İçeriğe atla

Malta

Bağlantıları değiştir
Koordinatlar: 35°54′K 14°31′D / 35.900°K 14.517°D / 35.900; 14.517
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Aynı isimli ada için Malta (ada) sayfasına bakınız.
Malta
Repubblika ta' Malta (Maltaca)
Republic of Malta (İngilizce)
Malta Cumhuriyeti
Slogan
Virtute et constantia (Latince)
"Güç ve sebat"
 Malta konumu (koyu yeşil) - Avrupa'da (koyu gri) - Avrupa Birliği'nde (yeşil)
 Malta konumu (koyu yeşil)

- Avrupa'da (koyu gri)
- Avrupa Birliği'nde (yeşil)

BaşkentValletta
35°54′K 14°31′D / 35.900°K 14.517°D / 35.900; 14.517
En büyük şehirSt. Paul's Bay[1]
Resmî dil(ler)
Diğer dillerMalta İşaret Dili[3]
İtalyanca (%66 konuşmaya dayalı)
Etnik gruplar
(2021[4])
Resmî din
Katolik Hristiyanlık
DemonimMaltalı
HükûmetÜniter parlamenter cumhuriyet
Myriam Spiteri Debono
• Başbakan
Robert Abela
Yasama organıMalta Parlamentosu
Birleşik Krallık'tan bağımsızlık
21 Eylül 1964
• Cumhuriyetin ilanı
13 Aralık 1974
• AB'ye katılma
1 Mayıs 2004
Yüzölçümü
• Kara
316[5] km2
• Su (%)
0,001
Nüfus
• 2021 sayımı
519.562[6] (167.)
• Yoğunluk
1649/km2 (8.)
GSYİH (SAGP)2023 tahminî
• Toplam
artış $33,303 milyar[7] (148.)
• Kişi başına
artış $63.481[7] (24.)
GSYİH (nominal)2023 tahminî
• Toplam
artış $20,311 milyar[7] (131.)
• Kişi başına
artış $38.715[7] (31.)
Gini (2019)▼ 28.0[8]
düşük
İGE (2022)artış 0.915[9]
çok yüksek · 25.
Para birimiEuro (€, EUR)
Zaman dilimiUTC+1 (OAS)
• Yaz (YSU)
UTC+2 (OAYS)
Tarih formatıgg/aa/yyyy
Trafik akışısol
Telefon kodu+356
İnternet alan adı.mt[b]
  1. ^ 2021 Malta nüfus sayımı Bölüm 4: En son ulusal nüfus sayımına göre Irksal Köken. Bu arada nüfusun %77,8'i Malta vatandaşı veya uyruğuna sahiptir.[10]
  2. ^ Ayrıca .eu, diğer Avrupa Birliği üye ülkeleri ile paylaşılır

Malta veya resmî adıyla Malta Cumhuriyeti (Maltaca: Repubblika ta' Malta), Güney Avrupa'da, Orta Akdeniz'de yer alan, Sicilya'nın güneyindeki adalar devleti. Malta takımadaları 3 büyük, 2 küçük adadan oluşur. Büyükleri: Malta, Gozo ve Comino'dur. Takımadalar arasında en büyüğü olan Malta 237 km², Gozo 68 km² ve Comino 2 km² yüz ölçümüne sahiptir.

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Malta tarihi
Malta'da bulunmuş, ilkel fil iskeleti
Megalitler, Ggantija

Tarih öncesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Malta'da ilk yaşayan insan belirtileri 1. Neolitik Döneme dayanmaktadır. Yeni Taş Devri insanlarının varoluş kanıtlarına Malta'nın güneyinde, Birzebbuga'nın yakınındaki Ghar Dalam mağarasında rastlanmaktadır. Arkeologlar bu bölgede önceki dönemlerden kalma geyik, hipopotam ve bodur fillerin kalıntılarını da keşfetmişlerdir. Bu kalıntılar, Malta'nın günümüz Avrupa ve Afrika kıtalarına bağlı olduğu dönemlere aittir. Takip eden koloniler, büyük ihtimalle Sicilya'dan geldikleri tahmin edilen, tapınak inşa eden ırklar (topluluklar) getirmişlerdir. O dönem yaşamış olan Maltalılar, binlerce yıldan sonra bile bugün hala ayakta kalabilmeyi başarmış, hayat tarzları ve medeniyet düzeyleri hakkında bizleri hayrete düşüren yapılar bırakmışlardır.

