Kemal Kılıçdaroğlu

Bu madde yarı korumaya alınmıştır.
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kemal Kılıçdaroğlu
Kemal Kılıçdaroğlu, Mart 2023.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Ana Muhalefet Partisi Lideri
Görevde
Makama geliş
22 Mayıs 2010
Yerine geldiği Deniz Baykal
7. CHP Genel Başkanı
Görevde
Makama geliş
22 Mayıs 2010
Yerine geldiği Deniz Baykal
TBMM CHP Grup Başkanı
Görevde
Makama geliş
22 Mayıs 2010
Yerine geldiği Deniz Baykal
Türkiye Büyük Millet Meclisi
22, 23, 24, 25, 26 ve 27. Dönem Milletvekili
Görevde
Makama geliş
14 Kasım 2002
Seçim bölgesi 2002 – İstanbul (II)
2007 – İstanbul (II)
2011 – İstanbul (II)
Haziran 2015 – İzmir (II)
Kasım 2015 – İzmir (II)
2018 – İzmir (II)
Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürü
Görev süresi
21 Temmuz 1997 – 11 Ocak 1999
Yerine geldiği Ekrem Önal
Yerine gelen Kemal Oktar
Görev süresi
13 Mayıs 1992 – 20 Eylül 1996
Yerine geldiği Ziya Yalçın Sayın
Yerine gelen Ali Toptaş
Kişisel bilgiler
Doğum Kemal Karabulut
17 Aralık 1948 (1948-12-17) (74 yaşında)
Ballıca, Nazımiye, Tunceli
Partisi CHP (2002-günümüz)
Diğer siyasi
bağlantıları 		Millet İttifakı (2018-günümüz)
Altılı Masa (2022-günümüz)
Evlilik(ler)
Akraba(lar) Celal Kılıçdaroğlu (kardeşi)
Çocuk(lar) 3
Yaşadığı yer Ankara
Bitirdiği okul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi, Ankara
Mesleği Siyasetçi, Bürokrat
Dini Alevi İslam
İmzası
Takma adı Demokrat Amca[1]
Sakin Güç[2][3]
Bay Kemal[4]

Kemal Kılıçdaroğlu (önceki soyadı: Karabulut,[5] d. 17 Aralık 1948; Ballıca, Nazımiye, Tunceli[6]), Türk ekonomist,[6] siyasetçi, bürokrat ve Cumhuriyet Halk Partisinin (CHP) genel başkanıdır. 22 Mayıs 2010 tarihinden beri genel başkanlık görevini sürdürmektedir. 2002-2015 yılları arasında yapılan genel seçimlerde İstanbul 2. Bölge Milletvekili olarak Meclis'e girmiştir. Haziran 2015 ve Kasım 2015 genel seçimlerinde İzmir 2. Bölge Milletvekili olarak tekrar Meclis'e girmiştir. 2018 genel seçimlerinde yine İzmir 2. Bölge Milletvekili olarak meclise girmiştir. 2023 cumhurbaşkanlığı seçiminde Millet İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı olmuştur.[7]

Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Ekonomi Maliye (Lisans) bölümünden[8] 1971 yılında mezun olan Kılıçdaroğlu, siyasete atılmadan önce 1992-1996 ve 1997-1999 yılları arasında Sosyal Sigortalar Kurumunun (SSK) genel müdürlüğünü yapmıştır. 2002 yılında CHP'ye katılmıştır ve ilk defa 2002 Türkiye genel seçimlerinde İstanbul 2. Bölge Milletvekili olarak Meclis'e girmiştir. Ardından 2007 Türkiye genel seçimlerinde de CHP Milletvekili olarak Meclis'e girmiştir. 2009 Türkiye yerel seçimlerinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkan adayı olmuş, ancak oyların yüzde 37'sini alarak ikinci sırada yer almıştır.

2010 yılında Deniz Baykal'ın genel başkanlık görevinden istifa etmesinin ardından yapılan 33. Cumhuriyet Halk Partisi Olağan Kurultayı'nda 1.189 oy alarak Genel Başkan seçilmiştir. 2011 Türkiye genel seçimlerinde partisinin yüzdelik oyunu 5,11 düzeyinde artırmıştır. CHP'nin de desteklediği Ekmeleddin İhsanoğlu'nun 2014 cumhurbaşkanlığı seçimlerini kaybetmesinden sonra parti içinde kendisine karşı yöneltilen eleştiriler artmıştır. Aynı yıl yapılan 34. Cumhuriyet Halk Partisi Olağan Kurultayı'nda tekrar Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanlığına seçilmiştir.

İlk yılları

Kemal Kılıçdaroğlu, Alevi bir ailede tapu memuru Kamer Bey ile ev hanımı Yemuş Hanım'ın yedi çocuğundan dördüncüsü olarak 17 Aralık 1948′de Tunceli'nin Nazımiye ilçesine bağlı Ballıca köyünde dünyaya geldi.[6] Kendisinden on dakika önce Adil adlı bir ikizi doğdu. Eski soyadı olan "Karabulut", 1950'li yıllarda babası tarafından, yaşadıkları köydeki herkesin soyadının aynı olması nedeniyle "Kılıçdaroğlu" olarak değiştirilmiştir.[5] Kemal Kılıçdaroğlu, ilk ve ortaöğrenimini Anadolu'nun Erciş, Tunceli, Genç ve Elazığ gibi farklı bölgelerinde tamamladı.

Elazığ Ticaret Lisesi'nden 1967 yılında birincilikle mezun oldu.[9] Lisans eğitimini Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisinin Ekonomi-Maliye Bölümünde (günümüzdeki adıyla Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü) 1971 yılında tamamladı.[10][11]

Mesleki kariyeri

1971 yılında girdiği hesap uzman yardımcılığı sınavının ardından Maliye Bakanlığında göreve başladı. Daha sonra hesap uzmanı olan Kemal Kılıçdaroğlu, bir yıl Fransa'da kaldı. Askerliğini İzmir'de 53. Er Eğitim Tugay Komutanlığında yaptı. Hesap uzmanlığını 1983'e kadar sürdürdü ve aynı yıl Gelirler Genel Müdürlüğüne atandı. Burada önce daire başkanı olarak görev aldı, daha sonra aynı kurumun genel müdür yardımcılığını yaptı.[11]

1991 yılında Bağ-Kur'a atandı. Burada Genel Müdür olarak görev yapan Kılıçdaroğlu, 1992 yılında Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürlüğü'ne girdi.[6] Daha sonra kısa bir süre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığında müsteşar yardımcısı olarak görev yaptı. 1994 yılında Ekonomik Trend dergisi tarafından "Yılın Bürokratı" seçildi. 1996 yılında, Refah Partili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Necati Çelik tarafından görevden alındı. Mahkemeye giderek yürütmeyi durdurma kararı, temyiz üzerine de Danıştay Genel Kurulu'ndan yine yürütmeyi durdurma kararı çıkartmasına rağmen Temmuz 1997'ye kadar görevine başlatılmadı.[12] 1999′da kendi isteğiyle SSK Genel Müdürlüğünden emekli oldu.[11]

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı çalışmalarında Kayıt dışı Ekonomi Özel İhtisas Komisyonu′na başkanlık eden Kılıçdaroğlu, Hacettepe Üniversitesi Aktüerya Bilimleri Bölümünde bir süre ders verdi.[13] Daha sonra Türkiye İş Bankası′nda yönetim kurulu üyesi olarak görev yaptı.[11]

Erken siyasi kariyeri

Milletvekilliği

SSK Genel Müdürlüğünden emekli olduktan sonra adı "DSP′nin yıldızları" arasında anılan Kılıçdaroğlu'nun,[14] 1999 Türkiye genel seçimlerinde Genel Başkanlığını Bülent Ecevit'in yaptığı Demokratik Sol Parti'den (DSP) milletvekili adayı olacağı belirtildi ancak Ecevit tarafından aday gösterilmedi.[15][16][17]

Bir süre Vatandaşın Vergisini Koruma Derneğinin genel başkanlık görevini üstlendi. CHP’li Bülent Tanla’nın isteği üzerine CHP Bilim Yönetim Kültür Platformu’na "yolsuzluk raporu" hazırladı; Genel Başkan Deniz Baykal’ın dikkatini çeken bu rapor Kemal Kılıçdaroğlu’na CHP'nin kapılarını açtı; Baykal Kılıçdaroğlu’nu partiye davet etti; yine aynı dönemde CHP kontenjanından Türkiye İş Bankası’nın yönetim kuruluna girdi.[18][19]

Yalnızca iki partinin Meclise girebildiği 2002 Türkiye genel seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İstanbul milletvekili olarak Meclise girdi.

