Haziran'da İspanya aracılığı ile Almanya'dan, Vatikan aracılığı ile de İtalya'dan teslim şartlarını bildirmesini istedi. Bu sırada Münih'te buluşmuş olan Hitler ve Mussolini, Fransa'ya teklif edilecek olan mütareke şartlarını belirliyorlardı. 22 Haziran 1940'ta Fransa ateşkes anlaşmasını Almanya ile imzaladı. Aynı gün Alman orduları Lyon'a girdi. İtalya ile mütareke anlaşmasını 24 Haziran'da Roma'da imzalandı. Alman güçleri kuzey Fransa’yı ve Fransa'nın Atlas Okyanusu kıyılarını işgal etti, Fransa topraklarının üçte ikisi, Alman kontrolüne girdi. İtalyan zırhlı birlikleri de Alpler bölgesinden Fransa'ya girdi. Menton, İtalya'nın kontrolüne girdi. Ayrıca Fransız Somalisi'ndeki Cibuti limanı ve Cibuti-Adis Abela demiryolu üzerinde İtalya'ya tasarruf hakkı tanınıyordu. Fransa bu savaşta 100.000 asker kaybetmiş, sivil halktan 80.000 kurban vermiştir.

Britanya Savaşı

Ana maddeler: Britanya Savaşı ve Denizaslanı Harekâtı
Londra, 1940
Britanya Savaşında Alman hava filolarını komuta eden Mareşal Albert Kesselring

Fransa'nın savaş dışı kalmasıyla Almanya'nın karşısında tek bir düşman kalıyordu: Birleşik Krallık. 19 Temmuzda Hitler, Birleşik Krallık'a barış teklifinde bulundu; ancak Londra bu teklifi şartsız olarak reddetti. Böylesine bir barış, Almanya'nın kıta üzerindeki hakimiyetini tanıması demek oluyordu. Ayrıca Almanya'nın tüm kuvvetlerini doğu cephesine kaydırmasına imkân veriyordu. Bu ret üzerine Hitler, Birleşik Krallık'ı da barış masasına oturmaya zorlamak, gerekirse istila etmek için Britanya Savaşı'nı başlatmıştır. Hitler, İngiliz filosunu imha etmek ya da felce uğratmak konusunda pike bombardıman uçaklarına güveniyordu. Britanya Savaşı, Almanya tarafından, Britanya'nın istilası için hazırlanmış olan Denizaslanı Operasyonu'nun hazırlık evresi olarak düşünülmüş olup, RAF'ın (İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri) imhasını amaçlamaktadır ve esas olarak Luftwaffe (Alman Hava Kuvvetleri) tarafından yürütülmüştür. 8 Ağustos'ta Göring hava kuvvetlerine hücum emri verdi; ancak Alman uçakları Birleşik Krallık'ta ümit etmedikleri bir müdafaayla ve tanımadıkları bir silahla karşılaştılar. Bu yeni silah radardı. Bu yeni aletle İngilizler, Birleşik Krallık'a doğru yola çıkan Alman uçaklarının yerlerini ve istikametlerini çok önceden keşfedebiliyorlardı. İngiliz hava filosunu savaş dışı bırakmayı hedef alan Alman uçakları, her hücumdan ağır kayıpla dönüyordu. Bu durum karşısında Almanya, İngiliz hava ve deniz üslerini ve endüstri merkezlerini hedef almaya başladı. 6 eylülde Alman saldırısı, Londra üzerine toplandı. Londra bir ay boyunca her gün bombalandı. Bu bombardımanlar sırasında 14.000 kişi ölmüş, 20.000 kişi yaralanmış olduğu düşünülmektedir. İngiliz havacıları, Alman uçaklarına, Londra'da yarattıkları cehennemi çok ağır bir şekilde ödetti. RAF'ın sert direnci karşısında Luftwaffe, Göring'in emriyle 7 Ekim'de geri çekilmek zorunda kalmış ve harekât başarısız olarak sona erdirilmiştir. Bu savaşta, RAF 700 uçak kaybetmesine karşın, Luftwaffe'nin kaybı 3000 uçağı geçiyordu. Londra savaş süresince her gün bombardımana tutuldu. Ekimde şehre atılan bomba sayısı 10.000, kasımda ise 7500 olarak tespit edilmiştir. Aralık ayında şehirde büyük hasarlar oldu; 1941 yılı başında Coventry'de ayakta kalmış tek bir duvar yoktu. Ama buna rağmen Hitler, partiyi kaybetmişti. Napolyon gibi o da, hayatının en tehlikeli kumarını oynamak ve Birleşik Krallık ile bir ölüm-kalım savaşına girişmek zorundaydı. Böylece mücadele, karayla denizin çarpışması olarak bir başka cephede yeniden başlıyordu.

Kuzey Afrika Cephesi

DAK komutanı Tankçı Orgeneral Erwin Rommel (Ekim 1942'de Mareşallığa yükseltildi.)
Bernard Montgomery, Archibald Wavell ve Claude Auchinleck
Bernard Montgomery
Kuzey Afrika'da Alman zırhlı arabalarından SdKfz 231, 1942
Matilda Mk II piyade tankları (El-Alamein)
Ana madde: Kuzey Afrika Cephesi (İkinci Dünya Savaşı)

İtalya'nın 10 Haziran 1940'ta Almanya safında savaşa girmesiyle savaş Kuzey Afrika'ya da sıçramış oldu. Zaten Libya, Eritre ve Somali İtalyan kontrolündeydi.

İtalya'nın Kuzey Afrika'da operasyon alanı olarak belirlediği bölge, Nil Nehri ve Tunus arasında kalan Batı Çölü'ydü. 1939 yılı ortalarından itibaren Mısır'daki İngiliz Orta Doğu Kuvvetleri, Libya'daki İtalyan kuvvetlerini yoklama taarruzlarıyla taciz etmekteydi. General Creagh komutasındaki 7. Zırhlı Tümenin askerleri bu çatışmalarla “çöl fareleri” olarak anılacaktır.

Libya’daki İtalyan kuvvetleri Mareşal Graziani komutasında 7 tümenlik ve 300 tanklık bir kuvvetle 13 Eylül 1940'ta İngilizlere saldırmışlar, Mısır topraklarında az biraz ilerledikten sonra, ciddi bir direnişle karşılaşmamalarına karşın Sidi Barrani'de duraklayıp savunma sistemleri oluşturmaya koyuldular. Aralık ayında henüz Nil Irmağına ulaşamadan Wavell’in komutasındaki birlikler tarafından durduruldular. Çarpışmalar sonunda İtalyanlar Bingazi’nin ötesine püskürtüldü.

7 Aralık 1940 gecesi, General O'Connor komutasındaki bir İngiliz birliği İtalyan mevzilerine saldırdılar. Sidi Barrani'nin Britanyalı kuvvetlerinin eline geçmesiyle İtalyan birlikleri dağılmışlardır.

3 Ocak 1941'de yeniden taarruza geçen O'Connor, 22 Ocak da Tobruk limanına ulaştı ve ileri Harekâtını sürdürdü. 7 Şubat 1941'de Bingazi'ye ulaşmıştır. İtalyan birliklerinin Kuzey Afrika'da pozisyonlarını korumaları iyiden iyiye güçleşmişken, Britanya hükûmetinin dikkatinin Balkanlar'a yönelmesi nedeniyle Kuzey Afrika'daki harekât durmuştur.

