Niue

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Niue
Niuē Fekai
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Niue haritadaki konumu
Niue konumu
Başkent Alofi
Resmî diller Niuece, İngilizce
Demonim Niueli
Hükûmet Monarşi
• Kraliçe
II. Elizabeth
• Başbakan
Dalton Tagelagi
Tarihçe  
• Kendi kendine yönetme ve Yeni Zelanda ile ilişkili devlet kabulü
19 Ekim 1974
• BM dış ilişkilerde bağımsız kabulü
1994
Yüzölçümü
• Toplam
 261,46[1] km2 (100,95 sq mi)
Nüfus
• 2019 tahminî
 2000[2] (232)
• 2017 sayımı
 1784[3]
GSYİH (SAGP) tahminî
• Toplam
 7,6 milyon $
Para birimi Yeni Zelanda doları (NZD)
Zaman dilimi UTC-11
Trafik akışı sol
Telefon kodu +683
İnternet alan adı .nu

Niue (Niuece: Niuē), Polinezya ada öbeği içerisinde, Büyük Okyanus'un güneyinde yer alan, kendi kendine yöneten, bağımsız bir ülke olan ancak Yeni Zelanda ile ilişkili devlet statüsünde olan Okyanusya ada ülkesi. Niue'nin başkenti Alofi'dir.

Ülke ismi[değiştir | kaynağı değiştir]

Adayı ilk Avrupalı olarak keşfeden James Cook, adaya ilk olarak Vahşi Ada anlamına gelen Savage Island ismini vermiştir. Burada aktarılanlara göre Cook'un bu ismi vermesinde, adayı keşfettikten sonra, üç kez adaya çıkmayı denemesine rağmen adaya ayak basmasına izin vermeyen yerlilerin üzerinde kan benzeri boyaların olması önemli bir etken olmuştur. Savage Adası ismi uzun süre kullanılsa da, Avrupalılar da zaman içerisinde yerlilerin kullandığı isim olan Niue ismini kullanılmaya başlanmıştır.

Niue ismindeki Niu muhtemelen "hindistan cevizi" anlamına, é eki de "işte/gör" anlamına gelir ve Niue işte hindistan cevizi, hindistan cevizlerine/hindistan cevilerini bak/gör anlamında kullanılmaktadır. Aktarılanlara göre, adaya ilk yerleşen Polinezya kâşifleri, suda yüzen bir hindistan cevizi gördüklerinde karaya yaklaştıklarını anlayabiliyorlardı.[4]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Niue yaklaşık 21 km uzunluğunda ve 18 km genişliğine sahip olan sönmüş bir volkanın uç kısmıdır. Niue adası sahip olduğu 261,46 km² alan ile yükselmiş bir mercan adasıdır. Adanın iç kısımları genelde düzdür ve denizseviyesinden 68 m yüksekliktedir. Niue, yüzey kenarlarında 30 m'ye kadar yükselen kireçtaşı resifine sahiptir. Adanın sahip olduğu yüzölçümünün %80'i tarımsal faaliyetlere uygundur, adanın kalan kısmı ise çoğunlukla tropikal ormanlar ile kaplıdır. Kıyı kesimleri çok engebeli olup birçok mağara ve kanyon bulunmaktadır. Adanın Münhasır ekonomik bölge toplamı 320.000 km²'dir. Niue, münhasır ekonomik bölgesi sınırlarını Cook Adaları ve Amerikan Samoası ile karşılıklı anlaşmalar ile belirlemiş olup, Tonga ile bu yönde görüşmelerini sürdürmektedir. Ada ülkesinin münhasır ekonomik bölgesi içerisinde hiçbir karasal alanı bulunmayan üç adet mercan resifi de bulunmaktadır. Bunlar 240 km güneydoğusunda yer alan ve normal şartlarda batık bir resif olan Beveridge resifi, 180 km kuzeydoğusunda yer alan Antiope resifi ve 294 km güneydoğusunda yer alan Haran resifidir.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Niue'de ortalama sıcaklık 26 °C, ortalama yağış miktarı ise 2000 mm'dir. Yağmur suyu gözenekli mercan kireçtaşına hızla sızdığından, yüzey suları oluşmamaktadır. Ada genelinde su ihtiyacını karşılamak adına sarnıçlar yapılmıştır. Adada tropikal siklon görülebilmektedir. 1959, 1960, 1970, 1989, 1990 ve son olarak 2004 yıllarında adada tropikal siklonlar etkili olmuştur. Siklonların etkili olmasıyla oluşan yüksek dalgalar, adanın dik sahilleri nedeniyle karaya neredeyse hiç zarar vermemektedir ve ulaşmamaktadır ancak bu durumdan mercan taşları zarar görebilmektedir. Adada son olarak 6 Ocak 2004 yılında etkili olan Heta siklonu sonucu iki kişi hayatını kaybetmiş, 200 kişi de evsiz kalmıştır.[5]


