Hâlid bin Velîd
Hâlid bin Velîd bin Muğîre el-Mahzûmî (Arapça: خالد بن الوليد بن المغيرة المخزومي; ö. 642), kısaca Hâlid bin Velîd (Arapça: خالد بن الوليد), 7. yüzyılda yaşamış Arap bir askerî komutandı. Başlangıçta Kureyş adına Muhammed'e karşı savaşlara katıldı. Daha sonra Müslüman oldu ve kalan askerî kariyerini Muhammed ile ilk iki Raşid halife olan Ebû Bekir ve Ömer'in hizmetinde geçirdi. Halid, 632-633 yıllarında Arabistan'daki isyancı kabilelere karşı yürütülen Ridde Savaşları'nda, 633-634 yıllarındaki Sasani Irak'ına yönelik ilk seferlerde ve 634-638 yılları arasındaki Bizans Suriyesi'nin fethinde önemli komuta görevlerinde bulundu.
Kureyş aristokrasisine mensup Mahzûm kabilesinden usta bir süvari olan Halid, Muhammed'e şiddetle karşı çıkan bu kabilenin bir ferdi olarak 625 yılındaki Uhud Savaşı'nda Muhammed ve takipçilerine karşı belirleyici bir rol oynadı. 627 veya 629 yılında Müslüman oldu ve Muhammed'in huzurunda İslam'a katıldı. Muhammed, onu Müslümanlar arasında resmî bir askerî komutan olarak atadı ve kendisine Seyfullah (Allah’ın Kılıcı) unvanını verdi. Mu’te Savaşı sırasında Halid, Müslüman birliklerin Bizans kuvvetlerine karşı güvenli bir şekilde geri çekilmesini koordine etti. Ayrıca 629-630'da Mekke'nin Müslümanlarca fethi ve 630'da Huneyn Savaşı sırasında Müslüman ordusu altındaki Bedevilere liderlik etti. Muhammed'in ölümünün ardından, yeni kurulan İslam Devletine karşı çıkan Arap kabilelerinin bastırılması veya itaat altına alınması amacıyla Necid ve Yemâme bölgesine gönderildi. Bu seferler sırasında sırasıyla 632'de Buzaha Savaşı ve 633'te Yemama Savaşı'nda isyancı liderler Tulayha ve Müseylime'ye karşı kazandığı zaferle sonuçlandı.
Halid, ardından Irak'taki Fırat Vadisi boyunca yerleşik olan Hristiyan Arap kabilelerine ve Sasani garnizonlarına karşı seferler başlattı. Ebû Bekir daha sonra onu Suriye'deki Müslüman ordularına komuta etmesi için yeniden görevlendirdi ve burada kuvvetlerini Suriye Çölü'nün uzun, susuz bir bölümünde alışılmadık bir yürüyüşe yönlendirerek askeri bir stratejist olarak ününü artırdı. 634 yılında Ecnâdeyn, 634 veya 635'te Fahl, 634-635 yıllarında Şam ve 636'da Yermük'te Bizans İmparatorluğu'na karşı kazandığı belirleyici zaferlerle Müslüman ordularının Levant bölgesinin büyük kısmını ele geçirmesini sağladı. Buna rağmen Ömer tarafından yüksek komutanlıktan alındı ve yerine Ebu Ubeyde bin Cerrah getirildi. Halid, 637-638 yıllarında Humus ve Halep kuşatmaları ile Kınnesrin Muharebesi'nde Ebu Ubeyde'nin en önemli yardımcısı olarak hizmet vermeye devam etti. Bu çatışmalar, İmparator Herakleios'un komutasındaki Bizans ordusunun Suriye'den çekilmesine neden oldu. Ömer, 638 yılı civarında Halid'i Cund Kınnesrin valiliğinden azletti. Halid, 642 yılında ya Medine'de ya da Humus'ta öldü.
Gençliği ve Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Halid bin Velid'in 583-587 yılları arasında dünyaya geldiği düşünülmektedir.[1] Annesi Lübabe ve babası ise Mahzum ailesinden Velîd bin Mugīre'dir. Ailesi (Mahzum kabilesi) askeri konularda uzmanlaşmış ve imtiyazlı bir Kureyş kabilesidir. Gençliğinde mızrak, yay ve kılıç kullanmayı ve süvariliği öğrendi.