12 Şubat 1941'de General Erwin Rommel Kuzey Afrika'da yeni oluşturulan Alman Kuzey Afrika Kolordusu'nun komutanı olarak Trablusgarp'a ulaşmıştır. Rommel, 31 Mart 1941 günü El Ageyla'daki İngiliz birliklerine sürpriz bir baskın düzenleyerek kenti ele geçirir. 2 Nisan 1941 de, Almanya'nın Balkan Cephesini açmasından iki gün sonra Bingazi yönünde ilerlemesine devam eden Rommel, Britanya 2. Zırhlı Tümenini kuşatma altına alıp teslim olmak zorunda bırakmıştır.

Rommel'in birlikleri Batı Çölü'nde 600 km kadar ilerlemişler, fakat Tobruk limanı Britanyalıların elinde kalmıştır. Nisan 1941 ayı içinde Rommel iki kez Tobruk'a yüklenirse de sonuç alamaz.

15 Mayıs 1941 sabahı Britanyalı birlikleri Alman hatlarına "Brevity Harekâtı" kod adıyla bilinen bir taarruzda bulunurlar. Halfaya Geçidi'ni ele geçirmelerine karşın Almanların karşı taarruzları sonucu Brevity Harekâtı başarısız olmuştur.

14 Haziran 1941 gecesi Britanyalı birlikleri ikinci bir taarruza giriştiler. "Savaş Baltası Operasyonu" kod adlı bu harekâtta Britanyalı birlikleri, Halfaya Geçidi'ne ve Rommel'in merkezdeki garnizonuna saldırırlar. Halfaya Geçidi, her iki tarafın askerleri arasında "Cehennem Geçidi" olarak adlandırılacaktır bundan böyle. Her iki taarruz da Britanyalılar açısından başarısız olur. Harekâtın üçüncü günü başlarken Rommel, tüm birliklerini, Britanyalıların geri çekilme hattını tutmak amacıyla Halfaya Geçidi'nin yanından ileri sürecektir. Bu tırpan hareketi durdurulamayınca İngilizler geri çekilmek zorunda kalırlar.

Tobruk'taki köprü başına ulaşma yönünde Britanyalıların üçüncü girişimi, "Crusader Harekâtı" olarak kayıtlara geçmiştir. 18 Kasım 1941'de başlatılan harekât bu kez başarılı olur. 4 Aralık 1941'de Rommel, Tobruk önlerinden de çekilmek zorunda kalmıştır. Rommel, daha önce savunma hatları oluşturduğu Gazala Hattı'na çekilmiştir ama, 13 Aralık 1941'deki Britanyalı saldırısı karşısında geri çekilmek zorunda kalır, İngilizlerin 200 tankına karşılık elinde kullanılır durumda 30 tankı vardır.

27 Aralık 1941 tarihinde Rommel, birkaç gün önce ulaşan 30 tanklık takviye kuvvetini kullanarak Britanyalı hatlarını yeniden Gazala Hattı'na kadar ileri itmiştir. Alman Afrika birliklerinin başarılı olamamasının en büyük sebebi Britanyalı casus denizaltılarından biri olan SARAH'ın Almanların deniz yoluyla ulaştırdıkları mühimmatlarının yollarını ve geçiş zamanlarını tespit etmesi ve böylece Alman ve İtalyan deniz ikmalimin kesintiye uğramasıdır. Rommel sipariş ettiği silahların yaklaşık yarısına ulaşabiliyordu.

21 Ocak 1942'de Rommel yeniden taarruza geçmiştir. Bu harekât Britanya birliklerini Bingazi'ye kadar geri atacaktır.

Balkan Cephesi

Ana madde: Balkan Cephesi (II. Dünya Savaşı)

Marita Harekâtı (Yunanistan)

Ana madde: II. Dünya Savaşı'nda Yunanistan

II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nın Yunanistan Savaşı'nda ülkeye saldırması ile Nisan 1941'de başlamış ve Ekim 1944'te Almanya'nın ana topraklardan geri çekilmesi ile son bulmuştur. Geri çekilmenin ardından yine de Girit ve bazı önemli adalar 1945 Haziran'ına dek Alman askerî birliklerinin denetimi altında kalmıştır.

Yunanistan'ı ilk olarak işgal etmeye kalkışan devlet İtalya'dır. Ekim 1940'ta ülkeye saldıran İtalya'nın Yunanistan'ı almada yaşadığı başarısızlığın ardından Alman lider Adolf Hitler, Balkanlar'ı kontrol altına alabilmek için ordusunu doğruca Yunanistan'a yönlendirmiştir. Hızlı bir "Yıldırım savaşı" taktiği ile 1941 Nisan'ında ülkeye girilmiş ve Mayıs ayının ortalarına doğru Yunanistan, Almanya, İtalya ve Bulgaristan olmak üzere üç farklı devletin işgâli altında kalmıştır.

İşgal altında olunan süre boyunca sivil Yunanistan halkı birçok zorluk ile karşı karşıya kalmış ve 300.000 sivil açlık ve salgın hastalıklardan dolayı yaşamını yitirmiştir. Ülkenin ekonomisi tamamı ile çökmüştür. Bu güçler ülkeyi denetim altında bulunduran gruplara karşı gerilla atakları ile saldırmışlar ve büyük casusluk eylemlerinde bulunmuşlardır. 1943 yılına gelindiğinde bu direnişçi gruplar birbirleriyle çatışmalara girmişler ve tam bağımsızlığın alındığı 1944 yılında krizde olan ülkede iç savaşın çıkmasına neden olmuşlardır.

Merkür Harekâtı

Ana madde: Girit Muharebesi

II. Dünya Savaşı'nda 20 Mayıs 1941 sabahında Fallschirmjäger'lerin (Alman Paraşütçü Hafif Piyadesi) Girit Adasına havadan indirilmesi ile başlamıştır. İşgal amaçları bağlamında başarıya ulaştıysa da, Alman tarafının verdiği kayıpların büyüklüğü nedeniyle, Alman ordusu bir daha hava indirme operasyonu yapmamıştır.

Girit Muharebesi dünya tarihindeki en büyük hava indirme operasyonu olarak nitelenmekte olup ve tüm dünyada hava indirme tümenlerinde taktik açıdan öğretilen önemli bir muharebedir. Her ne kadar Müttefikler'in II. Dünya Savaşı'nda yapmış olduğu Market Garden Operasyonu'nda daha fazla sayıda paraşütçü komando kullanıldıysa da söz konusu operasyon zırhlı birliklerle desteklendiğinden, hava desteği dışında destek olmadan yapılan bu Alman saldırısı en büyük hava indirme operasyonu olarak kabul edilir.

Doğu Cephesi I

Ana madde: Doğu Cephesi (İkinci Dünya Savaşı)
Fedor von Bock
Barbarossa Harekâtı, 22 Haziran 1941

"Barbarossa"

Ana maddeler: Barbarossa Harekâtı ve Moskova Muharebesi

Norveç, Fransa ve Balkanlar'ın istilasıyla, Batı'dan gelebilecek bir dizi askeri tehdidin önlemini almış olan Hitler, dikkatini bu kez doğuya, Sovyetler Birliği'ne çevirmiştir. 22 Haziran 1941 günü kısa bir hazırlık ateşinin ardından Alman panzer birlikleri Sovyet sınırını geçerler.