Nuvola apps kweather.svg Alofi iklimi Weather-rain-thunderstorm.svg
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara
En yüksek sıcaklık (°C) 38 38 32 36 30 32 35 37 36 31 37 36
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 28 29 28 27 26 26 25 25 26 26 27 28
Ortalama sıcaklık (°C) 26 27 26 25 25 23 22 23 23 24 25 26
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 23 24 24 23 22 21 20 20 21 21 22 23
En düşük sıcaklık (°C) 20 20 20 14 15 13 11 11 15 15 11 17
Ortalama yağış (mm) 261,6 253,6 305,6 202,6 138,2 88,9 96,4 105,8 102,4 123,8 145,5 196,2
Kaynak: www.weatherbase.com[6]


Bitki örtüsü ve yaban hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Palmiye yengeci

Niue kıyılarında yaşayan ve dönem dönem karaya da çıkan ve sadece Niue'de gözlemlenebilen Katuali deniz yılanı, adanın endemik hayvan türüdür.[7] Karasal münzevi yengeç türleri olan palmiye yengeci ve Coenobitidae, adada gözlemlenebilecek diğer hayvan türleridir. Adanın bir diğer endemik türü de gossamer kanatlı kelebekler üst familyasına mensup, maviler ailesine ait olan Nacaduba niueensis kelebeğidir. Adanın açıklarında kambur balina gözlemlenebilmekte olup, Niue bu tür balinalar ile birkaç ay dahi olsa birlikte yüzmenin yasal olduğu nadir noktalardan biri konumundadır.[8]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Niue'ye ait harita (1900)

Adanın ilk olarak 10. yüzyılda Samoa'dan gelen Polinezyalı kayıkçılar tarafından keşfedilerek yerleşime açıldığı tahmin edilmektedir. Samoalıların ardından 16. yüzyılda da Tonga'dan gelen yerleşimcilerde adanın diğer yerleşimci gruplarını oluşturmuştur.[9] Bu yerleşimlerin ardından ada diğer komşu adalar ile irtibatını azaltmış ve kendi kendine bir gelişim göstermiştir. Bu kendini soyutlama adımı sonrasında adanın, bölgenin diğer ada topluluklarına göre farklı dil ve kültür yapısı gelişmiştir. 1774 yılında James Cook adayı Avrupa adına keşfettikten sonra adaya Vahşi Ada adını vermiştir. Bu ismi vermesinde adaya üç kere çıkmaya çalışmasına rağmen yerlilerin buna izin vermemesi olarak ifade edilmiştir.

1846 yılında adaya gelen Britanyalı misyonerler adada bulunan yerli halkı hristiyan dinine mensup yapmışlardır.

Ada ilk olarak 20 Nisan 1900 tarihinde Britanya protektorası, 20 Ekim 1900 tarihinde de Britanya Batı Pasifik Bölgeleri'nin parçası oldu. Niue, 11 Haziran 1901 tarihinde Cook Adaları'nın bir parçası olarak Yeni Zelanda tarafından ilhak edildi.

23 Kasım 1903 tarihinden Niue adasının yönetimi Cook Adaları yönetiminden ayrılarak, yeni bir yönetim yapısı oluşturulmuştur. 1 Nisan 1916 tarihinde Niue yönetim biçimi tanımlanmış ve adaların idaresi Cook Adaları'ndan sorumlu olan bakana bağlanmıştır. 1932 yılında adalardan sorumlu bakanlık değiştirilerek, Niue, Dışişleri Bakanlığı'na bağlanmıştır.[10]

19 Ekim 1974 tarihinde ada bağımsızlığını elde etse de Yeni Zelanda ile ilişkili devlet statüsünü elde etmiştir.

İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

İdari bölgeler

İdarî olarak ada belediye görevi gören 14 köye ayrılmış durumdadır. Başkent bölgesi kuzey ve güney olarak iki bölgeye ayrılmıştır. Her köyün kendi köy konseyi ve bu konseylerin başkanları bulunmaktadır. Bu köy bölgeleri aynı zamanda seçim bölgelerine de karşılık gelmektedir. Her köy konseyinden bir üye Niue meclisine üye (temsilci) göndermektedir.[11]