2004 yerel seçimleri sonrasında; Baykal yönetimine karşı partide yeniden yapılanma ve olağanüstü kurultay çağrıları dile getirilmeye başlandı. 30 milletvekili “iktidara yürüyüş hareketi“ başlıklı bir bildiri yayımladı.[20] Bildiriyi imzalayanlar arasında Kılıçdaroğlu da vardı. CHP’de değişim taleplerinin dile getirildiği bu bildiriyi imzalayanların çoğu parti yönetimi tarafından tasfiye edilirken Kılıçdaroğlu yönetimin kara listesine girmemeyi başardı.[18]

2007 Türkiye genel seçimlerinde tekrar CHP İstanbul milletvekili olarak Meclise girdi.[6] Kemal Kılıçdaroğlu bu dönemde Deniz Baykal’ın isteği üzerine grup başkan vekilliğine seçildi, artık görevi nedeniyle daha görünür olacaktı. CHP grubunda çalışkanlığıyla dikkat çeken Kılıçdaroğlu düzenlediği basın toplantılarında “yolsuzluk iddialarını” gündeme getirdi ve Adalet ve Kalkınma Partisi'nin (AKP) önemli isimlerini hedef aldı. O dönemde AKP Genel Başkan Yardımcısı Şaban Dişli, Dengir Mir Mehmet Fırat ve Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek hedefindeki isimler oldu.[18]

Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Başkan Yardımcısı ve Sakarya Milletvekili Şaban Dişli'yi, Silivri'de bir arsanın imar durumunu değiştirme karşılığında 1 milyon dolarlık iş takibi ücreti talep etmekle[21] suçladı. Bu iddiasını daha sonra Başbakan Erdoğan'a yönelik bir soru önergesiyle Meclise taşıdı.[22] Dişli, iddialar karşısında partisindeki görevinden istifa etti.[23] Almanya'nın Frankfurt kentinde görülen Deniz Feneri e.V Davasının Türkiye ayağına ilişkin bazı belgeler açıkladı.[24][25]

Kılıçdaroğlu, 22 Eylül 2008 tarihinde düzenlediği bir basın toplantısında, "Baron" olarak adlandırdığı[26] Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Başkan Yardımcısı Dengir Mir Mehmet Fırat hakkında çeşitli iddialar ortaya attı. Fırat'ın en büyük ortağı olduğu Menas adlı şirketin ürünlerini yurt dışına götüren tırda 89 kilogram eroin yakalandığını ve Menas'ın hayali ihracat yaptığını iddia eden Kılıçdaroğlu, bu kez de 25 Eylül günü gazeteci Uğur Dündar tarafından yönetilen tartışmada Dengir Mir Mehmet Fırat ile bir araya geldi.[27][28] Tartışma, televizyondan canlı olarak yayımlandı. Fırat, sağlık durumunu gerekçe göstererek 8 Kasım 2008 tarihinde istifa etti.[29]

2008 yılı Ekim ayında, İsveç'te faaliyet gösteren ve ABD'de yer alan John Hopkins üniversitesi ile iş birliği içinde çalışan Merkezi Asya ve Kafkaslar Enstitüsü İpekyolu Çalışmaları Programı isimli kuruluş tarafından "Parçalanmış bir Türkiye'ye ilişkin ihtimallerː Laik ve üniter bir gelecek? " (Prospects for a "torn" Turkey ː A secular and unitary future?) başlığıyla yayımlanan raporun 72. sayfasında yer alan, Türkiye'nin geleceğine ilişkin iki nolu senaryodaː "Deniz Baykal nihayet Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanlığından istifaya ikna edildiğinde, yerini 2008'de AKP'nin önde gelen isimlerinin karıştığı yaygın yolsuzluğun ortaya çıkmasına katkıda bulunduğu kamuoyunun dikkatini çeken Kemal Kılıçdaroğlu aldı." ifadesi yer aldı.[30][31][32]

Kemal Kılıçdaroğlu, 17 Aralık 2008 tarihinde Star TV'de canlı yayında Uğur Dündar yönetiminde AKP'li Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek ile karşı karşıya geldi. Kılıçdaroğlu’nun iddiasına göre, Melih Gökçek, Ankara’daki doğal gaz sayaçlarını fahiş fiyatla satın aldı. Kılıçdaroğlu, Melih Gökçek’in başkentlilere milyonlarca dolarlık kazık attığını söyledi. Canlı yayında yapılan bu tartışmaya ilişkin basında "düello" başlıklarıyla yer alan birçok haber yapıldı. Tartışma sonrası bir tarihte gazeteci Devrim Sevimay'a verdiği bir röportajda şu ifadeler yer aldıː

"Peki ya şu 168 Euro’luk fatura meselesi? Tartışma boyunca siz faturayı göstermedikçe Gökçek sinirlendi. Gökçek sinirlendikçe siz faturayı göstermediniz... Bu bir taktik miydi? Yani o kadar da fazla bir şey söylemeyeyim ama bakın, bir siyasetçinin temel özelliklerinden birisi de oltaya takılan yeme gelmemektir. Bu kadar bir yanıt yeter herhâlde. Yani 168 Euro’luk fatura tartışması aslında oltanın ucundaki yem miydi? Evet! Ve Gökçek de buna geldi mi? Evet!"[33][34][35]

İstanbul Büyükşehir Belediye başkan adaylığı

CHP İstanbul milletvekili ve Grup Başkanvekili olan Kemal Kılıçdaroğlu, 29 Mart seçimlerine partisinin İstanbul Büyükşehir Belediye başkan adayı olarak katıldı. Seçimi, 28 Mart seçimlerinden beri İstanbul Belediye Başkanlığı görevini üstlenen AKP adayı Kadir Topbaş yüzde 44,7 oy alarak kazandı. Kılıçdaroğlu elde ettiği yüzde 36,80'lik oy yüzdesiyle,[36] partisinin İstanbul Büyükşehir Belediye başkanlığı için aldığı oy oranını 2004 yerel seçimlerinde yüzde 25'in üstünde bir oranda artırdı. Türk halk müziği sanatçısı Onur Akın da Ahmet Kaya'nın Acılara Tutunmak albümünde yer alan Hasan Hüseyin Korkmazgil'in şiiri olan Kadınlar şarkısını Kılıçdaroğlu için seçime uyarlamıştır.

CHP genel başkanlığına seçilmesi

Ana madde: 33. Cumhuriyet Halk Partisi Olağan Kurultayı

Aynı zamanda Cumhuriyet Halk Partisi Grup Başkanvekili iken CHP Genel Başkanı Deniz Baykal'ın 10 Mayıs 2010 tarihindeki istifasının ardından yaptığı açıklamada parti olağan kurultayında aday olmayacağını belirtse de[37][38] daha sonra 17 Mayıs 2010 tarihinde CHP Grup Başkanvekilliğinden istifa ederek kurultayda aday olacağını açıkladı.[39]

22 Mayıs 2010 tarihinde yapılan 33. Olağan CHP Kurultayı'nda, 1249 delegeden 1200'ünün imzasını alarak[40] ve tek aday olarak girdiği kurultayda geçerli 1189 oyun tamamını alarak CHP'nin 7. genel başkanı oldu.[41]

CHP genel başkanlığı (2010-günümüz)

2011 Türkiye genel seçimleri ve 2014 cumhurbaşkanlığı seçimi

CHP Genel Başkanı Kılıçdaroğlu, Yunanistan Başbakanı Yorgo Papandreu ile bir görüşme sırasında (16 Kasım 2010)

Kemal Kılıçdaroğlu'nun genel başkanlığı döneminde girdiği ilk seçim olan 2011 seçimlerinde, yüzde 25,98 oy alarak AKP'nin ardından ikinci oldu ve ana muhalefet görevini sürdürdü. Seçim sonuçlarına ilişkin açıklaması "Seçimde milletvekili sayısını artıran tek parti CHP'dir. Altı ay gibi kısa bir sürede CHP 3.5 milyon yeni seçmen kazanmıştır. Bu yüzden moralimizi bozmayacağız" dedi.[42]

2014 cumhurbaşkanlığı seçimi

2014 Türkiye Cumhurbaşkanlığı seçiminde CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu cumhurbaşkanlığı seçimi adayı olarak MHP'ye, İslam Konferansı Örgütü eski Genel Sekreteri Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu'nu önerdi.[43] CHP ve MHP'nin İslam Konferansı Örgütü eski Genel Sekreteri Ekmeleddin İhsanoğlu'nun adaylığı için sunulan dilekçelerde CHP'den 109, MHP'den 52 milletvekilinin imzası vardı. Adalet ve Kalkınma Partisinden istifa eden bağımsız milletvekilleri İdris Bal ve Hami Yıldırım da CHP'nin sunduğu dilekçeye imza attılar.[44]

Dilekçeyi CHP adına sunan Engin Altay, "Türkiye bir kamplaşma ve gerilim politikasını yıllardır yaşıyor. Toplumun beklentilerine karşılık verebilecek bir aday olarak Sayın İhsanoğlu'nu milletimize önerdik" şeklinde konuştu. Cumhurbaşkanlığı için CHP ve MHP'nin 'çatı adayı' Ekmeleddin İhsanoğlu ismi, birçok kesim için sürpriz oldu.[45] İhsanoğlu'nun adaylığı geçmişi nedeniyle bir kısım CHP'liler tarafından eleştirildi. 23 Haziran 2014'te yapılan bir anket, CHP seçmenlerinin sadece yüzde 32'sinin çatı adaydan memnun olduğunu, buna karşın MHP tabanında bu oranın yüzde 75 olduğunu gösterdi.(bkz: Ekmeleddin İhsanoğlu'nun 2014 cumhurbaşkanlığı seçimi kampanyası)


Seçmenlerden gelen muhalefetin çatı adayı Ekmeleddin İhsanoğlu'na yönelik tepkilerinin artması üzerine 14 Temmuz 2014 tarihinde Kemal Kılıçdaroğlu, seçmenleri azarlayan sert bir üslupla ve kürsüye yumruğunu vurarak yaptığı konuşmada şunları söyledi:

"Erdoğan’ı dinlediğiniz zaman rahatsız oluyor vatandaşlar. Tam bir kavga. Ekmeleddin Bey'i dinlediğiniz zaman içinize huzur doluyor. Huzurlu bir insan. Kendi iç dünyasında kavga etmeyen bir insan. Bir kişi kendi tarihinden utanabilir mi? Kendi tarihinden utanan tarihini reddeden bir kişidir. Masalarda oturup ben oy kullanmayacağım diye ahkam kesmek demokrasiye uymaz. Bir gün gelir sizin tatil yapmanız da engellenir. İş dünyası neden korkuyor? TMSF silah olarak kullanılıyor. O nedenle sesleri çıkmıyor. Onları anlıyorum. Kapalı kapılar ardında bize söylediklerini biliyorum. Ama tatilcileri anlamak da zorlanıyorum. Her kuruşun hesabının sorulmasını istiyorsan, senin hayatına birisi gelip müdahale etmesin diye düşünüyorsan, sandığa gideceksin, şakası makası yok Ekmeleddin İhsanoğlu’na oyunu vereceksin. Adam gibi tıpış tıpış sandığa gideceksiniz, demokrasinin gereğini yapacaksınız. Masalarda oturup ben oy kullanmayacağım diye ahkam kesmek demokrasiye inanmamaktır. Bir gün gelir sizin tatil yapmanız da engellenir".[46][47]