Böylece II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi savaşlarının açılış hamleleri sayılabilecek Barbarossa Harekâtı başlamış olur.[68]

Doğu Cephesi 22 Haziran 1941 tarihinde başladı ve harekâtın ilk aylarında Wehrmacht’ın hızlı ilerleyişine ve Kızıl Ordu’nun ciddi ölçüde kayıplarına sahne oldu. Emrindeki tank kolordularıyla hızla Moskova önlerine gelen Mareşal Fedor von Bock, Hitler tarafından zorla geri dönüp Smolensk'teki Rus ordularını esir alması istenince, Moskova'yı terk etmiş olan Stalin zaman kazanıp kendi birliklerini savunma yapmaları için Moskova'ya yığdı. Sonbahar aylarındaki yağışlar, Rus direnişinin giderek kendini toparlaması ve sertleşmesi, ardından da o yıl erkenden bastıran kış şartlarının oluşturduğu zorluklarla Alman ordularının ilerleyişi durma noktasına geldi. 5 Aralık 1941 akşamı, Moskova'ya yönelik Alman saldırıları sonlanmak zorunda kaldı.

Doğu Cephesi'nde savaş boyunca Naziler milyonlarca Sovyet savaş esirini öldürdü.

Stalingrad Muharebesi

Ana madde: Stalingrad Muharebesi

1942’de Hitler, Karadeniz'le Hazar Denizi arasında bulunan Kafkasya petrol yataklarını ve bu bölgenin hemen kuzeyindeki Don ve Donets nehirleri arasındaki sahayı ele geçirmeyi hedefledi. Bu planın ilk adımı Mavi Durum kod adıyla bilinecektir. Mavi Durum, Alman ordularına Stalingrad ve Kafkasya yolunu açmak içindir. Mavi Durum'da belirlenen hedeflere ulaşılmasından sonra Alman orduları iki grup olarak operasyonları sürdürdüler. Stalingrad kentinin ele geçirilmesi yönündeki operasyonlar, Stalingrad Muharebesi ile II. Dünya savaşı’nın dönüm noktalarından biri oldu.[69]

Stalingrad’ı kuşatan Alman birlikleri Rusların Uranüs Operasyonu kod adını verdikleri karşı taarruzla çembere alındı. Çemberi kırmak amacıyla Alman Don Ordu Grubunun giriştiği Kış Fırtınası Operasyonu ise Kızıl Ordu’nun karşı operasyonu (Küçük Satürn Operasyonu) ile başarısızlığa uğramıştır.[70]

Küçük Satürn Operasyonu’nun başarısının hemen ardından Kızıl Ordu, Satürn Operasyonu ile, Kafkasya’da zaten güçlükle ilerlemekte olan Alman ordularının geri bağlantısını kesmek amacıyla taarruzlara başlamıştır. Bu taarruzların durdurulamayacağı ortaya çıkınca Alman birlikleri 1943 yılının Ocak ayı başlarında Kafkasya’dan çekilmek zorunda kalmışlardır.

1943 yılı ocak ayı ortalarına doğru daha kuzeyde Kızıl Ordu’nun giriştiği karşı taarruzlar sonucu, Don ve Donets bölgesi tekrar Rusların kontrolüne geçmiştir.

Asya-Pasifik Cephesi

Çin-Japon Savaşı ve Pasifik Cephesi (1937-1942)
Oramiral Isoroku Yamamoto (Japon İmparatorluk Donanması Başkomutanı)
"Malaya Kaplanı" Korgeneral Tomoyuki Yamashita (25. Ordu komutanı)
Yanan Amerikalı zırhlı USS Arizona (7 Aralık, 1941)
Yanan Japon uçak gemisi Hiryū (Midway)
Yanan Amerikalı uçak gemisi USS Lexington (Mercan Denizi)
Amerikalı uçak gemisi USS Wasp batmak üzere (Solomon Adaları, 15 Eylül 1942)
Japon uçakların saldırı altında Amerikan uçakgemisi USS Hornet (Santa Cruz Adaları Deniz savaşı, 26 Ekim 1942)
Çin-Burma sınırlarında Salween Nehrinde Japonlara karşı savaşan Çin Cumhuriyeti askerleri (Haziran, 1943)
Ana madde: Pasifik Cephesi (II. Dünya Savaşı)

Pearl Harbor

Ana madde: Pearl Harbor Saldırısı

Japonlar güçlerine güveniyordu. En güçlü, en modern donanmanın ellerinde oluşu, Çin'in zengin bölgelerinin işgalini tamamlamaları ve Avrupa'daki karışık ve güvensiz durum Japonları Avrupa Uzakdoğu sömürgelerine saldırı arzularını körükledi. Endonezya (Hollanda Hindistanı), Pasifik adaları, Fransız Çinhindi, Burma ve Hindistan iyi bir hedef olarak namluda duruyordu. Ancak kolay gibi görünen bu harekât Japonlara göre güçlü ve resmen olmasa da Müttefik cephesine destek verebilecek bir Amerikan deniz filosu Pasifik'te bulunurken gerçekleştirilemezdi. Bu amaçla bir nevi Amerikan su üstü gücüne suikast olacaktı. Japonlar da Amerika kendini toparlayana dek, kızaklardan yeni binlerce tonluk savaş canavarları çıkarmadan evvel işgal işini bitirmiş halde muzafferiyetlerinin tadını çıkaracaklardı. Bu büyük görev amacıyla o güne dek denizlerde kullanılmamış büyüklükte bir hava gücü Amiral Nagumo'nun yönetimine verildi. Birçok savaş gemisi ve uçakları Oahu yakınına taşıyacak altı uçak gemisi hazırlandı. Torpil uçakları, Vals uçakları, yüksek irtifa bombardıman uçakları; gemileri yok etme işi, avcı uçaklarıysa Amerikan uçaklarını henüz yerdeyken imha için (Alman taktiği) uçak gemilerine yerleştirildi. Toplam 429 uçak kendine güvenle yola koyuldu...

Başlangıçta, ABD savaşa doğrudan katılmasa da, Birleşik Krallık'a büyük ölçüde ekonomik ve askeri malzeme yönünden destek sağlıyordu.

7 Aralık 1941’de, bir pazar sabahı, Japon uçak gemilerinden havalanan yüzlerce avcı, torpido ve bombardıman uçağı, Hawaii Adalarından Oafu Adasında bulunan Pearl Harbor deniz üssüne geniş çaplı bir hava saldırısı düzenledi. Japonlar bombaladıkları 8 Dretnoddan 6'sını batırdı ya da kullanılamaz hale getirdi. Amerika donanmasına ait 3 uçak gemisi (CV-5 USS Yorktown, CV-6 USS Enterprise, CV-8 USS Hornet)nin seferde oldukları için bu saldırıdan kaçabilmesinden dolayı, Japonların bu hava taarruzu her ne kadar başarılı görünse de esasen Japonya açısından büyük bir şanssızlık olarak kabul edilmektedir.

Pasifik Savaşları'nın ilerleyen aşamalarında, deniz savaşlarında hava gücünün belirleyici bir rol oynadığının kanıtlanması da göstermektedir ki, hava unsurlarını taşıyan Amerikan uçak gemilerinin zarar görmemiş olması, savaşın kaderi üzerinde yaşamsal bir rol oynamaktadır.

Yine de bu olay üzerine ABD Kongresi 8 Aralık 1941’de Japonya’ya savaş ilan etti. Kaçınılmaz olarak Japonya'nın müttefiki olan Almanya ve İtalya 11 Aralık günü ABD'ye savaş ilan etti. Bir gün sonra ise Japonya, Birleşik Krallık, Kanada ve Avustralya'ya savaş ilan etti.