Müslümanlık Öncesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bedir Savaşı'na katılmayan Halid, Uhud Savaşı'nda ilk defa Müslümanlara karşı savaşmıştır. Bu savaşta emrindeki atlıları Müslümanların arkasına sarkabilecek bir biçimde konuşlandırmıştır. Buna karşılık Muhammed bu atlıların yolunu savunmaları için elli okçuyu görevlendirmiştir. Savaşın başında Müslümanların üstün gelmeleri ile okçular konumlarını terkedince, Halid bin Velid fırsatı değerlendirip Müslüman ordularını emrindeki süvariler ile arkadan sıkıştırmıştır. Bu hareketi ile Halid bin Velid savaşın seyrini değiştirmiş ve Mekkelileri yenilgiden kurtarmıştır fakat savaşta bir galip taraf yoktur. Bu savaştan sonra Hendek Savaşı'nda son kez Müslümanlara karşı savaşmıştır. Hudeybiye Antlaşması'ndan sonra daha önceden Müslüman olan kardeşi Velid aracılığı ile Müslüman saflarına katılmıştır.
Muhammed zamanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Halid bin Velid, üç ay sonra Medine'ye ulaştı, Muhammed Gassani yönetimindeki Suriye'ye bir elçi göndermişti, elçi Bizans İmparatoruna İslamiyet çağrısı yapan bir mektup gönderdi. Ancak Mute yakınlarında elçinin yolu kesildi ve elçi öldürüldü. Haber Medine'ye ulaştığında Halid'in öfkelenmesine sebep oldu. Gassaniler'in bu acımasız hareketine karşı bir sefer düzenlemek istedi. Muhammed, Zeyd bin Harise'yi ordunun başına atamıştı. Zeyd ölürse, komuta Cafer bin Ebu Talip'e ve eğer o da ölürse, komuta Abdullah bin Ebu Revaha'ya geçecekti. Eğer üç komutanda ölürse aralarından seçecekleri kişi komutan olacaktı.
Bir yıl sonra 630'da, Müslümanlar Medine'den ilerleyerek Mekke'yi fethetti. Mekke fatihi Halid bin Velid, dört farklı orduyla dört ayrı yerden Mekke'ye girerek fethi tamamladı. Sonraki yıllarda Huneyn ve Taif kuşatmalarına katıldı.
İslam peygamberi Muhammed, onun hakkında "Hâlid Allah'ın Kılıcıdır" buyurmuştur. Yine Hâlid hakkında: "Hâlid bin Velid'e gelince, o her şeyini sizin için vermiştir, nesi var nesi yok harplerde Allah yolunda sarf etmiştir." demiştir.[2]
Ebu Bekir zamanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Muhammed'in ölümünün ardından İslam aleminin başına geçen ilk halife Ebu Bekir, yeni doğan dinde başlayan dönme ve isyan hareketlerinin önüne geçebilmek adına Halid Bin Velid'i çeşitli baskın ve seferlere göndermiştir. Ridde Savaşları olarak geçen bu seferde aldığı başarı ve galibiyetlerin ardından Ebu Bekir, "Analar Halid gibisini doğurmakta acizdir." sözü ile Halid Bin Velid'in ne kadar kahraman olduğunu açıklamaktadır.[3]
Arabistan yarımadasında sükunetin sağlanmasının ardından Ebu Bekir, Muhammed'in İslamiyet'i yaymak için gösterdiği gayreti devam ettirerek Halid Bin Velid'i oluşturacağı 18.000 kişilik bir ordunun başında, Sasanilerin denetimi altındaki Mezopotamya'ya sefere gönderir. Halid 633 yılı Nisan ve Mayıs aylarında bu bölgede Sasani ve Hristiyan Araplarla yaptığı Zincirler Muharebesi, Walaja Muharebesi ve Ullais Muharebesinden galibiyetle ayrılmış, Hîre'deki (şimdiki Necef) kaleyi fethetmiş, bölgeyi İslamiyetle tanıştırmış ve kabul etmeyenlerin ise cizye ödemesini sağlamıştır.[4] Ordusunu Haziran ayında dinlendirdikten sonra Anbar Kalesini kuşatmış, şiddetli direnişle karşılaşmışsa da Temmuz ayında kaleyi teslim almıştır. Daha sonra Sasanilerin vasalı olan göçebe Arap kabileleriyle yapmış olduğu Ayn el-Tamr Muharebesiyle onları geri püskürtmüştür.[5]