CHP'nin de desteklediği Ekmeleddin İhsanoğlu'nun 2014 cumhurbaşkanlığı seçimini kaybetmesinden sonra parti içinde kendisine karşı yöneltilen eleştiriler arttı. Özellikle de CHP Ankara Milletvekili Emine Ülker Tarhan, cumhurbaşkanlığı seçiminde "başarısız" olunduğunu savunarak 12 Ağustos'ta TBMM'de bir basın toplantısı düzenledi, Genel Başkan Kemal Kılıçdaroğlu'nun istifasını ve olağanüstü kurultayın toplanmasını talep etti. Tarhan'a, İzmir Milletvekili Birgül Ayman Güler, Eskişehir Milletvekili Süheyl Batum, Uşak Milletvekili Dilek Akagün Yılmaz, İstanbul Milletvekili Nur Serter ve Mersin Milletvekili İsa Gök de destek verdi.[48]

Aynı gün (12 Ağustos 2014) gazeteci Yılmaz Özdil, Hürriyet'teki köşe yazısında Kemal Kılıçdaroğlu'nu ve CHP yönetimini sert bir dille eleştirdi ve "TSK’ya kurulan kumpas, CHP’ye de kuruldu. Yeni CHP’nin başına paraşütle indirilenlerin amacı, partiyi partisizleştirip, BOP eş başkanı zihniyetini olabildiğince iktidarda tutmaktır" ifadeleriyle Kemal Kılıçdaroğlu'nun CHP'nin başına, Erdoğan iktidarını desteklemek üzere birilerince getirildiğini iddia etti.[49]

Kemal Kılıçdaroğlu bunun üzerine tüzükteki yetkisini kullanarak olağanüstü kurultay için çağrı yaptı. 5-6 Eylül 2014 tarihlerinde Ankara'da gerçekleştirilen CHP 18. Olağanüstü Kurultayı'nda, kendisine rakip olan eski grup başkan vekili ve Yalova milletvekili Muharrem İnce'yle yarıştı. Kılıçdaroğlu 740 oyla tekrar genel başkan seçilirken, İnce 415 oy aldı.[50]

Haziran 2015 Türkiye genel seçimleri

Kemal Kılıçdaroğlu'nun 2015 genel seçimleri için kullandığı seçim kampanyası sloganı "Anadolu'nun Kemal'i"

Genel Başkanlığını yaptığı CHP Haziran 2015 Türkiye genel seçimleri için kullandığı seçim kampanyası sloganı ''Anadolu'nun Kemal'i'' oldu.[51] Seçim vaatleri arasında asgari ücretin 1500 TL olması ve emeklilere dini bayramlarda birer maaş ikramiye verilmesi yer aldı.[52] 7 Haziran 2015 tarihinde yapılan seçimde partisi yüzde 24,95 oy oranıyla tekrar ikinci sırada kaldı. CHP'nin oy oranı ve milletvekili sayısı 2011 genel seçimlerine göre azalış gösterdi.[53] Seçim sonuçlarına ilişkin açıklaması “Seçimin kazananı ‘Demokrasi’, mağlubu ise Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan” şeklinde oldu.[54] “İstifa edecek misiniz?” sorusuna ise “Oy sonuçlarından memnunum, istifa etmeyeceğim” cevabını verdi.[55]

Seçim sonuçlarına göre, hiçbir siyasi parti tek başına iktidar olabilmek için gerekli olan 276 sandalye sayısına ulaşamadı. AKP, iktidara geldiği 2002 seçimlerinden sonra ilk kez parlamentodaki tek başına iktidar çoğunluğunu kaybetti. Seçimlerde AKP oyların yüzde 40,8'ini alırken, oy oranı yüzde 13,1'e yükselen HDP 80 milletvekili çıkardı.[56]

Seçimlerin ardından CHP-MHP’nin kuracağı ve HDP’nin güvensizlik oyu vermeyeceği koalisyon seçeneği gündeme geldi. Ancak MHP Lideri Devlet Bahçeli çözüm sürecine göndermede bulunarak, üç formül önerdi: AKP-HDP ya da AKP-CHP-HDP koalisyon hükümeti ya da bunlar olmazsa en erken tarihte seçim.[56][57][58]

14 Temel İlke

30 Haziran günü CHP grup toplantısında konuşan Kemal Kılıçdaroğlu: "Seçimler oldu. Hiçbir parti tek başına iktidar olamadı. Dolayısıyla bir koalisyon arayışı doğal olarak başladı. 'İlkelerden yola çıkalım' dedik. Kimin kiminle koalisyon yapacağından çok daha önemli olan hangi ilkeler çerçevesinde koalisyon yapılmalıdır" dedi. Parti meclisinde 14 maddelik kendi ilkelerini belirlediklerini kaydetti. Hukukun üstünlüğünün, vatandaşın can ve mal güvenliğinin sağlanmasının belirledikleri 14 temel ilkenin ilk sırasında yer aldığını aktaran Kılıçdaroğlu, "Yargı bağımsız ve tarafsız olmalıdır" dedi.

İkinci ilke olarak, 12 Eylül Darbe hukukundan ülkenin arındırılmasını savunduklarını belirten Kılıçdaroğlu, "Yüzde 10 seçim barajını kim getirdi? Darbeciler. 'Biz darbeye karşıyız' diyenler bunun arkasında kapı gibi durdular. Darbe hukukunun karşısında duran tek parti ise CHP'dir. YÖK denen bir belanın kalkması, siyasi partiler yasasının değişmesi lazım, lider sultasının kalkması lazım" şeklinde konuştu.

Kılıçdaroğlu, üçüncü ilkelerinin ise "siyasi ahlak yasası"nın çıkarılması olduğunu hatırlatarak, siyasetin kirlilikten arındırılmasını istedi.

Dördüncü ilkelerinin ise refahın tabana yayılmasının oluşturduğunu ifade eden Kemal Kılıçdaroğlu, "Emekliye iki maaş ikramiye olmazsa olmazımızdır, asgari ücretin bin 500 lira olması, taşeronun tamamen kaldırılması." dedi.

Beşinci ilkelerinin, cumhurbaşkanının anayasal sınırları içine çekilmesi olduğunu kaydeden Kılıçdaroğlu, anayasanın hiçbir kişiye, sınıfa veya zümreye imtiyaz tanınamayacağını yazdığını bildirdi.

"Altıncı ilkemiz, cumhurbaşkanının örtülü ödenek kullanma hakkı yoktur, olmaz da. Neden? Devlette çift başlılık olmaz. Cumhurbaşkanı başbakandan gizli ne iş yapacak ki örtülü ödenek kullanacak." dedi.

Yedinci ilkelerinin ise sağlıklı, barış eksenli bir dış politikayı oluşturduğunu, "Türkiye'de barış, dünyada barış" ilkesini savunmak zorunda olduklarını aktararak, "değerli yalnızlık" söylemlerini de eleştirdi. Kılıçdaroğlu, "Değeri insan kedisine vermez, başkaları verir. Başka bir ülke size önem veriyor mu? Asıl değerli olan odur. Dış politikamız yeniden barış eksenli oluşturulmalı. Bu bağlamda, Mısır'la, Libya'yla bütün Orta Doğu'yla ilişkilerimizi düzeltmek zorundayız" diye konuştu. Seçim öncesinde açıkladıkları Merkez Türkiye Projesi'nin dünya barışına katkı getireceğini de öne süren Kılıçdaroğlu, kaybedeni olmayacağını savunduğu projenin aynı zamanda Orta Doğu'ya da barışı getireceğini belirtti.

Sekizinci ilkelerinin ise gençlere yönelik yeni düzenlemelerin hayata geçirilmesi olarak açıkladı.

Dokuzuncu ilkelerini açıklarken, yasakçı bir devlet anlayışını asla kabul etmeyeceklerini, darbe dönemlerinde belli yasakların getirildiğini hatırlattı.

Onuncu ilke olarak "özgür medya" istediklerini belirten Kılıçdaroğlu, "Gazeteci özgürce yazabilmeli. Hapiste gazeteci, tutuklu gazeteci istemiyoruz. Bir ülkenin medyası özgür değilse, halkı özgür değildir. O nedenle özgür medyayı savunuyoruz, benim vergimle iktidar borazanlığı yapan TRT istemiyoruz, CHP iktidar olsa bile" dedi.

Kılıçdaroğlu, on birinci ilkelerini açıklarken, vergi denetiminin siyasal araç olarak kullanılmamasını istediklerini, "Denetim objektif yapılmalı, hükümeti eleştirdi diye bir iş adamının ensesinde boza pişirilmemeli" diye konuştu.

On ikinci ilke olarak da kamu maliyesinin kesinlikle şeffaf olmasını isteyen Kılıçdaroğlu, vatandaşın ödediği verginin hesabını sorması gerektiğini aktarırken, TBMM'de yeni bir kesin hesap komisyonu kurulmasını talep ettiklerini, bütçe paralarının nerelere harcandığını soracak bu koalisyonun başkanının ise ana muhalefetten olması gerektiğini kaydetti.

On üçüncü ilke olarak özgürlükçü, demokratik bir anayasa istediklerini belirten Kılıçdaroğlu, tüm partilerin uzlaşarak, bu yeni anayasayı yapacaklarına inandığını anlattı.