Pearl Harbor baskınıyla aynı gün, Taiwan (Formoza) adasından kalkan Japon uçakları Filipin Adalarına yönelik bir hazırlık saldırısı başlattı. Bu adalara hemen ardından Japon birliklerince çıkarma yapılarak işgal edildi. General Douglos MacArthur komutasındaki ABD ve Filipin güçleri geri çekilmek zorunda kaldılar. Japonlar 1942 Mayıs'ında Filipinler'i ele geçirdiğinde 36 bin asker ve 25 bin sivil esir alındı.

İzleyen aylarda Japon kuvvetlerinin ileri Harekâtı devam etti. Guam, Wake Adaları, Hong Kong, Malaya işgal etti. Malaya yarımadasındaki Singapur 1942 Şubat'ında Japonların eline geçti. Japon ilerlemesi, Brunei, Saravak, Borneo, Timor, Cava, Sumatra, Selebes, Yeni Britanya, Solomon Adaları, Yeni Gine’nin doğusu, Gilbert Adaları, Andaman Adası, ve Aleut Adaları'na kadar yayıldı.

Bu başarılar Japonya'ya, Güneydoğu Asya denizlerinde kesin bir üstünlük sağlamıştır.

Mercan Denizi

Ana madde: Mercan Denizi Muharebesi

Nisan 1942 sonlarında Japonlar, Yeni Gine'nin güneydoğusundaki Port Moresby'de ve Solomon Adalarının güneyindeki Tulagi'de hava üsleri kurarak Avustralya ve Yeni Kaledonya arasındaki Mercan Denizinin denetimini ele geçirmeye hazırlanıyorlardı.

Japonların Port Moresby'yi ele geçirme planını haber alan Müttefikler eldeki bütün hava ve deniz kuvvetlerini alarma geçirdiler.Japonların 3 Mayıs'ta Tulagi'ye çıkarma yapmaları üzerine, Tuğamiral Frank J. Fletcher komutasındaki keşif kuvvetine bağlı bir uçak gemisinden havalanan ABD uçakları Japon çıkarma grubuna saldırarak bir destroyeri, birkaç mayın tarama ve çıkarma gemisini batırdı.

4 Mayıs'ta Rabaul'den yola çıkan asıl Japon kuvvetlerini oluşturan deniz birliklerinin çoğu doğuya doğru dolambaçlı bir yol izledi.

İki tarafın uçak gemileri 5-6 Mayıs günlerini birbirlerini aramakla geçirdi. 7 Mayıs sabahı Japon uçak gemisinden havalanan uçaklar bir ABD destroyeriyle tankerini batırdı. Fletcher'ın uçakları da Japon hafif uçak gemisi Şoho'yu ve bir kruvazörü batırdı. Ertesi gün Japon uçakları ABD uçak gemisi Lexington'ı batırdı ve Yorktaown'a büyük hasar verdi. Buna karşılık ABD uçakları da büyük Japon uçak gemisi Shokaku'yu savaşamayacak ölçüde ağır hasara uğrattı.

Çok uçak kaybeden Japonlar, hava korumasının yetersizliği ve karadan havalanan Müttefik bombardıman uçaklarının saldırıları karşısında Port Moresby'ye giden kuvvetlerini Rabaul'de geri çekmek zorunda kaldılar. Zaferle sonuçlanan çarpışmalar boyunca yalnızca uçakları kullanan Müttefik deniz kuvvetleri, hiçbir zaman Japon savaş gemilerine atış menziline girecek kadar yaklaşmadı.

Midway

Ana madde: Midway Muharebesi

Midway Muharebesi (ミッドウェー海戦, Midway Kaisen / Midway Deniz Muharebesi) (Japon kod adı: MI Harekâtı, MI作戦/Emu Ai Sakusen), Muharebenin amacı stratejik Midway adası'nı almak ve Amerikan uçak gemilerini yok etmekti. Bu amaçla toplanan Japon armadası[kaynak belirtilmeli]nda 200 parçalık Japon filosunda 8 uçak gemisi ve 11 zırhlı bulunuyordu.[kaynak belirtilmeli] Buna karşılık Amerikalılar 3 uçak gemisi etrafında 76 parçalık bir filo hazırlayabilmişlerdi.

Ne var ki Japonlar güçlerini dağıttılar. İki uçak gemisini, Amerikalıları kuzeye çekmek için Aleut Adaları’na doğru göndermişler, iki uçak gemisini de esas filonun çok gerisindeki çıkarma filosuna tahsis etmişlerdi. Japon şifresini çözen Amerikalılar birçok bocalamaya ve USS Yorktown (CV-5)’ın bu sefer batmasına rağmen, Japon İmparatorluk Filosu’nun belkemiği olan en önemli dört Japon uçak gemisini batırdılar. Bu savaşın Amerikalılar lehine sonuçlanmasındaki en önemli etken Amerikan ordusunun Japon şifreleme sistemini çözmeleri ve Japonların bundan haberi olmamasıdır. Japon uçak gemilerinin batırılmasındaki etken ise Japon amiralinin hazırda bekleyen silahları yüklenmiş muharebe uçaklarının saldırı filosu geri dönmedi diye bombardıman cephanesi yüklemek amacıyla hangara indirmesi ve bu sırada Amerikan uçaklarının gemilere saldırmasıdır.

Bu savaşta ve sonraki savaşlarda Japon donanmasının yenilmesindeki en önemli etkenlerden biri Japon gemilerinde radar bulunmaması olacaktır.

Guadalcanal

Ana madde: Guadalcanal Muharebesi

Guadalcanal, II. Dünya Savaşı'nda Japonya'nın 3. Ana Savunma Hattının bulunduğu bölge olarak bilinir. Amerikalı donanması Midway zaferinden sonra gözünü Guadalcanal'a çevirdi. Sahil çıkartmasında oldukça zorlanacaklarını sanıyorlardı. Fakat Japon askerlerinden çıkartma anında hiçbir ses gelmedi. O anlık Amerikan askerleri kendilerini şanslı hissettiler. Guadalcanal'da yaşayan yerliler sayesinde Japonların bulunduğu mevzilere kadar ilerlediler.

Leyte Körfezi, 1944

Ana madde: Leyte Muharebesi

Batıdaki Deniz Savaşları

Akdeniz’de Müttefikler, özellikle İngilizler açısından deniz hakimiyeti yaşamsal bir önem taşımaktadır. İngiliz İmparatorluğu'nun Uzak Doğu bağlantısı Akdeniz üzerinden sağlanmaktaydı. Ayrıca Kuzey Afrika'daki askeri varlığının takviyesi ve ikmali açısından da bu deniz yolunun önemi büyüktü. Art arda uygulanan başarılı deniz operasyonları (Mers-el-Kebir Savaşı, Taranto Savaşı, Matapan Yarımadası Savaşı gibi) bu deniz yolunda İngiliz hakimiyetini sağlamış olmakla birlikte bir süre için Uzak Doğu bağlantısı Afrika kıtasının güney ucu dolaşılmak zorunda kalınarak sağlanmıştır.

Atlas Okyanusu'ndaki deniz savaşları ise, Bismarck olayı dışında, Alman denizaltılarıyla Müttefik deniz ve hava güçleri arasında sürmüştür. Savaşın genel çizgisi, deniz ticaret hatlarına saldıran Alman denizaltılarıyla onları önlemeye çalışan Müttefik su üstü gemileri ve uçakları arasında geçmiştir.

Kuzey Afrika Çıkarması

8 Kasım 1942'de Britanyalı ve ABD güçlerinden oluşan bir görev kuvveti Fas ve Cezayir kıyılarına bir çıkarma yaptı. 6 Ağustos 1942 günü başlayan İngiliz taarruzu karşısında (II. El Alameyn Savaşı), geri çekilmek zorunda kalan Rommel, bu çıkarma harekâtı sonucu iki ateş arasında kalmış oluyordu.