Nr. Köy Nüfus
(Nüfus sayımı
2017)[3]		 Yüzölçümü[1] km² Nüfus
yoğunluğu
Nüfus/km²
Motu (kuzeydeki tarihî kabile alanı)
1 Makefu 70 17,13 4,1
2 Tuapa 112 12,54 8,9
3 Namukulu 11 1,48 7,4
4 Hikutavake 49 10,17 4,8
5 Toi 22 4,77 4,6
6 Mutalau 100 26,31 3,8
7 Lakepa 87 21,58 4,0
8 Liku 98 41,64 2,4
Tafiti (güneydeki tarihî kabile alanı)
9 Hakupu (Hakupu Atua) 220 48,04 4,6
10 Vaiea 115 5,4 21,3
11 Avatele 143 13,99 10,2
12 Tamakautoga 160 11,93 13,4
13 Güney Alofi 427 46,48 12,8
14 Kuzey Alofi 170
Niue 1.784 261,46 6,8

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Niue'de yaşayanlar Yeni Zelanda yasalarına göre Yeni Zelanda vatandaşı kabul edilmektedir. Niue'de son olarak 2017 yılında yapılan resmî sayım sonuçlarına göre 1784 nüfus tespit edilmiştir.[3] Bu güncel olarak son resmî sayım sonucu olup, 2019 tahmini sayım sonuçlarına göre adada 2000 kişi yaşamaktadır.[12]

Nüfusun büyük çoğunluğu Yeni Zelanda'da yaşamaktadır. Yeni Zelanda'ya yaşanan bu göçün de etkisiyle, Niue nüfusu 1966 yılına göre yarı yarıya düşmüştür. Yeni Zelanda'da yapılan son sayımlarda ülkede yaşayan 30867 kişi etnik kökenini Niueli olarak ifade etmiştir. Aynı şekilde 2016 yılında Avustralya'da yapılan sayımlarda 4958 kişi etnik kökenini Niue olduğunu ifade etmiştir.[13]

Ülkede nüfusun yıllık artış oranı, göçlerin de etkisiyle 2020 tahmini verilerine göre -%0,03 düzeyindedir.

Etnik gruplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ada nüfusunun %66,5'i Niue etnik kökeni mensubudur. Ada nüfusun %13,4'ü kısmen Niueli olup, %21 diğer etnik gruplara mensuptur. 2011 tahmini verilerine göre söz konusu %21 diğer etnik grubun %12'si Avrupa ve Asya kökenli, %8'i ise diğer Okyanusya ada ülke kökenlidir.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin %67 ile üçte iki gibi büyük çoğunluğu Londra Misyoner Derneği misyonerleri tarafından kurulan Protestan Kilisesi dini olan Ekalesia Niue dinine mensuptur. Bunun dışında %3 diğer protestanlar, %10 mormon, %10 katolik, %2 Yehovanın Şahitleri ve %6 diğer dinlere mensuptur.

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Ada ülkesinin iki resmî dili İngilizce ve Niuece'dir. Polinezya dilleri ailesinin bir üyesi olan Niuece, Tongaca ve Samoaca ile yakındır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b spc.int. spc.int Niue yüzölçümü https://web.archive.org/web/20071128060243/http://www.spc.int/prism/Country/NU/stats/Nu_Environment/NU_Land/Land.htm Niue yüzölçümü |url= değerini kontrol edin (yardım). Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020.  Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  2. ^ "Niue tahmini nüfusu 2019". cia.gov. cia.gov. 12 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  3. ^ a b c "Niue Household and Population Census 2017" (PDF). niue.prism.spc.int. Niue Statistics Office. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  4. ^ Niue ismi etimojisi[ölü/kırık bağlantı]
  5. ^ "Niue'nin deniz ekolojisi". 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  6. ^ "Resmî İstatistikler - Alofi". weatherbase.com. 4 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020. 
  7. ^ "www.susanscott.net". 4 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  8. ^ "Niue resmî turizm sitesi". 21 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  9. ^ "Niue tarihi hakkında bilgiler". 6 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020. 
  10. ^ "Niue hakkında bilgiler". 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020. 
  11. ^ "Niue köy konseyleri yönetmeliği 1967". 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  12. ^ "Niue hakkında bilgiler". 11 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  13. ^ "Yeni Zelanda Dışişleri Bakanlığı resmî sitesi". 17 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Atlas'da Niue

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Niue&oldid=26624706" sayfasından alınmıştır