Araştırmacılar Ggantija'da (Gozo) bulunan tapınakların yeryüzünün en eski, tek başına ayakta durabilen abideleri olarak nitelendirmektedirler. Restorasyon çalışmaları nedeniyle geçici olarak kapalı olan Paola'daki Hypogeum, tarih öncesi dönem mühendisliğinin olağanüstü başarısının bir göstergesi olarak, kayalardan oyulmuş odalar ve labirent geçişleriyle türünün tek yeraltı tapınağıdır. Diğer tapınaklar Mnajdra, Hagar Qim, Tarxien görülmeye değer pek çok yer gibi Malta'nın "Kutsal Ada" oluşu teorisini doğrulamaktadır.

Eski Medeniyetler

[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 800 ile MS 870 yılları arasında Malta, adadaki varlıklarına dair belirgin izler bırakan ve art arda gelen medeniyetlerin beşiği olmuştur.

MÖ 8. yüzyılda Fenikelilerin adaya gelmesi tarih öncesi çağların sona ermesi ve Malta'nın tarih sayfalarına girmesinin müjdecisi olmuştur. Yeni hükümdarlarının ticari becerileri sayesinde Akdeniz komşularıyla artan ilişkiler ve ticaretin getirdiği yararlarla Malta Adaları'nın yalnızlığı da sona ermiştir. Fenikelilerin bölgedeki hakimiyeti MÖ 5. yüzyılda yavaş yavaş sönmeye başlamış ve yerini onları takip eden Kartacalılara bırakmıştır. Kartacalılar MÖ 480 dolaylarında Malta'yı devralmış ve yaklaşık iki yüzyıl hakimiyetlerini sürdürmüşlerdir.

MÖ 218 yılında Malta Adaları, bölgeye baştan başa yayılarak büyük bir imparatorluk olan Romalıların bir parçası olmuştur. Romalılar döneminde meydana gelen en önemli olay ise hiç şüphesiz MS 60'taki St. Paul gemi kazası ve akabinde de yerel nüfusun yeni bir din olan Hristiyanlığa geçmesidir. MS 4. yüzyılın sonlarına doğru Malta Doğu Roma İmparatorluğu'nun hakimiyetine geçmiştir.

Arap hakimiyetinin 1090 yılında Normanların istilası ve adayı fethetmesiyle sona ermesine rağmen etkileri 13. yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir. "Norman" dönemi nispeten kısa sürmüştür ve bu dönemden sonra Malta art arda gelen hükümdarlar dönemine girmiştir.

Şövalyeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlılar tarafından yapılan Malta Kuşatması, 1565

Hospitalier Şövalyeleri, 1530'dan 1798'e kadar Sicilya Krallığı'nın bir vasal devleti olarak Malta'yı yönetmiştir. Bu yönetime Hospitalier Maltası ismi verilmektedir. Neolitik dönemden yüzlerce yıl sonra 1530 yılında adaya gelen St.John'un emrindeki şövalyeler beraberlerinde bambaşka, zengin bir kültür getirdiler. St. John şövalyelerinin tarihi, 11. yüzyılın ortalarında başlar. Şövalyelerin gerçek görevi, savunma yapmak, Hristiyan hacılara kutsal topraklara kadar refakat etmek ve zor durumda olan insanlara yardımda bulunmaktı. Fakat daha sonraları amaçları değişti. Hristiyan olmayanlara saldırmak en büyük görevleri haline geldi. Şövalyeler Hristiyanlık dininin askerleri durumuna geldiler. Kutsal topraklardaki bütün kaleleri, büyük arazileri, her şeyi ele geçirdiler ve bir donanma kurdular.

1291'de Müslümanların gelişiyle, şövalyelerin durumu değişti. Rodos'u geri alarak Türklere karşı iki yüzyıl mücadele ettiler ama 1522'de Kanuni Sultan Süleyman Rodos'u ele geçirerek, şövalyeleri adanın dışına sürdü. Yeni bir vatana ihtiyaç duyan şövalyeler 1530'da imparator Şarlken'in verdiği imtiyazlarla Malta'ya yerleştiler. Gelir gelmez ticareti ve sosyal ilişkileri geliştirmeye başladılar, yeni hastaneler yaptılar, en önemlisi de adada güçlü bir kalkınma hareketi başlattılar. Fakat Kanuni Sultan Süleyman, Avrupa'nın geçiş yolları üzerinde bulunan Malta'yı da imparatorluk sınırlarına katmak istiyordu. 1565'te güçlü bir donanma ile Malta'ya geldi ve kuşatma başlattı. Kuşatma 4 ay kadar sürdü. Sonunda Sicilya'dan gelen yardımla şövalyeler galip geldiler. Şövalyeler bu savunmayla Güney Avrupa'nın ve Hristiyanlık aleminin güvenini kazandılar. Türklere karşı kazanılan bu zaferden sonra, Malta ve Gozo'yu büyük bir şevkle geliştirmeye başladılar. Adalar, bu dönemde mimarlık, sanat ve kültür açısından altın devrini yaşadı. Malta'daki pek çok görkemli yapı bu dönemin eserlerindendir. Valletta şehri, ismini şövalyelerin büyük ustası Jean Parisot De La Vallette'den almıştır. Valletta en erken dönem raylı sistemin kullanıldığı şehirlerden biridir.

Fransızlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Malta'daki Fransız hakimiyeti kısa ve inişli çıkışlı olmuştur.1798'de adaya gelen Napolyon ve kuvvetleri adalılar tarafından başta iyi karşılanmışlardı. Buna rağmen St. John şövalyeleri tarafından, Fransa'dan gelen devrimci fikirler nedeniyle hiç sevilmediler.

Yeni hakimlerin getirdiği radikal değişiklikler hala kilise ve soylular tarafından yönetilen ve her iki kuruma da sadık yerlilerin gözüne fazla göründü. İlkokulların kurulması ve bunun gibi olumlu yasalar bunu kiliseye karşı bir hareket olarak nitelendiren halkta dengesizlikler yarattı.

Eylül 1800'de Malta'nın özgürlüğüne kavuşmasına yardımcı olmaya gelen Britanya kuvvetlerinin kuşatmasına kadar Fransızlar gelişlerinden 3 ay sonra ayaklanan halk tarafından Valletta ve Three Cities'in gerilerine sürülmüş ve orada kalmışlardır. Böylece Britanya filosu Grand Harbour'a girmiş ve 1,5 yüzyıl oradan ayrılmamıştır.

Britanyalılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Malta Himayesi ve Malta Kolonisi
II. Dünya Savaşı sırasında, Britanya egemenliğinde olan Malta, ağır bombardımana maruz kalmıştır.

Britanya hakimiyetinin Malta tarihinde önemi büyüktür. Fransızların kovulması için Maltalılara yardım eden İngilizler kendilerini adanın hakimi olarak buldular fakat başta toprakları ellerinde tutup tutmamakta tereddütlüydüler.

1802'de yapılan bir anlaşmayla Malta'nın St. John düzenine geri dönmesine karar verilmiş ancak halk eski hükümdarlarına geri dönme taraftarı olmamış ve İngiliz himayesi altında kalmak istemiştir. 1814'te imzalanan Paris Anlaşması'yla İngiliz İmparatorluğu'na katılan Malta, İngiltere için Doğu'ya bir atlama taşı olarak stratejik önemini korumuştur.

21 Eylül 1964 yılında bağımsızlığını ilan eden Malta'da İngiliz kuvvetleri 31 Mart 1979 tarihine kadar varlıklarını korumuşlardır.

Günümüz Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Malta, 1964'te bağımsızlığını kazanmasının ardından Milliyetçi Parti yönetimine geçmiş, aynı yıl İngiliz'lerle yapılan bir anlaşmayla, İngiltere'nin askerlerini beş yıl içinde geri çekmesi kararlaştırılmış, 1965'te de Avrupa Konseyi'ne üye olmuştur.

1971 seçimlerinde İşçi Partisi iktidara gelmiş ve hükûmeti İngiliz egemenliğine karşı mücadele eden Dominic Mintoff kurmuştur. Yeni hükûmet dış politikada köklü değişikliklere gitmiş, Amerikan savaş gemilerinin Malta'ya uğraması yasaklanmış, Libya ile iyi ilişkiler kurulurken, Sovyetler Birliği ve Çin'e yaklaşılmış, bu durum NATO'nun yapmayı vadettiği yardımın üçte ikisini, İngiltere'nin de geri kalanını ödemesini sağlamıştır. İç politikada 18 yaşındaki gençlere oy hakkı verilmiş, eşit işe eşit ücret ilkesi benimsenmiş ve 1974'te İngiltere adına bir vali tarafından yönetilen Malta'da cumhuriyet ilan edilmiş devlet başkanlığına Antony Joseph Mamo seçilmiştir.