General Montgomery komutasındaki Britanyalı 8. Ordusunun ileri Harekâtı, Rommel'in döşemiş olduğu onbinlerce mayın dolayısıyla ağır aksak ilerleyebiliyor.

Böylece Britanyalı 8. Ordusu, 13 Aralık 1942'de Tobruk’a ulaşabiliyor. 1943 yılının ocak ayı sonunda ise Libya tümüyle Rommel’in kontrolünden çıkmıştır. Artık Kuzey Afrika’da durum tümüyle ABD ve Ingilizlerin kontrolü altındadır.

İtalya Cephesi

Ana madde: İtalya Cephesi (II. Dünya Savaşı)
Monte Cassino enkazları

10 Temmuz 1943 ve 2 Mayıs 1945 tarihleri arasında Britanyalı ve Amerikalı donanmalarının Husky Harekâtı ile Sicilya'ya yapmış olduğu çıkarmayla açılmış olan cephedir.

Müttefikler, Kuzey Afrika’daki Alman askeri varlığını ortadan kaldırdıktan sonra İtalya'ya yöneldiler. İtalya'ya bir çıkarma yapılmasından önce Sicilya adasındaki Alman askeri gücünün de kırılması gerekmişti. İtalya topraklarına Müttefik çıkarması iki noktadan yapılmıştır. General Montgomery’nin 8. Ordusu, Sicilya’dan hareketle dar Messina boğazını geçerek İtalyan çizmesinin parmak ucuna çıkmıştır.

İkinci çıkarma operasyonu olan Salerno çıkarması ise, Salerno'nun güneyindeki iki plaja, bir İngiliz, bir Amerikan kolordusu tarafından yapılmıştır. Çıkarmanın üçüncü gününde Müttefik harekâtı durdurulmuş, ancak ilerleyen günlerdeki takviyeler ve ağır bombardımanlar sonucu sağlam bir köprü başı oluşturulabilmiştir.

Aynı gün İtalya, Müttefikler'le bir mütareke imzaladı, fakat bu mütareke Salerno çıkarmasına kadar gizli tutuldu. Çıkarma birlikleri esas hedefleri olan Napoli'ye Harekâtın üçüncü haftasında ulaşıyorlar.

22 Ocak 1944'te Müttefikler Roma'nın 40 km güneyinde, Anzio’ya bir çıkarma daha yapıyorlar.

Çok çetin çatışmalarla geçen İtalya Cephesi, 29 Nisan 1945'te İtalya topraklarındaki Alman birliklerinin Müttefikler'e yenilmesi ve İtalya'nın kayıtsız şartsız teslim olması ile cephe kapanmıştır.

Doğu Cephesi II

Kursk Savaşı

Ana madde: Kursk Savaşı

Kursk Savaşı (Almanya'nın verdiği kod adı: Unternehmen Zitadelle/Hisar Harekâtı), II. Dünya Savaşı sırasında Doğu Cephesi'nde, Alman kuvvetlerinin Kursk çıkıntısına karşı 1943 Temmuz ve Ağustos aylarında giriştikleri genel taarruzdur. Bugüne kadar yapılmış en büyük tank çarpışmaları ve bir günde en fazla kayıp verilmiş hava çatışmaları bu muharebede gerçekleşmiştir. Almanların Doğu Cephesi'nde gerçekleştirdiği son stratejik taarruzdur. Sonucundaki Sovyet zaferi, Doğu Cephesi'nde inisiyatifi Sovyetlere vermiştir ve savaşın sonuna kadar da öyle kalmıştır.

Kursk çıkıntısı, Almanların Stalingrad'daki yenilgisi sonrasındaki Sovyet taarruzu ve Alman karşı saldırısı sonucu oluşmuştu. Almanlar, çıkıntıyı kuzey ve güney kanatlarından keserek cepheyi kısaltmayı ve Kızıl Ordu birliklerini çembere alarak yeni bir büyük zafer elde etmeyi umuyorlardı. Ancak Sovyetlerin, Hitler'in planları hakkında iyi bir istihbaratı vardı. Bu ve Almanların yeni silahları, özellikle de Panter tankını bekleyerek taarruzu sürekli ertelemeleri Kızıl Ordu'ya derin bir savunma hattı oluşturmak ve karşı saldırı için stratejik rezervleri uygun yerlere konuşlandırmak için yeterli zamanı verdi.

Almanlar derin savunma hatları içinde tamamen yorulduktan sonra Sovyetler kendi karşı saldırılarını yaparak 5 Ağustos'ta Orel ve Belgorod'u ve 23 Ağustos'ta da Harkov'u geri alarak Almanları geniş bir cephede geri attılar. Bu savaş 2 yıldır işgal altında kalan Kiev'in 2 Kasım 1943'te kurtarılmasının önünü açmıştır.

Sovyetler daha önce kış harekâtlarında başarı elde etmişlerse de bu, Sovyetlerin savaştaki ilk başarılı stratejik yaz harekâtıydı. Bu stratejik operasyon daha sonra harp akademileri derslerinde yer aldı. Kursk Savaşı, bir yıldırım savaşının düşman hatlarını yaramadan yenilmesiyle sonuçlanan ilk muharebedir.

Kızıl Ordu askerleri, Dinyeper Nehri'ni geçişini hazırlarken

Bagration Harekâtı

Normandiya Çıkarması'ndan 16 gün sonra ve Almanya'nın Sovyetler Birliği'ne savaş ilan ettiği günün üçüncü yıldönümünde, Alman hatlarının merkez bölümünde, 22 Haziran 1944 günü geniş kapsamlı bir Kızıl Ordu taarruzu başlatılmıştır. Stalin, harekâtın kod adı olarak prens Bagration’un adını seçmiştir. Napolyon savaşları sırasında, çağın en üstün taktik kumandanlarından biri sayılan Bagration, 1812 de Napolyon ordularına karşı Borodino’da verilen savaşta ölmüştü.

Ruslar, 124 tümende 1,2 milyon asker, 5.200 tank, 30 bin top ve 6 bin uçağı bu cepheye sürmüşlerdir. Almanlar bu saldırıya, eksik kadrolu 63 tümende 350 bin dolayında asker, 900 tank ve 10 bin topla göğüs germek durumundaydılar.

Taarruzun ilk günü bitmeden Alman hatları iki cephede yarıldı ve 53. Kolorduyla birlikte Vitebsk kenti kuşatıldı. Aynı gece Luftwaffe, Ukrayna’daki Poltava Amerikan üssüne bir hava akını düzenledi. 44 adet B-17 ağır bombardıman uçağı pistde imha edildi. Üsteki yarım milyon galonluk akaryakıt da kullanılamayacak duruma getirildi.

Alman 53. Ordu’sunun yarı mevcudunu oluşturan 5 tümen için 25 Haziran'da Hitler, çekilme emrini verdi ama 28 Haziran'a gelindiğinde 53. Kolordu’dan geriye pek bir şey kalmamıştı. 53. Kolordu’nun 5 tümeninden sadece biri, ağır kayıplarla Rus kuşatmasından kurtulabilmiştir.

Aynı gün mareşal Rokossovski emrindeki Sovyet kuvvetleri Minsk’in hemen güney doğusundaki Bobruisk kentini ve dolayısıyla Alman 9. Ordusu’nu kuşatırlar. Kuşatma altındaki bu ordudan sadece 15 kişi kurtulabilecektir; Kızıl Ordu 70 bin tutsak alır.