Son ilkelerinin, hiçbir yolsuzluk dosyasının asla kapatılmaması olduğunu, bütün yolsuzluk dosyalarının açılması gerektiğini bildiren CHP Genel Başkanı Kılıçdaroğlu, şu değerlendirmelerde bulundu: "Diğer siyasi partiler de açıkça ilkelerini ortaya koysunlar, ilkeleri yakın olan partiler oturup koalisyonu kursun." sözleriyle olası koalisyon hükûmetine ilişkin ilkelerini açıkladı.[59]

Kasım 2015 Türkiye genel seçimleri

1 Temmuz 2015 tarihinde yapılan 25. Dönem TBMM Başkanlığı seçimleri sırasında MHP’nin Deniz Baykal’ı HDP’yi gerekçe göstererek dördüncü turda desteklememesiyle olası "üçlü muhalif blok" ihtimali kesin olarak çökmüş oldu.[58]

9 Temmuz 2015 Perşembe günü Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 63. Hükûmeti kurma görevini Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Başkanı Ahmet Davutoğlu'na verdi. Görevlendirmenin ardından, AKP ve CHP yöneticileri arasında, kamuoyuna "istikşafi görüşmeler" olarak duyurulan, bir ayı aşkın bir süre devam eden bir dizi koalisyon hükûmeti görüşmesi gerçekleşti.[60]

13 Ağustos 2015 tarihinde Kemal Kılıçdaroğlu, Davutoğlu ile yaptığı görüşmenin ardından, "Sayın Davutoğlu kısa süreli bir seçim hükümeti önerdi. Bize şu ana kadar bir koalisyon önerisi gelmiş değildir. Bir seçim hükümeti önerisi gelmiştir. Türkiye'nin tarihi bir fırsatı kaçırdığını düşünüyorum. Görüşmelerde hiçbir kırmızı çizgimiz yoktu, anlaşamayacağımız bir başlık görmedik. Sayın cumhurbaşkanının etkisinin olup olmadığını sorusunun yanıtını Davutoğlu'nun vermesi gerekir" sözleriyle koalisyon hükûmeti kurma görüşmelerinin sona erdiğini kamuoyuna ilan etti.[61][62]

Hükümetin kurulamaması üzerine seçimlerin yenilenmesi kararlaştırıldı.

Kasım 2015 seçimlerinden sonra açıklama yapıyor

Genel Başkanlığını yaptığı CHP Kasım 2015 Türkiye genel seçimleri için kullandığı seçim kampanyasının sloganı “Milletçe alkışlıyoruz" ve "Önce Türkiye" şeklinde oldu. Kılıçdaroğlu'nun şair Cahit Sıtkı Tarancı'nın “Memleket isterim" şiirini okuduğu reklam filmi televizyon kanallarında yayınlanmaya başlandı.[63][64] 1 Kasım seçimleri için revize ettiği bildirgesine ekonomik temelli bir dizi yeni vaat ekledi.[65] CHP bu seçimde yüzde 25,32 oy oranıyla yine ikinci sırada kaldı.[66] AKP, yüzde 49,5 oy alarak 317 milletvekilini parlamentoya göndererek yeniden tek başına iktidar olacak çoğunluğa ulaştı.[56]

Kemal Kılıçdaroğlu, seçim sonrasında kendisine yöneltilen istifa sorusuna şu şekilde yanıt verdi:

"CHP'yi diğer partilere benzetmeyin. Demokrasiyi bu ülkeye getiren partiyiz. Kurallar neyi gerektirirse, o kurallar aynen çalışır. Oyumuz arttı, milletvekillerimiz arttı ama kendimizi başarılı görmüyoruz. Bizden çok ilgili partilerin kendi alanına girer oy düşüşleri. Önümüzdeki süreçte oy alanımızı göreceğiz."[67][68]

2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu

Ayrıca bakınız: 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
CHP Genel Başkanı Kılıçdaroğlu, 2017 referandumu için 'hayır' kampanyası yürütmüştür.

15 Temmuz 2016 tarihinde gerçekleşen darbe girişimi sonrasında MHP lideri Devlet Bahçeli, "fiili duruma hukuki boyut kazandırılmalıdır" diyerek, AKP'nin 2011 yılından başlayarak zaman zaman savunduğu başkanlık sistemine geçilmesine destek verdiğini açıkladı.[69] AKP ve MHP arasında yapılan görüşmelerden sonra 2017 yılı başında TBMM'ye sunulan değişiklik paketi önerisi, yürürlükteki parlamenter sistemin kaldırılarak yerine başkanlık sisteminin getirilmesini, başbakanlık makamının ortadan kaldırılmasını, meclisteki vekil sayısının 550'den 600'e çıkarılmasını ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun (HSYK) yapısında değişiklikler yapılmasını içermekteydi. Teklif, TBMM'de kabulünün ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından referanduma götürüldü.

Anayasa değişikliğine karşı çıkan ve partisiyle birlikte "Hayır" seçeneğini destekleyeceğini açıklayan Kemal Kılıçdaroğlu, "propaganda koşullarının eşit olması gerektiğine" dikkat çekerek 'hayır' diyeceklere sansür uygulanacağını öne sürdü. Ayrıca "Referandumda AKP devletiyle mücadele edeceğiz; valisi, paşası, emniyet müdürü, tapu müdürüyle hep beraber neden bu referandumda 'evet' oyu verilmesini savunan bir devlet çıkacak karşımıza." sözlerini söyledi.

OHAL koşullarında gidilen ve Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, bizzat meydan meydan gezerek yürüttüğü kampanya sonunda, seçmenin yüzde 51'i yeni sisteme "Evet" dedi.[70]

Referanduma YSK'nin mühürsüz zarfların dışardan getirildiği kanıtlanmadığı sürece geçerli kabul edilmesi ve bu şekilde kullanılan oyların geçerli sayılması kararı damgasını vurdu. YSK, Adalet ve Kalkınma Partisi temsilcisinin talebi üzerine, ülkenin doğusunda oy sayımı devam ederken, batıda ise sandıkların kapanmasına 10 dakika kala mühürsüz pusula ve zarflarda kullanılan oyların geçerli kabul edileceğine dair bir karar aldı. YSK'nın halk oylamasında, oylama devam ederken ve herhangi bir sandık sonucuna itiraz olmaksızın ve tüm ülke genelini kapsamasından dolayı bir ilk olma özelliği taşıyan bu kararına Cumhuriyet Halk Partisi lideri Kemal Kılıçdaroğlu, akşam saatlerinde yaptığı açıklamada karşı çıkacaklarını, "Siz hangi gerekçeyle yapılan referandumu tartışmalı hale getiriyorsunuz? Maç yapılırken maçın ortasında kural değiştirilmez. Bunu doğru bulmuyoruz, asla kabul etmiyoruz" diyerek dile getirdi.[71] Yüksek Seçim Kurulunun mühürsüz oyların geçerli sayılması kararının referandumun meşruiyetini tartışmalı hale getirdiğini, referadumla birlikte anayasanın artık bir toplumsal bir uzlaşma belgesi olma özelliğini yitirdiğini söyledi. "Toplumun en az yüzde 50'si buna 'Hayır' diyor. Dolayısıyla bu anayasa değişikliği ve onun oluşturduğu bütün anayasa bir anlamda bir toplumsal uzlaşma belgesi olması niteliğini büyük ölçüde yitirmiş durumda. Daha önemlisi bu gerçek önümüzde dururken siyaset kurumuna bir görev düşüyor. Anayasayı bir toplumsal uzlaşma belgesi haline dönüştürmek" dedi ve sözlerini şöyle sürdürdü: "YSK bir karar aldı ve TBMM'den geçen Seçim Kanunu'nu ihlal etti. Hiçbir kurum kendini parlamentonun üstünde göremez. Maç yapılırken kurallar değişmez. Yüksek Seçim Kurulu'nun kararını doğru bulmuyoruz. YSK milletin kararına gölge düşürdü. CHP Genel Başkan Yardımcısı Erdal Aksünger de "1,5 milyon geçersiz oy, geçerli sayılmıştır. CHP'liler sandıkları terk etmeyin. Tüm örgütlerimiz itirazları takip ediyor" dedi.[72]

Evet cephesinin fiili lideri konumunda bulunan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Pazar akşamı yaptığı konuşmada, muhalefetten gelen tepkiler üzerine, "Bu neticeyi küçümsemeye gayret edenler var. Boşuna uğraşmayın, atı alan Üsküdar'ı geçti" dedi. Perşembe günkü değerlendirmesinde de, "YSK'nın kararı kesin, bu iş bitti. Millet iradesine saygısızlık hakkın yok" diye konuştu.[73]

Kemal Kılıçdaroğlu, referandum sonuçları ardından pasif kaldığına ilişkin eleştirilere cevap olarak; "Karşı taraf silahlıydı. Bu tür duyumlar aldık.[74] Partideki arkadaşlarla o gece (referandum gecesi) bunu tartıştık. Ve sürekli eylem, protesto gösterileri için vatandaşlarımıza ‘sokağa çıkın’ çağrısında bulunmadık. Çok vahim olaylar çıkabileceği endişesi nedeniyle, bu sorumluluğu almamaya karar verdik dedi."[75]

Adalet Yürüyüşü

Ana madde: Adalet Yürüyüşü (2017)
Kılıçdaroğlu, 2017 Adalet Yürüyüşü'nde.