1976 seçimlerinde devlet başkanlığına Anton Buttigie getirilmiş, genel seçimlerde İşçi Partisi iktidarını korumuştur. Başbakanlık görevini sürdüren Dominic (Dom) Mintoff, Arap ülkelerine daha yakın bir politika izleyerek, Avrupa ile Arap ülkeleri arasında bir köprü olmaya çalışmış, Arap ülkelerinden Libya ve Cezayir, Batı ülkelerinden İtalya ve Fransa'nın Malta'nın tarafsızlığını garanti etmelerini sağlamak istemiştir.

1979'da, İngiliz askeri üsleri boşaltılmış, NATO'dan alınmış borçların ödenebilmesi için Fransa ve Çin Halk Cumhuriyeti'ne başvurulmuş ve Çin HC'den alınan yardım giderek artmıştır. 1980'de Libyalı danışmanlar ülkeden sınır dışı edilmiş, ardından, İtalya ile Malta'nın tarafsızlığını gerekirse askerle korumayı güvenceye alan bir savunma antlaşması imzalanmıştır. 1981'de de eski NATO sarnıçlarından Sovyetler Birliği'ne yararlanma hakkı verilmiştir. Aynı yıl yapılan seçimlerde İşçi Partisi, Milliyetçi Parti'den daha az oy almasına karşın, seçim sisteminin sonucu iktidarını sürdürmüş, ancak 1987 Mayıs'ında yapılan seçimleri kazanan Milliyetçi Parti 14 yıllık İşçi Partisi iktidarına son vermiştir.

1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'ne üye, 1 Ocak 2008'den itibaren de Avro Alanı'na dahil olmuştur.

Coğrafya ve iklim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Malta haritası

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Malta’nın topografik haritası

Malta, Malta Kanalı boyunca güney İtalya'dan 80 km kadar uzaklıkta orta Akdeniz'deki (doğu havzasında) bir takımada'dır.

Yalnızca en büyük üç adada-Malta (Malta), Gozo (Għawdex) ve Comino (Kemmuna)-'da yerleşim vardır. Takımadanın adaları, Sicilya ve Kuzey Afrika arasındaki kara köprüsünün yüksek yerlerinden oluşan ve son buzul çağından sonra deniz seviyesi yükseldikçe izole olmuş sığ Malta platosu üzerindedir.[11] Takımadalar, Afrika tektonik plakasındadır.[12][13] Malta, yüzyıllar boyunca bir Kuzey Afrika adası olarak kabul edildi.[14]

Malta'da hiç dağ ya da akarsu yoktur ve adanın karakteristik özelliğini teraslanmış alanları ve bir dizi alçak tepeleri teşkil eder. 137 kilometre uzunluğundaki kıyılarında ise güzel kumsallara sahip pek çok koy ve liman vardır.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Malta Adaları, yumuşak geçen kışları ve sıcak yaz sezonuyla sağlıklı bir iklime sahiptir. Soğuk rüzgarlar, kar, don ve sis Malta'da bilinmeyen terimlerdir. Nisandan sonra seyrek olmakla birlikte yazın neredeyse hiç rastlanmayan yağışlar en çok Eylül ile Nisan ayları arasında görülür.

Sıcaklık kış aylarında (Kasım - Nisan) ortalama 14.3 °C, yaz aylarında (Mayıs- Ekim) ise ortalama olarak 32.6 °C civarındadır. Malta adaları, sıcak yaz günleri ve gecelerinde denizden esen serin meltemlerle, Temmuz ayı ortalarından Eylül ayı ortalarına kadar devam eden sıcaklığın yüksek olduğu dönemlerde bile, nadiren aşırı sıcaklara maruz kalır.

Tarlaların çoğunluğu küçük ve az eğimlidir. Fakat yağış eksikliği ve ters arazi koşullarına rağmen tarım gelişmiştir.

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Malta ekonomi olarak sıkıntı çekmeyen bir ülkedir. Ülkede evsiz bulunmamaktadır. Ülkede 35'ten fazla dil okulu bulunmaktadır ve yıllık bazda ortalama 90.000 kadar öğrenci dil eğitimi için Malta'yı tercih etmektedir.[15] İngiltere, Çin Halk Cumhuriyeti, Libya ve Suudi Arabistan ile ekonomik açıdan iyi ilişkiler içerisindedir.