2 Temmuz 1944'te Rokossovski’nin öncü birlikleri, Minsk’in 60 km batısında, Varşova bağlantısını sağlayan kara ve demiryolunu keserler. Kızıl Ordu birlikleri bir haftada 225 km yol kat ederek Alman tümenleri, kolorduları arasından geçip Merkez Ordular Grubu’nun geri bağlantısını kesmiştir.

Merkez Ordular Grubu’ndan arta kalan 4. Ordu 3 Temmuz'da Berezina Nehri'nde kalan tek köprüden batıya geçerek imha olmaktan kurtulur. Nehri geçmişlerdir ama Berezina Savaşı Alman 4. Ordu’su için çok ağır kayıplarla sağlanabilen bir geçiş olmuştur. Ne var ki Berezina Nehri'nin batısında tutunmak da mümkün olamaz. Zaten aynı gün Minsk’in Rusların eline geçmesiyle de 4. Ordu kuşatılmış duruma düşmüştür. Havadan ikmal girişimleri de başlar başlamaz başarısızlığa uğrar. 11 Temmuz 1944 günü, 4. Ordu’dan sağ kalanlar da teslim oldular. Böylece 1941 yazında Alman işgaline giren Belarus bu harekâtla kurtarıldı.

12. Kolordu komutanı general Müller, direnmenin intihardan farksız olacağını anlayarak elindeki tüm kuvvetlerle 8 Temmuz 1944'te teslim olmuştur. Berezina bataklıklarını geçip uçsuz bucaksız ormanlarda birkaç kola ayrılan 27. Kolordu, çemberden çıkmak için çabalamaktadır şimdi. 13 temmuzda Vilna kenti Rus'ların eline geçer ve kenti savunan Alman tümeni imha edilir.

Merkez Cephede yaşananlar tam bir bozgundur. Üç haftadan kısa bir sürede Kızıl Ordu’nun başardığı bu dev kıskaç harekâtıyla Merkez Ordular Grubu, neredeyse tümüyle savaş dışı kalmıştır. Almanlar, 200 bin asker ve subay ile 22 generalin içinde bulunduğu toplam 55 tümenini kaybetmiştir. Bazı kaynaklarda ise Alman kayıplarının 400 bini bulduğu belirtilmektedir.

Stratejik bombardıman

Ana maddeler: Dresden Bombardımanı ve Tokyo Bombardımanı

II. Dünya Savaşı’nın özelliklerinden biri, gerek cephede olsun, gerekse cephe gerisinde, hava unsurlarının yoğun olarak kullanılmasıdır. Cephe gerisine yönelen hava taarruzları, lojistik hedeflere yönelmiştir, silah sanayi tesisleri, destek sanayi tesisleri, enerji santralleri, petrol depolama ve rafineri tesisleri, iletişim ve ulaşım hatları bombardımanın hedefleri olmuşlardır.

Britanya Savaşı'nın son bulması ve Doğu Seferi'nin başlamasıyla Alman hava kuvvetlerinin önemli bir bölümü Rusya'da bulunmaktadır. Dolayısıyla Alman hava kuvvetlerinin Batı'daki faaliyetleri, önleme faaliyetleri olarak kalmıştır.

Böyle olunca Stratejik Bombardıman, esas olarak Müttefik bombardıman filolarının Alman tesislerine yönelik bombardımanlarıdır. Ne var ki, zaman zaman sivil hedefler de bu bombardımana hedef olmuştur. Köln, Essen, Bremen, Hamburg gibi Alman kentlerine yoğun hava saldırıları düzenlenmiştir.

"İkinci Cephe"

Normandiya Çıkarması

Ana madde: Normandiya Çıkarması
Amerikan askerleri Normandiya Çıkarmasında, 6 Haziran 1944
Villersbocage çatışmasında terkedilen Cromwell tank
Zafer Geçidinde Müttefikler ve Özgür Fransa birlikleri (Paris)
Gustav Knittel Ordu Grubu'na bağlı birlikler (Malmedy, Belçika)

6 Haziran 1944 gece yarısı Müttefik Paraşütçü Birlikleri'nin Normandiya sahili arkasındaki kritik yerleşim bölgelerine indirme yapmasıyla başlamıştır. Gün ağrırken Müttefikler'in hava ve donanma bombardımanı ile ilk Müttefik askerleri sahilde önceden belirlenen bölgelere çıkarma yapmışlardır. Bu bölgelere Utah, Omaha, Gold, Juno ve Sword kod adları verilmişti.

Müttefik kayıplarının en yüksek olduğu çıkarma bölgesi Omaha kumsalıdır. Diğer çıkarma bölgelerinde de, sert bir direnişle karşılaşılmasına rağmen ilerleme sağlanmış, yeterli derinliği olan köprü başları oluşturulmuştu.

26 Haziran 1944'te yoğun çatışmalardan sonra Amerikalıların eline geçen Cherbourg, ibrenin artık Müttefikler'den yana döndüğünün açık göstergesidir. Kuvvet üstünlüğü artık yerine oturmuş, işlemeye başlamaktadır. Amerikan savaş sanayi Avrupa topraklarına oluk oluk akmaktadır. Cherbourg gibi derin bir liman, büyük teknelerin bile yanaşıp yüklerini boşaltmaları için uygundur. Müttefikler için böyle bir liman, tüm kan dolaşımının ana atardamarıdır.

General Bradley'in Normandiya'daki ordular grubuna bağlı 3. Ordu'nun komutasına 1 Ağustos 1944'te General Patton atanır. Patton, Müttefik ilerlemesi yönünden yeni bir soluk getirecektir.

Hitler'in giriştiği birkaç karşı taarruz ise ağır kayıplarla sonuçlanmış, başarısız girişimler olarak kalmıştır.

"Market Garden"

Ana madde: Market Garden Operasyonu

Market Garden Operasyonu, (17 Eylül - 25 Eylül 1944) II. Dünya Savaşı sırasında, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık ortak güçlerinin Belçika üzerinden Almanya'ya girmesini amaçlayan operasyondur. Alman birliklerinin düzenli geri çekilişi nedeniyle taktik Alman galibiyeti sağlamıştır. Amerikalılar büyük kayıplar vermelerine rağmen Belçika'yı ele geçirmişlerdir. Ancak Hollanda'ya yönelik harekât Arnhem'daki Alman karşı saldırısı nedeniyle sonuçsuz kalmıştır.

Lumberjack Harekâtı

Müttefikler'in planları nisan ayından önce Ren Nehri'ni geçmeyi öngörmemektedir. Fakat 7 Mart'ta Remagen yakınında Ludendorff Köprüsü sağlam olarak ele geçirilince iş değişir. Tam hızla bu köprüden Ren’i geçerler. Bu savaşın gidişatını değiştirecek bir olanaktır. Müttefik tank ve topları, motorize birlikleri, Bonn'un dolayısıyla Ruhr sanayi bölgesinin hemen güneyinden bu su kanalını geçmeye başlamıştır.

Patton, 29 Mart 1945'te Frankfurt'u alır, 12 Nisan'da ABD 9. Ordusu, Magdeburg yakınlarında Elbe Nehri'ni geçer. Artık Berlin'e 80 km kalmıştır.