Millî İstihbarat Teşkilatı'na ait TIR'ların görüntülerini Cumhuriyet gazetesinin eski genel yayın yönetmeni Can Dündar'a verdiği suçlamasıyla yargılanan CHP İstanbul Milletvekili Enis Berberoğlu'nun 14 Haziran 2017 tarihinde yirmi beş yıl hapis cezası alması ve tutuklanmasına kararı verilmesi üzerine Kılıçdaroğlu, çeşitli isimlerin ve grupların katılımıyla büyüyen ve Ankara'dan İstanbul'a kadar "adalet" talebiyle gerçekleşen sivil yürüyüş olan "Adalet Yürüyüşü"nü 15 Haziran 2017-9 Temmuz 2017 tarihleri arasında gerçekleştirdi. Yürüyüşün nedenleri arasında 15-16 Temmuz 2016 tarihleri arasında Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde kendilerini Yurtta Sulh Konseyi olarak tanımlayan bir grup asker tarafından gerçekleştirilen darbe girişiminden sonra çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin uzun süreli olması, bu yetkinin FETÖ ile mücadelenin önüne geçilip bütün muhalif kesimlerle mücadeleye dönüşmesi, milletvekillerin tutuklanması, üniversite hocalarının (barış bildirisine imza atanlar dahil) meslekten atılması da gösterildi. Yürüyüş, 15 Haziran 2017'de Ankara'da Güvenpark'ta başladı ve 9 Temmuz 2017'de Maltepe'de sonlandı. 420 kilometrelik yolu 25 günde yürüyen Kılıçdaroğlu, yürüyüşün sonunda Maltepe'de bir miting de düzenledi. Yürüyüş; cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, iktidar partisi Adalet ve Kalkınma Partisi ve muhalefet partisi Milliyetçi Hareket Partisi tarafından eleştirilirken bir diğer muhalefet partisi Halkların Demokratik Partisi (HDP), yürüyüşe destek verdi. Yürüyüş boyunca yürüyüş rotasına gübre dökülmesi, yürüyenlere taşlı saldırıda bulunulması gibi çeşitli olaylar yaşandı. Adalet Yürüyüşü bittikten sonra yürüyüşle ilgili iki kitap yayımlandı. Ayrıca CHP tarafından "toplumun her kesiminden çok önemli çağrılar geldiği" söylenerek 26-30 Ağustos 2017 tarihleri arasında Çanakkale'de "Adalet Kurultayı" düzenlendi.

2018-2022

3-4 Şubat 2018 tarihleri arasında gerçekleşen kurultayda genel başkanlığa adaylığını açıklayan beş kişi arasından sadece Kemal Kılıçdaroğlu ve Muharrem İnce, delege üyelerinden resmî olarak adaylık için gereken 127 imzayı topladılar. 3 Şubat günü yapılan genel başkanlık seçiminde mevcut genel başkan ve İzmir Milletvekili Kemal Kılıçdaroğlu 790 oy aldı ve yeniden genel başkan seçildi. Yalova milletvekili Muharrem İnce ise 447 oy aldı.[76]

24 Haziran 2018 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimine giden süreçte; 24 Nisan 2018 tarihinde, CHP Parti Meclisi, seçim ittifakları kurmak ve cumhurbaşkanı adayını belirleme yetkisini Genel Başkan Kemal Kılıçdaroğlu'na verdi.[77] 4 Mayıs 2018 tarihinde CHP Yalova Milletvekili Muharrem İnce'nin grup kararı ve oybirliğiyle partinin cumhurbaşkanı adayı olduğu; Kemal Kılıçdaroğlu tarafından resmen ilan edildi.[78][79] Parlamento seçimlerine ise CHP ve İYİ Parti arasında kurulan Millet İttifakı çerçevesinde girildi.

Seçim sonuçlarında İnce yüzde 30,6 oyla ikinci sırada gelip ilk turda seçimi Erdoğan'a kaybederken, genel seçimlerde CHP yüzde 22,7 oy aldı ve Kılıçdaroğlu ana muhalefet lideri olarak görevine devam etti. Bu seçimlerde

Yeni sistem içerisinde yapılan ilk yerel seçim olan 2019 yerel seçimlerine de Kılıçdaroğlu liderliğindeki CHP, Millet İttifakı içerisinde girdi. Bu seçimde CHP oy oranını yüzde 30'a çıkarırken, toplamda 21 büyükşehir veya il merkezi belediyesini kazandı. Bunların arasında en çok ön plana çıkan seçim başarıları, CHP adayları Ekrem İmamoğlu'nun İstanbul'da ve Mansur Yavaş'ın Ankara'da elde ettiği zaferler oldu.[80]

25-26 Temmuz 2020 tarihlerindeki olağan kurultayda mevcut Genel Başkan Kemal Kılıçdaroğlu, tek aday olarak girdiği başkanlık seçimini geçerli oyların tamamını oluşturan 1251 delegenin oyuyla kazandı.[81] CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu 25 Temmuz 2020 tarihinde CHP, iktidara geldiğinde uygulayacağı politikaların temellerini açıklayan ve kurultay delegelerinin oybirliğiyle kabul edilmiş "İkinci yüzyıla çağrı beyannamesi" başlıklı belgeyi halka ilan etti.

2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi çalışmaları

Ana madde: Kemal Kılıçdaroğlu'nun 2023 cumhurbaşkanlığı seçim kampanyası

13 Kasım 2021 tarihinde kendine ait sosyal medya hesabı üzerinden ve CHP sosyal medya hesapları üzerinden yaptığı "Helalleşme çağrısı" ile CHP'nin geçmişte hatalar yaptığını, buradan yola çıkarak bir helalleşme yolculuğuna çıkmaya karar verdiğini kamuoyuna duyurdu.[82]

Güçlendirilmiş parlamenter sistem toplantısından bir görüntü.
Kemal Kılıçdaroğlu'nun Ankara Büyükşehir Belediye başkanı Mansur Yavaş, İstanbul Büyükşehir Belediye başkanı Ekrem İmamoğlu ve eşi Selvi Kılıçdaroğlu ile birlikte adaylık sürecinin başlangıcında çekilmiş bir fotoğrafı

12 Şubat 2022 tarihinde 6 muhalefet partisi liderinin (İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener, Gelecek Partisi Genel Başkanı Ahmet Davutoğlu, DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan, Demokrat Parti Genel Başkanı Gültekin Uysal ve Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu) katılımıyla oluşturulan ve "Altılı Masa" olarak adlandırılan (2023 yılı başında Millet İttifakı adını almıştır) siyasi birlik, güçlendirilmiş parlamenter sistem mutabakat metni üzerinde konuşmak üzere Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'nun çağrısı üzerine ilk kez Ankara, Ahlatlıbel'de bir araya geldi. Güçlendirilmiş parlamenter sistem mutabakat metni 28 Şubat 2022 tarihinde kamuoyuna duyuruldu.[83]

Altılı Masa ittifakı ile seçim hazırlıklarını sürdüren Kemal Kılıçdaroğlu, 8 Ağustos 2022 tarihinde Sözcü gazetesi köşe yazarı Ruhat Mengi ile yaptığı röportajda, hızla vatandaşlık verilen yüz binlerce yabancının gelecek seçimlerde oy kullanması ihtimali ve bu konuda kamuoyunda duyulan endişelerle ile ilgili kendisine yöneltilen soruyaː "Bizdeki seçmen bilgileri YSK'nın elinde yok, her seçmeni biliyoruz, doğum yerlerine de bakıyoruz, evlerini adreslerini biliyoruz, kimlere vatandaşlık verildiğini oradan çıkarabiliyoruz, kaç yabancının oy kullanacağını biliyoruz, 400-500 bin gibi yüksek bir rakam yok, öyle bir rakam geldiğinde onu hemen kamuoyuyla paylaşırız zaten. O konuda çok duyarlıyız" dedi.[84]

Kemal Kılıçdaroğlu 5 Eylül 2022 günü FOX TV’nin sabah programı "Çalar Saat"te 6’lı masayı işaret ederek, “Üzerimde uzlaşma olursa adaylığa hazırım" sözleriyle cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olma iradesini ilk kez net olarak ortaya koydu.[85][86]

4 Şubat 2023 tarihinde CHP genel merkezine "Ben Kemal, geliyorum!" yazılı pankart asılması sonrası birkaç kişi elinde "Kılıçdaroğlu aday olmasın" yazılı pankartlarla genel merkez önüne giderek protesto etti ve gündeme girdi.[87] Aynı gün CHP Gençlik Kolları Başkanı Gençosman Killik, "Birilerinin eline pankart tutuşturup, genel merkeze gönderenler fazla şaşırmasın, sabrımızı taşırmasınlar. CHP gençliği yüzbinlerle ölçülmez." diyerek protestoları eleştirdi.[88]

6 Mart 2023 tarihinde, Saadet Partisi genel merkezinde düzenlenen Millet İttifakı toplantısı sonrası yapılan basın açıklamasında Saadet Partisi genel başkanı Temel Karamollaoğlu Kılıçdaroğlu'nun 2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde Millet İttifakının Cumhurbaşkanı adayı olduğunu açıkladı.[89]

Kılıçdaroğlu'nun 2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı adaylığı dış basında da yer aldı. BBC; Kılıçdaroğlu'na yönelik, "Türkiye'nin Gandi'si" benzetmesini yaptı.[90]