Genel

[değiştir | kaynağı değiştir]
Malta ihracatının orantılı temsili, 2019

Malta, Uluslararası Para Fonu'na (IMF) göre diğer 32 ülke ile birlikte gelişmiş ekonomi olarak sınıflandırılmıştır.[16] 1800 yılına kadar Malta, ihracat için pamuğa, tütüne ve tersanelerine bağlıydı. İngiliz kontrolü altına girdikten sonra, özellikle 1854 Kırım Savaşı sırasında Kraliyet Donanması'nın desteği için Malta Tersanesi'ne bağımlı hale geldiler. Askeri üs, zanaatkarlara ve orduya hizmet eden herkese fayda sağladı.[17]

1869'da Süveyş Kanalı'nın açılması, limana giren gemi taşımacılığında büyük bir artış olduğundan, Malta ekonomisini destekledi. Yakıt ikmali için Malta rıhtımında duran gemiler adaya ek fayda sağlayan Entrepôt ticaretine yardımcı oldu. Ancak, 19. yüzyılın sonlarına doğru ekonomi kötüleşmeye başladı ve 1940'lara gelindiğinde Malta ekonomisi ciddi bir kriz içindeydi. Bunun nedenlerinden birisi daha az yakıt ikmal durağı gerektiren yeni ticari gemilerin daha uzun menzilli olmasıydı.[18]

Mediterraneo Deniz Parkı'ndaki yunus gösterisi. Turizm, Malta'nın GSYİH'sinin önemli bir bölümünü oluşturur.

Malta'nın başlıca kaynakları kireç taşı, elverişli coğrafi konumu ve üretken işgücüdür. Malta, gıda ihtiyacının sadece yüzde 20'sini kendi üretir, yaz aylarındaki kuraklık nedeniyle tatlı su kaynakları sınırlı ve bol güneş ışığından gelen güneş enerjisi potansiyeli dışında hiçbir yerel enerji kaynağı yoktur. Ekonomi dış ticarete (yük aktarma noktası olarak hizmet verir), imalata (özellikle elektronik ve tekstil) ve turizme bağlıdır.[19]

Malta'da biyokapasite erişimi dünya ortalamasının altındadır. 2016'da Malta, kendi topraklarında kişi başına 0.6 küresel hektar biyolojik kapasiteye sahipken, kişi başına küresel ortalama 1.6 hektardı.[20][21] Ayrıca, Malta sakinleri kişi başına 5.8 ekolojik ayak izlik küresel hektar biyokapasite tüketimi sergileyerek büyük biyokapasite açığına neden oldu.[20]

Malta'da çekilen filmler Malta ekonomisine katkı yaptı.[22] Denizin Oğulları filmi (ing: Sons of the Sea) 1925'te Malta'da çekilen ilk filmdi;[23] 2016'ya kadar 100'den fazla uzun metrajlı film tamamen veya kısmen ülkede çekildi. Malta, Antik Yunanistan, Antik ve modern Roma, Irak, Orta Doğu ve çok daha fazlası dahil olmak üzere çok çeşitli konumlar ve tarihi dönemler için "çift" olarak hizmet etti.[24] Malta hükûmeti 2005'te film yapımcıları için mali teşvikler getirdi.[25] 2015 itibarıyla yabancı yapımlara yönelik mevcut mali teşvikler, Malta'nın Malta olarak kalması durumunda ek yüzde 2 ile yüzde 25'tir; yani bir yapım Malta'da yapılan uygun harcamaların yüzde 27'sini geri alabilir.[26]

Malta parasal birliğin parçasıdır, Euro bölgesi (lacivert)

Malta'nın 1 Mayıs 2004'te katıldığı Avrupa Birliği üyeliğine hazırlık olarak, bazı devlet kontrolündeki firmaları özelleştirdi ve piyasaları serbestleştirdi. Örneğin, hükûmet 8 Ocak 2007'de MaltaPost'taki yüzde 40 hissesini önceki beş yıldır süren özelleştirme sürecini bitirmek için sattığını duyurdu.[27] 2000'den 2010'a kadar Malta, telekomünikasyon,[28] posta hizmetleri, tersaneleri[29] ve Malta Uluslararası Havaalanı'nı özelleştirdi.[30]

Malta Finansal Hizmetler Otoritesi (MFSA) Malta'nın güçlü iş geliştirme zihniyetli mali düzenleyicisidir ve ülke, oyun işletmelerini, uçak ve gemi kayıtlarını, kredi kartı veren bankacılık lisanslarını ve ayrıca fon yönetimini cezbetmede başarılı olmuştur. Güven ve mütevelli işleri de dahil olmak üzere bu sektörlere yönelik hizmet sağlayıcılar, adanın büyüme stratejisinin temel parçasıdır. Malta, UCIT IV ve yakında AIFMD dahil olmak üzere AB Mali Hizmetler Direktiflerinin uygulanmasında güçlü bir ilerleme kaydetmiştir. Yeni direktiflere uyması gereken alternatif varlık yöneticileri için bir temel olarak Malta, IDS, Iconic Funds, Apex Fund Services ve TMF/Customs House dahil olmak üzere bir dizi önemli oyuncuyu kendine çekmiştir.[31]