Avrupa'da savaşın sonu

1945 yılında Köln şehrinin % 90'ı harabeye dönüşmüştü. Şehirde ayakta kalabilen ender binalardan birisi de sol üstte bulunan Köln Katedrali'dir.
Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt ve Joseph Stalin 1945'te Yalta Konferansı'nda.
Teslim belgesini imzalayan Wilhelm Keitel (8 Mayıs 1945, Karlshorst, Berlin)

Berlin

Ana madde: Berlin Muharebesi
Almanyanın toprak kaybı. (Oder-Neisse hattı)

1945 yılı başlarından itibaren Alman orduları gerek Batı'da Amerikan ve Britanyalı orduları karşısında, gerek Doğu'da Kızıl Ordu karşısında gerilemeye devam etmektedir. Ocak ayında Amerikan birlikleri Arden bölgesini ele geçirirken Kızıl Ordu da Vistül nehrine dayanır.

Mart ayında Müttefik kuvvetler Ren nehrini geçerek Alman topraklarında ilerlerken Kızıl Ordu da ilerlemesini sürdürür. Nisan ayı ise Nazi yönetiminin sonu olmuştur. 23 Nisan 1945'te Ruslar Berlin'e girmiş, 30 Nisan 1945'te ise Hitler intihar etmiştir. Almanlar, yarım milyona yakın bir kuvvetle Berlin'i 2 Mayıs 1945'e kadar savunsalar da, yoğun Rus taarruzları karşısında 150 bin kayıpla kenti kaybederler.

Oder-Neisse Hattı

Ana madde: Oder-Neisse Hattı
Savaşın sonundaki Sovyet genişlemesi, Orta Avrupa sınırlarının değişmesi ve komünist bir Doğu Bloku'nun oluşmasıyla sonuçlandı. Böylece Soğuk Savaş da başladı.
Sovyet Savaş Anıtı, Treptower Parkı, Berlin

Yalta Konferansı'nda (Şubat 1945) üç büyük Müttefik devlet (Birleşik Krallık, SSCB ve ABD) Polonya'nın SSCB ile sınırını batıya doğru, yaklaşık Curzon Hattı'na kadar çekmeyi kararlaştırdı. Bu düzenlemenin Polonya için yol açtığı toprak kaybı ise batıdaki sınırın Almanya'nın zararına olarak batı yönünde kaydırılmasıyla karşılandı. Josef Stalin Yalta'da, Baltık Denizindeki Świnoujście'den (Swinemünde) güneye doğru uzanarak Szczecin'in batısından geçen, daha sonra Frankfurt (Oder)'ın güneyinde Neisse (Nysa Łużycka) Nehri ile birleştiği noktaya kadar Oder Nehrini (Odra) izleyen, ardından Neisse Nehri boyunca Zittau yakınındaki Çekoslovakya sınırına kadar uzanan Oder-Neisse Hattı'nın sınır kabul edilmesini istedi. Stalin böylece 1939'da (Alman-Sovyet Antlaşması) işgal ettiği ve geri vermek istemediği Curzon Hattının doğusundaki topraklarını yitiren Polonya'nın bu kaybına karşılık bir ödün vermeyi düşünüyordu.

Ama yeni sınırın tam olarak nereden geçeceği konusunda Batılı Müttefikler ile SSCB arasında anlaşmazlık çıktı. ABD ile Birleşik Krallık böyle bir düzenlemenin yalnızca çok sayıda Almanın yer değiştirmesine yol açmakla kalmayacağını (Polonya'ya bırakılan topraklarda o sırada 5 milyon Alman yaşıyordu), aynı zamanda gelecekte Almanya'yı kayıplarını geri istemeye yönelteceğini, böylece kalıcı bir barışın kurulmasını önleyeceğini öne sürdü. Onların önerdiği sınır çizgisi Oder Nehri boyunca uzanıyor, sonra Wrocław (Breslau) ile Opole arasındaki bir noktada Oder ile birleşen bir başka Neisse Nehrini (Glatzer Neisse ya da Nysa Kłodzka) izliyordu. Anlaşmazlık nedeniyle Almanya-Polonya sınırı konusunda Yalta'da bir karara varılamadı. Ancak Batılı Müttefikler bu hattı “barış konferansına kadar geçici sınır” olarak kabul etmeye razı oldular (Potsdam, 1945).

Temmuz-Ağustos 1945'te Potsdam Konferansı toplandığında, Sovyet ordusu Oder-Neisse Hattı'nın doğusundaki bütün toprakları işgal etmiş ve bu bölgede Sovyet yanlısı geçici bir Polonya yönetimi oluşturulmuş bulunuyordu. ABD ve Birleşik Krallık bu tek yanlı hareketi şiddetle protesto etmekle birlikte oldubittiyi kabul ederek, SSCB'ye bırakılan Doğu Prusya'nın kuzey kesimi dışında, Oder-Neisse Hattı'nın doğusundaki bütün bölgenin Polonya'nın denetimine verilmesini onayladı. Potsdam Konferansı'nda ayrıca bölgedeki Almanların Polonyalılarca Almanya'ya gönderilmesine izin verildi. Ama Polonya-Almanya sınırının nihai olarak gelecekte toplanacak bir barış konferansında çizilmesi kararlaştırıldı.

Nazi Almanyası'nın Teslimiyeti

7 Mayıs 1945 günü General Jodl, Almanya'nın teslim belgesini imzaladı. Almanya resmi olarak 8 Mayıs 1945'te koşulsuz teslim oldu. Bu tarih Zafer Günü olarak kutlanmaktadır. Rusya zaman farkı dolayısıyla 9 Mayıs'ta kutlamaktadır.[71][72]


Kahire Konferansı:Çan Kay Şek, Franklin D. Roosevelt ve Winston Churchill
Filipin Denizi Savaşında düşürülen Japon uçağı
Çin-Japon Savaşı ve Pasifik Cephesi
USS Franklin uçak gemisi 19 Mart 1945 sabah saat 07.08'de Japon 5. Hava Filosu 762. Deniz Hava birliğine bağlı bombardıman uçağı "Ginga" tarafından bombalandı. (2.600 kişilik mürettebattan 762'si öldü ve 265'i yaralandı.)
USS Bunker Hill uçak gemisi 30 saniye içinde iki Japon kamikaze tarafından Kyūshū yakınında 11 Mayıs 1945'te vuruldu. (2.600 kişilik mürettebattan 346'sı öldü, 43'ü kayboldu ve 264'ü yaralandı.)

Japonya'nın Teslimiyeti

Iwo Jima

Ana madde: Iwo Jima Muharebesi

Iwo Jima Savaşı (Japonca: 硫黄島の戦い Iwo Tō no tatakai/Iwo Jima no tatakai, İngilizce: Battle of Iwo Jima), 16 Şubat 1945 - 26 Mart 1945 tarihlerinde Pasifik Okyanusunda bulunan Iwo Jima adlı küçük bir adada Japon İmparatorluğu ile Amerika Birleşik Devletleri arasında meydana gelen çatışmadır.

Okinawa Savaşı

Ana madde: Okinawa Savaşı

Okinawa Savaşı (Japonca: 沖縄戦 Okinawa Sen), Pasifik Savaşı'nın son aşamasında 1945 yılında Okinawa Adalarına çıkarma yapan Amerika Birleşik Devletleri ile Japon İmparatorluğu arasında meydana gelen savaştır.

Atom Bombaları

Ana maddeler: Hiroşima'ya atom bombası saldırısı ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı

Japonya, kendi adasına kadar geri çekilmek zorunda kalmasına rağmen, yoğun stratejik bombardımana karşın direnmesini sürdürmektedir. ABD başkanı Truman, Pasifik'teki savaşı bir an önce bitirebilmek için atom bombası kullanmaya karar verildiğini açıklar. 6 Ağustos 1945'te Hiroşima, 9 Ağustos 1945'te ise Nagasaki kentleri atom bombasıyla vurulur. Atom bombası binlerce sivilin kaybına neden olmuştur.[73] Hem psikolojik harp olarak hem de toplu sivil tahrip açısından sıcaklığını günümüzde de korumaktadır.