Tehdit ve saldırılar

  • Kılıçdaroğlu, 8 Nisan 2014 tarihinde TBMM'de grup konuşması yapmak için salona giderken yumruklu saldırıya uğradı.[91] Gözaltına alındıktan sonra, “Kılıçdaroğlu'nun politikalarını beğenmiyorum. Vatan haini olarak görüyorum. Kendisine gıcık oluyorum. Eylemi de bunun için yaptım” diyen saldırgana,[92] "kamu görevlisine görevinden dolayı alenen hakaret" suçundan 1 yıl 15 gün, "kamu görevlisini kasten yaralama" suçundan ise 1 yıl 5 ay 15 gün olmak üzere toplam 2 yıl 6 ay hapis cezası verildi.[93]
  • 8 Haziran 2016 tarihinde İstanbul'a bağlı Vezneciler semtinde bombalı araçla düzenlenen saldırıda ölen polislerin Fatih Camii'ndeki cenaze törenine katılan Kılıçdaroğlu'na kurşun atıldı.[94] Olayla ilgili olarak gözaltına alınan bir şüphelinin, saldırıda ölen polislerden birinin dayısı olduğu tespit edildi. Bu kişiyle birlikte gözaltına alınan diğer üç kişiden ikisinin ise cinsel taciz, uyuşturucu, görevini kötüye kullanmak ve yaralama suçlarından daha önceden polise geliş kayıtları olduğu belirlendi. Savcılık talimatıyla ifadeleri alınan şüpheliler serbest kaldı.[94]
  • 25 Ağustos 2016 tarihinde Artvin'in Ardanuç ilçesinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'nun konvoyuna silahlı saldırı düzenlendi.[95] Konvoy, Şavşat-Ardanuç yolu üzerindeki Yanıklı Köyü’nden geçtiği sırada, öncü jandarma ekiplerinin bulunduğu alana ormanlık alandan uzun namlulu silahlarla ateş açıldı. Saldırı sonucunda Jandarma Er Fatih Çaybaşı yaşamını yitirdi, 2 asker de yaralandı.[96][97] 26 Ağustos 2016 tarihinde PKK hedefin Kılıçdaroğlu olmadığını söyleyerek saldırının sorumluluğunu üstlendi.[98] İçişleri Bakanlığı, saldırıyı düzenleyen Behçet Avras isimli örgüt mensubunun 22 Mayıs 2018'de düzenlenen operasyonda öldürüldüğünü açıkladı.[99]
  • CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’na, 5 Temmuz 2017 tarihinde, Adalet Yürüyüşü sırasında bir IŞİD militanı tarafından suikast teşebbüsünde bulunuldu. Sonradan IŞİD'in lideri Ebu Bekir El Bağdadi tarafından Kemal Kılıçdaroğlu'na infaz emri verildiği öğrenildi.[100]
  • 2019 Türkiye yerel seçimlerine giden süreçte Akit TV Ankara Haber Müdürü Mehmet Özmen, 19 Mart 2019 tarihinde, Ulucanlar Cezaevi'nden gerçekleştirdiği yayında cezaevinin bahçesinde bulunan darağacını göstererek "Türk kamuoyu, PKK terör örgütüne, FETÖ’ye yandaşlık yapan, kol kanat geren, bağrında besleyen örneğin Kemal Kılıçdaroğlu gibi bazı isimlerin de bu darağacında asılmasını idam edilmesini bekliyor diye düşünüyorum, ama maalesef 2004 tarihinde idam kaldırıldı." dedi.[101][102] Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, ertesi gün Özmen hakkında soruşturma başlattı.[103] Akit TV tarafından 20 Mart günü yapılan açıklamada "Akit TV'de canlı yayında da olsa, kastı aşan böyle bir cümlenin sarf edilmesinden üzüntülüyüz. İlgili arkadaşımıza gereken yaptırımın uygulanacağını kamuoyu ile paylaşıyoruz" denirken,[104] Özmen 23 Mart 2019 tarihinde kanal yönetimi tarafından işten çıkartıldı.[105][106]
  • Çubuk linci: 19 Nisan 2019 tarihinde Hakkâri'de yaşanan[107] terör saldırısı sonucunda ölen Sözleşmeli Piyade Er Yener Kırıkcı için Ankara'nın Çubuk ilçesinin Akkuzu Mahallesi'nde düzenlenen cenaze törenine Ankara Büyükşehir Belediyle Başkanı Mansur Yavaş ile birlikte katılan Kılıçdaroğlu, törendeki bir grup tarafından önce sözlü, sonra yumruklu saldırıya uğradı. Bunun üzerine Kılıçdaroğlu güvenlik güçleri tarafından çevredeki bir eve götürüldü. Kalabalığın, evin etrafında toplanarak evi taşlaması ve "Yakın bu evi!" sloganları atması üzerine Kılıçdaroğlu, zırhlı araç ile bölgeden uzaklaştırıldı.[108][109][110]
    • Protesto sırasında saldırganlara seslenen Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, "Değerli arkadaşlarım, şu ana kadar mesajlarınızı verdiniz, tepkinizi gösterdiniz, şimdi sükunetle, Yener'in evine gidiyoruz, annesine ve babasına taziyelerimizi bildirmek üzere." ifadesini kullandı.[111][112]
    • Olayla ilgili olarak aynı gün açıklama yapan Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Devlet Bahçeli, "Sayın Kemal Kılıçdaroğlu’na bir şehidimizin cenaze namazına katılmak için gitmiş olduğu Akkuzulu Mahallesinde karşı karşıya kaldığı olaydan memnuniyet duymak mümkün değildir. (...) Ama bir bilgi olarak söylüyorum. Bir siyasi partinin lideri nereye nasıl gideceğine kendisi araştırmalı, danışmanlarına sormalı, parti yöneticileriyle görüş alışverişinde bulunulmalı. Ve ondan sonra da eğer gitmeyi çok uygun bir zemin olarak görüyorsa her türlü ihtimalin de tedbirini alarak gitmesi lazımdır. (...) O adama yumruk attıracak kadar ne yaptın sen Kemal Kılıçdaroğlu?" ifadelerini kullandı.[113]
    • Ankara Valiliği tarafından aynı gün yapılan yazılı açıklamada, “Çubuk ilçemizde icra edilen şehit cenazesi töreninde CHP Genel Başkanı Sayın Kılıçdaroğlu'na yönelik müessif protesto eyleminin önlenmesine yönelik gerekli güvenlik tedbirleri alınmış olup olayın sorumluları hakkında yasal işlemlere başlanılmıştır.” ifadesi kullanıldı.[114]
    • İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, saldırının kabul edilemeyeceğini ve tüm yönleriyle araştırıldığını bildirdi.[115]

Eleştiriler

Ayrıca bakınız: Y-CHP
  • 1 Kasım 2015 Türkiye genel seçimlerinden 2 ay sonra toplanan 36. CHP kurultayı sonrası Sözcü gazetesi yazarı Yılmaz Özdil, Kılıçdaroğlu'nu eleştirerek[116] köşesinde “Sıkın dişinizi… En fazla dokuz kurultay sonra tamamdır bu iş” başlıklı yazı kaleme aldı[116] ve Kılıçdaroğlu'na ‘guguk kuşu’ benzetmesi yaptı.[117][118]
  • Ensar Vakfı'ndaki cinsel istismar ve tecavüz iddialarıyla ilgili 5 Nisan 2016 tarihinde yaptığı konuşma sırasında, iktidar partisine yönelttiği sorularının cevapsız kaldığını belirterek “Valisi konuşmuyor, Milli Eğitim Bakanı konuşmuyor. Aileden Sorumlu Bakan da zaten birilerinin önüne yatmış o da konuşmuyor.” dedi.[119] Bu sözlere Kadın ve Demokrasi Derneği, Kadın Hareketi Derneği, İzmir Sivil Toplum Kuruluşları Platformu (İSTOK),[120][121] Eğitici Valideler Derneği (EVADER), Güzide Kadınlar Eğitim ve Dayanışma Derneği (GÜZİDER), Yek Adım Derneği (YEKAD)[122] ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'ndan tepki ve kınama geldi.[123] Kadın ve Demokrasi Derneği, Kılıçdaroğlu hakkında suç duyurusunda bulunacaklarını söyledi.[124] Bazı kadın dernekleri ise CHP Genel Merkezi'ne siyah çelenk bıraktı.[125] Cumhurbaşkanı Erdoğan “(…) bu siyasi sapıkları ne yapacağız? Bu zat için söylenen her söz israftır, fuzulidir ve tıpkı kendisi gibi gereksizdir. Bu kişi başında bulunduğu partinin de yüz karasıdır.” ifadelerini kullandı.[126] Başbakan Ahmet Davutoğlu, Kılıçdaroğlu'nun sözlerini seviyesizce bulduğunu ve CHP'li kadınlardan Kılıçdaroğlu'na tepki göstermelerini beklediğini söyledi.[127] CHP'li kadın vekiller konuya ilişkin bir basın toplantısı yaparak Kılıçdaroğlu'nun kullandığı sözde cinsel bir vurgu olmadığını, ‘önüne yatmak’ ifadesinin bir kişiyi korumak ve kollamak anlamına geldiğini ve bu söz ile 17-25 Aralık yolsuzluk ve rüşvet operasyonlarına dikkat çekilmek istendiğini açıkladılar. Yapılan açıklamada 17-25 Aralık soruşturmaları sırasında basına yansıyan ses kayıtlarında Rıza Sarraf'ın tutuklanmaktan endişe duyduğu, bu ihtimale karşılık eski İçişleri Bakanı Muammer Güler'in “Senin önüne yatarım Reza” dediği vurgulandı.[128] CHP İstanbul Milletvekili Mehmet Bekaroğlu ise "(…) Bana kalırsa amacını aşmıştır, keşke hiç ağzından çıkmasaydı ama bu, O'nun ve CHP'nin linç edilmeyi hak ettiği anlamına gelmez. Sayın Kılıçdaroğlu'nun, son derece beyefendi, düzgün ve dürüst bir insan olduğunun yakinen şahidiyim."[129] Kemal Kılıçdaroğlu yaptığı ikinci bir açıklama ile bu sözlerinin arkasında olduğunu vurgulayarak “Kullandığım cümle, Türk siyasi hayatına AKP’li bir bakan tarafından kazandırılan bir cümle. Cümle bana ait değil. Reza Zarrab için söylenmiş. ‘Kimse sana bir şey yapamaz, ben senin önüne yatarım’ denmiştir. Kızılacaksa bana değil, Rıza Zarrab’a kızılsın.” dedi.[130]

Kişisel hayatı

Kemal Kılıçdaroğlu, 1974'te kuzeni Selvi Gündüz ile evlendi.[131][132] Çiftin ilk çocuğu Devrim Fırat, üç aylıkken hastalıktan öldü.[133] Daha sonra çiftin ikisi kız (Aslı ve Zeynep) biri erkek (Kerem) olmak üzere üç çocuğu daha oldu.[6][134]

Nazımiyeli[135] olan ve Cebeligiller olarak bilinen Kılıçdaroğlu ailesi, Kureyşan aşiretinin üyesidir.[136][137] Kureyşan tanınmış bir Zaza aşiretidir.[138] Kılıçdaroğlu’nun soyunun, Oğuzlar’ın Bozok kolunun Beğdili boyundan olduğu ve ayrıca Ehl-i Beyt’e kadar uzanan seyyid soyuna uzanıyor olabileceği[136][139] belirtilmiştir. Kılıçdaroğlu, atalarının İran'ın Horasan bölgesinden Selçuklu zamanında Anadolu'nun Türkleşmesini sağlayan Anadolu erenleri olarak geldiklerini; büyük dedesinin Akşehir'de türbesi olan Seyyid Mahmud Hayrânî olduğunu belirtmiştir.[140][141][142] Kılıçdaroğlu Alevi inancına sahiptir.[143]