Malta ve Tunus 2006'da ülkeleri arasında kıta sahanlığının, özellikle petrol arama amaçlı ticari olarak işletilmesini tartıştılar.[32] Bu görüşmeler, benzer düzenlemeler için Malta ve Libya arasında da devam etmektedir.[33]

2015 itibarıyla Malta'da emlak vergisi yoktu. Emlak piyasası, özellikle liman bölgesi çevresinde, St Julian's, Sliema ve Gzira gibi bazı şehirlerdeki daire fiyatlarının hızla artmasıyla patlama yaşadı.[34]

Eurostat verilerine göre Malta'da kişi başına düşen GSYİH, 2015 yılında 21,000 € ile AB ortalamasının yüzde 88'i seviyesindeydi.[35]

Avrupa Birliği üyeliği aldıktan sonra Malta, Ocak 2014'te AB dışı vatandaşlara kendi yatırım yoluyla vatandaşlık programıyla Malta pasaportu satmaya başladı. Yatırım yoluyla vatandaşlık programı olan Bireysel Yatırımcı Programından Ulusal Kalkınma ve Sosyal Fonu Malta hükûmetine önemli gelir kaynağı oldu. 2018'de bütçeye 432,000,000 avro ekledi. Bu 'Vatandaşlık planı' çok düşük bir durum tespitini içeriyordu ve birçok şüpheli Rus, Orta Doğulu ve Çinli aynı zamanda Avrupa Birliği pasaportu yerine geçen Malta pasaportu aldı. Temmuz 2020'de İşçi Partisi hükûmeti bunu itiraf etti ve Eylül 2020'den itibaren uygulamayı durdurdu.[36]

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Temel iç ulaşım

Eski bir İngiliz kolonisi olarak Malta'da trafik soldan akar. Adaların çok küçük olduğu düşünüldüğünde, Malta'da araç sahipliği Avrupa Birliği'nde dördüncü en yüksek olarak oldukça fazladır. 1990 yılında 577/km2 (1.494/sq mi) otomobil yoğunluğu ile kayıtlı otomobil sayısı 182.254'e çıktı.[37]

Malta'nın 1972 km (%87,5) asfaltlı ve 282 km (175 mi) asfaltsız (Aralık 2003 itibarıyla) olarak toplam 2254 km yolu vardır.[38]

Malta'nın en güney noktasından en kuzey noktasına kadar ana yolları şunlardır: Birżebbuġa'da Triq Birżebbuġa, Żejtun'da Għar Dalam yolu ve Tal-Barrani yolu, Paola’da Santa Luċija bulvarı, Aldo Moro caddesi (Anayol ), 13 Aralık caddesi ve Marsa’daki Ħamrun-Marsa kestirme yolu, Santa Venera/Msida/Gżira/San Ġwann bölge yolu, Swieqi/Pembroke, Malta’daki St Andrew yolu, Baħar iċ-Ċagħa'daki sahil yolu, Salina yolu, Kennedy yolu, St. Paul's geçişi ve San Pawl il-Baħar'daki Xemxija tepesi yolu, Mistra tepesi yolu, Wettinger caddesi (Mellieħa geçişi) ve Mellieħa'daki Marfa yolu.

Malta’nın Otokar ve King Long markalı otobüsleri

1905'te kurulan (Xarabank veya karozza tal-linja) otobüsleri başlıca toplu taşıma yöntemidir. Malta'nın eski model otobüsleri 2011 yılına kadar Malta adalarında işletildi ve kendi başlarına popüler turistik yerler oldu.[39] Turizmi tanıtmak için bugüne kadar birçok Malta reklamında, turistik hediyelerde ve ürünlerde göründüler.