14 Ağustos 1945'te Japonya, kayıtsız şartsız teslim olmayı kabul etmiştir. Japonya'nın teslim belgesi ise 2 Eylül 1945'te USS Missouri savaş gemisinde imzalanmıştır.[74]

Etkileri

Kayıplar

II. Dünya Savaşı'ndaki ölümleri gösteren grafik[75]

Kaynakça

Özel

  1. ^ Weinberg 2005, s. 6
  2. ^ Wells, Anne Sharp (2014). Historical Dictionary of World War II: The War against Germany and Italy (İngilizce). Rowman & Littlefield Publishing. s. 7. 
  3. ^ Mawdsley, Evan; Ferris, John (2015). The Cambridge History of the Second World War, Volume I: Fighting the War (İngilizce). Cambridge University Press. 
  4. ^ Förster & Gessler 2005, s. 64
  5. ^ Ghuhl, Wernar (2007). Imperial Japan's World War Two (İngilizce). Transaction Publishers. ss. 7, 30. 
  6. ^ Polmar, Norman; Allen, Thomas B. (1991). World War II: America at war, 1941–1945 (İngilizce). ISBN 978-0-394-58530-7. 
  7. ^ Sterling, Seagrave (5 Şubat 2007). "post Feb 5 2007, 03:15 PM". 13 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Americans think of WW2 in Asia as having begun with Pearl Harbor, the British with the fall of Singapore, and so forth. The Chinese would correct this by identifying the Marco Polo Bridge incident as the start, or the Japanese seizure of Manchuria earlier. 
  8. ^ Taylor 1961, s. vii
  9. ^ Kellogg, William O (2003). American History the Easy Way. Barron's Educational Series. s. 236. ISBN 0-7641-1973-7. 
  10. ^ Ben-Horin 1943, s. 169
  11. ^ Taylor 1979, s. 124
  12. ^ Yisreelit, Hevrah Mizrahit (1965). Asian and African Studies. s. 191. 
  13. ^ Canfora 2006, s. 155
  14. ^ Prins 2002, s. 11
  15. ^ Beevor 2012, s. 10
  16. ^ Masaya 1990, s. 4
  17. ^ "History of German-American Relations » 1989–1994 – Reunification » "Two-plus-Four-Treaty": Treaty on the Final Settlement with Respect to Germany, September 12, 1990". usa.usembassy.de. 7 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ "Why Japan and Russia never signed a WWII peace treaty". Asia Times. 4 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ Ingram 2006, ss. 76-78
  20. ^ Kantowicz 1999, s. 149
  21. ^ Shaw 2000, s. 35
  22. ^ Brody 1999, s. 4
  23. ^ Zalampas 1989, s. 62
  24. ^ Mandelbaum 1988, s. 96
  25. ^ Record 2005, s. 50
  26. ^ Schmitz 2000, s. 124
  27. ^ Adamthwaite 1992, s. 52
  28. ^ Shirer 1990, ss. 298-99
  29. ^ Preston 1998, s. 104
  30. ^ Myers & Peattie 1987, s. 458
  31. ^ Smith & Steadman 2004, s. 28
  32. ^ Coogan 1993 "Although some Chinese troops in the Northeast managed to retreat south, others were trapped by the advancing Japanese Army and were faced with the choice of resistance in defiance of orders, or surrender. A few commanders submitted, receiving high office in the puppet government, but others took up arms against the invader. The forces they commanded were the first of the volunteer armies."
  33. ^ Busky 2002, s. 10
  34. ^ Stanton, Andrea L.; Ramsamy, Edward; J. Seybolt, Peter (2012). Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia. s. 308. ISBN 978-1-4129-8176-7. 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2014. 
  35. ^ Barker 1971, ss. 131-32
  36. ^ Shirer 1990, s. 289
  37. ^ Kitson 2001, s. 231
  38. ^ Neulen 2000, s. 25
  39. ^ Payne 2008, s. 271
  40. ^ Payne 2008, s. 146
  41. ^ Eastman 1986, ss. 547-51
  42. ^ Hsu & Chang 1971, ss. 195-200
  43. ^ Tucker, Spencer C. (2009). A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East [6 volumes]: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-672-5. 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  44. ^ Kuisong, Yang. "关于平型关战斗的史实重建问题". 31 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  45. ^ Levene, Mark; Roberts, Penny (1999). The Massacre in History. ss. 223-24. 
  46. ^ Totten, Samuel (2008). Dictionary of Genocide. ss. 298-99. 
  47. ^ Hsu & Chang 1971, ss. 221-30
  48. ^ Eastman 1986, s. 566
  49. ^ Taylor 2009, ss. 150-52
  50. ^ Sella 1983, ss. 651-87
  51. ^ Beevor 2012, s. 342
  52. ^ Goldman, Stuart D. (28 Ağustos 2012). "The Forgotten Soviet-Japanese War of 1939". The Diplomat. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  53. ^ Neeno, Timothy. "Nomonhan: The Second Russo-Japanese War". MilitaryHistoryOnline.com. 24 Kasım 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  54. ^ Collier & Pedley 2000, s. 144
  55. ^ Kershaw 2001, ss. 121-22
  56. ^ Kershaw 2001, s. 157
  57. ^ Davies 2006, ss. 143-44 (2008 yayını)
  58. ^ Shirer 1990, ss. 461-62
  59. ^ Lowe & Marzari 2002, s. 330
  60. ^ Dear & Foot 2001, ss. 234
  61. ^ Shirer 1990, s. 471
  62. ^ Watson, Derek (2000). "Molotov's Apprenticeship in Foreign Policy: The Triple Alliance Negotiations in 1939". Cilt 52. Europe-Asia Studies. ss. 695-722. doi:10.1080/713663077. JSTOR 153322. 
  63. ^ Shore 2003, s. 108
  64. ^ Dear & Foot 2001, s. 608
  65. ^ "The German Campaign In Poland (1939)". 24 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  66. ^ a b "The Danzig Crisis". ww2db.com. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  67. ^ "Major international events of 1939, with explanation". Ibiblio.org. 10 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  68. ^ "Operation Barbarossa | History, Summary, Combatants, Casualties, & Facts". Encyclopedia Britannica (İngilizce). Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  69. ^ "Battle of Stalingrad | History, Summary, Location, Deaths, & Facts". Encyclopedia Britannica (İngilizce). Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  70. ^ Editors, History com. "Soviets launch counterattack at Stalingrad". HISTORY (İngilizce). Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  71. ^ Andrew Glass. "Nazi Germany surrenders, May 7, 1945". POLITICO (İngilizce). Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  72. ^ "V Day celebration outside Bolshoi Theatre". BBC News (İngilizce). Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  73. ^ "Total Casualties | The Atomic Bombings of Hiroshima and Nagasaki | Historical Documents | atomicarchive.com". www.atomicarchive.com. Erişim tarihi: 10 Şubat 2021. 
  74. ^ "V-J Day". The National WWII Museum | New Orleans (İngilizce). Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  75. ^ "Research Starters: Worldwide Deaths in World War II". The National WWII Museum | New Orleans (İngilizce). Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 

Genel

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=II._Dünya_Savaşı&oldid=24854147" sayfasından alınmıştır