Bir yıl Fransa'da görev yapan Kılıçdaroğlu orta düzeyde Fransızca bilmektedir.[6] Ayrıca konuşamasa da Zazaca anladığını belirtmiştir.[144]

Mal bildirimlerini 2003, 2005, 2007, 2009 ve 2010 yıllarında kamuoyuna açıklayan Kemal Kılıçdaroğlu’nun, Ocak 2010 itibarıyla kendi üzerine iki konut, bir arsa, üç kooperatif hissesi ve toplam 2.733 TL değerinde 8 tablo kayıtlıdır.[145]

Yapıtları

Kemal Kılıçdaroğlu’nun yayımlanmış dört kitabı ve çok sayıda makalesi bulunmaktadır.[6]

  • Kemal Kılıçdaroğlu, İşsizlik Sigortası Kanunu-Yorum ve Açıklamalar, TÜRMOB, Ocak 1993.
  • Kemal Kılıçdaroğlu, 1948 Türkiye İktisat Kongresi, 1. baskı DPT, 2. baskı SPK, Eylül 1997.
  • Kemal Kılıçdaroğlu, Kayıtdışı Ekonomi ve Bürokraside Yeniden Yapılanma Gereği, TÜRMOB, Ekim 1997.
  • Kemal Kılıçdaroğlu, Özgür ve Adil Bir Türkiye İçin Yürüyüş, Ekim 2020.