Otobüs taşıma hizmeti Temmuz 2011'de kapsamlı reformdan geçti. Açılan ihaleyi Arriva Malta kazandı. Arriva Malta 264 otobüsü işletiyordu. 1 Ocak 2014'te Arriva faaliyetlerini finansal zorluklar nedeniyle durdurdu ve “Malta Public Transport” olarak kamulaştırıldı.[40][41] Hükûmet, Ekim 2014'te tercih edilen otobüs işletmecisi olarak Autobuses Urbanos de León'u seçti.[42] Şirket, 8 Ocak 2015'te otobüs seferlerinin işetmeciliğini devraldı.[43] İşletmeci şirket, ön ödemeli 'tallinja kartını' hizmete soktu. Ağustos 2015'te Türk Otokar markalı 40 otobüs daha geldi ve hizmete girdi.[44]

Ekim 2022'den itibaren otobüs sistemi Malta sakinleri için ücretsiz olacaktır.

Valletta Limanı
Malta Freeport, Avrupa'nın en büyük limanlarından birisidir

Malta adasında üç büyük doğal liman vardır:

  • Başkent Valetta'nın doğu tarafında bulunan Valletta Limanı (veya il-Kbir Limanı), Roma zamanından beri limandır. Birçok kapsamlı rıhtımı, iskelesi ve bir yolcu gemisi terminali vardır. Valletta limanındaki terminalin birisi Malta'yı Sicilya'daki Pozzallo ve Katanya'ya bağlayan feribotlara hizmet verir.
  • Marsamxett Limanı, Valletta'nın batı tarafında olup birçok yat marinası vardır.
  • Marsaxlokk Limanı (Malta Serbest Limanı), Malta'nın güneydoğusunda Birżebbuġa'da adaların ana kargo terminalidir. Malta Freeport, 2008 yılında 2,3 milyon TEU'luk ticaret hacmiyle Avrupa kıtasında 11. ve Dünyada 46. en yoğun konteyner limanı oldu[45]

Malta'daki Ċirkewwa Limanı ile Gozo üzerindeki Mġarr Limanı'nı birbirine bağlayan bir yolcu ve araba vapuru hizmeti veren iki insan yapımı liman daha vardır. Feribot her gün sayısız sefer yapar.

Malta Uluslararası Havaalanı (Ajruport Internazzjonali ta' Malta), Malta adalarına hizmet veren tek havaalanıdır. Daha önce RAF Luqa hava üssü tarafından kullanılan arazi üzerine inşa edilmiştir. Gozo'daki helikopter pisti Xewkija'dedir.

Bir Air Malta Airbus A320 uçağı.

Ulusal havayolu şirketi, Malta Uluslararası Havalimanı'nda yerleşmiş, Avrupa ve Kuzey Afrika'da 36 varış noktasına hizmet veren Air Malta'dır. Air Malta'nın sahipleri Malta Hükûmeti (yüzde 98) ve özel yatırımcılardır (yüzde 2). Air Malta 1.547 personel istihdam etmektedir ve Medavia şirketinde yüzde 25 payı vardır.

Haziran 2019'da Ryanair, düşük maliyetli model işleten Malta Air adlı tam teşekküllü havayolu iştirakine yatırım yaptı. Malta Hükûmeti'nin havayolunda bir hissesi vardır ve bu sayede marka adının haklarını elinde tutar.[46]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Malta ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Not listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ 2021 nüfus sayımı. Bölüm 4: Irksal köken