Halid Bin Velid göstermiş olduğu başarılarla Mezopotamya'nın büyük bir bölümünü hakimiyeti altına almıştır. Fakat bu başarılardan rahatsız olan Sasani hükümdarı III. Yezdigirt, bölgeye birleşik Fars-Arap kuvvetleri takviye ederek istilayı durdurmayı hedefliyordu.[4] Halid Bin Velid'in sağlamış olduğu istihbarat'a göre; Sasani ordusunun Fırat nehri kıyısındaki Hanafiz, Zumail, Saniyy ve Muzayyah bölgelerinde kamp kurduğunu öğrenmiştir. Böylesine büyük bir orduyla tek seferde başedemeyeceğini anlayan Halid, mevcut ordusuyla kamp kurmuş olan düşman birliklerine karşı gece baskını yapmaya karar vermiştir.[6] Koordineli saldırılarla yapmış olduğu Muzayyah Muharebesi, Saniyy Muharebesi ve son olarak Zumail Muharebesiyle Sasani ordusuna imha etmiştir.[4]
Elindeki az kuvvetle büyük başarılar elde eden Halid Bin Velid, Sasani İmparatorluğu'nun güney ve batısındaki ordu bakiyelerinin neredeyse tamamını yok ederek başkent Tizponu savunmasız bırakmıştır. Sasani başkentine doğru sefer düzenleyerek bu işe son noktayı koymak istiyordu fakat Sasani hükümdarı Bizans İmparatoru ile anlaşarak büyük bir orduyla üzerine geldiğini öğrenince bu kararından vazgeçti. III. Yezdigirt, Herakleios'a gönderdiği mesajda; başedemediği Halid Bin Velid'e karşı birlikte hareket etmeyi önermiş, sıranın kendi İmparatorluğuna da geleceğini bildirmiş ve aralarında asırlardır devam eden düşmanlığa son vermeyi teklif etmiştir. Herakleios bu teklifi kabul ederek Sasanilerle birleşmek üzere Suriye'den destek birlikler göndermiştir. Oluşturulan ordu Halid'in üzerine gönderilmiş fakat Firaz Muharebesinde Müslüman ordusu tarafından büyük bir hezimete uğratılmıştır.[4] Bu son savaşla birlikte Mezopotamya'nın kontrolünü tamamen eline alan Halid Bin Velid, ordusunu dinlendirdikten sonra Tizpon yolu üzerinde bir kaleyi kuşatmaya gideceği sırada Ebu Bekir'den aldığı mektupla, Bizans orduları üzerine yürümek için Suriye cephesine gönderilmiştir.[4]
Ömer zamanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ömer, Halid'i başkomutanlıktan azlettiği mektubu Yermuk'ta savaşta bulunan orduya gönderir. Mektupta Halid başkomutanlıktan azledilir, yerine Ebu Ubeyde bin Cerrah başkomutan tayin edilir. Savaş esnasında mektup Ebu Ubeyde'ye ulaşır. Savaş sırasında bu haber askerlerin moralini bozabilir endişesiyle Ebu Ubeyde mektubu saklar. Savaş bittikten sonra Ebu Ubeyde mektubu Halid'e gösterir. Halid hiç kırgınlık yaşamadan emre itaat edip Ebu Ubeyde'nin emrine girer.[3]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mustafa Akkad'ın 1976 yılında çektiği Çağrı filminde Halid bin Velid'i Michael Forest canlandırmıştır.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Fayda, Mustafa (1997). "Hâlid b. Velîd". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 15. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 289-292. 11 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2022.
- ^ Ebû Dâvûd, Sünen, I, 163
- ^ a b Ahmet Cevdet Paşa Kısas-ı Enbiya
- ^ a b c d e Morony, Michael G. (2005), Iraq After the Muslim Conquest, Gorgias Press LLC, ISBN 1-59333-315-3
- ^ Jaques, Tony (2007), Dictionary of Battles and Sieges:F-O, Greenwood Publishing Group, ISBN 0-313-33538-9
- ^ Akram, Agha Ibrahim (2004), The Sword of Allah: Khalid bin al-Waleed – His Life and Campaigns, Oxford University Press, ISBN 0-19-597714-9
- ^ "Michael Forest imdb profili". 1 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2007.