Kaynakça

  1. ^ "Gençlere 'demokrat amca' teşekkürü". Hürriyet. 24 Mayıs 2021. Erişim tarihi: 10 Mart 2023. 
  2. ^ "Başbakan "Kızgın Güç", Kılıçdaroğlu "Sakin Güç"! - Necati Özkan". 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2021. 
  3. ^ "CHP milletvekili Toprak'tan Fatih Altaylı'ya açık mektup: Millet İttifakı'nın kurucusu sakin güç Kılıçdaroğlu'dur". T24. 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2021. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2022. 
  5. ^ a b Bildirici, Faruk (27 Haziran 2010). "Kılıçdaroğlu Kemal Bey'i anlatıyor". Hürriyet. 29 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2014. 
  6. ^ a b c d e f g h "Kemal KILIÇDAROĞLU". TBMM. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2022. 
  7. ^ "6'lı masa toplantısı sonrası açıklama | 6'lı masanın adayı Cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu (CANLI)". NTV. 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  8. ^ "68 kuşağının kökten solcu sakin gücü!". Habertürk. 10 Şubat 2015. 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010. 
  10. ^ "Kemal Kılıçdaroğlu kimdir - Son Dakika Haberleri". Hürriyet. 21 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2022. 
  11. ^ a b c d Kemal Kılıçdaroğlu – Özgeçmişi 27 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kemal Kılıçdaroğlu resmî sitesi, 14 Haziran 2006, erişim tarihi: 25 Eylül 2008.
  12. ^ Güçer, Deniz (22 Temmuz 1997). "Kılıçdaroğlu görevine geri döndü". Milliyet. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2016. 
  13. ^ Global, Haber (9 Nisan 2021). "CHP Lideri Kılıçdaroğlu Hacettepe'yi kazanan otizmli Nazım'la görüştü". 21 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2022. 
  14. ^ "Çiller'e karşı kardeş Yılmaz". arsiv.sabah.com.tr. 23 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2022. 
  15. ^ Taşdelen'e karşı 'Kara Murat' 2 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 8 Ocak 1999, erişim tarihi: 5 Mayıs 2009.
  16. ^ Dilekçelerini verip çeşitli partilere dağıldılar 9 Nisan 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 12 Ocak 1999, erişim tarihi: 5 Mayıs 2009.
  17. ^ "Devlet boşaldı". Hürriyet. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2022. 
  18. ^ a b c "Portre: Kemal Kılıçdaroğlu | Al Jazeera Turk - Ortadoğu, Kafkasya, Balkanlar, Türkiye ve çevresindeki bölgeden son dakika haberleri ve analizler". web.archive.org. 11 Eylül 2022. 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  19. ^ "İş Bankası'nda görev yapan CHP'lilere yıllık 1 milyon lira huzur hakkı - Takvim". web.archive.org. 11 Eylül 2022. 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  20. ^ "30'lar Hareketi: CHP bütünüyle yenileşmeli - Son Dakika Haber". web.archive.org. 12 Eylül 2022. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022. 
  21. ^ CHP'den Dişli'ye 1 milyon dolarlık suçlama 8 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC, 11 Ağustos 2008, erişim tarihi: 25 Eylül 2008.
  22. ^ CHP '1 milyon dolarlık' iddiasında ısrarlı 23 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC, 12 Ağustos 2008, erişim tarihi: 25 Eylül 2008.
  23. ^ Rüşvet iddiası Şaban Dişli’yi görevinden etti 12 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC, 2 Eylül 2008, erişim tarihi: 25 Eylül 2008.
  24. ^ CHP’den yeni Zahid Akman belgesi 15 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC, 12 Eylül 2008, erişim tarihi: 25 Eylül 2008.
  25. ^ Deniz Feneri’nde vekalete soruşturma 26 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC, 23 Eylül 2008, erişim tarihi: 25 Eylül 2008.
  26. ^ Kılıçdaroğlu: Perşembe günü Meclis’e gel 26 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC, 23 Eylül 2008, erişim tarihi: 24 Eylül 2008.
  27. ^ Fırat-Kılıçdaroğlu Meclis'te tartıştı 24 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC, 23 Eylül 2008, erişim tarihi: 24 Eylül 2008.
  28. ^ "Kılıçdaroğlu: Fırat istifa etmeli". web.archive.org. 11 Eylül 2022. 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  29. ^ Ak Parti'de Fırat istifa etti 23 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC
  30. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 25 Mayıs 2022. 25 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022. 
  31. ^ Öymen, Onur (2020). Baskılara direnirken : bir cumhuriyetçinin siyaset anıları. Birinci basım. Etiler, İstanbul. ss. 402 - 403. ISBN 978-975-14-1978-1. OCLC 1309096087. 
  32. ^ "ABD'nin Deniz Baykal'ı düşürme planı! Onur Öymen'den tarihi açıklamalar - YouTube". web.archive.org. 31 Aralık 2019. 31 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022. 
  33. ^ "Canlı yayında Gökçek-Kılıçdaroğlu düellosu - Son Dakika Flaş Haberler". archive.ph. 14 Eylül 2022. 15 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  34. ^ "Kılıçdaroğlu-Gökçek karşı karşıya". archive.ph. 14 Eylül 2022. 15 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  35. ^ ""168 Euro'luk fatura oltadaki yemdi, Gökçek bu yeme geldi"". archive.ph. 14 Eylül 2022. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  36. ^ NTV Seçim 2009 29 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC
  37. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2010. 
  38. ^ "Kılıçdaroğlu: Aday olmayacağım". web.archive.org. 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  39. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2010. 
  40. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010. 
  41. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010. 
  42. ^ "Kılıçdaroğlu'ndan seçim sonuçlarına ilk yorum". www.cnnturk.com. 25 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2021. 
  43. ^ "2014 Cumhurbaşkanlığı seçimi çatı adayı". BBC News Türkçe - archive org. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2014. 
  44. ^ "Ekmeleddin İhsanoğlu, Cumhurbaşkanlığına resmen aday". 29 Haziran 2014. 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  45. ^ "CHP seçmeni 'çatı aday' için ne diyor?". 20 Haziran 2014. 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  46. ^ "Kılıçdaroğlu kürsüye vurarak konuştu: Tıpış tıpış sandığa gideceksiniz". web.archive.org. 12 Şubat 2021. 12 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022. 
  47. ^ "Kılıçdaroğlu: Tıpış tıpış gideceksiniz - Son Dakika Haberler". web.archive.org. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022. 
  48. ^ "CHP 18. Olağanüstü Kurultayı başladı - BBC Türkçe". web.archive.org. 9 Ocak 2016. 9 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022. 
  49. ^ "Tıpış tıpış". archive.ph. 14 Eylül 2022. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  50. ^ "Kılıçdaroğlu yeniden genel başkan". NTVMSNBC.com. 5 Eylül 2014. 5 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2014. 
  51. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  52. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  53. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 19 Haziran 2015. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  54. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  55. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  56. ^ a b c "BBC Türkçe - 7 Haziran seçimine ilişkin Erdoğan'ın mesajı". 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  57. ^ "MHP Lideri Devlet Bahçeli, seçim sonuçlarını değerlendirdi | NTV". archive.ph. 14 Eylül 2022. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  58. ^ a b "BBC Türkçe - AKP ve CHP 'den ortak görüş". 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  59. ^ "TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ - MECLİS HABER". web.archive.org. 14 Eylül 2022. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  60. ^ "AKP - CHP İstikşafi Görüşmelerinin Kronolojisi - bianet". web.archive.org. 14 Eylül 2022. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  61. ^ "Kılıçdaroğlu: Bize koalisyon önerisi gelmedi". web.archive.org. 14 Eylül 2022. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  62. ^ "CHP lideri görüşmenin ardından konuştu - Bloomberg HT". web.archive.org. 16 Ağustos 2015. 16 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  63. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  64. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  65. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  66. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  67. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  68. ^ "CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'ndan 1 Kasım seçimi açıklaması". archive.ph. 14 Eylül 2022. 16 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  69. ^ "Bahçeli: Cumhurbaşkanı fiili başkanlık durumundan vazgeçmeli, olmazsa fiili durum hukuki boyut kazanmalı". T24. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 
  70. ^ "2017 ref BBC Türkçe". 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  71. ^ "2017 Refarandum mühürsüz oylar BBC Türkçe". 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  72. ^ "BBC Türkçe 2017 referandum - Kemal Kılıçdaroğlu beyanat". 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  73. ^ "Muhalefet 2017 referanduma itirazlar BBC Türkçe". 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  74. ^ "Kılıçdaroğlu ile görüşen Ümit Özdağ'dan referandum uyarısı – Sözcü Gazetesi". web.archive.org. 6 Mayıs 2017. 6 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  75. ^ "Kılıçdaroğlu'ndan referandum eleştirilerine çarpıcı yanıt: Karşı taraf silahlıydı". web.archive.org. 11 Eylül 2022. 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2022. 
  76. ^ "Kemal Kılıçdaroğlu yeniden CHP Genel Başkanı seçildi - BBC Türkçe". web.archive.org. 18 Şubat 2018. 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  77. ^ "CHP PM, Kılıçdaroğlu'na ittifak yetkisi verdi - Cumhuriyet Türkiye Haberleri". web.archive.org. 27 Nisan 2018. 27 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  78. ^ "CHP'de Muharrem İnce resmen Cumhurbaşkanlığına aday gösterildi - Son dakika haberleri – Sözcü". web.archive.org. 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  79. ^ "Son dakika: Muharrem İnce CHP rozetini çıkardı.. İşte ilk sözleri - Son Dakika Haberler". web.archive.org. 4 Mayıs 2018. 4 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  80. ^ Nebi, Miş (2019). "İttifaktan Blok Siyasetine 31 Mart Yerel Seçimleri". Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi. 9 (2). ss. 363-393. 
  81. ^ "CHP 37. Olağan kurultayı". 27 Temmuz 2020. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  82. ^ "Helalleşme Yolculuğu Başlıyor - Cumhuriyet Halk Partisi". web.archive.org. 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  83. ^ "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni İmzalandı - Cumhuriyet Halk Partisi". web.archive.org. 28 Şubat 2022. 28 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  84. ^ "Bizdeki seçmen bilgileri, YSK'nın elinde yok her seçmeni biliyoruz - Ruhat Mengi - Köşe Yazıları – Sözcü". web.archive.org. 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  85. ^ "Kemal Kılıçdaroğlu'nun 'adaylığa hazırım' sözlerine 6'lı masadan yanıt geldi". web.archive.org. 6 Eylül 2022. 6 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022. 
  86. ^ "Kemal Kılıçdaroğlu Cumhurbaşkanı adaylığı- BBC Türkçe". 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022. 
  87. ^ "CHP Genel Merkezi önünde ilginç eylem". odatv4.com. 3 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2023. 
  88. ^ "CHP'den İYİ Parti'ye üstü kapalı tehdit: Sabrımızı taşırmasınlar". a Haber. 4 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2023. 
  89. ^ "SON DAKİKA HABERİ: Millet İttifakı'nın Cumhurbaşkanı adayı Kılıçdaroğlu: Bu topyekun bir değişimin başlangıcı". NTV. 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  90. ^ "Kılıçdaroğlu'nun adaylığı dış basında... Dünya nasıl gördü... "Türkiye'nin Gandhi'si"". Oda TV. 7 Mart 2023. 
  91. ^ "Kılıçdaroğlu'na yumruklu saldırı". Hürriyet. 8 Nisan 2014. 14 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2016. 
  92. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  93. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  94. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  95. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2016. 
  96. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2016. 
  97. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2016. 
  98. ^ "PKK: Artvin saldırısını üstleniyoruz; hedef Kılıçdaroğlu değildi". BBC. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016. 
  99. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  100. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2020. 
  101. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  102. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  103. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  104. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  105. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  106. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  107. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  108. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  109. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  110. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  111. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  112. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  113. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  114. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  115. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
  116. ^ a b "Yılmaz Özdil: Kılıçdaroğlu'nu yine başkan seçmek sadece geri zekâlılık değil!." T24.com. 17 Ocak 2016. 2 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2016. 
  117. ^ "Yılmaz Özdil'den CHP'ye kurultay eleştirisi". ensonhaber.com. 17 Ocak 2016. 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2016. 
  118. ^ Özdil, Yılmaz (2017). Sen kimsin?. Birinci basım. İstanbul. s. 237. ISBN 978-605-298-167-2. OCLC 1031029644. 
  119. ^ "5 Nisan 2016 Cumhuriyet haberi: Kılıçdaroğlu'ndan Aile Bakanı'na: Birilerinin önüne yatmış..." 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  120. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  121. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  122. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  123. ^ "5 Nisan 2016 AA haberi: Kadın derneklerinden Kılıçdaroğlu'nun sözlerine tepki". 6 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2016. 
  124. ^ "KADEM basın açıklamasıː KADINA YÖNELİK CİNSİYETÇİ VE AHLAKSIZ POLİTİK DİL İSTEMİYORUZ!". 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2016. 
  125. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  126. ^ "5 Nisan 2016 Hürriyet haberi: Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan Kılıçdaroğlu'na çok sert tepki". 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  127. ^ "5 Nisan 2016 Hürriyet haberi: Davutoğlu'ndan, Kılıçdaroğlu'nun sözlerine tepki". [ölü/kırık bağlantı]
  128. ^ "6 Nisan 2016 Cumhuriyet haberi: CHP'li kadın vekillerden Kılıçdaroğlu'nun "önüne yatmak" sözlerine açıklama". 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2016. 
  129. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  130. ^ "5 Nisan 2016 Hürriyet haberi: Kemal Kılıçdaroğlu: Sözlerimin arkasındayım". 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2016. 
  131. ^ "İşte 'Gandi Kemal'in yaşam hikayesi". Hürriyet. 24 Mayıs 2010. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2016. 
  132. ^ Zaman, Amberin (23 Mayıs 2022). "Will Turkish opposition leader's Alevi faith be hindrance at polls? - Al-Monitor: The Pulse of the Middle East". Al-Monitor (İngilizce). 23 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022. 
  133. ^ "Kılıçdaroğlu çiftinin en büyük acısı". En Son Haber. 9 Mart 2011. Erişim tarihi: 12 Mart 2023. 
  134. ^ "Kılıçdaroğlu'nun sandığından CHP çıktı". CNN Türk. 27 Kasım 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022. 
  135. ^ "İşte Kılıçdaroğlu'nun doğduğu ev". CNN Türk. 26 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2022. 
  136. ^ a b YALÇIN, Soner. "Kılıçdaroğlu hakkında bilinmeyen tek gerçek". Hürriyet. 17 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2022. 
  137. ^ "Kılıçdaroğlu'nun serüveni". NTV. 21 Mayıs 2010. Erişim: 9 Şubat 2023.
  138. ^ Asatrian, Garnik (1995). "DIMLĪ". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica. VI. Fasc. 4. ss. 405-411. ISBN 978-0933273634. Dimlī society is tribal, a sociopolitical, territorial, and economic unit organized according to genuine or putative patrilineage and kinship, with a characteristic internal structure. It encompasses forty-five subtribes, each divided into smaller units. The most prominent are Ābāsān, Āḡāǰān, Ālān, Bāmāsūr(ān), Baḵtīār(lī), Dǖīk, Davrēš-Gulābān, Davrēš-Jamālān, Hay-darān(lī), Hasanān(lī), Korēšān, Mamikī, and Yūsufān. 
  139. ^ 'Sünni-Türk açılımı' yolda 30 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, erişim tarihi: 8 Haziran 2010.
  140. ^ Deniz Demir [@demirdenizchp] (14 Ocak 2022). "Kemal Kılıçdaroğlu: "Sen kim oluyorsun da benim Müslümanlığımı sorguluyorsun? Kim oluyorsun? Benim büyük dedemi bilmek istiyorsan söyleyeyim. Benim büyük dedem Seyyid Mahmud Hayrani'dir" (Tweet). 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi – Twitter vasıtasıyla. 
  141. ^ "Sen kim oluyorsun da benim Müslümanlığımı sorguluyorsun?". facebook. Cumhuriyet Halk Partisi - CHP. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022. Benim atalarım, benim dedelerim İran'ın Horasan'ından Türkiye'ye gelmişlerdir. Benim dedelerim, benim atalarım Selçuklu döneminde buraya gelmişlerdir. Bin yıllık bir kalmışlığımız vardır Anadolu topraklarında. Anadolu erenleri olarak geldiler Anadolu'ya. Anadolu'nun Türkleşmesini sağladılar. Benim büyük dedemi bilmek istiyorsan söyleyeyim. Mekanı Akşehir'dedir. Adı Seyyid Mahmud Hayrani'dir. 
  142. ^ "Kılıçdaroğlu'nun kökleri Kirmanşah'a mı dayanıyor?". Independent Türkçe. 24 Ekim 2021. 25 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  143. ^ "Alevi'yim ne var bunda". CNN Turk. 17 Haziran 2011. 
  144. ^ "Kılıçdaroğlu: Kurultayda 'Dersimli Kemal'im dedim". Artıgerçek. 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2022. 
  145. ^ Kemal Kılıçdaroğlu – 2010 yılında verilen mal bildirimi 15 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kemal Kılıçdaroğlu resmî sitesi, erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Kemal Kılıçdaroğlu
hakkında daha fazla bilgi edinin
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Vikihaber'de ara Vikihaber'de haberler
Vikisöz'de ara Vikisöz'de alıntılar
Parti siyasi görevi
Önce gelen:
Deniz Baykal 		7. CHP Genel Başkanı
22 Mayıs 2010 - günümüz 		Sonra gelen:
Görevde
Hükûmet görevi
Önce gelen:
Ekrem Önal 		Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürü
21 Temmuz 1997 - 11 Ocak 1999 		Sonra gelen:
Kemal Oktar
Önce gelen:
Ziya Yalçın Sayın 		Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürü
13 Mayıs 1992 - 20 Eylül 1996 		Sonra gelen:
Ali Toptaş
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kemal_Kılıçdaroğlu&oldid=29464927" sayfasından alınmıştır