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Gazzetta tal-Gvern ta' Malta" (PDF) (Maltaca). 3 Eylül 2019. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  2. ^ "Language - VisitMalta". VisitMalta. 1 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2024. 
  3. ^ "Maltese sign language to be recognised as an official language of Malta". The Malta Independent. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2018. 
  4. ^ "Census of Population and Housing 2021: Final Report: Population, migration and other social characteristics (Volume 1)". nso.gov.mt. 16 Şubat 2023. 4 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024. 
  5. ^ Zammit, Andre (1986). "Valletta and the system of human settlements in the Maltese Islands". Ekistics. 53 (316/317): 89-95. JSTOR 43620704. 
  6. ^ "Census of Population and Housing 2021" (PDF). nso.gov.mt. July 2022. 9 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022. 
  7. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Malta)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 16 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
  8. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 20 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2020. 
  9. ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Mart 2024. 
  10. ^ "Census of Population and Housing 2021 - Volume 1 - Final Report" (PDF). nso.gov.mt. 2023. s. 116. 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Haziran 2023. 
  11. ^ "Island Landscape Dynamics: Examples from the Mediterranean". 4 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2011. 
  12. ^ Commission for the Geological Map of the World. "Geodynamic Map of the Mediterranean". 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2008. 
  13. ^ "Geothermal Engineering Research Office Malta". 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ Falconer, William; Falconer, Thomas (1872). Dissertation on St. Paul's Voyage. BiblioLife. s. 50. ISBN 978-1-113-68809-5. 27 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2018. 
  15. ^ "Malta'da eğitim istatistikleri (2017-2018-2019)". 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "IMF World Economic Outlook (WEO) – Recovery, Risk, and Rebalancing, October 2010 – Table of Contents". Imf.org. 6 Ekim 2010. 30 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  17. ^ "The Malta Garrison 1854". www.maltaramc.com. 13 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2020. 
  18. ^ Arthur G., Clare. "FEATURES OF AN ISLAND ECONOMY" (PDF). Features of an Island Economy: Malta 1800–1914: 21. 14 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Haziran 2022. 
  19. ^ "Economy of Malta | Development and Entry to the European Union". www.malta.com. 25 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2020. 
  20. ^ a b "Country Trends". Global Footprint Network. 16 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020. 
  21. ^ Lin, David; Hanscom, Laurel; Murthy, Adeline; Galli, Alessandro; Evans, Mikel; Neill, Evan; Mancini, MariaSerena; Martindill, Jon; Medouar, FatimeZahra; Huang, Shiyu; Wackernagel, Mathis (2018). "Ecological Footprint Accounting for Countries: Updates and Results of the National Footprint Accounts, 2012–2018". Resources (İngilizce). 7 (3): 58. doi:10.3390/resources7030058 Özgürce erişilebilir. ISSN 2079-9276. 
  22. ^ "Unprecedented growth for Malta's film industry". The Times. Malta. 21 Temmuz 2010. 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2014. 
  23. ^ "Silent films showed scenes shot in Malta". The Times. Malta. 4 Kasım 2012. 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2014. 
  24. ^ "Malta Movie locations – Malta-Tix". Malta-Tix. 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  25. ^ Carabott, Michael (14 Temmuz 2005). "Incentives To boost film production in Malta". The Malta Independent. Standard Publications Ltd. 1 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2014. 
  26. ^ "Hollywood's favourite playground". The Times of India. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2016. 
  27. ^ "Malta Post". privatisation.gov.mt (İngilizce). 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020. 
  28. ^ "Maltacom". privatisation.gov.mt (İngilizce). 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020. 
  29. ^ "Malta Freeport". privatisation.gov.mt (İngilizce). 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020. 
  30. ^ "Malta International Airport". privatisation.gov.mt (İngilizce). 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020. 
  31. ^ "Malta funds". Financemalta.org. 5 Mayıs 2010. 4 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2013. 
  32. ^ "Malta and Tunisia to Develop Oil Together | Petroleum Africa". 1 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020. 
  33. ^ "Oil and gas cooperation discussed between NOC and Malta". Libya Herald (İngilizce). 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020. 
  34. ^ "Apartments.com.mt". apartments.com.mt. 10 Şubat 2016. 10 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016. 
  35. ^ Eurostat (1 Aralık 2016). "GDP per capita in PPS". Europa web portal. 24 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2017. 
  36. ^ "Passport sale fund rakes in more than €400m". Times Malta. 28 Eylül 2018. 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019. 
  37. ^ Sammut, Michael; Savona-Ventura, Charles (1996). "Petrol Lead in a Small Island Environment". International Journal of Risk & Safety in Medicine. 9 (1): 33-40. doi:10.3233/JRS-1996-9104. PMID 23512022. 
  38. ^ "NationMaster – Transportation statistics". 26 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2007. 
  39. ^ Simons, Jake Wallis (1 Temmuz 2011). "End of the road: no more fares for Malta's vintage buses". Telegraph.co.uk. 24 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2018. 
  40. ^ "Arriva Future Decided". di-ve.com news. 22 Aralık 2013. 27 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2014. 
  41. ^ Sansone, Kurt (23 Aralık 2013). "New Year in, Arriva out". The Times. 23 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2014. 
  42. ^ Dalli, Kim (1 Ekim 2014). "New bus operator to start in January". The Times. 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2014. 
  43. ^ "Spanish company takes over bus service". The Times. 8 Ocak 2015. 10 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2015. 
  44. ^ Another 40 new buses for Malta Public Transport, will be put in service this weekend 8 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Malta Independent (6 August 2015). Retrieved 1 May 2017.
  45. ^ "AAPA World Port Rankings 2008" (PDF). 23 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Kasım 2010. 
  46. ^ "Updated | Ryanair setting up fully-fledged Malta subsidiary". MaltaToday.com.mt (İngilizce). 10 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Malta&oldid=34148714" sayfasından alınmıştır